TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA SAU ĐẠI HỌC  TIỂU LUẬN MÔN HỌC QUẢN TRỊ RỦI RO PHÂN TÍCH RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CHI NHÁNH NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN Ô MÔN THÀNH PHỐ CẦN THƠ Giáo viên hướng dẫn: Nhóm thực hiện: PGS.TS. Trần Huy Hoàng Thái Kim Phương MSSV: 2611076 Ngô Thị Bích Ril MSSV: 2611081 Châu Ngô Diệu Hiền MSSV: 2611030 Cần Thơ, tháng 09/2012 Phân tích rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn Ô Môn thành phố Cần Thơ Tiểu luận nhóm Trang 1 Chương 1: GIỚI THIỆU 1.1 ĐẶT VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU: Toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay đang là một xu hướng tất yếu của nhiều quốc gia trên thế giới. Việt Nam cũng không nằm ngoài quỹ đạo đó vì ngay khi chuyển đổi nền kinh tế, chúng ta đã chọn con đường mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại với tinh thần đa phương hoá và đa dạng hoá. Trên cơ sở đó chúng ta cũng tự đặt ra cho mình con đường hội nhập kinh tế thế giới. Vì vậy, ngành Ngân hàng nước ta cũng không nằm ngoài quá trình đó, đặc biệt từ khi nước ta trở thành thành viên của WTO. Vì thế, các Ngân hàng Việt Nam sẽ đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt của các Ngân hàng trong nước nói chung và các Ngân hàng nước ngoài nói riêng, từ đó mức độ rủi ro cũng tăng lên. Rủi ro hầu như có mặt trong từng nghiệp vụ Ngân hàng, đặc biệt là trong hoạt động tín dụng vì đây là hoạt động kinh doanh chủ yếu của Ngân hàng và thu nhập từ tín dụng chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng thu nhập. Với vai trò trung gian trên thị trường tài chính các Ngân hàng thực hiện chức năng “đi vay để cho vay”. Vì thế, Ngân hàng gánh chịu rủi ro từ cả hai phía: người cho vay và người đi vay. Vậy rủi ro và những nội dung của rủi ro là gì? Thực trạng rủi ro hiện nay và những biện pháp nào để giảm thiểu rủi ro cho Ngân hàng? Nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng rất đa dạng. Nếu tổn thất do hoạt động tín dụng gây ra ở mức kiểm soát được thì việc xử lý tương đối dễ dàng trong giới hạn cho phép của quỹ dự phòng bù đắp rủi ro. Nhưng khi tổn thất lớn thì vấn đề sẽ trở nên nghiêm trọng, gây hậu quả khó lường không những cho Ngân hàng đó mà còn có thể ảnh hưởng đến cả nền kinh tế. Do đó, việc quản lý rủi ro tín dụng là một trong những nhiệm vụ hàng đầu mà bất cứ Ngân hàng nào cũng phải quan tâm. Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn đó nhóm chọn đề tài “ Phân tích rủi ro tín dụng tại chi nhánh Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Ô Môn, thành phố Cần Thơ” để nghiên cứu, từ đó phản ánh rõ hơn tầm quan trọng của chất lượng tín dụng đối với sự an toàn và vững mạnh của các NHTM (NHTM) nói chung và Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn chi nhánh Ô Môn thành phố Cân Thơ nói riêng. Phân tích rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn Ô Môn thành phố Cần Thơ Tiểu luận nhóm Trang 2 1.2. Mục tiêu nghiên cứu: 1.2.1. Mục tiêu chung: Hiện nay, hoạt động tín dụng của các Ngân hàng thương mại trên địa bàn vẫn còn nhiều hạn chế về mức độ an toàn và khả năng mở rộng tăng trưởng tín dụng. Trong khi đó, yêu cầu về vốn, về chất lượng dịch vụ tín dụng ngày càng cao, áp lực cạnh tranh và hội nhập ngày càng lớn. Mục tiêu chung của đề tài nghiên cứu này là phân tích rủi ro tín dụng tại chi nhánh ngân hàng NHNo & PTNT Ô Môn từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp để hạn chể rủi ro tín dụng. