ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN VĂN HỘ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO MỤC LỤC Phần thứ nhất: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO I QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO Khái niệm Một số tính chất QLNN GD-ĐT Một số đặc điểm QLNN GD-ĐT 4 Một số nguyên tắc QLNN GD&ĐT cần lưu ý : II NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA QLNN VỀ GD&ĐT 10 Những nội dung QLNN GD-ĐT theo điều 86 Luật Giáo dục 10 Những nội dung chủ yếu QLNN GD&ĐT 11 Thực trạng, phương hướng đổi biện pháp thực QLNN GD&ĐT 13 Những nhiệm vụ, giải pháp phát triển giáo dục đến năm 2010 14 Phần thứ 2: QUÁ TRÌNH QUẢN LÝ GIÁO DỤC 16 I - CÁC CHỨC NĂNG QUẢN LÝ GIÁO DỤC .17 Kế hoạch hoá quản lý giáo dục 19 Tổ chức quản lý giáo dục 28 Điều khiển (chỉ đạo thực hiện) quản lý giáo dục 37 Kiểm tra quản lý giáo dục 48 II - THÔNG TIN TRONG QUẢN LÝ GIÁO DỤC 53 Mục đích thơng tin 53 Các loại thông tin quản lý giáo dục 55 Những yêu cầu thông tin quản lý giáo dục 55 4.Thông tin dự đoán 57 III - HỆ THỐNG NGUYÊN TẮC QUẢN LÝ GIÁO DỤC 59 IV- CÁC PHƯƠNG PHÁP QUẢN LÝ GIÁO DỤC 68 Khái niệm yêu cầu việc sử dụng phương pháp quản lý giáo dục 68 Các phương pháp quản lý giáo dục chủ yếu 70 V - CÔNG CỤ QUẢN LÝ GIÁO DỤC .73 Các loại công cụ quản lý giáo dục 74 Yêu cầu hệ thống công cụ quản lý giáo dục 74 Đổi nâng cao lực vận hành hệ thống công cụ quản lý giáo dục 75 Phần thứ nhất: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO I QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO Khái niệm + Định nghĩa: Quản lý nhà nước giáo dục đào tạo (QLNN GD& ĐT việc nhà nước thực quyền lực công để điều hành, điều chỉnh tồn tác hoạt đóng GD&ĐT phạm vi lồn hòi nhằm thực mục tiêu giáo dục Nhà nước QLNN GD-ĐT tác động có tổ chức điều chỉnh quyền lực nhà nước hoạt động GD-ĐT quan quản lí có trách nhiệm giáo dục Nhà nước từ trung ương đến sở tiến hành để thực chức năng, nhiệm vụ theo qui định Nhà nước nhằm phát triển nghiệp GD-ĐT, trì kỉ cương? thoả mãn nhu câu GD-ĐT nhân dân, thực mục tiêu GD-ĐT nhà nước + Những yếu tố chủ yếu quản lý nhà nước giáo dục đào tạo Trong khái niệm QLNN GD&ĐT lên phận chính, chủ thể QLNN GD&ĐT; Khách thể cua QLNN GD&ĐT; Mục tiêu giáo dục đào tạo Chủ thể QLNN GD&ĐT quan có thầm quyền (cơ quan lập pháp hành pháp) quy định điều 87 Luật Giáo dục Khách thể QLNN GD&ĐT HIGDQD hoạt động GD-ĐT phạm vi toàn xã bội Mục tiêu GD&ĐT: tổng thể việc bảo đảm trật tự kỷ cương hoạt động GD-ĐT, để thực mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho xã hội, hồn thiện phát triển nhân cách cơng dân; Tuy nhiên cấp học, bậc học cụ thể hoá mục tiêu Luật GD điều lệ nhà trường + Trong khái niệm QLNN GD&ĐT phải kể tới yếu tố quan trọng việc điều hành, điều chỉnh hoạt động giáo dục, cơng cụ phương pháp quản lý hành nhà nước GD&ĐT: Cơng cụ chủ yếu QLHCNN hệ thống văn pháp luật, cơng tác thể chế tạo hành lang pháp lý cho hoạt động QLNN vế GD-ĐT Phương pháp QLHCNN chủ yếu phương pháp Hành chính, tổ chức Như ta hiểu khái niệm QLNN GD-ĐT dạng phát biếu khác QLNN GD-ĐT quản lý quan nhà nước có thẩm quyền, giáo dục từ trung ương đến sở lên HTGĐQD hoạt động GD xã hội nhằm nâng cao dân trí - đào tạo lực- bồi dưỡng nhân tài cho đất nước hồn thiện nhân cách cho cơng dân Cần lưu ý rằng, QLNN việc thực thi ba quyền : Lập pháp - Hành pháp - Tư pháp để điều chỉnh quan hệ xã hội hành vi cơng dân Cịn QLNN GD&ĐT thực chất thực thi quyền hành pháp để tổ chức, điều hành điều chỉnh hoạt động giáo dục phạm vi toàn xã hội Tuy nhiên, để quản lý có hiệu lực hiệu quả, việc sử dụng quyền hành pháp phải kết hợp với quyền lập pháp, lập qui hoạt động tra, kiểm tra hoạt động toàn hệ thống Một số tính chất QLNN GD-ĐT QLNN GD-ĐT QLNN ngành, lĩnh vực cụ thể có tính chất QLNN QLHCNN nói chung, xin nhắc lại năm tính chất cần lưu ý, là: + Tính lệ thuộc vào trị: QLNN GD phụ tùng phục vụ nhiệm vụ trị, tuân thủ chủ trương đường lối Đảng nhà nước + Tính XH: GD nghiệp NN toàn XH Trong QLNN GD cần phải coi trọng tính XH hố dân chủ hố GD (DCH GD) GD&ĐT ln phát triển mối quan hệ với phát triển KT-XH QLNN GD cần lưu ý tính chất để có điều chỉnh phù hợp + Tính pháp quyền: QLNN QL pháp luật; QLNN GD phải tuân thủ hành lang pháp lí mà nhà nước quy định cho hoạt động QL hoạt động GD-ĐT Tăng cường pháp chế XHCN + Tính chun mơn nghiệp vụ: Cơng chức hoạt động lĩnh vực GD-ĐT cần phải đào tạo với trình độ tương ứng với ngạch, bậc quy định Việc tuyển chọn công chức cần đáp ứng chuẩn mà nhà nước ban hành + Tính hiệu lực, hiệu quả: Lấy hiệu hoạt động chuyên môn-nghiệp vụ để đánh giá cán công chức, viên chức ngành GD-ĐT; Chất lượng, hiệu bảo đảm trật tự kỷ cương GD-ĐT thước đo trình độ, lực, uy tín sở GD-ĐT quan QLNN GD-ĐT Một số đặc điểm QLNN GD-ĐT Ở phần tính chất nêu điểm qua số tính chất QLNN GD&ĐT, nhiên tính chất có nét đặc biệt riêng nhấn mạnh chúng trở thành đặc điểm cần lưu ý Trên sở nhận thức cần nhấn mạnh ba đặc điểm chủ yểu sau: + Đặc điểm kết hợp quản lý hành quản lí chun mơn hoạt động quản lý giáo dục (đặc điểm HC-GD) Nó vừa theo nguyên tắc quản lý hành nhà nước hoạt động quản lý giáo dục, vừa theo nguyên tắc hành giáo dục sở giáo dục Hành - giáo dục thực chất triển khai chức năng, nhiệm vụ quyền hạn Nhà nước qui định (phân cấp, phân công uỷ quyền), Các quan, tổ chức thay mặt Nhà nước triển khai nghiệp GD&ĐT điều hành, điều chỉnh hoạt động GD-ĐT QLHC thực chất việc xây dựng văn pháp quy chấp hành văn Kết hợp với quản lý giáo dục đưa việc xây dựng văn cho hoạt động chuyên môn giáo dục làm cho người hiểu, biết qui định văn để thực cho Ví dụ: Từ quy định Bộ GD&ĐT việc soạn bài, giảng bài, chấm v.v Cơ quan Sở, Phịng GD&ĐT chí đến hiệu trưởng nhà trường có quy định chi tiết vấn đề để đảm bảo tính cụ thể, thiết thực phù hợp với địa phương sở giáo dục, sở giáo viên chấp hành thực quy định chun mơn Đó cách làm “hành hố” hoạt động chun mơn… Như vậy, Đặc điểm HC- GD đặc điểm quan trọng hoạt động quản lí nhà nước GD-ĐT nhằm bảo đảm môi trường sư phạm thuận lợi cho việc thực mục tiêu giáo dục mà Nhà nước quy định Cần lưu ý quan tâm thích đáng đến đặc điểm giúp cho CBQLGD giải tốt mối quan hệ ngành- lãnh thổ hoạt động QLGD Chỉ đạo hay quản lý hoạt động GD-ĐT địa bàn cần phải hiểu rõ nghiệp vụ SP, đặc điểm trình GD để đạo, quản lý chuyên môn Chỉ sở biết kết hợp QLHC QLCM đạo, quản lý tốt hoạt động GD-ĐT tiến tới thực tốt mục tiêu GD-ĐT Nhà nước + Đặc điểm tính quyền lực nhà nước hoạt động quản lí Đặc điểm thứ hai QLNN GD-ĐT đặc điểm bật QLNN QLHCNN nói chung lĩnh vực, tính quyền lực nhà nước hoạt đóng quản lí Đặc điểm biểu vấn đề sau : Điều kiện để triển khai quản lí nhà nước phải có tư cách pháp nhân yêu cầu tính hợp pháp quản lí yêu cầu trước hết Muốn có tư cách pháp nhân để quản lí phải bổ nhiệm bổ nhiệm cần phải thực đúng, đủ chức năng, thẩm quyền Không lạm quyền không đùn đẩy trách nhiệm; thực chế độ thủ trưởng việc định việc chịu trách nhiệm định quản lí trước tập thể cấp Trong QLNN khơng có tư cách pháp nhân để "ra quyền” chưa bổ nhiệm Tuy nhiên, tư cách pháp nhân có trách nhiệm quyền hạn tương ứng, việc hiểu cho đúng, làm cho đủ “thẩm quyền” thước đo khả “sử dụng quyền lực nhà nước” tư cách pháp nhân Trong thực tế “Phép vua thua lệ làng”, “thủ kho to thủ trưởng” phát sinh không nhận thức “tính quyền lực nhà nước hoạt động quản lí” “Thối quyền” “lạm quyền” hai thái cực vi phạm “thẩm quyền”, mặt khác khái niệm “thẩm quyền” gắn với phân cấp tuân hủ thứ bậc chặt chẽ QLNN Phương tiện QLNN GD-ĐT văn pháp luật pháp qui Phương pháp chủ yếu để QLNN phương pháp Hành - Tổ chức (HC-TC) Cần nhận thức tháp luật, pháp quy cụ thể hố chủ trương, sách Đảng nhà nước; phản ánh lợi ích tồn dân, lành lang pháp lí cho việc triển khai hoạt động QLGD, bảo đảm tính quyền lực nhà nước quản lí Việc khơng tn thủ hành lang pháp lí hoạt động QLGD tức vi phạm trật tự kỳ cương bị xử lí theo định pháp luật Trong QLNN phải tuân thủ thứ bậc chặt chẽ hoạt động quản lí theo phân cấp rõ ràng mệnh lệnh - phục tùng biểu rõ tính quyền lực QLNN Tính quyền lực nhà nước việc CBQL GD cấp phịng cần nhận thức đầy đủ cấp phải phục tùng cấp trên, địa phương phải phục tùng trung ương rình QLGD + Đặc điểm kết hợp Nhà nước-xã hội trình triển khai QLNN GD Chúng ta biết GD&ĐT hoạt động mang tính xã hội cao Đảng ta nhấn mạnh tư tưởng GD&ĐT nghiệp Đảng, Nhà nước tồn dân Rõ ràng, dân chủ hố xã hội hố cơng tác giáo dục tư tưởng có tính chiến lược có vai trò to lớn phát triển giáo dục nói chung QLGD nói riêng; nhiều tốn QLGD khó giải khơng có tham gia đông đảo lực xã hội Đây đặc điểm quan trọng cần nhận thức QLGD Tóm lại : QLNN GD&ĐT thực chức - nhiệm vụ thẩm quyền Nhà nước qui định, phân cấp hoạt động QLGD Ở sở giáo dục, QLNN GD&ĐT thực chất quản lí hoạt động HC-GD, có hai mặt quản lí thâm nhập vào nhau, QLHC nghiệp giáo dục QLCM q trình sư phạm: Chính vậy, QLNN GD&ĐT cần lưu ý đặc điểm nêu Một số nguyên tắc QLNN GD&ĐT cần lưu ý : Trong phần QLNN, QLHCNN lí luận QLGD có nêu số nguyên tắc quản lý Ở xin nhấn mạnh hai nguyên tắc cần lưu ý việc triển khai hoạt động QLNN GD&ĐT + Nguyên tắc kết hợp ngành - lãnh thổ Mọi sở giáo dục - nhà trường thực chức năng, nhiệm vụ GD-ĐT theo đạo quan quản lý giáo dục đóng địa bàn cụ thể đó, phải tuân thủ quản lí hành địa phương theo qui định phân cấp Nhà nước Nội dung chủ yếu nguyên tắc góc độ vĩ mơ diễn đạt sau: Sự nghiệp GD&ĐT, HTGDQD thể thống Bộ GD&ĐT quan QLNN GD&ĐT thống phạm vi nước Chính quyền địa phương QLNN GD&ĐT thơng qua quan chun mơn theo chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn Nhà nước qui định phù hợp với chế phân cấp Để thực điều Nhà nước quy định cụ thể nhiệm vụ hạn ngành địa phương sau: NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN CỦA BỘ GD-ĐT qui định Nghị định 85/2003/NĐ-CP, ngày 18/7/2003 Ví dụ: (1) Về giáo dục đại học Trình Chính phủ: cấu ngành đào tạo, cấu đầu tư sách bảo đảm chất lượng đào đào CĐ, ĐH sau ĐH; đạo, kiểm tra, tổ chức thực sau dược phê duyệt; Quy định chương trình khung GD ĐH, nội dung, phương pháp đào tạo SĐH, chủ trì phối hợp với bộ, quan ngang bộ, quan thuộc Chính phủ, UBND tỉnh kiểm tra trường đại học, cao đẳng việc xây dựng chương trình đào tạo theo chương trình khung Bộ GD&ĐT ban hành, kiểm tra sở đào tạo SĐH thực chương trình, nội dung, phương pháp đào tạo; (2) Về giáo dục trung học chuyên nghiệp Trình Chính phủ: cấu ngành đào tạo, cấu đầu tư sách bảo đảm chất lượng đào đào THCN; đạo, kiểm tra việc thực sau phê duyệt: Quyết định danh mục đào tạo ngành nghề đào tạo THCN: phối hợp với chuyên ngành quy định chương trình khung GDTHCN; Hướng dẫn, kiểm tra UBND tỉnh thực chức nang QLNN GDTHCN theo phân cơng, phân cấp Chính phủ: (3) Về giáo dục phổ thơng Trình Chính phủ chủ trương cải cách nội dung, chương trình giáo dục, mục tiêu quốc gia PCGDPT đạo thực sau phê duyệt; Quy định việc biên soạn, xuất bản, in phát hành SGK tổ chức biên soạn, xét duyệt SGK sở thẩm định Hội đồng quốc gia thẩm định SCK; Hướng dẫn, kiểm tra UBND tỉnh thực chức QLNN GDPT theo phân cấp Chính phủ (4) Về giáo dục mầm non Ban hành nội dung, chương trình phương pháp GDMN; ban hành quy chế tổ chức hoạt động; Hướng dẫn, kiểm tra UBND tỉnh thực chức QLNN GDMN theo phân cấp Chính phủ (4) Về phương thức giáo dục khơng quy Ban hành chương trình xố mù chữ; Quy định chương