Cơ sở lý lu ậ n và th ự c ti ễ n
Cơ sở lý luận
Hình 2.1 Khớp háng phải bình thường, khớp háng trái bịhư chỏm khớp
Khớp háng là khớp nối giữa xương đùi và xương chậu, thuộc loại khớp lồi cầu - ổ cối Chỏm xương đùi có hình cầu, có khả năng di động và xoay tròn trong ổ cối, là hõm khớp nằm ở xương chậu Ổ cối hướng ra phía trước, ngoài và dưới một góc 15 độ.
Cấu trúc của khớp háng bao gồm cổ và chỏm xương đùi, với góc quay vào trong là 15 độ Sụn khớp của ổ chảo có hình móng ngựa, dày nhất ở phía trên (1,75mm - 2,5mm) và mỏng nhất ở phía sau trong (0,75mm - 1,25mm) Sụn viền của ổ cối giúp tăng độ sâu và vững chắc cho khớp háng, với độ dày lớn nhất ở phía trên trước (5,5 mm ± 1,5mm) và rộng nhất ở phía sau dưới (6,4 mm ± 1,7mm) Chỏm xương đùi có hình dạng gần giống như cầu, với đường kính từ 40mm - 52mm ở người châu Á và từ 45mm - 56mm ở người châu Âu.
Chỏm xương đùi được bao bọc bởi lớp sụn khớp, với dây chằng tròn ở vùng dày nhất khoảng 2,5mm, chịu lực khi hoạt động Vùng phía trong chỏm gắn dây chằng tròn vào ổ chảo, chứa mô sợi sụn, mạch máu và dây thần kinh từ thần kinh bịt Chỏm và cổ xương đùi được nuôi dưỡng bởi các động mạch nhỏ từ động mạch mũ đùi Cổ xương đùi dài từ 3cm - 5cm ở người lớn, với góc cổ thân là 125 ± 5 độ, lớn hơn ở trẻ sơ sinh (150 độ) và có độ lệch ra trước 15 độ Khớp háng cho phép chuyển động nhiều hướng như gấp duỗi, dạng khép, xoay trong và xoay ngoài, với biên độ vận động lớn nhưng không dễ trật nhờ hệ thống dây chằng và cơ quanh khớp chắc khỏe, giúp thực hiện các động tác như đi, chạy, và lên xuống cầu thang.
2.1.2 Chỉ định và chống chỉ định thay khớp háng nhân tạo [6]
- Viêm khớp gây biến dạng và dính khớp, hạn chế vận động nặng và đau khi đi lại, có thể gặp do:
+ Viêm khớp dạng thấp ở người trẻ tuổi (bệnh Still).
Các bệnh thoái hóa khớp có thể chia thành nguyên phát và thứ phát, bao gồm các tình trạng như trượt chỏm xương đùi, sai khớp háng, thiểu sản ổ cối bẩm sinh, và di chứng bẹt chỏm xương đùi từ bệnh Legg - Perthes - Calvé Ngoài ra, bệnh Paget, sai khớp do chấn thương, vỡ ổ cối, và thoái hóa khớp do bệnh ưa chảy máu (Haemophilia) cũng là những nguyên nhân gây ra các vấn đề về khớp.
- Hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi, gặp do:
+ Sau gẫy cổ xương đùi hoặc sai khớp háng.
+ Hoại tử chỏm không rõ nguyên nhân.
+ Do trượt chỏm xương đùi.
+ Các bệnh hemoglobulin (bệnh hồng cầu hình liềm ).
+ Do sử dụng corticoid kéo dài.
+ Bệnh giảm áp (bệnh Caisson: tắc mạch cấp do khí ở thợ lặn).
- Không liền xương sau gãy cổ xương đùi hay gãy khối mấu chuyển kèm hoại tử chỏm.
- Sau viêm khớp mủ hoặc viêm xương - khớp đường máu hay sau phẫu thuật
- Sai khớp hoặc bán sai khớp háng bẩm sinh.
- Dính khớp hoặc khớp giả.
Sau khi các phương pháp tái tạo khớp háng như cắt xương chỉnh hình, bọc chỏm bằng mũ kim loại, thay chỏm bán phần hoặc thay khớp háng toàn bộ không đạt hiệu quả, phẫu thuật tái tạo diện khớp trở thành giải pháp cần thiết để khôi phục chức năng khớp háng.
- U đầu trên xương đùi hay ổ cối
- Dị tật di truyền: ví dụ bệnh loạn sản sụn.