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Phân tích thực trạng hoạt động tín dụng và rủi ro tín dụng của chi nhánh NHNo & PTNT Ô Môn để tìm ra và phát huy những mặt mạnh, phát hiện và khắc phục những tồn tại yếu kém trong hoạt động cho vay của Ngân hàng. - Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng, từ đó xác định được mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố. - Đề xuất một số giải pháp nhằm hạn chế rủi ro tín dụng và nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng tại chi nhánh NHNo & PTNT Ô Môn. 1.3. Phạm vi nghiên cứu: 1.3.1. Không gian: Đề tài được thực hiện tại quận Ô Môn, mà cụ thể là tại chi nhánh NHNo & PTNT Ô Môn. 1.3.2. Thời gian: Sử dụng số liệu tại Ngân hàng NHNo & PTNT Ô Môn qua 3 năm: 2009-2011. 1.3.3. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu về hoạt động tín dụng và rủi ro tín dụng tại Ngân hàng qua 3 năm 2009-2011. Phân tích rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn Ô Môn thành phố Cần Thơ Tiểu luận nhóm Trang 3 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Phương pháp luận: 2.1.1. Một số lý luận cơ bản về tín dụng 2.1.1.1. Các khái niệm a. Tín dụng Là quan hệ kinh tế được biểu hiện dưới hình thái tiền tệ hay hiện vật, trong đó người đi vay phải trả cho người cho vay cả gốc và lãi sau một thời gian nhất định. Như vậy, hoạt động được gọi là tín dụng thì phải có các điều kiện sau:  Thứ nhất, có sự chuyển giao tạm thời (có thời hạn).  Thứ hai, là sự chuyển giao một lượng giá trị dưới dạng hàng hóa hay tiền tệ.  Thứ ba, có sự hoàn trả và giá trị hoàn trả phải lớn hơn giá trị ban đầu. Nếu thiếu một trong ba điều kiện trên thì không còn là phạm trù tín dụng. b. Nợ quá hạn Là chỉ tiêu phản ánh các khoản nợ khi đến hạn khách hàng (KH) không trả được cho Ngân hàng mà không có nguyên nhân chính đáng, thì Ngân hàng sẽ chuyển từ tài khoản dư nợ qua quản lý tại một tài khoản khác gọi là nợ quá hạn. Nếu tại một thời điểm nhất định nào đó, ở Ngân hàng có tỷ lệ nợ quá hạn chiếm trong tổng dư nợ càng lớn thì nó phản ánh nghiệp vụ tín dụng tại Ngân hàng càng kém và ngược lại. Nợ quá hạn được phân chia như sau:  Nợ quá hạn có tài sản đảm bảo: Là khoản nợ khi cho vay người đi vay phải thế chấp tài sản cho Ngân hàng, theo pháp luật, Ngân hàng có quyền phát mãi tài sản để thu nợ. Do vậy, nợ quá hạn này tuy chưa thu được nhưng NHTM vẫn có khả năng thu hồi.  Nợ quá hạn không có tài sản đảm bảo: Là khoản nợ khi cho vay, ngân hàng không yêu cầu người vay phải thế chấp tài sản. Loại nợ này, nếu người vay vốn vẫn tồn tại, vẫn hoạt động kinh doanh, tình hình tài chính có khả năng phục hồi thì cũng có khả năng thu hồi nợ. Phân tích rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn Ô Môn thành phố Cần Thơ Tiểu luận nhóm Trang 4  Nợ quá hạn là nợ khó đòi (hay còn gọi là nợ xấu): Loại nợ này xảy ra và tồn đọng ở những người vay vốn có tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh và tình hình tài chính yếu kém, biểu hiện là sản xuất kinh doanh bị lỗ, mất khả năng thanh toán hoàn toàn. Thời hạn nợ tồn đọng khá lâu, có thể kéo dài trên một năm, 2 – 3 năm hoặc lâu hơn nữa và rất khó giải quyết. c.Vốn tự có Là vốn chủ sở hữu của ngân hàng, gồm:  Vốn điều lệ (vốn thực có).  Các quỹ dự trữ: quỹ phúc lợi, quỹ khen thưởng, quỹ đầu tư …  Các nguồn vốn khác: lợi nhuận giữ lại, khấu hao tài sản cố định …. d. Vốn huy động Là nguồn vốn chủ yếu chiếm tỷ trọng rất lớn trong các Ngân hàng, gồm:  Vốn tiền gửi từ các tổ chức kinh tế, vốn nhàn rỗi của dân cư …  Vốn huy động qua các chứng từ có giá: kỳ phiếu, trái phiếu.  