Qua nhiều năm giảng dạy môn Hóa học tại trường trung học phổ thông đặc biệt là từ khi đổi mới phương pháp dạy học tôi nhận thấy việc phát huy năng lực tự học vàn phát triển tư duy sáng tạo của học sinh là nhiệm vụ vô cùng quan trọng. Nó có ý nghĩa rất lớn trong việc nâng cao chất lượng bộ môn. Nếu khơi dậy đúng mức tính tích cực và sự chủ động trong học tập cũng như các hoạt động khác không những làm cho các em thu nhận được một lượng tri thức cho bản thân mà còn là cơ sở vững chắc để các em bước vào môi trường chuyên nghiệp nơi mà các em phải có năng lực tư duy và ý thức tự học cao hơn. Trong chuỗi các hoạt động học tập, hoạt động trải nghiệm kết nối đóng vai trò như hoạt động khởi động của một bài dạy và là một vấn đề cần được quan tâm và cải tiến trong giảng dạy. Bởi xây dựng được nội dung, hình thức phù hợp, tổ chức hợp lý các hoạt động trải nghiệm kết nối sẽ định hướng, rèn luyện khả năng tự học của học sinh, phát huy phương pháp dạy học tích cực. Với nhận thức của bản thân về tầm quan trọng của hoạt động khởi động, với những kinh nghiệm của bản thân có được trong quá trình giảng dạy, sáng kiến “Một số cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm kết nối, nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong chương trình hóa học THPT ”
Lời giới thiệu
Trong những năm gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai lộ trình đổi mới giáo dục, đặc biệt là phương pháp dạy - học của giáo viên và học sinh, nhằm đáp ứng yêu cầu của thực tiễn đất nước Đổi mới phương pháp dạy học trở thành vấn đề cấp bách, khi thế hệ trẻ cần phát triển năng động, sáng tạo, khả năng tự học và làm việc nhóm Sự đổi mới này tập trung vào việc phát huy tính tích cực của học sinh, với giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng phương pháp dạy học tích cực Do đó, giáo viên không chỉ cần bồi dưỡng kiến thức chuyên môn mà còn phải cải thiện phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng yêu cầu của tình hình mới.
Trong quá trình đổi mới giáo dục, việc phát huy năng lực tự học và tư duy sáng tạo của học sinh là rất quan trọng Giáo dục cần được thực hiện dựa trên tự nhận thức và tự hành động, kết hợp giữa tư duy và thực tiễn Do đó, khơi dậy và phát triển ý thức, ý chí, năng lực, cũng như bồi dưỡng và rèn luyện phương pháp tự học sẽ là con đường tối ưu cho sự phát triển của giáo dục.
Qua nhiều năm giảng dạy môn Hóa học tại trường trung học phổ thông, tôi nhận thấy việc phát huy năng lực tự học và tư duy sáng tạo của học sinh là rất quan trọng Điều này không chỉ nâng cao chất lượng giảng dạy mà còn giúp học sinh tích cực và chủ động hơn trong học tập Khi khơi dậy tính tích cực, học sinh sẽ tiếp thu tri thức hiệu quả hơn, đồng thời tạo nền tảng vững chắc cho việc bước vào môi trường chuyên nghiệp, nơi yêu cầu khả năng tư duy và ý thức tự học cao.
Trong quá trình học tập, hoạt động trải nghiệm kết nối giữ vai trò quan trọng như một hoạt động khởi động cho bài dạy Việc xây dựng nội dung và hình thức phù hợp, cùng với tổ chức hợp lý các hoạt động này, không chỉ định hướng cho học sinh mà còn rèn luyện khả năng tự học và phát huy phương pháp dạy học tích cực.