Người bệnh thường phải đối mặt với cơn đau dữ dội và hạn chế vận động do dính khớp, dẫn đến việc cần thay khớp háng nhân tạo Sau khi thực hiện phẫu thuật, nhiều bệnh nhân đạt được kết quả lý tưởng, không còn đau đớn và có thể trở lại sinh hoạt, lao động như bình thường, thậm chí tham gia thể thao Đối với những trường hợp dị tật bẩm sinh hoặc di truyền nặng, việc thay khớp giúp người bệnh không còn phụ thuộc vào xe lăn để di chuyển, cải thiện dáng đi và mang lại sự nhẹ nhõm hơn trong cuộc sống hàng ngày.
2.1.2.2 Chống chỉ định thay khớp háng
- Chống chỉ định tuyệt đối:
+ Đang có nhiễm khuẩn tại chỗ khớp háng hoặc nhiễm khuẩn toàn thân.
+ Người bệnh có rối loạn đông máu, chảy máu
+ Khả năng sống của người bệnh ngắn như ung thư giai đoạn cuối, suy gan suy tim, suy thận nặng.
+ Người bị liệt nửa người bên khớp háng tổn thương
- Chống chỉ định tương đối (cân nhắc khi lựa chọn thay khớp háng nhân tạo):
Hạn chế thay khớp háng cho người trẻ tuổi là rất quan trọng, vì khớp háng nhân tạo có tuổi thọ nhất định và cần phải thay thế sau một thời gian Những ca phẫu thuật tiếp theo sẽ khó khăn hơn và có nguy cơ tai biến, biến chứng cao hơn Ngoài ra, khớp háng nhân tạo không cho phép người trẻ tuổi tham gia thể thao hay làm việc nặng Do đó, việc kéo dài thời gian sử dụng khớp háng thật càng lâu càng tốt là cần thiết cho sức khỏe của họ.
Người bệnh không kiểm soát được hành vi của mình sẽ không tuân thủ theo chỉ dẫn của bác sĩ, dẫn đến nguy cơ sai lệch trong điều trị tăng cao.
2.1.3 Các loại khớp háng nhân tạo [6]
- Khớp háng toàn phần hay bán phần:
Khớp háng bình thường bao gồm chỏm xương đùi và ổ cối trong xương chậu Phẫu thuật thay khớp háng có hai loại: thay khớp háng bán phần, chỉ thay chỏm xương đùi, và thay khớp háng toàn phần, thay cả chỏm xương đùi lẫn ổ cối.
Thời kỳ đầu, việc thay chỏm xương đùi chỉ sử dụng chỏm nhân tạo gắn với chuôi khớp (chỏm Moore), dẫn đến sự linh động hạn chế Hiện nay, khớp háng bán phần đã phát triển với nhiều phần cấu trúc liên kết, cho phép vận động linh hoạt hơn (khớp Bipolar) Loại khớp này được gọi là lưỡng cực hay bán phần vì có một chỏm nhỏ gắn chặt với chuôi, trong khi chỏm di động được với một ổ chảo nhân tạo, cho phép chỏm lớn di động trong ổ chảo thật của bệnh nhân.
- Khớp háng có xi măng hay không có xi măng:
Việc gắn khớp nhân tạo với xương bệnh nhân đã tiến bộ từ việc sử dụng xi măng sinh học đến các thế hệ khớp không xi măng với bề mặt đặc biệt, giúp tạo liên kết chặt chẽ giữa xương và khớp nhân tạo nhờ vào sự phát triển của xương xung quanh Tuy nhiên, vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều về việc sử dụng xi măng hay không, dẫn đến sự hình thành các trường phái khác nhau ở nhiều khu vực Khớp không xi măng thường được ưa chuộng ở người trẻ có mật độ xương tốt, trong khi khớp xi măng lại phổ biến hơn ở những bệnh nhân có mật độ xương thấp, thường gặp ở người cao tuổi.
- Khớp háng bằng nhựa, kim loại hay gốm (ceramic):
Cải tiến liên tục về chất liệu của chỏm nhân tạo và lớp lót ổ cối nhằm nâng cao tuổi thọ khớp Các thế hệ đầu tiên với chỏm kim loại và ổ cối nhựa có độ chống mài mòn thấp, dẫn đến tuổi thọ ngắn Hiện nay, chất lượng nhựa và kim loại được cải tiến đáng kể, cùng với việc sử dụng vật liệu chống mài mòn cao như gốm, giúp tăng tuổi thọ của khớp nhân tạo Đối với khớp háng nhân tạo, cả chỏm khớp và lớp lót ổ cối đều bằng gốm Mặc dù đã từng có ý tưởng sử dụng kim loại cho cả hai phần để tăng khả năng chống mài mòn, nhưng nghiên cứu sau này cho thấy việc này làm tăng lượng ion kim loại trong máu bệnh nhân, gây hại cho sức khỏe, do đó hiện nay gần như không còn được sử dụng.
