Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Nước ngoài
Khi nghiên cứu vai trò của quản lý, các nhà lý luận nổi tiếng như Frederich Wiliam Taylor, Henri Fayol và Max Weber đều khẳng định rằng quản lý không chỉ là một khoa học mà còn là nghệ thuật thúc đẩy sự phát triển xã hội Điều này cho thấy quản lý đóng vai trò quan trọng trong mọi lĩnh vực của xã hội.
QL luôn giữ vai trò quan trọng trong việc vận hành và phát triển
Các nhà nghiên cứu quản lý giáo dục Xô Viết cho rằng kết quả hoạt động của nhà trường phụ thuộc lớn vào việc tổ chức công việc của đội ngũ giáo viên V.A Xukhomlinxki đã tổng kết 26 năm kinh nghiệm quản lý chuyên môn và nhấn mạnh tầm quan trọng của sự phân công hợp lý và phối hợp chặt chẽ giữa hiệu trưởng và phó hiệu trưởng để đạt được mục tiêu chuyên môn Nhiều tác giả khẳng định vai trò lãnh đạo toàn diện của hiệu trưởng, nhưng phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và các tổ chức đoàn thể cũng đóng vai trò quan trọng trong quản lý hoạt động chuyên môn Vấn đề đặt ra là làm thế nào để tối ưu hóa hiệu quả hoạt động chuyên môn và huy động sức mạnh của mỗi giáo viên.
Xukhomlinxki cũng nhƣ các tác giả khác đều chú trọng đến việc phân công hợp lý và các biện pháp QL chuyên môn nghiệp vụ của HT [21].
Một số khái niệm tới đề tài
Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường
Quản lý (QL) là một hoạt động lao động thiết yếu cho sự phát triển của xã hội loài người Theo Mác, vai trò của QL rất quan trọng trong các hoạt động lao động xã hội, khi ông nhấn mạnh rằng mọi lao động chung trên quy mô lớn đều cần có sự lãnh đạo Cụ thể, một nhạc trưởng là cần thiết để điều phối một dàn nhạc, tương tự như cách mà quản lý cần thiết cho các hoạt động lao động tập thể.
Theo từ điển Tiếng Việt (1992), "quản lý" được định nghĩa là một động từ, mang nghĩa là quá trình trông coi và giữ gìn theo những yêu cầu nhất định, đồng thời tổ chức và điều khiển các hoạt động theo những tiêu chí cụ thể.
Quản lý, theo Trần Hữu Cát và Hoàng Minh Duệ, là hoạt động thiết yếu trong các tổ chức, phát sinh khi con người làm việc tập thể Trong quá trình này, yếu tố con người đóng vai trò quan trọng nhất nhằm đạt được các mục tiêu chung của tổ chức.
Quản lý (QL) là một quá trình có mục đích và có tổ chức, trong đó các tác động được lựa chọn một cách có định hướng Quá trình này dựa vào thông tin về tình trạng của đối tượng nhằm ổn định và phát triển nó theo mục tiêu đã đề ra.
Quản lý (QL) được hiểu là sự hợp tác và hỗ trợ giữa nhiều người, giúp biến những mục tiêu cá nhân thành thành tựu chung của xã hội Nó vừa mang tính khoa học vừa thể hiện nghệ thuật trong cách thức thực hiện.
Quản lý giáo dục (QLGD) là một phần quan trọng trong quản lý xã hội, được định nghĩa bởi P.V.Khuđominxky là sự tác động có hệ thống và có kế hoạch từ các chủ thể quản lý ở nhiều cấp độ khác nhau Mục tiêu của QLGD là đảm bảo giáo dục cộng sản cho thế hệ trẻ, đồng thời phát triển toàn diện và hài hòa cho họ Điều này dựa trên việc nhận thức và áp dụng các quy luật chung của xã hội cũng như các quy luật khách quan trong quá trình dạy học, giáo dục và phát triển thể chất, tâm lý của trẻ em.
Nhà lý luận Xô Viết Mechti-Zade đã nhấn mạnh rằng quản lý giáo dục bao gồm các biện pháp tổ chức, phương pháp cán bộ, giáo dục, kế hoạch hoá và tài chính, nhằm đảm bảo sự vận hành hiệu quả của các cơ quan trong hệ thống giáo dục Điều này không chỉ giúp duy trì hoạt động bình thường mà còn thúc đẩy sự phát triển và mở rộng hệ thống về cả số lượng lẫn chất lượng.
Quản lý giáo dục được định nghĩa là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý đối với khách thể quản lý, nhằm tối ưu hóa hoạt động sư phạm trong hệ thống giáo dục để đạt được kết quả hiệu quả nhất.
Quản lý giáo dục, theo Nguyễn Ngọc Quang, là một hệ thống các tác động có mục đích và kế hoạch, nhằm đảm bảo sự vận hành theo đường lối giáo dục của Đảng, hướng tới việc phát triển các đặc tính của nhà trường XHCN Mục tiêu chính là nâng cao quá trình dạy học và giáo dục thế hệ trẻ, đưa giáo dục đến những mục tiêu dự kiến và tiến tới trạng thái mới về chất.
Quản lý giáo dục (QLGD) là một quá trình bao gồm quản lý, sư phạm và giáo dục, diễn ra ở tất cả các cấp học, bậc học và cơ sở giáo dục.
GD Làm cho quá trình đó vận dụng đúng đường lối, quan điểm GD của Đảng
1.2.1.3 Quản lý nhà trường a Khái niệm
Quản lý nhà trường ở Việt Nam hiện đang có nhiều quan điểm khác nhau Theo tác giả Thái Văn Thành, quản lý nhà trường được xem là một hệ thống con trong quản lý vĩ mô, mang tính vi mô Điều này có thể hiểu là một chuỗi tác động hợp lý, có mục đích, tự giác và có kế hoạch, nhằm tổ chức sư phạm từ chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên và học sinh.
GD trong và ngoài nhà trường đóng vai trò quan trọng trong việc huy động sự hợp tác và tham gia của mọi thành phần vào các hoạt động của nhà trường Điều này giúp tối ưu hóa quá trình giáo dục và đạt được các mục tiêu đã đề ra.
Quản lý nhà trường, theo Nguyễn Ngọc Quang, là sự kết hợp tối ưu của nhiều hoạt động như cộng tác, tham gia, hỗ trợ, phối hợp, huy động và can thiệp từ các chủ thể quản lý Mục tiêu của quản lý là tác động tích cực đến đội ngũ cán bộ, giáo viên và học sinh, nhằm khai thác hiệu quả nguồn nhân lực từ nhà nước và xã hội Qua đó, nhà trường hướng tới việc nâng cao chất lượng đào tạo thế hệ trẻ, với kế hoạch cụ thể nhằm đưa nhà trường phát triển lên một trạng thái mới.
Tác giả Trần Hồng Quân nhấn mạnh rằng quản lý nhà trường phổ thông không chỉ đơn thuần là quản lý mà còn là quản lý dạy và học, với mục tiêu cải thiện các hoạt động giáo dục từ trạng thái hiện tại sang trạng thái tốt hơn, hướng tới việc đạt được các mục tiêu giáo dục.
Phạm Minh Hạc nhấn mạnh rằng quản lý nhà trường phải thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của từng nhà quản lý Điều này có nghĩa là cần vận hành nhà trường theo nguyên lý giáo dục, nhằm đạt được các mục tiêu giáo dục và đào tạo cho ngành giáo dục, thế hệ trẻ và từng học sinh.
Chất lƣợng dạy học
Chất lượng là một khái niệm triết học phản ánh những đặc điểm cốt lõi của sự vật, giúp xác định bản chất và tính ổn định của nó, đồng thời phân biệt nó với các sự vật khác.
Chất lượng là đặc tính khách quan của sự vật, thể hiện qua các thuộc tính liên kết với nhau thành một tổng thể Nó không thể tách rời khỏi sự vật và luôn gắn liền với tính quy định về số lượng Mỗi sự vật đều có sự thống nhất giữa chất lượng và số lượng, tạo nên bản chất riêng của nó.