Nhận thức rõ tầm quan trọng của hoạt động khởi động trong giảng dạy, tôi thấy rằng nó không chỉ nâng cao chất lượng bài học mà còn tạo sự hứng khởi cho học sinh ngay từ đầu tiết học Hoạt động này giúp xóa bỏ tâm lý căng thẳng khi kiểm tra bài cũ và định hướng nội dung trọng tâm của bài dạy, đồng thời phát huy khả năng tự học và tư duy sáng tạo của học sinh ngay từ những phút đầu tiên.
Tên sáng kiến
phát huy tính tích cực của học sinh trong chương trình hóa học THPT
Tác giả sáng kiến
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT
Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử
Mô tả bản chất của sáng kiến
Nội dung sáng kiến…
7.1.1 Sử dụng câu truyện lịch sử hóa học hay vở kịch
Sử dụng các câu chuyện do giáo viên và học sinh xây dựng, hoặc tham khảo từ nguồn gốc và ứng dụng của chất cần nghiên cứu, có thể mang lại nhiều lợi ích trong hoạt động khởi động bài học Những câu chuyện này có thể được truyền đạt qua lời kể, tranh vẽ, hoặc diễn xuất thành vở kịch do học sinh thể hiện Việc áp dụng câu chuyện hay vở kịch không chỉ tạo sự mới mẻ và hào hứng cho học sinh mà còn giúp khai thác nhiều nội dung kiến thức bài học, đồng thời phát triển khả năng viết văn, diễn xuất, hội họa và làm mô hình 3D cho các em.
Ví dụ 1 : Sơ lược về hợp chất có oxi của clo
Trong phần khởi động, chúng ta sẽ khám phá các chiến lược marketing của hai công ty Sáng Cancel, chuyên sản xuất và phân phối nước ja-ven, và Hight Vim, chuyên sản xuất và phân phối sản phẩm clorua vôi Mỗi công ty sẽ cử đại diện tiếp thị giới thiệu về sản phẩm của mình, bao gồm thành phần, công dụng và quy trình sản xuất Để hỗ trợ cho quá trình tiếp thị, các công ty sẽ chuẩn bị mô hình sản phẩm và phát tờ rơi quảng bá, giúp nâng cao nhận thức về sản phẩm Sự cạnh tranh giữa hai công ty không chỉ là một cuộc chiến về sản phẩm mà còn là cơ hội ứng dụng thực tế các chiến lược marketing nhằm thuyết phục cả nhà đầu tư và người tiêu dùng.
- Các học sinh còn lại : là đại diện cho hiệp hội người tiêu dùng
Một sự khởi đầu hấp dẫn và mới mẻ sẽ kích thích sự hứng thú và tò mò của học sinh, tạo nền tảng vững chắc cho các hoạt động tiếp theo Khi đó, việc hình thành kiến thức trở nên dễ dàng và thú vị hơn thông qua các câu hỏi từ “nhà đầu tư” và “người tiêu dùng” nhằm lựa chọn sản phẩm tốt nhất.
Ví dụ 2: Xây dựng vở kịch về sự hình thành liên kết ion trong phân tử NaCl
Giảng dạy bài liên kết hóa học – Hóa 10, Giáo viên cùng học sinh xây dựng vở kịch và diễn xuất đầu giờ
Diễn viên: gồm 04 học sinh (02 nam đóng vai các nguyên tử Na, Ne, 02 học sinh nữ đóng vai các nguyên tử Cl, Ar).
Trang phục của các diễn viên được thiết kế với biển tên nguyên tố và mũ thể hiện cấu hình electron của các nguyên tử Na, Ne, Cl, Ar Trong đoạn hội thoại, Na mong muốn đạt được cấu hình electron giống như Ne, trong khi Cl lại hướng đến cấu hình electron của Ar Kết quả là Na nhường electron cho Cl, tạo ra ion Na+ và Cl-, từ đó hình thành liên kết ion NaCl.
Yêu cầu học sinh dưới lớp định nghĩa liên kết ion, viết sơ đồ hình thành liên kết ion sau khi xem các bạn diễn vở kịch đó.