Đường kính của chỏm nhân tạo khớp háng ảnh hưởng đến khả năng sai khớp và sự mài mòn của ổ cối Các thế hệ chỏm khớp háng ban đầu có đường kính 22,5mm, trong khi hiện nay, chỏm có đường kính lớn hơn như 28mm và 32mm ngày càng phổ biến nhờ vào cải tiến vật liệu giúp tăng khả năng chống mài mòn Chỏm lớn mang lại diện tiếp xúc tốt hơn và khả năng chống sai khớp cao hơn, mặc dù sự mài mòn cũng tăng Tuy nhiên, việc lựa chọn đường kính chỏm phù hợp còn phụ thuộc vào yếu tố giải phẫu, cụ thể là đường kính của ổ cối của bệnh nhân.
Việc lựa chọn khớp háng nhân tạo phụ thuộc vào nhiều yếu tố và được quyết định bởi bác sĩ phẫu thuật Mặc dù có nhiều loại khớp háng nhân tạo phổ biến, nhưng không phải lúc nào người bệnh cũng có nhiều sự lựa chọn Trong một số trường hợp, sự lựa chọn về loại khớp sẽ bị hạn chế hơn.
2.1.4 Biến chứng có thể gặp sau thay khớp háng nhân tạo [6]
Tắc mạch là tình trạng hình thành cục máu đông trong lòng mạch sau phẫu thuật thay khớp, thường xảy ra do ít vận động ở chân bị phẫu thuật hoặc do chấn thương mạch máu trong quá trình phẫu thuật Để giảm nguy cơ tắc mạch, người bệnh cần bắt đầu vận động chân phẫu thuật sớm ngay khi hết tác dụng của thuốc vô cảm Hiện tượng này phổ biến hơn ở các nước châu Âu so với các nước châu Á.
Cơ sở th ự c ti ễ n
2.2.1 Tình hình phẫu thuật thay khớp háng
2.2.1.1 Tình hình phẫu thuật thay khớp háng trên thế giới
Sự gia tăng dân số già đã dẫn đến sự gia tăng các bệnh lý về xương khớp, đặc biệt là bệnh lý khớp háng Phẫu thuật thay khớp háng đã được chứng minh là phương pháp điều trị an toàn và hiệu quả cho những người mắc các chấn thương hoặc bệnh lý liên quan Lần đầu tiên phẫu thuật này được thực hiện vào năm 1960 Theo Tổ chức Y tế Thế giới, năm 2014 có khoảng 10% nam giới và 18% nữ giới trên 60 tuổi mắc bệnh lý khớp háng Tỷ lệ ca phẫu thuật thay khớp háng đã tăng 30% vào năm 2015, với số ca cao nhất ghi nhận ở Thụy Sĩ (308 ca), Đức (299 ca), Úc (272 ca), Anh (182 ca) và Canada.
Theo thống kê, tỷ lệ ca phẫu thuật thay khớp háng tại Mexico là thấp nhất, chỉ với 8 ca trên 100.000 dân Trong khi đó, Mỹ thực hiện trung bình 168.000 ca phẫu thuật thay khớp háng mỗi năm.
2.2.1.2 Tình hình phẫu thuật thay khớp háng ở Việt Nam
Sự phát triển kinh tế tại Việt Nam đã kéo theo sự gia tăng dân số già, dẫn đến tần suất mắc các bệnh lý xương khớp ngày càng cao Cụ thể, bệnh thoái hóa khớp háng chiếm tỷ lệ 37,4%, trong khi gãy cổ xương đùi cũng chiếm 30,4% Nhiều bệnh nhân phải sống chung với bệnh trong thời gian dài, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh hoạt hàng ngày Ngành phẫu thuật thay khớp, đặc biệt là phẫu thuật thay khớp háng, ngày càng trở nên phổ biến, giúp nhiều người phục hồi chức năng và trở lại với cuộc sống bình thường Phẫu thuật thay khớp háng toàn phần đầu tiên tại Việt Nam được thực hiện bởi Trần Ngọc Ninh vào năm 1973 tại Sài Gòn.
Từ năm 2005 đến 2010, Bệnh viện Việt Đức đã thực hiện 23 ca phẫu thuật thay khớp háng nhân tạo Từ tháng 1 năm 2012 đến tháng 10 năm 2013, Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế đã tiến hành 30 ca phẫu thuật thay khớp háng Tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ninh, từ tháng 1/2012, đã thực hiện 155 ca phẫu thuật thay khớp háng cho bệnh nhân bị thoái hóa khớp háng và gãy cổ xương đùi.