trình giáo dục để lấy văn hệ thống GDQD theo hình thức vừa học vừa làm, học từ xa, tự học có hướng dẫn Ngồi vấn đề trên, Bộ GD&ĐT cịn trình phủ, Thủ tướng Chính phủ vấn đề chủ yếu sau: Các chế độ sách đặc thù nhà giáo CBQLGD; Khung học phí, chế thu sử dụng học phí; sách khuyến khích khác người học; Ban hành tiêu chuẩn cụ thể nhà giáo CBQLGD; quy định chương trình đào tạo bồi dưỡng chun mơn, nghiệp vụ để nâng cao trình độ chuẩn hố nhà giáo CBQLGD Ban hành quy định tuyển sinh, quản lý học sinh, sinh viên, học viên NCS Quy định tiêu chuẩn bảo đảm chất lượng giáo dục; thống quản lý việc kiểm định chất lượng giáo dục; Tổ chức đạo thực kế hoạch nghiên cứu khoa học, ứng dụng tiến khoa học công nghệ hoạt động GD&ĐT; Thực chức tra giáo dục nước; Quyết định đạo thực chương trình cải cách hành Bộ theo mục tiêu nội dung chương trình tổng thể cải cách hành nhà nước; Quản lý tổ chức máy, biên chế, đạo thực chế độ tiền lương, chế độ sách đãi ngộ thuộc phạm vi quản lý Bộ; đào tạo, bồi dương chuyên môn nghiệp vụ; xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức lĩnh vực giáo dục; NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN HĐND ĐỊA PHƯƠNG (theo Luật Tổ chức HĐND UBND năm 2003) (+) HĐND cấp tỉnh: Quyết định cho trương, biện pháp phát triển giáo dục, đào tạo địa phương Quyết định qui hoạch, kế hoạch phát triển mạng lưới giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp Bảo đảm sở vật chất điều kiện cho hoạt động giáo dục, đào tạo địa phương Giám sát việc tuân theo pháp luật giáo dục, đào tạo quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội nông dân địa phương (+) HĐND cấp huyện: Quyết định biện pháp điều kiện cần thiết để xây dựng phát triển mạng lưới giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông địa bàn theo quy hoạch chung (+) HĐND cấp xã: Quyết định biện pháp bảo đảm điều kiện cần thiết để trẻ em vào học tiểu học độ tuổi, hoàn thành chương trình PCGDTH; tổ chức trường mầm non; thực BTVH xoá mù chữ cho người độ tuổi; Quyết định việc xây dựng, tu sửa trường lớp thuộc địa phương quản lý NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN CỦA UBND ĐỊA PHƯƠNG : (+) Đối với cấp tỉnh; Quản lý trường, sở giáo dục theo phân cấp; Đào tạo bồi dưỡng đội ngũ giáo viên tỉnh từ trình độ CĐSP trở xuống; Quản lý kiểm tra việc thực tiêu chuẩn giáo viên, quy chế thi cử việc cấp văn theo quy định pháp luật; Thực tra, kiểm tra công tác giáo dục, đào tạo địa bàn tỉnh theo quy đinh pháp luật (+) Đối với cấp huyện: Xây dựng chương trình, đề án phát triển giáo dục tổ chức thực sau cấp có thẩm quyền phê duyệt; Tổ chức kiểm tra việc thực quy định pháp luật phổ cập giáo dục, quản lý trường tiểu học, THCS, trường dạy nghề; tổ chức trưởng mầm non; Thực chủ trương xã hội hoá giáo dục địa bàn; đạo việc xoá mù chữ; Thực tiêu chuẩn giáo viên, quy chế thi cử (+) Đối với cấp xã: Thực kế hoạch phát triển nghiệp giáo dục địa phương; phối hợp với trường học huy động trẻ em vào lớp độ tuổi; tổ chức thực lớp bổ túc văn hoá, thực xoá mù cho người độ tuổi; Tổ chức xây dựng quản lý, kiểm tra hoạt động nhà trẻ, lớp mẫu giáo, trường mầm non địa phương; phối hợp với UBND cấp quản lý trường tiểu học, trường THCS địa bàn Nói chung, quyền địa phương có trách nhiệm bảo đảm mơi trường KT-XH 10 lành mạnh cho hoạt động giáo dục diễn mục tiêu Nhà nước, đáp ứng nhu cầu phát triển địa phương Trong hoạt động quản lý sở GD-ĐT phải tuân thủ quy định, quy chế chuyên môn ngành học (thực quy chế thi cử, văn bàng chứng chỉ, thị năm… ) Sự kết hợp có hiệu đạo ngành lãnh thổ việc triển khai hoạt động QLGD nguyên tắc quan trọng QLNN GD-ĐT + Nguyên tắc tập trung dân chủ Nguyên tắc tập trung dân chủ nguyên tắc quan trọng tổ chức hoạt động máy nhà nước nước ta QLNN GD&ĐT tuân thủ nguyên tắc với góc độ vĩ mơ ngun tắc có nghĩa Nhà nước thống quản lý HTGDQD mục tiêu chương trình, nội dung… qui chế thi cử hệ thống văn (Điều 13 - Luật giáo dục) Bên cạnh phân cấp rõ ràng QLGD cho địa phương tạo điều kiện để phát huy chủ động sáng tạo Để hiểu vận dụng hoạt động LNN GD&ĐT, sở, cần suy nghĩ trả lời câu hỏi: làm giải tốt mối lan hệ chế độ thủ trưởng thực dân chủ sở trường học ? Như vậy, nguyên tắc tập trung dân chủ QLNN GD&ĐT có nghĩa Nhà nước thống nhất, tập trung quản lí chế độ, sách giáo dục; mục tiêu, nội dung giáo dục qui chế văn bằng… đồng thời tạo điều kiện cho sở chủ động sáng tạo việc triển khai hoạt động giáo dục QLGD cụ thể, tránh việc ôm đồm buông lỏng sở phân cấp, phân quyền QLGD rõ ràng hành lang pháp lí hợp lí, đồng Đối với sở phát huy quyền làm chủ tập thể sư phạm, đồng thời đề cao trách niệm cá nhân theo chế độ thủ trưởng việc QLNN, tổ chức điêu hành công việc hàng ngày cần thực tốt chế độ thủ trưởng phải bảo đảm thực quy chế làm chủ sở II NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA QLNN VỀ GD&ĐT Theo Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nhà nước thống quản lý hệ thống giáo dục quốc dân mục tiêu, chương trình, nội dung, kế hoạch giáo dục, tiêu chuẩn giáo viên, quy chế thi cử hệ thống văn (Điều 36 Hiến pháp nước CHXHCNVN sửa đổi, bổ sung năm 2001) Để thực đưa vấn đề quản lý trên, nội dung QLNN GD&ĐT quy định Luật Giáo dục sau: Những nội dung QLNN GD-ĐT theo điều 86 Luật Giáo dục (1) Xây dựng đạo thực chiến lược, qui hoạch, kế hoạch, sách phát triển giáo dục ; (2) Ban hành tổ chức thực văn qui phạm pháp luật kê giáo dục ; ban hành Điều lệ nhà trường ; ban hành qui định tổ chức hoạt động sở 18 Chức quản lý nảy sinh kết q trình phân cơng lao động, phận tạo thành hoạt động quản lý tổng thề, tách riêng, có tính chất chun mơn hố Về số lượng chức quản lý nói chung, tác gia nghiên cứu