Vốn vay từ Ngân hàng Trung Ương, các tổ chức tín dụng khác. 2.1.1.2. Bản chất của tín dụng  Chỉ thay đổi quyền sử dụng mà không thay đổi quyền sở hửu tín dụng.  Có thời hạn tín dụng được xác định do thỏa thuận giữa người đi vay và người cho vay.  Người sở hửu vốn tín dụng được nhận một phần thu nhập dưới hình thức lợi tức. 2.1.1.3. Vai trò của tín dụng  Đáp ứng nhu cầu vốn để duy trì quá trình sản xuất vốn liên tục, đồng thời góp phần đầu tư phát triển kinh tế. Việc phân bố vốn tín dụng đã góp phần điều hoà vốn trong toàn bộ nền kinh tế, tạo điều kiện cho quá trình sản xuất liên tục. Tín dụng còn là cầu nối giữa tiết kiệm và đầu tư, nó là động lực kích thích tiết kiệm, đồng thời là phương tiện đáp ứng nhu cầu vốn cho đầu tư phát triển.  Thúc đẩy quá trình tập trung vốn và tập trung sản xuất: hoạt của Ngân hàng là tập trung vốn điều lệ chưa sử dụng, trên cơ sở đó cho vay lại hộ sản xuất và các đơn vị kinh tế. Tuy nhiên, quá trình đầu tư tín dụng không phải rải đều Phân tích rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn Ô Môn thành phố Cần Thơ Tiểu luận nhóm Trang 5 cho mọi chủ thể có nhu cầu mà việc đầu tư chỉ thực hiện với những chủ thể có điều kiện vay vốn.  Tín dụng là công cụ tài trợ cho các ngành kinh tế kém phát triển và ngành kinh tế mũi nhọn.  Tín dụng góp phần tác động đến việc tăng cường chế độ hạch toán kinh tế của các doanh nghiệp nhà nước.  Tạo điều kiện để phát triển các quan hệ kinh tế với nước ngoài. 2.1.1.4. Chức năng của tín dụng  Chức năng phân phối lại tài nguyên Được thể hiện bằng hai cách:  Phân phối trực tiếp: là việc phân phối vốn từ chủ thể có vốn tạm thời chưa sử dụng sang chủ thể trực tiếp sử dụng vốn đó là kinh doanh và tiêu dùng.  Phân phối gián tiếp: là việc phân phối được thực hiện thông qua các tổ chức trung gian như Ngân hàng, hợp tác xã tín dụng, công ty tài chính …  Chức năng thúc đẩy lưu thông hàng hóa và phát triển sản xuất  Tín dụng tạo ra nguồn vốn hỗ trợ cho quá trình sản xuất kinh doanh được thực hiện bình thường, liên tục và phát triển.  Tín dụng tạo nguồn vốn để đầu tư mở rộng phạm vi và quy mô sản xuất.  Tín dụng tạo điều kiện đẩy nhanh tốc độ thanh toán góp phần thúc đẩy lưu thông hàng hóa bằng việc tạo ra tín tệ và bút tệ. 2.1.1.5. Các hình thức tín dụng - Cho vay từng lần Là phương thức cho vay mà mỗi lần vay vốn, KH và tổ chức tín dụng phải thực hiện thủ tục vay vốn cần thiết và ký kết hợp đồng tín dụng. - Cho vay theo hạn mức tín dụng Theo phương thức này thì Ngân hàng và KH sẽ xác định và thỏa thuận một hạn mức tín dụng duy trì trong thời hạn nhất định hoặc theo chu kỳ sản xuất kinh doanh. - Cho vay theo hạn mức tín dụng dự phòng Phân tích rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn Ô Môn thành phố Cần Thơ Tiểu luận nhóm Trang 6 Đây là phương thức cho vay theo hạn mức tín dụng nhưng Ngân hàng sẽ cam kết dành cho KH một hạn mức tín dụng đã định, không vì tình hình thiếu vốn để từ chối cho vay. KH phải trả một mức phí cho việc duy trì hạn mức tín dụng dự phòng. - Cho vay theo hạn mức thấu chi Là việc cho vay mà tổ chức tín dụng thỏa thuận bằng văn bảng chấp thuận cho KH chi vượt số tiền có trên tài khoản thanh toán của KH phù hợp với các quy định của chính phủ và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về hoạt động thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán. - Cho vay trả góp Khi vay