2.2.2 M ộ t s ố nghiên c ứ u v ề v ận độ ng s ớ m sau ph ẫ u thu ậ t thay kh ớ p háng
Tập thể dục thường xuyên là yếu tố quan trọng giúp phục hồi chức năng và tính di động cho khớp háng sau phẫu thuật thay khớp háng Bác sĩ phẫu thuật chỉnh hình và bác sĩ vật lý trị liệu khuyên người bệnh nên thực hiện các bài tập từ 20 đến 30 phút, 2 đến 3 lần mỗi ngày trong thời gian hồi phục Sau phẫu thuật, người bệnh có thể cảm thấy đau và khó chịu, và thuốc giảm đau sẽ giúp cải thiện tình trạng này Để ngăn ngừa tắc nghẽn phổi, bác sĩ cũng hướng dẫn người bệnh tự tập thở và ho thường xuyên Ngoài ra, việc sử dụng nẹp, như gối hình chữ V đặt giữa hai chân, có thể giúp bảo vệ khớp háng trong quá trình hồi phục.
Hoạt động đi bộ và ánh sáng đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi của bệnh nhân sau phẫu thuật, bắt đầu ngay từ ngày đầu tiên Người bệnh thay thế khớp háng thường được hỗ trợ đứng và đi bộ bởi nhân viên y tế và bác sĩ vật lý trị liệu Bác sĩ vật lý trị liệu sẽ hướng dẫn các bài tập cụ thể nhằm tăng cường hồi phục khớp háng và phục hồi chức năng cho các hoạt động hàng ngày.
Bác sĩ vật lý trị liệu tại Mỹ tích cực tham gia vào các hoạt động tập luyện sớm sau phẫu thuật Tại Campuchia, phục hồi chức năng và vật lý trị liệu đóng vai trò quan trọng trong việc chăm sóc bệnh nhân sau phẫu thuật.
Phẫu thuật thay khớp háng hiện nay là một phương pháp điều trị hiệu quả và an toàn cho những người gặp chấn thương hoặc bệnh lý về khớp háng Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả tối ưu sau phẫu thuật, bệnh nhân cần nắm rõ các thông tin cần thiết và thực hiện các bài tập nhằm tăng cường sức khỏe cho cơ vùng đùi và quanh khớp háng, cũng như cải thiện độ linh hoạt của khớp.
Sau phẫu thuật thay khớp háng, bệnh nhân thường không nhận được sự hướng dẫn chi tiết về chế độ vận động và tập luyện do quá tải tại các bệnh viện Tại Việt Nam, phẫu thuật thay khớp háng nhân tạo ngày càng phổ biến và được thực hiện tại nhiều bệnh viện tuyến Trung ương cũng như tỉnh Để đạt kết quả tốt nhất, ngoài kỹ thuật phẫu thuật, việc tập luyện và phục hồi chức năng sau phẫu thuật đóng vai trò quan trọng Quy trình luyện tập này khá đơn giản và bệnh nhân có thể bắt đầu tự tập ngay từ ngày đầu sau phẫu thuật.
Khi nghiên cứu trên 60 người bệnh thay khớp háng 1 bên ở bệnh viện 103 thì có kết quả như sau
Người bệnh thực hiện các bài tập phục hồi chức năng sau 12 tuần phục hồi tốt hơn nhóm người bệnh thực hiện sau 6 tuần
Tốc độ đi bộ của nhóm thực hiện các bài tập phục hồi chức năng sau 12 tuần (69,5 ± 5,4 m/phút) cao hơn rõ rệt so với nhóm thực hiện các bài tập sau 6 tuần (55,7 ± 6,2 m/phút), với p < 0,001 Bên cạnh đó, tốc độ bước chân ở nhóm 1 (104,6 ± 5,7 bước/phút) cũng vượt trội hơn so với nhóm 2 (89,9 ± 4,7 bước/phút), p < 0,001.
Cả hai nhóm tham gia nghiên cứu đều không gặp phải biến chứng nào do chương trình phục hồi chức năng Các bài tập được áp dụng trong nghiên cứu này tại Bệnh viện 175 và Viện Chấn thương Chỉnh hình IP Hồ Chí Minh.
Th ự c tr ạ ng t ậ p v ận độ ng s ớ m c ủa ngườ i b ệ nh sau ph ẫ u thu ậ t thay kh ớ p háng
Th ự c tr ạ ng t ậ p v ận độ ng s ớ m c ủa ngườ i b ệ nh sau ph ẫ u thu ậ t thay
Hà Tĩnh, nằm ở khu vực Bắc Trung Bộ, có biên giới phía Bắc giáp tỉnh Nghệ An dài 88 km, phía Nam giáp tỉnh Quảng Bình dài 130 km, phía Đông giáp Biển Đông với bờ biển dài 137 km, và phía Tây giáp hai tỉnh Lào Địa hình chủ yếu là đồi núi, chiếm 80% diện tích tự nhiên, với sự phân hoá phức tạp và chia cắt mạnh, tạo ra các vùng sinh thái đa dạng Dân cư chủ yếu là người Kinh, bên cạnh đó có các dân tộc Lào với 163 người và dân tộc Chứt với 269 người, chủ yếu định cư tại Hương Liên, Hương Khê.