quản lý có ý kiến khơng giống Có tác giả nói ba, có tác giả nói bốn, có tác giả nói năm, chí có tác giả nói mười hai Tuy nhiên, hầu hết đề cập tới bốn chức chủ yếu sau : • Kế hoạch hố ; • Tổ chức ; • Điều khiển (chỉ đạo thực hiện) ; • Kiềm tra Để thực chủ trương / chương trình / dự án… kế hoạch hoá hành động người quản lý, việc làm cho tổ chức phát triển theo kế hoạch Trong quản lý, mang tính pháp lý quy định hành động tổ chức Kế chức tổ chức Thực chức này, người quản lý phải hình thành máy / cấu phận (tuỳ theo tính chất cơng việc, tiến hành phân công, phân nhiệm cho cá nhân), quy định chức năng, nhiệm vụ phận, mối quan hệ chúng Điều hành (chỉ đạo, tổ chức thực hiện) nhiệm vụ người quản lý Đây khâu quan trọng tạo nên thành công kế hoạch dự kiến Chính khâu này, địi hỏi người quản lý phải vận dụng khéo léo phương pháp nghệ thuật quản lý Cuối cùng, người quản lý phải thực chức kiểm tra, nhằm đánh giá việc thực mục tiêu đề Điều cần lưu ý kiểm tra phải theo chuẩn Chuẩn phải xuất phát từ mục tiêu, đòi hỏi bắt buộc thành viên tổ chức Cuối cùng, tất chức cần đến yếu tố thông tin Thông tin đầy đủ, kịp thời, cập nhật, xác để hoạch định kế hoạch; thông tin cần cho phận cấu tổ chức, chất liệu tạo quan hệ phận tổ chức ; thông tin chuyển tải mệnh lệnh đạo (thông tin xuôi) phản hồi nhũng tin ngược) diễn tiến hoạt động tổ chức ; thông tin từ kết hoạt động tổ chức giúp cho người quản lý xem xét mức độ đạt mục tiêu toàn tổ chức Các chức nêu lập thành chu trình quản lý Chủ thể quản lý triển khai hoạt động quản lý thực chu trình (Xem sơ đồ 3.2): 19 Sơ đồ 3.2 Chu trình quản lý Sau đây, ta xem xét chức cụ thể quản lý giáo dục Kế hoạch hoá quản lý giáo dục Một tập thể lao động, người liên kết với hoạt động thực nhiệm vụ tập thể thân Nhiệm vụ cốt yếu người quản lý làm đề người biết nhiệm vụ mình, biết phương pháp hoạt động nhằm thực có hiệu mục tiêu tổ chức Đấy chức kế hoạch hoá nhà quản lý Kế hoạch hoá bao gồm việc xây dựng mục tiêu, chương trình hành động, xác định bước đi, điều kiện, phương tiện cần thiết thời gian định hệ thống quản lý bị quản ]ý Về chức này, đề cập tới hai vấn đề : loại kế hoạch việc lập kế hoạch giáo dục a) Các loại kế hoạch giáo dục Có bốn cách phân loại chủ yếu : - Dựa vào yếu tố thời gian, có : kế hoạch dài hạn 10 - 15 năm (còn gọi kế hoạch chiến lược, chiến lược giáo dục chẳng hạn), kế hoạch trung hạn - năm kế hoạch ngắn hạn - năm (ví dụ kế hoạch năm học) - Dựa vào quy mơ quản lý, có : kế hoạch tổng thể (ví dụ kế hoạch đổi giáo dục phổ thơng), kế hoạch phận (ví dụ kế hoạch đổi giáo dục tiểu học) Dựa vào nguồn lực giáo dục, có : kế hoạch xây dựng sở vật chất, kế hoạch quản lý tài chính, kế hoạch phát triển đội ngũ, v.v… - Dựa vào hoạt động giáo dục, có : kế hoạch dạy học, kế hoạch hoạt động lên lớp, v.v… Sự thực, quan niệm dấu hiệu phân chia việc phân chia loại kế hoạch tương đối Chẳng hạn, chiến lược giáo dục coi kế hoạch tổng thể, vừa coi kế hoạch chiến lược b) Lập kế hoạch giáo dục - Lập kế hoạch quản lý nói chung quản lý giáo dục nói riêng quan trọng: : 20 + Nó có khả ứng phó với bất định thay đổi Ta biết rằng, giáo dục có quản lý giáo dục thường xuyên chịu chi phối nhân tố bên bên Những thay đổi số lượng, chất lượng liên quan đến giáo viên, học sinh ; tác động kinh tế thị trường, mở cửa, hội nhập ; mặt tích cực, tiêu cực xã hội ; thiên tai, bão lụt, v.v… biến đổi không lường hết Chính biến đổi tác động đến giáo dục quản lý giáo dục, làm cho việc lập kế hoạch trở thành tất yếu Mặt khác, lập kế hoạch cho thời gian dài, người cán quản lý có điều kiện kiểm tra tính đắn kế hoạch Thậm chí tương lai gần, khơng dám khơng có đột xuất xảy Đó nhà quản lý không thấy xu vận động tác động quản lý gây Trong đề, nhà quản lý phải tìm cách tốt để đạt mục tiêu Đó lý cần thiết thứ việc lập kế hoạch nhà quản lý + Việc lập kế hoạch cho phép nhà quản lý tập trung ý vào mục tiêu Thực chất việc lập kế hoạch nhằm đạt mục tiêu tổ chức, mục tiêu hoạt động quản lý Kế hoạch giúp nhà quản lý có nhìn tổng thể, tồn diện, qua thấy hoạt động tương tác phận Mặt khác nhà quản lý qua việc lập kế hoạch nhìn thấy tương lai, phải điều chỉnh định trước đó, bảo đảm hướng vào mục tiêu định + Việc lập kế hoạch cho phép lựa chọn phương án tối ưu, tiết kiệm nguồn lực tạo hiệu hoạt động cho toàn tổ chức Kế hoạch không cho phép hoạt động tuỳ tiện, tản mạn, rời rạc không chấp nhận định vội vàng, thiếu cân nhắc + Tầm quan trọng thứ tư việc lập kế hoạch tạo điều kiện dễ dàng cho việc kiểm tra Người quản lý kiểm tra cấp mục tiêu xác định để đo lường Điều cịn gây hậu khơng xác định trạng thái trung gian cuối đối tượng quản lý Và, đồng nghĩa với việc quản lý không theo kế hoạch Trên bốn lý để khẳng định tầm quan trọng việc lập kế hoạch, điều kiện tiên nhà quản lý cấp : vi mô vĩ mô - Những đặc điểm việc lập kế hoạch Lập kế hoạch, theo khía cạnh coi thứ dự báo Tính chất dự báo thể rõ việc lập kế hoạch chiến lược (Strategic Planning) Nói đến "kế hoạch chiến lược", không cấp quản lý vĩ mơ (như Bộ Giáo dục Đào tạo) có kế hoạch chiến lược mà nhà trường, với tư cách đơn vị sở hệ thống giáo dục quốc dân có khả lập kế hoạch chiến lược (ví dụ kế hoạch cho cấp học) + Nhà quàn lý cần phải đặt trọng tâm vào tư hành động mang tính chiến 21 lược, nghĩa tư hành động có tính tồn cục, bản, qn xuyến suốt q trình quản lý Tránh tình trạng cục bộ, thiển cận, chắp vá + Việc lập kế hoạch phải trọng vào tương lai Đối với giáo dục, có tương lai gần (sau năm học) tương lai xa (sau cấp học) quan trọng Tương lai gần nấc thang đến tương lai xa Điều khó khăn phải xác định "bóng dáng" lương lai gần Ví dụ chất lượng giáo dục sau năm nọc năm năm cuối cấp để