ĐỀ ÁN MÔN HỌC LỜI NÓI ĐẦU Đất nước ta được thiên nhiên ưu đãi có một mạng lưới sông ngòi dày đặc và một bờ biển dài với những loài thuỷ sản phong phú và có giá trị cao. Chính vì vậy mà ngành thuỷ sản xuất khẩu của nước ta rất phát triển, mỗi năm đóng góp rất lớn cho nền kinh tế. Do đó, thị trường xuất khẩu là một vấn đề rất quan trọng, ảnh hưởng rất lớn tới kim ngạch xuất khẩu của ngành. Trong các thị trường xuất khẩu, EU là một thị trường rất tiềm năng với kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam hằng năm chỉ đứng thứ hai sau thị trường Nhật Bản. Nhưng hiện nay, xuất khẩu sang thị trường EU đang gặp rất nhiều khó khăn do EU là một thị trường khó tính, đòi hỏi cao về chất lượng, mà vấn đề này đang là một thách thức đối với các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam. Do vậy em đã chọn đề tài “Một số giải pháp nhằm thúc đẩy xuất khẩu thuỷ sản vào thị trường EU” làm đề tài cho đề án của mình. Đề tài gồm 3 chương: Chương I: Tổng quan về xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam. Chương II: Thực trạng xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam sang thị trường EU Chương III: Một số giải pháp thúc đẩy xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam sang thị trường EU. 1 ĐỀ ÁN MÔN HỌC Chương I: TỔNG QUAN VỀ XUẤT KHẨU THUỶ SẢN CỦA VIỆT NAM I. Đặc điểm hàng thuỷ sản và xu hướng tiêu dùng của thế giới 1. Đặc điểm hàng thuỷ sản Thuỷ sản là nguồn thực phẩm quan trọng đối với cuộc sống của chúng ta bởi hàng thuỷ sản có những đặc điểm sau: Hàng thuỷ sản được ưa chuộng: Đối với thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng, hàng thuỷ sản là một trong những mặt hàng thực phẩm được ưa thích tiêu dùng. Ngành thuỷ sản cung cấp những sản phẩm quý cho tiêu dùng dân cư, là nguyên liệu để phát triển các ngành khác như công nghiệp chế biến,… Mặt khác, theo kết quả nghiên cứu của các chuyên gia đã khẳng định: hầu hết các loại sản phẩm thuỷ sản đều là các loại thực phẩm dễ tiêu hoá, giàu chất đạm, phù hợp với mọi lứa tuổi, ít gây bệnh về tim mạch, béo phì và ung thư. Về thành phần dinh dưỡng, so với các loại sản phẩm hàng thuỷ sản có ít chất mỡ, nhiều chất khoáng và chất đạm cũng cao. thịt bò Cá thu Cá mối Cá Hồng đạm 16,2– 19,2% 18,6% 16,4% 11,8% mỡ 11 – 28% 0,4% 1,6 – 2,3% 5,9% chất khoáng 0,8 – 1,0% 1,2% 1,2% 1,4% Hàng thuỷ sản có giá trị xuất khẩu cao: các mặt hàng thuỷ sản, đặc biệt là sản phẩm đã được chế biến có giá bán cao hơn hàng tươi sống và sơ chế, đem lại giá trị gia tăng cho các nhà xuất khẩu nhờ vào chất lượng cao và phù hợp với thị hiếu đa dạng, phong phú của người tiêu dùng trong nước cũng như thế giới, có ưu thế là giải quyết được nhiều vấn đề về việc làm, đồng thời thu được nguồn ngoại tệ đáng kể cho đất nước, đặc biệt đối với các nước có khí hậu nhiệt đới ẩm với mạng lưới sông ngòi dày đặc như 2 ĐỀ ÁN MÔN HỌC Việt Nam. Như vậy, thúc đẩy xuất khẩu hàng thuỷ sản sẽ có những đóng góp quan trọng vào