Theo nghiên cứu của Trần Nguyên Phú và cộng sự năm 2016, tỷ lệ loãng xương tại tỉnh Hà Tĩnh đang gia tăng, đặc biệt là ở người cao tuổi, dẫn đến gia tăng số ca gãy xương đùi và cổ xương đùi Đây là một thách thức lớn đối với ngành y tế địa phương Tuy nhiên, nhờ sự quan tâm của Bộ Y tế và hỗ trợ kỹ thuật từ các bệnh viện lớn, ngành y tế Hà Tĩnh đã có những cải tiến đáng kể, mang lại hy vọng cho nhiều bệnh nhân đang chịu đựng đau đớn và khó khăn trong sinh hoạt Kể từ tháng 5/2011, phẫu thuật thay khớp háng đã được triển khai tại khoa ngoại chấn thương chỉnh hình, bỏng Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hà Tĩnh.
Theo nghiên cứu của Nguyễn Quang Trúc và cộng sự năm 2016 tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hà Tĩnh, từ tháng 5/2011 đến tháng 6/2012, có 26 bệnh nhân được chỉ định phẫu thuật thay khớp háng và đã thực hiện thành công Từ tháng 7/2012 đến tháng 8/2014, nghiên cứu tiếp tục ghi nhận 111 bệnh nhân với 124 khớp háng được thay thế, trong đó có 13 bệnh nhân thay 2 khớp.
Tại tỉnh Hà Tĩnh, chưa có nghiên cứu nào về vận động sớm của người bệnh sau phẫu thuật thay khớp hángđược công bố
Thực trạng tập vận động sớm của người bệnh sau phẫu thuật thay
3.2.1 Th ự c tr ạ ng t ậ p v ận độ ng s ớ m c ủa ngườ i b ệ nh sau ph ẫ u thu ậ t thay kh ớ p háng t ạ i B ệ nh vi ện Đa khoa Tỉnh Hà Tĩnh năm 2018
Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hà Tĩnh là cơ sở y tế hạng 1 với quy mô 500 giường, nhưng thực tế có thể phục vụ lên đến 1.000 giường bệnh Mỗi ngày, bệnh viện tiếp nhận khoảng 900-1.000 lượt bệnh nhân Khoa Chấn thương chỉnh hình và Bỏng của bệnh viện hiện có 29 cán bộ, bao gồm 9 bác sĩ, 17 điều dưỡng và 3 hộ lý, trong đó có 2 bác sĩ chuyên khoa II và 2 bác sĩ chuyên khoa I.
Thạc sỹ, Cử nhân điều dưỡng đại học 2, Cao đẳng 2, Kỹ thuật viên 5.Với quy mô
Khoa tiếp nhận 50 giường bệnh, hàng năm điều trị cho hơn 3200 lượt bệnh nhân nội trú và trên 2000 ca bó bột Cán bộ trong khoa chuyên khám chữa bệnh cho các trường hợp chấn thương, thực hiện phẫu thuật chỉnh hình, thay khớp háng, điều trị các vấn đề liên quan đến thần kinh sọ não, bỏng, kết hợp xương và chấn thương sọ não.
Phẫu thuật thay khớp háng là một thủ thuật phức tạp, yêu cầu bác sĩ phải có trình độ chuyên môn cao và kinh nghiệm phong phú Tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hà Tĩnh, các bác sĩ đã nhanh chóng nắm bắt kiến thức cơ bản về phẫu thuật khớp háng, hứa hẹn sẽ nâng cao chất lượng điều trị trong tương lai.
Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức sẽ tiếp tục hỗ trợ Đề án 1816, giúp bác sĩ Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hà Tĩnh làm chủ kỹ thuật phẫu thuật thay khớp háng và tiếp cận các tiến bộ y học mới Sau thành công trong phẫu thuật sọ não, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hà Tĩnh đã thực hiện thành công phẫu thuật thay khớp háng, một kỹ thuật phức tạp trước đây chỉ có tại bệnh viện tuyến trung ương Đây là minh chứng cho hiệu quả của Đề án 1816, nhằm nâng cao chất lượng khám chữa bệnh tại các bệnh viện tuyến dưới.