Chất lượng được hiểu là sự phù hợp với mục tiêu, tức là đáp ứng hoặc vượt qua nhu cầu của người sử dụng (khách hàng) và các tiêu chuẩn ban đầu cho sản phẩm Đây là định nghĩa phổ biến nhất khi xem xét các vấn đề liên quan đến giáo dục.
Giáo dục phổ thông chủ yếu diễn ra qua hình thức dạy học, với kết quả trực tiếp là học vấn, bao gồm phương pháp nhận thức, hành động và năng lực chuyên môn của người học Chất lượng dạy học được xác định bởi tri thức phổ thông mà người học tiếp thu Vốn học vấn vững chắc và toàn diện của mỗi cá nhân chính là thước đo thực sự cho chất lượng dạy học.
Chất lượng dạy học gắn liền với hiệu quả dạy học, phản ánh mức độ đạt được các mục tiêu giáo dục và khả năng đáp ứng yêu cầu của nhà trường Hiệu quả dạy học được đo lường qua việc sử dụng tối ưu nguồn lực như thời gian, sức lực và chi phí, nhằm đạt được kết quả cao nhất Để đánh giá chất lượng dạy học, người ta chuyển đổi mục tiêu thành hệ thống tiêu chí, thường dựa trên ba yếu tố cơ bản: kiến thức, kỹ năng và thái độ.
Chất lượng dạy học ở trường phổ thông được đánh giá qua hai yếu tố chính là học lực và hạnh kiểm của học sinh Học lực bao gồm kiến thức và kỹ năng vận dụng, trong khi hạnh kiểm thể hiện sự phát triển ý thức trong mối quan hệ với gia đình, nhà trường, xã hội và bản thân Để đánh giá toàn diện, cần xem xét bốn tiêu chí quan trọng.
Hiểu biết về các chuẩn mực hiện hành, khả năng nhận diện hành vi và tác động đến hành động là rất quan trọng trong giáo dục Đánh giá chất lượng dạy học là một quá trình phức tạp, đòi hỏi quan điểm đúng đắn và phương pháp khoa học Chất lượng dạy học gắn liền với yêu cầu kinh tế - xã hội của đất nước, và sản phẩm giáo dục được coi là chất lượng cao khi đáp ứng tốt các mục tiêu giáo dục theo yêu cầu của xã hội, đặc biệt trong giáo dục trung học phổ thông.
Trong quá trình đổi mới, giáo dục phổ thông đã nỗ lực thực hiện các chủ trương và giải pháp nhằm cải cách mục tiêu, nội dung, phương pháp và quy trình dạy học Những nỗ lực này hướng đến việc cải thiện điều kiện và phương tiện, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy.
Hoạt động dạy học
1.2.3.1 Khái niệm hoạt động dạy học
Hoạt động dạy học (HĐDH) là một phần quan trọng trong đời sống xã hội, phản ánh yêu cầu của xã hội đối với quá trình giáo dục Mục đích của dạy học không chỉ liên quan đến việc truyền đạt kiến thức mà còn gắn liền với các mục tiêu giáo dục chung, đặc biệt là trong bậc trung học.
Hoạt động dạy học bao gồm hai thành phần chính: hoạt động dạy và hoạt động học, luôn gắn bó chặt chẽ và có sự tác động qua lại Hoạt động dạy của giáo viên (GV) là tổ chức và điều khiển quá trình học tập của học sinh (HS), trong khi hoạt động học của HS đòi hỏi sự chủ động, tích cực và sáng tạo dưới sự hướng dẫn của GV.
Theo các tác giả Nguyễn Cảnh Toàn, Trần Bá Hoành, Vũ Văn Tảo và Nguyễn Kỳ, dạy học là quá trình tổ chức và hướng dẫn nhằm tạo điều kiện cho người học tự thu lượm tri thức, biến chúng thành tài sản cá nhân Người dạy có vai trò hỗ trợ người học trong việc thực hiện các phương pháp học tập hiệu quả.