sự tăng trưởng của toàn ngành nông, ngư nhiệp. Quá trình sản xuất hàng thuỷ sản phải gắn liền với khâu chế biến và hàng tiêu thụ: thuỷ sản là hàng tươi sống, trong thời gian ngắn nhanh hư hỏng, như vậy cần bảo quản tốt việc sơ chế và chế biến. Như vậy, các thuyền đánh bắt xa bờ phải trang bị công nghệ hiện đại phù hợp với hàng thuỷ sản để đảm bảo độ tươi của hàng thuỷ sản thực sự là vấn đề cấp bách để hàng thuỷ sản có đủ điều kiện xuất khẩu, đảm bảo chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm cho hàng xuất khẩu. Việc khai thác và nuôi trồng thuỷ sản phân tán: việc điều kiện địa lý, khí hậu phù hợp, tiềm năng về biển. Việt Nam có 3260 km bờ biển từ Móng Cái đến Hà Tiên, trải qua 13 vĩ độ, từ 8 o 23' bắc đến 21 o 39' bắc. Diện tích vùng nội thuỷ và lãnh hải của Việt Nam rộng 226.000 km 2 , độ sâu trung bình 1.140 m và vùng biển đặc quyền kinh tế trên 1 triệu km 2 , rộng gấp 3 lần diện tích đất liền. Việt Nam còn có một mạng lưới sông ngòi dày đặc trong đất liền và ngoài bờ biển có trên 4000 hòn đảo lớn nhỏ trong đó có những hòn đảo có nhiều dân cư như Vân Đồn, Cát Bà, Phú Quốc . Bên cạnh đó khí hậu của Việt Nam là khí hậu nhiệt đới, ẩm ướt quanh năm thích hợp cho nhiều nguồn sinh vật nói chung và nhiều loài thủy sản nói riêng tồn tại và phát triển. Vì vậy, nhà nước cần quan tâm đến việc xây dựng và thực hiện việc quy hoạch phát triển ngành thuỷ sản từ khâu khai thác, nuôi trồng, khai thác đến việc chế biến và tiêu thụ, kể cả tiêu thụ trong nước và xuất khẩu. Sản phẩm thuỷ sản có tính thời vụ: tính thời vụ là đặc trưng của việc nuôi trồng thuỷ sản, bởi nước ta nằm trong vành đai nhiệt đới Bắc bán cầu và chịu ảnh hưởng của gió mùa châu Á, nên về mùa đông, nhiệt độ trung bình tháng lạnh nhất ở Bắc Bộ từ 13 – 17 o C, ở Nam Bộ nhiệt độ từ 25 – 27 o C. Ngược lại trong thời kỳ gió mùa xích đạo, nhiệt độ cao và phân bổ 3 ĐỀ ÁN MÔN HỌC đồng đều trong cả nước. Biên độ nhiệt trong năm chênh lệch nhiều giữa hai miền Nam - Bắc, ảnh hưởng nhiều đến việc nuôi trồng thuỷ sản và đánh bắt thuỷ hải sản. Vì thế mùa đông lạnh của miền Bắc không thể nuôi trồng thuỷ sản nên hàng trái vụ thì giá cao còn hàng chính vụ không tiêu thụ được do đặc điểm của khâu chế biến thuỷ sản đánh bắt được phải chế biến nhanh. 2. Xu hướng tiêu dùng của thế giới Thuỷ sản được đánh giá là nguồn thực phẩm quan trọng đối với con người. Hàng thuỷ sản chứa nhiều khoáng chất và ít lượng chất béo, rất tốt cho sức khoẻ. Ngày nay, trước sự bận rộn của công việc và vai trò ngoài xã hội, việc giảm thời gian dành cho nấu nướng là xu hướng tất yếu của người phụ nữ. Xu hướng tiêu thụ hiện nay là loại thực phẩm không tốn nhiều thời gian chế biến. Thuỷ sản cũng là một trong các sản phẩm đó. Thuỷ sản tươi sống rất dễ bị hư hỏng và thời gian bảo quản cũng không dài, gây bất lợi cho xuất khẩu. Bên cạnh đó, việc chế biến thuỷ sản tươi sống mất rất nhiều thời gian, không còn phù hợp với những người quá bận rộn. Rất nhiều