Từ tháng 5/2011 đến tháng 8/2014, Khoa Chấn thương - Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hà Tĩnh, dưới sự dẫn dắt của BSCK II Nguyễn Quang Trúc, đã thực hiện phẫu thuật thay khớp háng toàn phần và bán phần cho 136 bệnh nhân, với tổng cộng 150 khớp được thay thế do các bệnh lý như thoái hóa khớp, tiêu chỏm và gãy cổ xương đùi.
Vào ngày 4/1/2017, bệnh viện đã thực hiện thành công ca phẫu thuật thay khớp háng nhân tạo cho một bệnh nhân gần 100 tuổi, người đã bị gãy phức tạp liên mấu chuyển xương đùi Chỉ sau 5 ngày phẫu thuật, nhờ sự hỗ trợ của gia đình và các dụng cụ y tế, bệnh nhân đã có thể đi lại được.
Hình 3.1 Người bệnh C đã có thểđi lại được sau 5 ngày phẫu thuật thay khớp háng
Theo Quyết định số 3109/QĐ-BYT ngày 19/8/2014, việc ban hành tài liệu chuyên môn hướng dẫn chẩn đoán và điều trị trong lĩnh vực phục hồi chức năng là rất quan trọng Sau phẫu thuật, bệnh nhân cần được hướng dẫn tập luyện càng sớm càng tốt để nhanh chóng phục hồi và giảm thiểu biến chứng.
Tỷ lệ người mắc bệnh lý xương khớp, đặc biệt là khớp háng, đang gia tăng đáng kể, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống Phẫu thuật thay khớp háng là phương pháp điều trị hiệu quả, nhưng để đạt kết quả cao, việc tập vận động sớm sau phẫu thuật là rất cần thiết Quá trình hồi phục khớp háng phụ thuộc vào sự hướng dẫn của cán bộ y tế và nỗ lực của bệnh nhân.
Khoa chấn thương chỉnh hình, bỏng tại bệnh viện Đa khoa tỉnh Hà Tĩnh hiện có 9 bác sĩ và 17 điều dưỡng, chịu áp lực công việc lớn trong việc khám, điều trị và phẫu thuật cho bệnh nhân Việc hướng dẫn tập luyện sau phẫu thuật chỉ được thực hiện khi bác sĩ đi thăm khám, do thời gian hạn chế Trong số 17 điều dưỡng, chỉ có 4 người có hơn 10 năm kinh nghiệm, trong khi 8 người có dưới 10 năm và 5 người mới được tuyển dụng dưới 2 năm Do đó, việc hướng dẫn tập vận động sớm sau phẫu thuật thay khớp háng chủ yếu phụ thuộc vào các điều dưỡng có kinh nghiệm, họ thường xuyên nhắc nhở bệnh nhân trong quá trình hồi phục.
Trong hai ngày đầu sau phẫu thuật, bệnh nhân được chăm sóc tại phòng hậu phẫu 1, với điều dưỡng viên thực hiện y lệnh thuốc và nhắc nhở về việc thay đổi tư thế và vận động khớp cổ chân Vận động của bệnh nhân phụ thuộc vào sự hỗ trợ từ người nhà, và 82,3% bệnh nhân cho biết họ sợ đau khi tập khép và dạng khớp háng Mặc dù được nhắc nhở ngồi dậy và đi lại trong phòng, chỉ có 60,4% bệnh nhân thực hiện điều này, trong khi 39,6% còn lại bắt đầu đi lại vào những ngày sau Việc vận động sớm và đúng thời điểm sau phẫu thuật thay khớp là rất quan trọng để phục hồi khớp háng Tuy nhiên, mặc dù 90,6% bệnh nhân đã tập vận động sớm, chỉ có 38,7% thực hiện đúng động tác và thời điểm cần thiết.
Nhờ sự quan tâm của Bộ Y tế và sự hỗ trợ về khoa học công nghệ từ các bệnh viện lớn như Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Việt Đức, Bệnh viện Trung ương Huế và Bệnh viện Tim Hà Nội, số ca phẫu thuật thay khớp háng thành công ngày càng gia tăng.
Chi phí cho phẫu thuật thay khớp háng tương đối cao, dao động từ 45 triệu đến 80 triệu đồng, chưa kể viện phí và các chi phí khác, điều này gây khó khăn cho người nông dân Tuy nhiên, nhờ vào chính sách bảo hiểm y tế (BHYT) linh hoạt, gánh nặng chi trả cho điều trị đã giảm bớt, với tỷ lệ người tham gia BHYT lên tới 93% Nếu không có BHYT, việc tiếp cận phẫu thuật thay khớp háng sẽ rất khó khăn, do đó, tham gia BHYT mang lại lợi ích lớn cho người dân.