Vai trò của giáo viên không chỉ đơn thuần là truyền đạt kiến thức mà còn là tạo hứng thú học tập và hướng dẫn phương pháp tiếp cận kiến thức cho học sinh Giáo viên còn đóng vai trò là trọng tài và cố vấn trong các cuộc tranh luận giữa học sinh và giữa thầy trò, nhằm thẩm định kiến thức mà học sinh khám phá Cuối cùng, giáo viên là người kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh dựa trên sự tự đánh giá và tự điều chỉnh của họ.
“Hoạt động học là tác động của chủ thể đến đối tƣợng nhằm đạt đƣợc một mục tiêu nhất định” [ 10,93]
Học sinh (HS) cần chủ động tìm kiếm kiến thức dưới sự hướng dẫn của giáo viên, nhưng tri thức tự tìm có thể mang tính chủ quan và thiếu khoa học Do đó, giáo viên cần tổ chức các hoạt động để học sinh trình bày và thảo luận sản phẩm của mình trong lớp, từ đó nâng cao tính khách quan và khoa học của kiến thức Qua việc nhận xét từ thầy cô và bạn bè, học sinh có thể tự kiểm tra, đánh giá, và rút kinh nghiệm trong quá trình học tập và giải quyết vấn đề Để hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa hoạt động dạy và học, chúng ta sẽ xem xét bảng so sánh giữa hai hoạt động này.
Hoạt động dạy Hoạt động học Định nghĩa
Sự tổ chức, điều khiển tối ƣu quá trình học sinh lĩnh hội tri thức, hình thành và phát triển nhân cách, có vai trò chủ đạo
Hoạt động học tập cần có sự tham gia chủ động của học sinh, với vai trò là chủ thể, tự giác, tích cực, tự lực và sáng tạo, dưới sự hướng dẫn của giáo viên Mục tiêu là giúp học sinh chiếm lĩnh các kiến thức khoa học cần thiết.
Tổ chức và điều khiển sự học tập của học sinh, giúp họ nắm kiến thức, hình thành thái độ hành vi đạo đức
Chiếm lĩnh khái niệm khoa học đạt đƣợc mục đích
Trí dục: nắm tri thức
Phát triển: tƣ duy và năng lực hành động Giáo dục: hình thành phẩm chất đạo đức, hành vi tác phong
Có chức năng kép Điều khiển Truyền đạt
Có hai chức năng thống nhất
Tự điều khiển Lĩnh hội
Theo chương trình qui định
Hệ thống khái niệm, lý thuyết các môn học Phương pháp đặc trưng môn học
Cấu trúc lôgíc môn học Ngôn ngữ của khoa học Ứng dụng hiểu biết trong quá trình học tập
1.2.3.2 Vị trí hoạt động dạy học ở nhà trường phổ thông
HĐDH tại trường phổ thông đóng vai trò then chốt, chiếm phần lớn thời gian và công sức của giáo viên và học sinh trong suốt năm học Nó không chỉ ảnh hưởng đến các hoạt động giáo dục khác mà còn quyết định chất lượng đào tạo của nhà trường.
Hoạt động dạy học (HĐDH) là một phần quan trọng trong hệ thống giáo dục phổ thông, được xác định bởi tính chất lao động đặc thù của nghề giáo Điều này cũng ảnh hưởng đến công tác quản lý trường học và quản lý HĐDH Hiệu trưởng cần nhận thức đúng vai trò và tính đặc thù của HĐDH để áp dụng các biện pháp quản lý khoa học và sáng tạo, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục.
1.2.3.3 Nhiệm vụ hoạt động dạy học
HĐDH có những nhiệm vụ cụ thể sau:
Tổ chức và điều khiển học sinh nắm vững hệ thống tri thức khoa học phổ thông hiện đại và cơ bản, phù hợp với thực tiễn Việt Nam về tự nhiên và xã hội Đồng thời, rèn luyện cho các em kỹ năng và kỹ xảo tương ứng Nắm vững tri thức có nghĩa là hiểu, nhớ và vận dụng những kiến thức đó trong bối cảnh thực tiễn.