người nội trợ đã chọn mua những loại thực phẩm chế biến sẵn. Hiện nay, chỉ tính riêng mặt hàng mực, tính sơ sơ đã có: mực hấp, mực cắt khoanh, râu mực, mực ống nguyên con, mực nhồi thịt, chả mực thìa là . Ngay như cá, nếu trước kia các nhà sản xuất thường để cả con, bán cân, thì nay cá được cắt thành từng khúc, chế biến theo nhu cầu, mục đích của người mua, như các loại: đầu cá hồi làm sạch, basa cắt khúc, basa filê, basa cuộn lá chanh, basa kho tộ, điêu hồng filê, cá thu cắt khúc… Do quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá con người luôn tất bật với công việc nên thời gian vào bếp rất ít, cộng với việc thuỷ sản dễ bị hư hỏng. Vì vậy xu hướng tiêu dùng hàng thuỷ sản đã chế biến tăng lên. Chính việc đưa ra nhiều mặt hàng tiện dụng có giá trị gia tăng cao, giúp cho người phụ nữ ngày nay bớt dần áp lực, vất vả trong việc bếp núc, đang và sẽ tạo nên nhu cầu tiêu thụ rất lớn. 4 ĐỀ ÁN MÔN HỌC Các doanh nghiệp hiện nay cũng đang chuyển sang chế biến sẵn các mặt hàng thuỷ sản phục vụ cho người tiêu dùng. Chỉ tính với Việt Nam thị trường thực phẩm chế biến, sơ chế vài năm gần đây đang có tốc độ phát triển từ 20- 40% mỗi năm. Do vậy ngành công nghiệp chế biến lại có cơ hội phát triển, giải quyết được nhiều vấn đề về lao động, tận dụng được hết giá trị sử dụng của mặt hàng, lợi nhuận cao. Bên cạnh việc xu hướng tiêu dùng các loại sản phẩm chế biến sẵn, người tiêu cùng cũng có xu hướng mua các loại sản phẩm đã qua sơ chế như các loại cắt khúc, mực làm sẵn để giảm thời gian vào bếp. Chính vì vậy các loại thuỷ sản đã qua sơ chế cũng rất được ưa chuộng. Các loại thuỷ sản có mùi vị trung tính, dễ dàng kết hợp với các món ăn khác cũng được tiêu thụ nhiều như các loại tôm, các động vật thân mềm. 3. Đặc điểm của thị trường EU EU là một trong 3 thị trường xuất nhập khẩu thuỷ sản lớn nhất thế giưói cùng với Nhật Bản và Mỹ. Đặc điểm nổi bật của hoạt động thương mại thuỷ sản của các nước EU là kinh doanh xuất nhập khẩu thuỷ sản chủ yếu được diễn ra trong nội bộ các nước thành viên của khối(83%). EU chỉ xuất khẩu một tỉ lệ nhỏ sản phẩm sang Nhật Bản, Thụy Sĩ, một phần nhỏ sang Mỹ và một số thị trường khác. Sản lượng xuất khẩu thủy sản của EU Tên nước 1990 1995 2000 2003 2004 EU-25 5.649.497 6.090.814 6.262.869 EU-15 3.474.905 4.709.596 5.320.027 5.659.320 5.818.816 Ailen 183.367 295.154 217.497 261.445 255.520 Anh 367.122 431.806 397.022 500.650 495.144 Áo 627 4.602 3.863 10.114 12.316 Bỉ 123.141 147.698 168.468 Bồ Đào Nha 96.205 104.247 98.735 117.069 116.470 Đan Mạch 767.164 1.262.550 1.216.172 1.198.442 1.178.373 Đức 360.392 505.806 568.101 550.076 568.606 5 ĐỀ ÁN MÔN HỌC Hà Lan 783.310 806.707 808.858 957.175 1.038.053 Hy Lạp 15.066 35.382 83.632 93.465 96.704 Italy 97.383 128.275 141.660 126.220 128.918 Lucxămbua 5.268 2.627 2.094 Pháp 354.877 391.469 485.950 488.566 516.038 Phần Lan 3.298 11.794 16.300 10.540 18.903 Tây Ban Nha 280.125 480.292 841.431 884.610 864.513 Thuỵ Điển 110.508 175.169 312.397 310.624 358.698 Các thành viên mới của EU Ba Lan 103.016 110.893 104.470 Extônia 89.569 118.863 102.774 Hungary 6.594 4.928 8.323 Latvia 15.073 67.208 74.505 Litva 5.268 2.627 2.094 Manta 2.084 3.395 1.470 Séc 12.630 13.887 15.352 Síp 736 566 2.567 Xlovenia 2.520 2.237 3.042 Xlovakia 641 866 431 (Nguồn: eurostat)  Bảng: Giá trị xuất khẩu thủy sản của EU (đơn vị tính: triệu ECU/EUR ) Tên nước 1990 1995 2000 2003 2004 EU-25 12.863 13.962 14.191 EU-15 6.262 8.092 12.442 13.335 13.461 Ailen 204 275 332 384 385 Anh 718 880 1.180 1.305 1.327 Áo 2 14 9 30 36 Bỉ 546 686 719 Bồ Đào Nha 232 225 319 337 344 Đan Mạch 1.708 2.201 2.842 2.799 2.776 Đức 445 652 1.126 1.093 1.050 Hà Lan 1.055 1.194 1.697 2.058 1.979 Hy lạp 70 139 326 310 331 6 ĐỀ ÁN MÔN HỌC Italy 192 279 422 420 428 Luxămbua 25 20 19 Phần Lan 12 18 17 12 11 Pháp 764 775 1.231 1.214 1.242 Tây Ban Nha 542 954 1.857 2.041 2.070 Thuỵ điển 136 199 511 628 744 Các thành viên mới của EU Ba Lan 216 271 356 Extônia 81 112 95 Hungary 10 9 6 Latvia 33 66 76 Litva 27 83 104 Manta 9 32 14 Séc 30 40 45 Síp 7 4 22 Xlovenia 7 7 7 Xlovakia 2 3 4 (Nguồn eorostat Mặt hàng chính Các sản phẩm xuất khẩu chính là cá ngừ, cá tuyết và cá bơn tươi hoặc ướp lạnh. Năm 2004, tổng giá trị thủy sản xuất khẩu của các nước thành viên EU đạt giá trị 14 triệu EUR. Bên cạnh cá tươi hoặc ướp lạnh, việc xuất khẩu cá cắt khúc to và các loại cá philê (tươi, ướp lạnh hay đông lạnh), cá đã chế biến hay bảo quản và các loài giáp xác cũng đóng vai trò quan trọng trong ngoại thương thủy sản của EU. Nhập khẩu thủy sản Tình hình chung EU là là một trong những thị trường nhập khẩu thủy sản lớn nhất thế giới với sản lượng là 9,7 triệu tấn với giá trị 23.791 triệu EUR (số liệu năm 2004). Tây Ban Nha, Pháp, Đức, Italy và Anh là những thị trường nhập khẩu chính, giá trị nhập khẩu thủy sản hàng năm vượt 1 tỷ USD và các nước này cũng chiếm gần 80% giá trị nhập khẩu thủy sản của EU. Tuy 7 ĐỀ ÁN MÔN HỌC nhiên, như trên đã trình bày, phần lớn sản phẩm thuỷ sản được nhập khẩu từ các nội bộ các nước trong khối. Ngoài ra, để bổ sung một số sản phẩm đáp ứng nhu cầu tiêu thụ, chủ yếu là các sản phẩm thuỷ sản nước ấm, EU cũng nhập khẩu thuỷ sản từ hơn 180 nước khác trên thế giới.  Bảng: Sản lượng nhập khẩu của EU (đơn vị: tấn) Tên nước 1990 1995 2000 2003 2004 EU-25 9.193.205 10.057.917 9.640.792 EU-15 6.779.497 7.575.794 8.591.529 9.454.333 9.000.378 Ailen 67.480 67.946 64.534 64.334 55.750 Anh 974.533 880.725 869.053 897.414 910.090 Áo 69.077 59.650 54.760 63.812 73.700 Bỉ 288.011 288.562 315.385 Bồ Đào Nha 224.827 287.053 338.655 371.407 348.023 Đan Mạch 640.596 926.524 1.217.350 1.617.944 1.322.191 Đức 1.151.367 1.148.082 1.169.608 1.076.138 1.017.875 Hà Lan 694.144 873.153 796.430 836.394 727.079 Hy Lạp 87.287 106.139 163.433 188.621 174.950 Italy 723.310 735.813 838.486 918.607 930.833 Luxămbua 14.197 10.049 9.357 Pháp 886.008 919.601 1.029.220 