có chất lượng cấp học Phải điều đặt yêu cầu nhiều nhà quản lý phải thay đổi thói quen chi vạch kế hoạch năm học, mà không quan tâm đến kế hoạch năm kế tiếp, kế hoạch dài hạn cho cấp học ? + Kế hoạch phải định hướng hoạt động nhà quản lý mà tổ chức vào kết đạt Đấy đích tồn tổ chức, có nhà quản lý + Kế hoạch phải thể tập trung quan tâm nguồn lực vào vấn đề xúc mà tổ chức quan tâm Chẳng hạn, chất lượng giáo dục vấn đề xúc buộc nhà quản lý cấp phải quan tâm dành nguồn lực cho + Đặc điểm cuối cùng, kế hoạch phải quan tâm đến quan hệ hợp tác Đây điều xuất phát từ đặc điểm giáo dục, dạng hoạt động mang đậm tính chất xã hội Xã hội hố cơng tác giáo dục thể đặc điềm - Các bước việc lập kế hoạch giáo dục Đây bước mang tính chất kỹ thuật, giúp cho nhà quản lý dễ dàng thực chức kế hoạch hoá Cụ thể : Bước : Nhận thức đầy đủ yêu cầu cấp thông qua thị, nghị quyết, v.v… Chẳng hạn, để lập kế hoạch phát triển giáo dục năm học cho tỉnh, Sở Giáo dục Đào tạo phải nghiên cứu chủ trương: thị Bộ, chủ trương, thị, nghị Đảng bộ, quyền địa phương kinh tế - xã hội, giáo dục v.v… Bước hai: Phân tích trạng thái xuất phát đối tượng quản lý Để làm việc này, thường người ta dùng phương pháp phân tích theo SWOT: nghĩa phải thấy điểm mạnh (Strength5), điểm yếu (Weaknesses), thời (Opportunities) nguy (Threats) hệ thống Đây quan trọng để hoạch định kế hoạch Trong quản lý giáo dục, việc khơng lạ Thơng thường, trước bước vào năm học, phần đầu kế hoạch, người quản lý nhà trường nêu đặc điểm tình hình nhà trường, nhân tố thuận khơng thuận bên bên tác động đến nhà trường Điều muốn nói phân tích đặc điểm trên, theo phương pháp SWOT cho tranh toàn diện, khách quan, đặc biệt chất lượng giáo dục năm học trước, chất lượng học sinh vào trường, nguồn lực chủ yếu thực trạng đội ngũ giáo viên nhà trường Đây vững chắc, 22 thuyết phục làm cho việc lập kế hoạch hành động, tạo khả huy động tham gia tự giác, tích cực đông đảo giáo viên học sinh nhà trường Bước ba : Xác định nguồn lực cần thiết cho việc thực kế hoạch Đây điều kiện làm cho kế hoạch khả thi Nguồn lực giáo dục có hai dạng : nguồn lực bên nguồn lực bên Nhưng quan trọng nguồn lực bên trong, nội lực bên mạnh có khả tiếp nhận sử dụng có hiệu nguồn lực bên Trong nguồn lực bên trong, chất lượng đội ngũ giáo viên, có cán quản lý yếu tố định Bước bốn : Xây dựng “sơ đồ khung” việc lập kế hoạch, kế hoạch chiến lược Dưới bạn đọc tham khảo sơ đồ khung việc lập kế hoạch chiến lược (Strategic Planning - Sp) theo quan điểm nhà nghiên cứu quản lý phương Tây (Xem Sơ đồ 3.3) Xin diễn giải sơ đồ để bạn đọc hiểu rõ Khi xây dựng kế hoạch chiến lược, cần: Thứ nhất, phải xác định mục đích (Goal) mục đích phải thoả mãn điều kiện sau : • Các mục đích cần hài hồ với tun bố tầm nhìn, sứ mạng giá trị tổ chức ; • Các mục đích cần phản ánh vấn đề chiến lược ưu tiên : Thuật ngữ tác giả đề xuất Tài liệu tập huấn Viện nghiên cứu phát triển giáo dục tổ chức Hạ Long, tháng năm 2000 tổng hợp từ nguồn : J Koteen : Stralegic Managent in Public and Nonprofir Organizallons : John Bryson : Stralegic Planning for Public and Nonprofit Organizalion (San Francisco Jossey - Bas 1990): Manageware: A Practical Guide to Managing for Results (Baton Rouge : Louisiana Office of Planning and Budget 1995) ; W Bennis and B Nanus Leader : The Stategies for Taking Charge (New York : Harper & Row Publisher 1985) : Wiuiam Dodge and Kim Montgomery : Shaping a Region’ s Future (Asheville NC : Land-of-Sky Regional Council 1995) : v v… Tầm nhìn (vision) hiểu phát biểu trạng thái tương lai xảy biểu mong muốn tổ chức cộng đồng Tầm nhìn mục tiêu kỳ vọng Nó cầu nối tương lai Sứ mạng (mission) hiểu việc xác định ai, phục vụ ai, ta tồn mục tiêu nào, ta muốn đạt ? Giá trị tổ chức (Organizational values) hiểu ích lợi, có ý nghĩa đáng q tổ chức phát triển chung xã hội cá nhân tồ chức 23 • Mỗi mục đích cần tập trung vào sấn đề ; • Các mục đích cần có định hướng hành động rõ ràng • Các mục đích khơng bị ràng buộc vào thời gian ; • Tổng số mục đích càn giới hạn mức tối thiểu Sơ đồ 3.3 Sơ đồ khung việc lập kế hoạch chiến lược Thứ hai, phải xác định mục tiêu (Objective) sơ đồ mục tiêu chung (hay mục tiêu tồn hệ thống) Nó có vị trí lập kế hoạch chiến lược sau : Là bước định lượng trung gian nhằm đạt dược tầm nhìn, sứ mạng mục đích ; - Nó liên kết trực tiếp với mục đích ; • Nó lời phát biểu (thành văn) dự định đo định mốc thời gian : • Nội dung thể trọng tới kết thời điểm kết thúc; Mục tiêu quản lý giáo dục đích phải đạt tới q trình quản lý Nó xem trạng thái mong muốn, khả thi cần thiết tương lai hệ thống giáo dục, sở giáo dục trường học vài thành tố / phận hệ thống giáo dục, nhà trường Điều cần lưu ý nhà quản lý mục tiêu giáo dục mục tiêu quản lý giáo dục Đối với nhà quản lý, ngồi mục tiêu cịn có nhiều mục tiêu khác Chẳng hạn : mục tiêu phát triển đội ngũ, mục tiêu bảo đảm điều kiện thực hoạt động giáo dục, v.v… Đối với hoạt động quản lý, việc xác định mục tiêu từ đầu trình quản lý việc quan trọng, điểm xuất phát, định hướng, chi phối vận động tồn q trình quản lý Do đó, coi chất lượng hiệu công tác 24 quản lý phụ thuộc phần quan trọng vào việc xác định đắn cụ thể mục tiêu quản lý A.M Ơmarơp, nhà nghiên cứu quản lý cho "là sở, tiền đề quan trọng để tổ chức quản lý có hiệu quả" Việc xác định mục tiêu quản lý thường tiến hành theo phương pháp như: ngoại suy thích ứng, chuyên gia, phối hợp với Phương pháp ngoại suy dựa yêu cầu phân tích kinh nghiệm khứ việc thực "hiện mục tiêu quản lý, từ loại trừ thiếu sót, xác định trình độ phát triển hệ quản lý chấp nhận tương lai Phương pháp thích ứng yêu cầu xác định lại hệ mục tiêu quản lý cho hợp với tương lai Phương pháp chuyên gia dựa trí tuệ tập thể nhà khoa học nhà hoạt động thực tiễn đề hoàn thiện mục liêu quản lý đề xuất Cần lưu ý rằng, trình bày mục tiêu thường có hai loại : mục tiêu chung mục tiêu chi tiết cho phận Đối với phận lại chia nhiều cấp (mục liêu cấp 1, mục tiêu cấp 2,…) Như vậy, nhà quản lý phải cụ thể hoá mục tiêu, bảo đảm thống hệ mục tiêu, tránh chồng chéo, lại vừa thiết lập quan hệ ràng buộc phận tổ chức Vì tài liệu quản lý thường nói đến việc trình bày mục tiêu thành "cây mục tiêu" bao cảm mục tiêu chiến lược tổng quát cụ thể hoá thành "cành", "nhánh" mục tiêu cấp thấp Điều là, trình bày mục tiêu theo dạng định tính theo dạng định lượng, kết hợp hai dạng Tốt nhất, có thể, nên trình bày mục tiêu dạng định lượng Các tác giả phương Tây thường đề năm tiêu chuẩn (SMART) mục tiêu dược viết tốt sau : • Đặc biệt (Specific) ; • Đo (Measurable) ; • Tấn công (nhưng thành công) (Aggressive) (but Anainable) ; • Định hướng tới kết (Results - oriented) ; • Giới hạn thời gian (Time - bound) Ví dụ mục tiêu sau : chẳng hạn năm học 2003 - 2004 giảm tỷ lệ lưu ban lớp xuống cịn 1% xem mục tiêu tốt bao hàm năm tiêu chuẩn SMART Mục tiêu khái niệm ln ln biến đổi hồn thiện với phát triển xã hội, hoạt động quản lý khoa học - công nghệ Điều hiển nhiên việc xác định mục tiêu quản lý giáo dục kết hợp yêu cầu kinh tế - xã hội, tính quy luật giáo dục, quản lý giáo dục với hoạt động có mục Hà Thế Ngữ : Giáo dục hoc - số vấn đề lý luận thực tiễn NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội, 2001 Manageware : A practial Guide to Managing for Results (Boton Rouge, LA : Louisiana Office of Planning and Budget, 1995) 25 đích chủ thể quản lý Như vậy, thống yếu tố khách quan chủ quan thể rõ vấn đề Như trình bày trên, mục tiêu quản lý giáo dục có nhiều cấp, có hai cấp : vĩ mô vi mô Trong cấp có nhiều loại Chẳng hạn : - Đối với cấp vĩ mơ : • Nếu dựa vào qui luật phát triển giáo dục (hay phát triển học vấn) quy luật trình giáo dục (hay trình sư phạm) , ta có ví dụ mục tiêu : nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài (mục tiêu phát triển giáo dục), hình thành phát triển nhân cách học sinh nhà trường (mục tiêu sư phạm) ; • Theo quy mơ quản lý có mục tiêu tổng thể (ví dụ mục tiêu chung hệ thống giáo dục quốc dân) mục tiêu phận (ví dụ mục tiêu tiểu học, mục tiêu trung học sở,…) ; • Nếu dựa theo thời gian, có mục tiêu dài hạn (thường 10, 15 năm), mục tiêu trung hạn (thường 5, năm) mục tiêu ngắn hạn (thường 1, năm) ; • Nếu đưa vào yếu tố địa lý, có mục tiêu phát triển giáo dục theo vùng, miền; • Nếu dựa vào đối tượng người học, có mục tiêu phát triển giáo dục cho trẻ em, cho người lớn, cho trẻ em dân tộc thiểu số: cho trẻ em khuyết tật, v.v… • Nếu dựa vào nguồn lực giáo dục, có mục tiêu quản lý phát triển đội ngũ, mục tiêu quản lý sở vật chất, mục tiêu quản lý ngân sách, mục tiêu thu hút đầu tư cho giáo dục, v.v… • v.v… Điều trình bày khơng có nghĩa kế hoạch giáo dục thiết phải phân biệt rạch ròi đề đủ loại mục tiêu nêu Vấn đề chỗ việc phân loại giúp cho người quản lý có tầm nhìn tổng thể, tồn diện hoạch định kế hoạch hoạt động tổ chức Sự thực, nội dung mục tiêu phụ thuộc nhiều vào đối tượng quản lý, mà chủ thể quản lý tác động vào - Đối với cấp vi mơ (ví dụ nhà trường) : • Mục đích cao nhất, tạp trung người lãnh đạo nhà trường thực cho mục tiêu giáo dục mà xã hội đặt cho giáo dục Đây mục tiêu tối thượng người hiệu trưởng nhà trường • Dựa theo loại hình hoạt động giáo dục, có mục tiêu : mục tiêu quản lý hoạt động dạy học, mục tiêu quản lý hoạt động thẩm mỹ, mục tiêu quản lý hoạt Hà Thế Ngữ : Giáo dục hoc - số vấn đề lý luận thực tiễn NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội, 2001 26 đóng xã hội, • Dựa theo đối tượng quản lý, có mục tiêu : mục tiêu xây dựng đội ngũ giáo viên ; mục tiêu quản lý, sử dụng thiết bị dạy học ; v.v… • Dựa theo thời gian, có mục tiêu : mục tiêu bậc học cấp học, mục tiêu năm học, mục tiêu học kỳ, v.v… • v.v… Dưới đây, liệt kê mục tiêu quản lý nhà trường chẳng hạn : • Làm cho tất trẻ em đến tuổi học học phát triển bình thường : hạn chế lưu ban bỏ học ; … • Tổ chức lãnh đạo trình sư phạm lớp ngồi lớp, bảo đảm có chất lượng yêu cầu nội dung phương pháp giảng dạy giáo dục, học tập rèn luyện tất loại hình hoạt động… • Xây dựng đội ngũ giáo viên ; • Góp phần xây dựng tổ chức trị - xã hội nhà trường ; • Tranh thủ lãnh dạo làm tốt công tác tham mưu với Đảng quyền địa phương ; • Xây dựng, bảo quản: phát huy hiệu lực sử dụng sở vật chất: thiết bị giảng dạy giáo dục ; • Xây dựng quy định, nếp sinh hoạt chuyên môn, hội họp… chế độ hành chính, văn thư nhà trường ;… • Thường xun quan tâm cải tiến công tác quản lý, lãnh đạo, bảo đảm phát huy dân chủ nhà trường ;… • Thứ ba, việc xác định mục đích, mục tiêu kế hoạch vô nghĩa không xác định chuẩn đo đạc kết Các chuẩn bao hàm nội dung sau : • Về chấp nhận xã hội liên đới chính, ví dụ chấp nhận xí nghiệp học sinh tốt nghiệp trường chuyên nghiệp; • Về phù hợp với sứ mạng, tầm nhìn giá trị tổ chức, ví dụ chất lượng giáo dục tiểu học theo yêu cầu đổi chương trình sách giáo khoa • Về khả thi (về phương diện kỹ thuật) kế hoạch, ví dụ : mức độ đẩy đủ tài liệu hướng dẫn tài liệu tham khảo phục vụ việc đổi phương pháp Hà Thế Ngữ : Giáo dục học - số vấn đề lý luận thực tiễn NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội, 2001 tr.370 3414281 27 dạy học nhà trường ; • Về yêu cầu phát triển đội ngũ: ví dụ : số giáo viên sau năm thực đổi chương trình sách giáo khoa chuyển từ việc đạt chuẩn dạy giỏi cấp thấp lên cấp cao ; • Về chi phí tài chi phí - hiệu việc thực kế hoạch, ví dụ : chi phí thiết bị dạy học kết