Ví dụ 3 : Xây dựng câu truyện về Anken qua tranh vẽ và lời kể
Chủ đề Anken trong Hóa 11 yêu cầu học sinh nghiên cứu cấu tạo, tính chất vật lý và hóa học của Etilen Học sinh được khuyến khích sáng tạo bằng cách vẽ tranh và viết câu chuyện về Etilen, từ đó giáo viên sẽ đưa ra câu hỏi nhằm khai thác kiến thức hóa học từ những câu chuyện này Việc xây dựng hai câu chuyện khác nhau sẽ tạo sự hứng thú và khuyến khích học sinh tham gia tích cực hơn vào bài học.
H’hen Etilen, cô gái út của dòng họ Anken, sở hữu thân hình mảnh mai và khả năng bay nhảy trên mặt nước Khi nhiệt độ tăng và gặp gỡ chàng Hidro với sự chứng kiến của chị Niken, Etilen nhanh chóng trưởng thành thành cô thiếu nữ Etan Đặc biệt, Etilen thừa hưởng khả năng biến hóa độc đáo của dòng họ Anken, có thể tạo ra dung dịch Br2 màu vàng – da cam và dung dịch KMnO4 màu tím mất màu, điều mà dòng họ Ankan không thể thực hiện.
Vào năm 1933, cô nàng Etilen cùng với những nhân bản của mình tự kết hợp với nhau tạo nên Polietilen có nhiều ứng dụng cho loài người.
Cô gái nhỏ, sinh ra trong một gia đình khó khăn với bố nghiện rượu và mẹ tính tình cứng rắn, luôn vui vẻ chạy nhảy khắp nơi, từ những khu vườn rộng lớn đến những hồ nước bao la Eten, với tính cách mạnh mẽ giống mẹ, thường khiến hai người bạn của mình cảm thấy thú vị và đầy bất ngờ.
Br2 và dung dịch KMnO4 không thể tồn tại khi gặp Eten, vì Eten làm mất đi màu sắc rực rỡ của chúng Tuy nhiên, Eten có khả năng cộng hợp, cho phép tạo ra các hóa chất và vật liệu polymer quý giá, được ứng dụng rộng rãi trong cuộc sống hàng ngày.
Giáo viên có thể giao cho học sinh nhiệm vụ nghiên cứu thông tin về sự phát minh của một số kiến thức và hợp chất hóa học tiêu biểu, sau đó yêu cầu các em báo cáo hoặc dựng kịch để thể hiện những hiểu biết của mình.
Ví dụ 4: Giấc mơ về vòng benzen của nhà hoá học Kekules
Benzen, được phát hiện bởi nhà khoa học người Anh Micheal Faraday vào năm 1825, được sử dụng làm dung môi và nguyên liệu để tổng hợp chất nổ Tuy nhiên, trong vài thập kỷ sau đó, công thức phân tử phù hợp cho benzen vẫn chưa được xác định.
Người ta hiểu phân tử benzen rất đối xứng nhưng không tưởng tượng ra được là
Vào năm 1865, nhà hóa học người Đức Friedrich August Kekules đã phát hiện ra cách tổ hợp 6 nguyên tử carbon hoá trị IV và 6 nguyên tử hydro hoá trị I để hình thành một phân tử benzen ổn định, trong khi ông ngồi ngủ gật bên bếp lò sau những giờ làm việc nghiên cứu căng thẳng.
Trong giấc mơ, ông Kekules đã thấy hình ảnh những nguyên tử cacbon và hydro kết nối với nhau, tạo thành một dây xích Ông cũng nhìn thấy một con rắn quay đầu, miệng ngoạm đuôi mình, và từ đó, ông bừng tỉnh và nhận ra rằng cấu trúc của benzen là dạng vòng Cụ thể, benzen có hình dạng lục giác đều với 6 nguyên tử cacbon ở 6 đỉnh.