“Người khỏe hỗ trợ cho người ốm”
Hàng ngày, bác sĩ và điều dưỡng trong khoa thực hiện thăm khám bệnh nhân vào buổi sáng, ghi chép diễn biến bệnh đầy đủ trong bệnh án Bệnh nhân được nhắc nhở vận động sớm sau phẫu thuật và được hướng dẫn về những điều cần tránh để phòng ngừa biến chứng sau phẫu thuật thay khớp háng.
- Vật dụng sinh hoạt trong buồng bệnh được thiết kế phù hợp với người bệnh sau phẫu thuật thay khớp háng
- Người bệnh đến khám muộn nguyên nhân là do sự thiếu hiểu biết về thông tin Điều này ảnh hưởng tới kết quảđiều trị
Nhiều bệnh nhân chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của việc tập vận động sớm sau phẫu thuật, dẫn đến việc họ không tự giác thực hiện các bài tập này Họ thường chỉ bắt đầu vận động khi được nhân viên y tế nhắc nhở.
Khoa chấn thương chỉnh hình, bỏng chỉ có 50 giường bệnh nhưng thường xuyên tiếp nhận từ 60 đến 80 bệnh nhân, thậm chí vào ngày nghỉ, con số này còn cao hơn Việc phải nằm ghép nhiều khiến buồng bệnh chật chội, phải đặt thêm cáng ở lối đi, dẫn đến không còn không gian cho bệnh nhân tập vận động và đi lại Tình trạng này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng điều trị, chăm sóc và phục hồi chức năng sau phẫu thuật.
Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc người bệnh
Đố i v ớ i b ệ nh vi ệ n và cán b ộ y t ế
Theo dõi và phục hồi chức năng thể lực cho bệnh nhân sau phẫu thuật là rất quan trọng, cần thực hiện một cách hợp lý Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ điều trị, kỹ thuật viên phục hồi chức năng và điều dưỡng chăm sóc tại khoa phòng để đảm bảo quá trình hồi phục diễn ra hiệu quả và giảm đau cho bệnh nhân.
Khoa sẽ tổ chức các buổi tập huấn dành cho điều dưỡng trẻ có ít kinh nghiệm, nhằm trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để hỗ trợ người bệnh sau phẫu thuật thay khớp háng Các lớp PHCN này sẽ giúp nâng cao khả năng hướng dẫn và chăm sóc bệnh nhân, đảm bảo họ nhận được sự hỗ trợ tốt nhất trong quá trình hồi phục.
- Xây dựng bài tập PHCN sau phẫu thuật thay khớp háng phù hợp với người bệnh dựa vào bài tập PHCN theo hướng dẫn của bộ y tế
- Sử dụng áp phích, tranh dễ hiểu treo tường trong phòng bệnh để nhắc nhở người bệnh những việc nên làm và không nên làm
- Xây dựng kế hoạch giám sát quá trình vận động sớm sau phẫu thuật kịp thời nhắc nhở những trường hợp không thực hiện đúng
- Giáo dục giúp người bệnh hiểu được mục đích và tầm quan trọng của vận động sớm sau phẫu thuật thay khớp háng
- Tạo không gian, chỗđi lại đểngười bệnh tập vận động đi lại.
Đối với người bệnh sau phẫu thuật thay khớp háng
Khuyến khích người dân tham gia bảo hiểm y tế là rất quan trọng, nhằm nâng cao nhận thức về ý nghĩa và tầm quan trọng của BHYT Việc tuyên truyền giúp người dân hiểu rõ lợi ích của bảo hiểm y tế, góp phần giảm bớt gánh nặng kinh tế trong quá trình điều trị lâu dài.
- Tích cực vận động sớm, tập các bài tập phù hợp đúng động tác đúng thời điểm, theo hướng dẫn của cán bộ y tế
- Thực hiện theo hướng dẫn những việc nên làm và việc không nên làm sau khi ra viện
- Tham gia hoạt động thể dục phù hợp với mình sau thay khớp háng
- Tự theo dõi ghi lại diễn biến kịp thời phản ánh lại với bác sĩ ở những lần tái khám định kỳ
- Thực hiện tuân thủ tái khám định kỳ.
K ế t lu ậ n ………………………………………………………………… 28 TÀI LI Ệ U THAM KH Ả O
tại bệnh viện Đa khoa tỉnh Hà Tĩnh 2018 chƣa tốt
- Có 90,6% người bệnh sau phẫu thuật tập vận động sớm xong tỷ lệ người bệnh tập vận động đúng động tác và đúng thời điểm chỉ có 38,7%
Cụ thể tập dạng khép khớp háng có 82,3%, tuy nhiên thực hiện đúng động tác và đúng thời điểm chỉ có 17,7%
- Có 60,4% người bệnh thực hiện ngồi dậy đi lại từ ngày thứ 3-5 và 39,6% người bệnh thực hiện đi lại không đúng thời điểm
5.2 Một số đề xuất nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc người bệnh sau phẫu thuật thay khớp háng
Sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ điều trị, kỹ thuật viên phục hồi chức năng và điều dưỡng chăm sóc tại khoa là rất quan trọng để phục hồi chức năng thể lực và giảm đau sau phẫu thuật.