mong muốn ; • Về phù hợp thời gian thực kế hoạch Một kế hoạch chi phí nguồn lực phù hợp, song tiêu tốn nhiều thời gian xem hiệu Thứ tư, kế hoạch chiến lược (Strategic Plan) chương trình hành động (Action Plans) Có thể nói chương trình hành động cốt lõi, mặt kế hoạch chiến lược- Vì hai phận sơ đồ 3.3 nhập làm Trong kế hoạch hành động, cằn thực bước sau : - Xác định hoạt động xác định thứ tự hoạt động thực Ví dụ, hoạt động thứ tự hoạt động việc đạo thực đổi chương trình, sách giáo khoa - Xác định quỹ thời gian cho việc thực hoạt động - Tính tốn nguồn lực cần thiết cho hoạt động - Phân công trách nhiệm cho đơn vị cá nhân (vấn đề nói cụ thể phần chức tồ chức quản lý): - Quy định chế phối hợp đơn vị (hoặc cá nhân) - Xác định yêu cầu: chuẩn kiểm tra, đánh giá người kiểm tra, đánh giá tương ứng với công việc - Quy định chế độ báo cáo kết thực công việc - Rút kinh nghiệm, điều chỉnh công việc cần thiết tiếp tục triển khai - Tổng kết, đánh giá kết chung Tổng hợp lại điều trình bày việc lập kế hoạch nêu trên, thực chất nhà quản lý phải trả lời bốn câu hỏi (theo kinh nghiệm chuyên gia phương Tây : 1/ Ta đâu ? (Where are we now ?) Để trả lời câu hòi này: nhà quản lý giáo dục phải : mơ tả tình / mơi trường giáo dục : phân tích nhu cầu xã hội, cộng đồng (trong có học sinh cha mẹ học sinh) ; đánh giá chất lượng giáo dục Manageware : A Practical Guide to Managing for Results, (Baton Rouge : Louisiana Office of Planning and Budget, 1995) 28 : 2/Ta muốn đến đâu tương lai ? (Where we want to be in the future ?) Để trả lời câu hỏi này, phải : tuyên bố đầy đủ rộng rãi ý đồ hệ thống giáo dục nhà trường ; xác định mục đích: mục tiêu chung, mục tiêu chuyên biệt cần đạt hệ thống giáo dục nhà trường ; v.v… 3/ Làm để đến đó? (How will we get there ?) Để trả lời câu hỏi này, cần phải : xác định kế hoạch hành động ; xác định chức năng, nhiệm vụ, chế phối hợp phận tổ chức ; xác định liên kết ; xác định phương pháp, cách thức thực kế hoạch ; v.v… 4/ Làm để đo tiến triển ? (How we measure om progress ?) Để trả lời câu hỏi này, phải xây chế độ thông tin (xuôi, ngược) ; vạch chuẩn công cụ đo đạc kết ; v.v… Trong giáo dục, việc đo kết (hoặc hiệu trong, hiệu ngồi, hiệu ngồi) vơ phức tạp Điều quan trọng nhà quản lý giáo dục khơng thể lịng với đánh giá chung chung, chẳng hạn : "chất lượng giáo dục nâng lên bước" "trách nhiệm bậc cha mẹ học sinh nâng lên bước" v.v… Kèm theo đánh giả định tính, nên có loạt tiêu chí đó, ví dụ : bậc cha mẹ học sinh họp lần năm học, nhà có dành cho học tử tế cho mình, học phí có nộp đặn ? v.v… Tổ chức quản lý giáo dục Tải FULL (75 trang): bit.ly/35cuB59 Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net Để giúp cho người làm việc với nhằm thực có hiệu mục tiêu cần phải xây dựng trì cấu định vai trò: nhiệm vụ vị trí cơng tác Cho nên, nói việc xây dựng vai trị, nhiệm vụ chức tổ chức quản lý Vai trò phận hay cá nhân bao hàm phận hay cá nhân hiểu rõ cơng việc làm nằm phạm vi đó, nhằm mục đích mục tiêu nào, cơng việc họ ăn khớp với cá nhân phận khác thơng tin cần thiết để hồn thành cơng việc Từ đó, định nghĩa : "Tổ chức, nói rộng cấu tồn vật Sự vật tồn lại mà hình thức liên kết định yếu tố thuộc nội dung Tổ chức thuốc tính thân vật" Một định nghĩa khác cho tổ chức "chỉ cấu chủ định vai trò, nhiệm vụ hay chức vụ hợp thức hố" Có thể hiểu "cơ cấu chủ định vai trò nhiệm vụ" người tổ chức làm việc với nhau, phải có vai trị định, việc thực cơng việc họ phải có chủ Theo Trung tâm Nghiên cứu khoa học quản lý, Nguyễn Văn Bình (Tổng Chủ biên): Khoa học tổ chức quản lý - Một số vấn đề lý luận thực tiễn, NXB Thống kê, Hà Nội 1999, tr 24 Harold Koona Cynl O’Donnell, Heinz Wethrich : Những vấn đề cốt yếu quản lý, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội: 1992, tr 268 29 đích để đảm bảo công việc họ phối hợp ăn khớp với hướng vào mục tiêu chung Một định nghĩa thứ ba : "Tổ chức nhóm người có chun mơn sâu làm việc để thực thi nhiệm vụ chung" Mỗi tổ chức ln ln có tính chun hố Tổ chức hoạt động có hiệu tập trung vào nhiệm vụ Trường học tập trung vào dạy học Tổ chức nơi hành động Ba định nghĩa "tổ chức" vừa nêu bổ sung cho : định nghĩa thứ hàm ý mặt triết học, thuộc tính cố hữu tổ chức, hai định nghĩa sau có tính chất tác nghiệp, giúp cho nhà quản lý hiểu việc thực chức tổ chức quản lý Từ quan niệm trên, chức tổ chức quản lý việc thiết kế cấu phận cho phù hợp với mục tiêu tổ chức Song, khơng phải có vậy, mà việc thực chức tổ chức quản lý phải ý đến phương thức hoạt động đến quyền hạn phận, tạo điều kiện cho liên kết ngang, dọc đặc biệt ý đến việc bố trí cán - người vận hành phận tổ chức Theo quan niệm Ernest Dale, chức tổ chức trình, bao gồm năm bước sau : - Lập danh sách cơng việc cần phải hồn thành để đạt mục tiêu tổ chúc ; - Phân chia toàn công việc thành nhiệm vụ để thành viên hay phận tổ chức thực cách thuận lợi hợp logic Bước gọi phân công lao động ; - Kết hợp nhiệm vụ cách logic hiệu Việc nhóm gộp nhiệm vụ thành viên tổ chức gọi bước phân chia phận ; - Thiết lập chế điều phối, tạo thành liên kết hoạt động thành viên hay phận tạo điều kiện đạt mục tiêu cách dễ dàng ; - Theo dõi đánh giá tính hiệu nghiệm cáu tỏ chức tiến hành điều chỉnh cần Một khía cạnh khác, nói chức tổ chức, tổ chức có quy mô lớn (như hệ thống giáo dục quốc dân chẳng hạn) điều cần nhớ rằng, tổ chức trung tâm hệ thống, bước chuyển từ kết đơn lẻ lên thành "sức mạnh tổng hợp" Trong nhà trường, giáo viên dạy Tốn giỏi khơng phải người có cơng nhiều giáo dục Tuy nhiên, họ "đầu vào" Họ chẳng tạo kết trừ kết hợp với công việc giáo viên Xem Nguyễn Quốc Chí, Nguyễn Thị Mỹ Lộc : Bài giảng lí luận đại Cương quản lý Trường Cán