Ví dụ 5 Bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học của Mendeleev
Có một giấc mơ quan trọng đã xảy ra vào một đêm tháng 02/1869, liên quan đến
"Hiến pháp của vương quốc hóa học" là luật tuần hoàn của các nguyên tố, khi đó chỉ có 63 nguyên tố được phát hiện nhưng chưa rõ cách sắp xếp Các nhà khoa học tin rằng các nguyên tố phải tuân theo một quy luật nào đó Giáo sư hóa học người Nga, Dimitri Ivanivich Mendeleev, ở tuổi 35, đã nghiên cứu sâu về vấn đề này Một hôm, sự mệt mỏi đã khiến ông ngủ thiếp đi và trong giấc mơ, ông đã tìm ra câu trả lời cho bí ẩn này.
Trong giấc mơ, ông thấy một bảng hóa học với các ô, nơi các nguyên tố rơi vào một cách trật tự Khi tỉnh dậy, ông ghi lại ý tưởng và kiểm tra tính chất của từng nguyên tố, phát hiện ra rằng chúng thay đổi theo chiều tăng diện tích hạt nhân và lặp lại một cách tuần hoàn theo từng hàng Đặc biệt, ông còn dự đoán chính xác tính chất của những nguyên tố còn trống.
Và thế là bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học của Mendeleev ra đời và được sử dụng trên toàn thế giới.
7.1.2 Sử dụng hình ảnh, đoạn video
Giáo viên thiết kế một đoạn video dựa trên hình ảnh và thí nghiệm liên quan đến kiến thức cần kiểm tra, yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi sau khi xem Việc sử dụng video trong hoạt động khởi động mang lại nhiều ưu điểm, như tạo sự hứng thú cho học sinh ngay từ đầu buổi học, rèn luyện kỹ năng quan sát và ghi nhớ, kích thích tư duy, cũng như nâng cao ý thức trách nhiệm của học sinh đối với các nhiệm vụ được đặt ra.
Khả năng áp dụng của sáng kiến
Xây dựng và thiết kế hoạt động trải nghiệm kết nối trong giảng dạy môn hóa học tại THPT theo công văn 5555/BGDĐT-GDTrH đã được triển khai từ năm học 2016-2017 tại trường THPT A Kết quả kiểm tra đánh giá cho thấy sự tiến bộ rõ rệt giữa lớp dạy thực nghiệm và lớp đối chứng, đồng thời học sinh cũng hứng thú hơn với các tiết học Sau khi áp dụng sáng kiến này, khảo sát cho thấy 92,3% học sinh cảm thấy hứng thú với các hoạt động trải nghiệm Thực tiễn cho thấy sáng kiến không chỉ đáp ứng hiệu quả cho việc đổi mới giảng dạy môn hóa học mà còn có thể áp dụng thành công cho các môn học khác ở nhiều cấp học.
Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến
+ Cần học bài và nắm vững kiến thức, tích cực đóng góp xây dựng bài để rèn luyện khả năng thuyết trình
Học sinh cần hoàn thành đầy đủ các nhiệm vụ mà giáo viên giao về nhà và tổ chức học tập theo nhóm để hỗ trợ lẫn nhau Bên cạnh đó, việc phát triển tư duy sáng tạo trong học tập là yếu tố quan trọng giúp học sinh đạt được kết quả cao.
+ Động viên, khuyến khích học sinh để học sinh có hứng thú trong học tập
+ Giáo viên chủ động tiếp cận, tìm tòi các phương pháp khác nhau để hướng dẫn phát triển tư duy của học sinh.
+ Lựa chọn cách tiếp cận bài mới phù hợp với khả năng của từng học sinh.
Mỗi giáo viên cần thực hiện việc đánh giá và rút kinh nghiệm sau khi áp dụng các phương pháp dạy học vào từng bài học Việc này không chỉ giúp khẳng định hiệu quả của các biện pháp sư phạm mà còn tạo cơ hội để trao đổi, chia sẻ với đồng nghiệp, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy trong bộ môn.