Tập huấn cho điều dưỡng trẻ ít kinh nghiệm tham gia vào các lớp phục hồi chức năng (PHCN) là rất cần thiết Điều này giúp họ trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để hướng dẫn và hỗ trợ người bệnh sau phẫu thuật thay khớp háng Việc đào tạo này không chỉ nâng cao năng lực chuyên môn của điều dưỡng mà còn đảm bảo chất lượng chăm sóc người bệnh, góp phần vào quá trình hồi phục hiệu quả.
- Xây dựng bài tập PHCN sau phẫu thuật thay khớp háng phù hợp với người bệnh dựa vào bài tập PHCN theo hướng dẫn của bộ y tế
- Sử dụng áp phích, tranh dễ hiểu treo tường trong phòng bệnh để nhắc nhở người bệnh những việc nên làm và không nên làm
- Giáo dục giúp người bệnh hiểu được mục đích và tầm quan trọng của vận động sớm sau phẫu thuật thay khớp háng
- Tạo không gian, chỗđi lại đểngười bệnh tập vận động đi lại
- Tích cực vận động sớm, tập các bài tập phù hợp đúng động tác đúng thời điểm, theo hướng dẫn của cán bộ y tế
- Thực hiện theo hướng dẫn những việc nên làm và việc không nên làm sau khi ra viện
- Tham gia hoạt động thể dục phù hợp với mình sau thay khớp háng
- Thực hiện tuân thủtái khám định kỳ
Nghiên cứu của Trần Thị Vân Anh và Nguyễn Thanh Hương (2014) đánh giá sự thay đổi chất lượng cuộc sống của bệnh nhân sau phẫu thuật thay khớp háng tại Bệnh viện hữu nghị Việt Đức Kết quả được trình bày tại hội nghị khoa học điều dưỡng quốc tế, cho thấy những cải thiện đáng kể trong tình trạng sức khỏe và khả năng hoạt động của người bệnh sau phẫu thuật.
2 Bộ y tế (2014) Hướng dẫn chẩn đoán điều trị, chuyên ngành phục hồi chức năng, tr 148-152
3 Nguyễn Trọng Diện (2016) Đánh giá kết quả phẫu thuật thay khớp háng tại bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ninh từtháng 1/2012 đến tháng 8/2016, Đề tài cơ sở
Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ninh
Đoàn Việt Quân và Đoàn Lê Dân (2003) đã nghiên cứu về tình hình hiện nay liên quan đến việc thay toàn bộ khớp háng và quá trình phục hồi chức năng sau phẫu thuật Nghiên cứu này được trình bày tại Hội nghị chấn thương chỉnh hình toàn quốc lần thứ ba, diễn ra tại Hà Nội, và được đăng tải trong tài liệu từ trang 196 đến 208.
Nguyễn Mạnh Khánh, Đoàn Việt Quân và Nguyễn Xuân Thùy (2011) đã nghiên cứu về việc thay khớp háng bán phần cho bệnh nhân gãy liên mấu chuyển không vững Nghiên cứu này được công bố trên Tạp chí Chấn thương chỉnh hình Việt Nam, trang 35-38.
6 Hà Hoàng Kiệm (2015) Vật l trị liệu và Phục hồi chức năng Giáo trình dùng cho đại học Bộ môn VLTL –PHCN HVQY NXB QĐND.
7 Lê Nghi Thành Nhân (2013) Thay khớp háng bán phần có xy măng ở người bệnh 80 tuổi trở lên tại bệnh viện Đại học Y Dược Huế, Đềtài cơ sở
Nghiên cứu của Trần Nguyên Phú, Lê Chánh Thành và Vương Kim Đức (2016) tập trung vào dịch tễ học và các đặc điểm lâm sàng của bệnh loãng xương tại tỉnh Hà Tĩnh, thuộc đề tài cấp tỉnh Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn sâu sắc về tình trạng loãng xương trong cộng đồng, góp phần nâng cao nhận thức và biện pháp phòng ngừa bệnh lý này.
9 Lương Anh Thơ và Hà Hoàng Kiệm (2008) Nghiên cứu hiệu quả phục hồi chức năng khớp háng sau phẫu thuật thay khớp háng Tạp chí y học nghiên cứu.