quản lý giáo dục Trung ương 1, tr.56 30 Như vậy, thân người không tạo sản phẩm sản phẩm giáo dục) Họ tạo hiệu gắn vào hệ thống có tổ chức, tức hoạt động họ hợp Thực hợp nhiệm vụ tổ chức Điều lý giải tồn tổ chức Dưới vấn đề liên quan đến chức tổ chức : đặc tính tổ chức ; nguyên tắc xây dựng cấu tổ chức ; loại hình cấu tổ chức trình bày cụ thể a) Đặc tính tổ chức - Tổ chức công cụ Nhiệm vụ chun sâu, khả hoạt động có hiệu cao Một tổ chức phải tập trung vào nhiệm vụ nhất, khơng, thành viên hoạt động hiệu Ví dụ, Vụ Giáo dục tiểu học tập trung vào lĩnh vực giáo dục tiểu học thực nhiệm vụ giáo dục học sinh phổ thơng nói chung Để gắn giá trị vào tổ chức chung (vào hệ thống giáo dục quốc dân), họ phải xác định rõ sản phẩm chun mơn Chỉ có nhiệm vụ xác định rõ ràng, có trọng tâm thành viên hiểu rõ giữ cho tổ chức liên kết Khơng có nhiệm vụ tập trung, tổ chức khơng có lý tồn - Sản phẩm tổ chức tồn bên ngồi Sản phẩm trường học học sinh tốt nghiệp bước vào đời làm việc dựa vào họ học nhà trường thực tiễn Điều có nghĩa sản phẩm tổ chức khác xa với đóng góp thành viên Trong nhà trường, đóng góp cá nhân hồn tồn bị "che lấp", bị "hồ tan" nhiệm vụ chung Nói cách khác thành viên nhà trường có đóng góp quan trọng khơng có đóng góp không tạo sản phẩm chung nhà trường (học sinh trường) Tuy nhiên đóng góp họ "hoà tan" vào thành giáo dục chung nhà trường - Một tổ chức phải có chức năng, nhiệm vụ rõ ràng coi điều kiện để tổ chức hoạt động có hiệu Nhưng, tổ chức phải ln đặt trước thách thức để nhận nguồn lực cho tồn : người có tâm huyết, có kiến thức đào tạo - Tổ chức giáo dục bao gồm người có chuyện mơn: có tri thức nên phải có bình đẳng quan hệ Tổ chức đại tổ chức bao gồm "ơng chủ" : "các nhân viên", phải tổ chức nhóm "những người hợp tác" Cơng việc quản lý tổ chức người trí thức khơng phải lệnh, cơng việc định hướng b) Nguyên tắc xây dựng cấu tổ chức - Xác định cấu tổ chức phải gắn với mục đích, mục tiêu hệ thống Cơ cấu Tải FULL (75 trang): bit.ly/35cuB59 Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net 31 tổ chức công cụ thực mục liệu hệ thống Điều cần ý là, hệ thống mà mục tiêu lớn, quy mơ bao trùm, chẳng hạn mục tiêu tồn ngành giáo dục giai đoạn định cấu tổ chức phải có quy mơ tương ứng ; mục tiêu nhà trường phạm vi năm học việc xếp giáo viên, đặt ban, tiểu ban, tổ, đội… phải thích hợp nhằm thực có hiệu mục tiêu năm học nhà trường Cơ cấu tổ chức cịn gắn với nội dung cơng việc cụ thể, chẳng hạn, việc thực đổi chương trình, sách giáo khoa cần cấu tổ chức khác hẳn cấu tổ chức để triển khai Hội khoẻ Phù Đồng - Việc xây dựng cấu tổ chức phải bảo đảm ngun tắc chun mơn hố cân đối Con người cấu tổ chức phải xếp phù hợp với chuyên ngành đào tạo Trong cờ cấu tổ chức tất cấp quản lý giáo dục ta thấy nguyên tắc thực nghiêm túc, ví dụ phận phụ trách giáo dục mầm non phải bao gồm người đào tạo am hiểu giáo dục mầm non Các phải khác Trong việc xây dựng cấu tổ chức cần phải dựa vào nhiều vụ cụ thể không dựa vào lĩnh vực công việc thực Ví dụ : chăm lo phát triển thể lực cho học sinh vừa chức y tế học đường, vừa chức phận giáo dục thể chất; khơng có phân chia rạch rịi nhiệm vụ dẫn đến chồng chéo bỏ sót cơng việc Một vấn đề : xây dựng cấu tổ chức, nhiệm vụ, trách nhiệm, quyền hạn lợi ích phận cá nhân phải cụ thể cân xứng Tránh tình trạng thấy nhiệm vụ trách nhiệm mà không ý đến quyền hạn lợi ích phận cá nhân tồ chức Bảo đảm điều tránh tình trạng tập quyền, độc đoán tồn phát triển phận hệ thống bền vững (đây lợi ích hiểu theo nghĩa đắn từ này) Tuy nhiên, ngun tắc chun mơn hố có hai mặt Sự phân chia cơng việc q vụn vặt ảnh hưởng tiêu cực đến phát triển cá nhân, biến họ thành máy làm niềm tư hào họ công việc - Cùng với ngun tắc chun mơn hố, phải có ngun tắc tiêu chuẩn hoá Một hệ thống phát triển tất phận thành viên hiểu thủ tục bên tổ chức để dựa vào mà hồn thành cơng việc theo cách thống quán Việc tiêu chuẩn hố máy móc, khơng tổ chức khơng tồn phát triển Tiêu chuẩn giúp cho người đánh giá tự đánh giá cơng việc mình, mặt khác vào tiêu chuẩn người lãnh đạo có thề Xin bạn đọc hiểu chữ “hệ thống” trường hợp đồng nghĩa với quan, tổ chức, sở giáo dục hay trường học, v.v… 32 tuyển chọn xếp nhân lực cách hợp lý Điều Đại hội IX Đảng : Sự nghiệp giáo dục phát triển theo hướng tiêu chuẩn hoá, đại hoá xã hội hoá - Cơ cấu tổ chức hệ thống cịn liên quan đến tầm quản lý Khơng có giới hạn cố định cứng nhắc tầm quản lý Nếu nhiệm vụ cấp giống nhau, tầm quản lý mở rộng, ngược lại nhiệm vụ cấp khác nhiều tầm quản lý phải thu hẹp Ta tham khảo sơ đồ để hiểu rõ vấn đề Sơ đồ 3.4 Tổ chức với tầm quản lý hẹp Ưu điểm : Nhược điểm : - Giám sát, kiểm soát chặt chẽ ; - Cấp dễ can thiệp sâu vào công việc cấp dưới; - Lưu thông nhanh cấp cấp - Tốn có nhiều cấp quản lý - Khoảng cách xa cấp cao cấp thấp Sơ đồ 3.5 Tổ chức với tầm quản lý rộng Tầm quản lý (span of management) giới hạn quản lý mà người quản lý giám sát có hiệu Xem Harold Koontz Cyril O’Donnell Heinz Wẻihich : Những vấn đề cốt yếu quản lý, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội, 1992, tr.271 3414281 ... quản lý giáo dục 74 Đổi nâng cao lực vận hành hệ thống công cụ quản lý giáo dục 75 Phần thứ nhất: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO I QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO...2 MỤC LỤC Phần thứ nhất: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO I QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO Khái niệm Một số tính chất... lai hệ thống giáo dục, sở giáo dục trường học vài thành tố / phận hệ thống giáo dục, nhà trường Điều cần lưu ý nhà quản lý mục tiêu giáo dục mục tiêu quản lý giáo dục Đối với nhà quản lý, ngồi mục