Đánh giá lợi ích thu được do áp dụng sáng kiến
Đánh giá lợi ích thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả
Xây dựng và tổ chức các hình thức mới trong hoạt động trải nghiệm kết nối là cần thiết, bao gồm sử dụng sơ đồ phản ứng, phiếu học tập, câu hỏi tiếng Anh, câu chuyện lịch sử hóa học, vở kịch nhỏ về hóa học và trò chơi Những hoạt động này không chỉ thu hút sự hứng thú của giáo viên mà còn giúp học sinh liên kết kiến thức với thực tiễn, phát huy khả năng tự học và tư duy sáng tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới trong dạy học.
Hoạt động trải nghiệm kết nối giúp học sinh tạo tâm thế học tập tích cực, nâng cao ý thức và hứng thú với bài học mới Giáo viên xây dựng tình huống học tập dựa trên kiến thức và kinh nghiệm của học sinh, từ đó giúp các em nhận diện những gì đã biết, bổ sung kiến thức còn thiếu và kích thích sự tò mò về những điều chưa biết Qua quá trình thực nghiệm áp dụng sáng kiến ở các lớp khác nhau, tôi nhận thấy hiệu quả rõ rệt trong việc cải thiện sự tham gia và hứng thú của học sinh.
Học sinh học tập hứng thú hơn,hiệu quả hơn, phát triển được 1 số kĩ năng như thuyết trình, diễn kịch, vẽ…
Đánh giá lợi ích thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân
Sáng kiến này đã được áp dụng vào giảng dạy, nâng cao chất lượng kiểm tra bài cũ và tạo sự hào hứng ngay từ đầu mỗi tiết học Nó giúp định hướng nội dung trọng tâm của bài dạy, góp phần thực hiện hiệu quả các khâu lên lớp Đặc biệt, sáng kiến còn phát huy khả năng tự học và tư duy sáng tạo của học sinh.
Sáng kiến này nhằm đổi mới phương pháp giảng dạy Hóa học, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học Qua việc áp dụng sáng kiến, giáo viên trong trường đã tích cực bồi dưỡng chuyên môn, từ đó cải thiện chất lượng đội ngũ giảng dạy.
11 DANH SÁCH NHỮNG CÁ NHÂN ĐÃ THAM GIA ÁP DỤNG THỬ SÁNG KIẾN LẦN ĐẦU
Tên tổ chức/cá nhân Địa chỉ Phạm vi/Lĩnh vực áp dụng sáng kiến
1 Giáo viên THPT ……… Áp dụng cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm kết nối trong các tiết học thuộc chương trình Hóa học 11
2 Giáo viên THPT ………… Áp dụng cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm kết nối trong các tiết học thuộc chương trình Hóa học 10
1 Sách giáo khoa Hóa học 10 - Nguyễn Xuân Trường (chủ biên) - NXB giáo dục 2007
2 Sách giáo khoa Hóa học 11 - Nguyễn Xuân Trường (chủ biên)- NXB giáo dục 2007 3.Sách giáo khoa Hóa học 12 -Nguyễn Xuân Trường (Chủ biên)–NXB Giáo dục, 2007
4 Truyện kể 109 nguyên tố hóa học – Trần Ngọc Mai, NXB giáo dục 2004
5 Truyện kể các nhà bác học hóa học - Nguyễn Duy Ái (Chủ biên), NXB Giáo dục, 2007
6 Lịch sử tìm ra các nguyên tố hóa học , G.G.ĐIÔGHÊNÔP - NXB Thanh niên 2002 Một số trang web : http://genk.vn/kham-pha/mua-axit-tac-hai-va-cach-phong-ngua-
20120724043655836.chn http://csa.cuctrongtrot.gov.vn/TinTuc/Index/3990