Trong quá trình tổ chức và điều khiển học sinh, giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển năng lực cũng như phẩm chất trí tuệ, đặc biệt là tư duy độc lập và sáng tạo Việc tổ chức dạy học đúng cách sẽ kích thích học sinh phát huy tính tích cực nhận thức và tự lực rèn luyện các thao tác trí tuệ Sự phát triển trí tuệ có mối quan hệ biện chứng với hoạt động dạy học, khi mà sự tiến bộ trong dạy học không chỉ nâng cao năng lực và phẩm chất trí tuệ của học sinh mà còn góp phần cải thiện chất lượng giáo dục.
Tổ chức và điều khiển học sinh là cần thiết để hình thành thế giới quan khoa học và phát triển nhân cách Trong quá trình dạy học, giáo viên cần chú trọng giáo dục thế giới quan khoa học cho học sinh, giúp các em có suy nghĩ, thái độ và hành động đúng đắn Đồng thời, việc bồi dưỡng phẩm chất đạo đức cũng cần được thực hiện thông qua nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học hiệu quả.
Các nhiệm vụ trong giáo dục có mối quan hệ chặt chẽ và hỗ trợ lẫn nhau nhằm đạt được hiệu quả giáo dục Thiếu kiến thức, kỹ năng và phương pháp nhận thức sẽ cản trở sự phát triển trí tuệ và hình thành thế giới quan khoa học Phát triển trí tuệ không chỉ là kết quả mà còn là điều kiện để nắm vững tri thức và kỹ năng, đồng thời hình thành các phẩm chất đạo đức Để học sinh có cái nhìn và hành động đúng, cần phải có trình độ nhận thức nhất định Mối quan hệ giữa các nhiệm vụ của hoạt động dạy học được thể hiện qua sơ đồ.
1.3 HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.3.1 Sự ra đời của trường trunghọc phổ thông tư thục
Trường THPT TT được thành lập và phát triển theo chủ trương xã hội hoá giáo dục của Nghị quyết Đại hội toàn quốc lần thứ VIII của Đảng
Nghị quyết 90/CP ngày 21/08/1997 về phương hướng và chủ trương xã hội hoá các hoạt động giáo dục
Nghị định số: 73/1999/NĐ-CP ngày19/08/1999 về chính sách khuyến khích xã hội hoá đối với các hoạt động trong lĩnh vực Giáo dục , y tế
Quyết định số 201/2001/QĐTTg ngày 28/12/2001 của Thủ tướng Chính phủ nhấn mạnh việc khuyến khích và tạo điều kiện cho toàn xã hội tham gia vào sự nghiệp phát triển giáo dục Quyết định này nhằm mục tiêu mobilize resources and enhance community involvement in educational development, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục quốc gia.
Quyết định số 23/BGD-ĐT năm 2000 đã ban hành Điều lệ trường trung học, trong khi Quyết định số 39/2001/QĐ-BGD&ĐT quy định về tổ chức và hoạt động của các trường ngoài công lập.
Nghị quyết số 05/2005/NQ – CP của Chính phủ về đẩy mạnh xã hội hoá
1.3.2 Vị trí của trường phổ thông tư thục
Theo điều 2 quy chế “ Tổ chức và hoạt động của trường phổ thông tư thục”:
1 Trường phổ thông tư thục là cơ sở giáo dục phổ thông thuộc hệ thống giáo dục quốc dân, do tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức kinh tế hoặc cá nhân đầu tƣ kinh phí xây dựng cơ sở vật chất, tự đảm bảo kinh phí hoạt động bằng vốn ngoài ngân sách Nhà nước và được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép thành lập
2 Trường phổ thông tư thục có tư cách pháp nhân, con dấu và được mở tài khoản tại Kho bạc Nhà nước hoặc Ngân hàng thương mại
1.3.3 Nhiệm vụ, quyền hạn trường trung học phổ thông tư thục