1.082.320 1.106.745 Phần Lan 114.995 107.213 89.969 93.214 102.408 Tây Ban Nha 719.218 1.005.387 1.443.906 1.657.080 1.569.960 Thuỵ Điển 161.329 154.299 213.918 288.438 336.314 Các thành viên mới của EU Ba Lan 277.204 251.478 290.471 Extônia 41.790 44.159 38.976 Hungary 46.732 43.912 35.758 Latvia 35.135 35.057 30.382 Litva 58.288 72.921 84.611 8 ĐỀ ÁN MÔN HỌC Manta 17.113 31.031 27.014 Séc 65.321 62.145 68.192 Síp 16.047 17.506 22.835 Xlovenia 14.123 13.639 15.887 Xlovakia 29.924 26.737 26.288 (Nguồn: eurostat) Theo số liệu thống kê sơ bộ, sản lượng thủy sản nhập khẩu tiếp tục giảm trong năm 2005 so với năm 2004.  Bảng : Giá trị nhập khẩu của của EU (đơn vị tính: triệu ECU/EUR) Tên nước 1990 1995 2000 2003 2004 EU-25 22.645 24.182 23.791 EU-15 12.524 14.791 21.969 23.411 22.918 Ailen 80 76 124 109 111 Anh 1.056 1.517 2.383 2.245 2.284 Áo 119 146 179 216 242 Ba Lan 282 354 242 770 Bỉ 1.138 1.226 1.243 Bồ Đào Nha 479 604 963 1.009 1.017 Đan Mạch 921 1.278 1.942 1.929 1.851 Đức 1.506 1.950 2.560 2.420 2.246 Hà Lan 665 949 1.372 1.587 1.483 Hy lạp 166 181 356 Italy 1.963 1.918 2.812 3.219 3.146 Luxămbua 77 68 67 Phần Lan 109 94 132 162 166 Pháp 2.298 2.497 3.329 3.427 3.402 Tây Ban Nha 1.762 2.362 3.831 4.452 4.216 Thuỵ Điển 355 418 771 931 1.053 Các thành viên mới của EU Ba Lan 329 344 417 Extônia 23 46 47 Hungary 40 50 42 Latvia 25 28 30 Litva 58 84 98 Manta 22 28 26 Séc 83 91 94 9 ĐỀ ÁN MÔN HỌC Síp 32 33 42 Xlovenia 30 34 41 Xlovakia 33 33 35 (Nguồn trích: eurostat) • Mặt hàng thủy sản nhập khẩu Nhập khẩu thủy sản của một số nước thành viên EU  Anh Tuy có điều kiện thuận lợi trong việc đánh bắt hải sản (chiếm tới 1/5 sản lượng hải sản của EU), nhưng Anh vẫn phải nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu trong nước. Nhập khẩu tôm của Anh không lớn so với cá do thói quen tiêu dùng của người Anh là thích ăn các loại cá đã qua chế biến (như cá rán, cá viên,…), mặt hàng tôm chủ yếu để phục vụ cộng đồng người châu Á sinh sống ở Anh, được nhập khẩu từ Ailen (chiếm khoảng 22% kim ngạch nhập khẩu), Bănglađét (14,4%), Ấn Độ (13,4%), Đan Mạch (8%), ….  Đức Hằng năm, lượng tôm nhập khẩu vào Đức đáp ứng khoảng 2/3 nhu cầu thị trường nội địa thông qua hệ thống nhập khẩu của trên 150 công ty vào 7 chuỗi siêu thị lớn, 10 ngàn nhà bán lẻ và gần 1 ngàn nhà hàng lớn nhỏ. Tôm nhập khẩu vào Đức khá đa dạng về chủng loại từ trên 80 nước, trong đó chủ yếu từ Banglađét, Ấn Độ, Bỉ, Anh, Inđônêxia,… Nhập khẩu tôm nước ấm vào Đức dưới dạng đông lạnh (không đầu, bóc vỏ hoặc cả vỏ) và các dạng chế biến chín sẽ tiếp tục gia tăng trong thời gian tới do ngày càng có nhiều hộ gia đình ở Đức ăn thuỷ sản và tôm. Tôm cũng là mặt hàng được tiêu thụ mạnh ở hệ thống các nhà hàng tại Đức hiện nay.  Hy lạp Theo thống kê gần đây nước cung cấp thủy sản cho Hy Lạp nhiều nhất là Đan Mạch với 32.700 tấn, Italy 14.900 tấn, Hà Lan 12.400 tấn. Nhập khẩu từ Đan Mạch chủ yếu gồm bột cá làm thức ăn chăn nuôi. 10