vốn thì Ngân hàng và KH xác định và thỏa thuận số lãi vốn vay phải trả cộng với vốn gốc được chia ra để trả theo nhiều kỳ hạn trong thời hạn cho vay. - Cho vay hợp vốn Một nhóm tổ chức tín dụng cùng cho vay đối với một dự án vay vốn hoặc phương án vay vốn của KH, trong đó có một tổ chức tín dụng làm đầu mối dàn xếp, phối hợp với các tổ chức tín dụng khác. - Cho vay theo dự án Đây là phương thức cho vay trung và dài hạn, Ngân hàng phải thẩm định dự án trước khi cho vay. - Cho vay thông qua phát hành và sử dụng thẻ tín dụng Tổ chức tín dụng chấp thuận cho KH sử dụng số vốn vay trong phạm vi hạn mức tín dụng để thanh toán tiền mua hàng hóa, dịch vụ và rút tiền mặt tại máy rút tiền tự động hoặc điểm ứng tiền mặt và đại lý của tổ chức tín dụng. 2.1.1.6. Nguyên tắc trong hoạt động tín dụng Khi tham gia vào quan hệ tín dụng, các doanh nghiệp vay vốn và các Ngân hàng đều quán triệt 2 nguyên tắc: Nguyên tắc 1: Tiền vay phải được sử dụng đúng mục đích đã thỏa thuận trên hợp đồng tín dụng Phân tích rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn Ô Môn thành phố Cần Thơ Tiểu luận nhóm Trang 7 Nguyên tắc này đề ra nhằm đảm bảo cho các NHTM tồn tại và hoạt động một cách bình thường. Bởi vì, nguồn vốn cho vay của ngân hàng chủ yếu là nguồn vốn huy động. Đó là một bộ phận tài sản của các chủ sở hữu mà ngân hàng tạm thời quản lý và sử dụng. Ngân hàng cũng có nghĩa vụ đáp ứng các nhu cầu rút tiền của KH khi họ có yêu cầu. Nếu các khoản tín dụng không được hoàn trả đúng hạn thì nhất định sẽ ảnh hưởng đến khả năng hoàn trả của Ngân hàng. Nguyên tắc 2: Phải được hoàn trả cả gốc và lãi Tín dụng cung ứng cho nền kinh tế phải hướng đến mục tiêu và yêu cầu về phát triển kinh tế xã hội trong từng giai đoạn phát triển. Đối với các đơn vị kinh tế, tín dụng cũng phải đáp ứng các mục đích cụ thể trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh để thúc đẩy các đơn vị hoàn thành nhiệm vụ sản xuất kinh doanh của mình. 2.1.2. Điều kiện hoạt động tín dụng: - Khách hàng có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự và chịu trách nhiệm dân sự theo qui định của pháp luật. - Mục đích sử dụng vốn vay hợp pháp. - Có khả năng tài chính đảm bảo trả nợ trong thời hạn cam kết. - Có dự án đầu tư, phương án sản xuất, kinh doanh, dịch vụ khả thi có hiệu quả; hoặc có dự án đầu tư, phương án phục vụ đời sống khả thi và phù hợp với quy định của pháp luật. - Thực hiện các quy định về bảo đảm tiền vay theo quy định của chính phủ và hướng dẫn của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. 2.1.3. Khái quát về rủi ro tín dụng 2.1.3.1. Khái niệm rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng là rủi ro do một nhóm KH không thực hiện được các nghĩa vụ tài chính đối với Ngân hàng hay nói cách khác rủi ro tín dụng xảy ra khi xuất hiện những biến cố không lường trước được do nguyên nhân chủ quan hay khách quan mà KH không trả được nợ cho Ngân hàng một cách đầy đủ cả gốc và lãi khi đến hạn, từ đó tác động đến hoạt động và có thể làm Ngân hàng bị phá sản. Phân tích rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn Ô Môn thành phố Cần Thơ Tiểu luận nhóm Trang 8 Trong quá trình kinh doanh, bên cạnh các rủi ro như: rủi ro lãi suất, rủi ro thanh khoản, rủi ro vốn chủ sở hữu thì rủi ro chính mà Ngân hàng phải đối mặt là rủi ro trong hoạt động tín dụng. Điều này có nghĩa là một khi còn hoạt động Ngân hàng thì còn rủi ro trong hoạt động tín dụng, rủi ro tín dụng không chỉ xảy ra với các khoản tín dụng bình thường mà còn xảy ra với các khoản ngoại bảng khác như bảo lãnh L/C, bao thanh toán… Hầu hết các Ngân hàng có kinh nghiệm đều thiết lập một khoản tiền gọi là quỹ dự phòng rủi ro, để bù đắp khi có vấn đề rủi ro xảy ra. 2.1.3.2. Thiệt hại do rủi ro tín dụng gây ra - Đối với bản thân Ngân hàng Rủi ro tín dụng sẽ tác động trực tiếp đến hoạt động kinh doanh của Ngân hàng như thiếu tiền chi trả cho KH, vì phần lớn nguồn vốn hoạt động của Ngân hàng là nguồn vốn huy động. Khi Ngân hàng không thu được gốc và lãi trong cho vay thì khả năng thanh toán của Ngân hàng sẽ gặp nhiều khó khăn, lâm vào tình trạng thiếu hụt vốn, làm mất cân đối trong thanh toán, dẫn đến Ngân hàng bị thua lỗ và có nguy cơ phá sản. Ngoài ra Ngân hàng còn phải gánh chịu những thiệt hại về uy tín, làm mất lòng tin của công chúng là những tổn thất còn lớn hơn rất nhiều so với những tổn thất về mặt tài chính. - Đối với nền kinh tế xã hội Hoạt động của Ngân hàng có liên quan đến hoạt động của toàn bộ nền kinh tế, đến tất cả các doanh nghiệp nhỏ, vừa, lớn và đến toàn bộ các tầng lớp dân cư. Vì vậy rủi ro tín dụng xảy ra có thể làm phá sản một vài Ngân hàng, khi đó nó có khả năng phát sinh lây lan các Ngân hàng khác và tạo cho dân chúng một tâm lý sợ hãi. Khi đó dân chúng sẽ đưa nhau đến Ngân hàng để rút tiền trước thời hạn. Điều đó cũng có thể đưa đến phá sản đồng loạt các Ngân hàng. Khi đó rủi ro tín dụng sẽ tác động đến toàn bộ nền kinh tế. 2.1.3.3. Những nguyên nhân phát sinh rủi ro tín dụng  Nguyên nhân từ khách hàng vay vốn Phân tích rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn Ô Môn thành phố Cần Thơ Tiểu luận nhóm Trang 9 Rủi ro tín dụng biểu hiện ra bên ngoài là việc không hoàn thành nghĩa vụ trả nợ, vốn bị ứ đọng khó có khả năng thu hồi, nợ quá hạn ngày càng lớn, các khoản lãi chưa thu ngày càng gia tăng… Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là: Đối với khách hàng là cá nhân Khi các cá nhân vay vốn gặp phải các nguy cơ sau đây thường không trả nợ cho Ngân hàng đầy đủ vốn lẫn lãi như: - Thu nhập không ổn định - Bị sa thải, thất nghiệp - Bị tai nạn lao động - Hỏa hoạn, lũ lụt - Hoàn cảnh gia đình khó khăn - Sử dụng vốn sai mục đích - Thiếu năng lực pháp lý Đối với khách hàng là doanh nghiệp Các doanh nghiệp thường không trả được đầy đủ nợ vay của Ngân hàng đầy đủ cả gốc lẫn lãi khi gặp phải các trường hợp sau: - Năng lực chuyên môn và uy tín của người lãnh đạo giảm thấp - Khả năng tài chính của doanh nghiệp bị giảm do lỗ lã trong kinh doanh - Sử dụng vốn sai mục đích - Thị trường cung cấp vật tư bị đột biến - Bị cạnh tranh và mất thị trường tiêu thụ - Sự thay đổi trong chính sách của Nhà nước - Những tai nạn bất ngờ: hỏa hoạn, động đất, công nhân đình công, chiến tranh…  Những nguyên nhân khách quan Từ tình hình kinh tế trong nước Hoạt động cho vay của Ngân hàng là một hoạt động rất nhạy cảm với những biến động của nền kinh tế - xã hội. Trong giai đoạn kinh tế suy thoái thường xuất hiện những doanh nghiệp thua lỗ và phá sản, từ đó các khoản tiền vay Ngân hàng không trả được. Điều này làm cho nợ quá hạn trong Ngân hàng tăng lên nhanh chóng. Ở Việt Nam, thực tế vào những năm 1990 trở về trước các . động tín dụng và rủi ro tín dụng tại Ngân hàng qua 3 năm 2009-2011. Phân tích rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn Ô Môn thành. Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn chi nhánh Ô Môn thành phố Cân Thơ nói riêng. Phân tích rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát Triển