DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1: Số người mắc bệnh THA và số người bị tai biến mạch máu não do THA điều trị tại Khoa Nội Tim mạch - BVĐK tỉnh Vĩnh Phúc Hình 4: Điều dưỡng tư vấn cách sử dụng
CƠ SỞ LÝ LUẬN
Một số định nghĩa
a Khái niệm về giáo dục sức khỏe [1]
Giáo dục sức khỏe là quá trình có mục đích và kế hoạch nhằm thay đổi hành vi sức khỏe từ tiêu cực sang tích cực Qua đó, nó giúp bảo vệ và nâng cao sức khỏe cho cá nhân, tập thể và cộng đồng bằng cách tác động đến suy nghĩ, tình cảm và lý trí của con người.
GDSK phòng chống tăng huyết áp là một quá trình có kế hoạch nhằm tác động đến suy nghĩ và cảm xúc của người bệnh, giúp nâng cao hiểu biết về bệnh Tăng huyết áp Mục tiêu là thay đổi thái độ và thực hành các hành vi lối sống lành mạnh, từ đó bảo vệ và nâng cao sức khỏe cho cá nhân, gia đình và cộng đồng.
GDSK phòng chống tăng huyết áp ảnh hưởng đến ba lĩnh vực chính: nâng cao kiến thức của con người về sức khỏe, cải thiện thái độ đối với sức khỏe, và khuyến khích thực hành bảo vệ và nâng cao sức khỏe Để hiểu rõ hơn, cần nắm vững khái niệm huyết áp và tình trạng tăng huyết áp.
Huyết áp là áp lực máu cần thiết để đưa máu đến các mô trong cơ thể, giúp nuôi dưỡng chúng Nó được thể hiện qua hai chỉ số chính.
Huyết áp tối đa (còn gọi là huyết áp tâm thu hoặc ngắn gọn là số trên), bình thường từ 90 đến 139 mmHg
Huyết áp tối thiểu (còn gọi là huyết áp tâm trương hoặc ngắn gọn là số dưới), bình thường từ 60 đến 89 mmHg
Tăng huyết áp là tình trạng huyết áp cao hơn mức bình thường, được xác định khi huyết áp tâm thu đạt từ 140mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương từ 90mmHg trở lên, theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới.
Phân loại giai đoạn tăng huyết áp
Khái niệm HA tâm thu
HA bình thường < 130 và/hoặc < 85
Tăng huyết áp Độ I 140 - 159 và/hoặc 90 - 99 Độ II 160 - 179 và/hoặc 100 - 109 Độ III ≥ 180 và/hoặc ≥ 110
THA tâm thu đơn độc ≥ 140 Và < 90
THA thường xuyên: Chỉ số huyết áp tăng thường xuyên ở mức ≥ 140 mmHg
THA dao động: Chỉ số huyết áp ≥ 140 mmHg không thường xuyên
Cơn tăng huyết áp (THA) xảy ra trên nền huyết áp bình thường hoặc gần bình thường, nhưng có thể tăng vọt đột ngột Những cơn THA này thường dễ dẫn đến tai biến, do đó cần chú ý theo dõi và quản lý huyết áp để giảm nguy cơ.
THA nguyên phát (vô căn)
THA thứ phát Đối với người bệnh THA khi đo lần đầu: huyết áp (max): 140-159 mmHg, HA (min):90-99 mmHg cần khẳng định lại trong vòng 1-2 tuần
Nếu đo HA lần đầu >160/100 mmHg thì có thể xác định là THA
Để xác định chính xác liệu một người có bị tăng huyết áp hay không, cần phải đo huyết áp nhiều lần trong ngày hoặc thậm chí trong tháng, vì huyết áp có thể thay đổi trong những điều kiện nhất định Người bệnh cần tuân thủ một số yêu cầu như không hút thuốc lá hoặc uống cà phê ít nhất 30 phút trước khi đo, giữ tinh thần thoải mái và thực hiện đo huyết áp đúng phương pháp.
Các nguyên nhân gây tăng huyết áp
Mặc dù nguyên nhân chính xác gây ra tăng huyết áp vẫn chưa được xác định, nhưng có nhiều yếu tố liên quan chặt chẽ đến căn bệnh này.
- Béo phì hoặc dư cân
- Công việc đòi hỏi phải ngồi lâu
- Thiếu hoạt động thể lực
- Lượng muối ăn vào nhiều
- Thiếu hấp thu calci, kali, magiê
- Các loại thuốc ví dụ như thuốc ngừa Tăng huyết áp dạng uống
- Gen: yếu tố về gia đình có người tiền căn bị tăng huyết áp
- Bướu hay các bệnh lý của tuyến thượng thận hay tuyến giáp.
Những triệu chứng tăng huyết áp có thể có
- Có vấn đề về thị giác
- Các vấn đề về hô hấp.
Các biến chứng thường gặp của tăng huyết áp
*Các biến chứng tim mạch:
THA lâu ngày làm hư lớp nội mạc của mạch vành, tạo điều kiện cho Cholesterol-LDL xâm nhập vào lớp áo trong động mạch, dẫn đến hình thành xơ vữa động mạch và hẹp mạch vành Khi mạch vành bị hẹp, bệnh nhân sẽ cảm thấy đau ngực và ngẹn trước ngực khi gắng sức, cơn đau giảm khi ngừng hoạt động, biểu hiện của bệnh cơ tim thiếu máu cục bộ Đau có thể lan lên cổ, tay trái và sau lưng Nếu xơ vữa nứt, cục huyết khối có thể hình thành, gây tắc mạch vành và dẫn đến nhồi máu cơ tim, với triệu chứng đau dữ dội trước ngực, khó thở, toát mồ hôi và cơn đau lan rộng.
- THA làm cơ tim phì đại (cơ tim dầy lên)
Bệnh nhân bị nhồi máu cơ tim do tăng huyết áp (THA) sẽ có một vùng cơ tim bị hoại tử, không còn khả năng co bóp, dẫn đến suy tim Nếu tình trạng THA kéo dài mà không được điều trị, cơ tim sẽ phì đại và cũng có nguy cơ cao dẫn đến suy tim.
* Các biến chứng về não:
Xuất huyết não xảy ra khi huyết áp tăng cao, khiến mạch máu não bị vỡ, dẫn đến tình trạng liệt nửa người hoặc liệt hoàn toàn Tình trạng này có thể nghiêm trọng đến mức gây tử vong, với triệu chứng của người bệnh phụ thuộc vào kích thước và vị trí vùng xuất huyết.
Nhũn não xảy ra khi tình trạng hẹp mạch máu nuôi não, tương tự như hư mạch vành Khi mảng xơ vữa bị nứt hoặc vỡ, sẽ hình thành cục máu đông, dẫn đến tắc mạch máu não và gây chết một vùng não, hiện tượng này được gọi là nhũn não.
Thiếu máu não xảy ra khi huyết áp cao (THA) làm hẹp động mạch cảnh và động mạch não, dẫn đến việc cung cấp máu lên não không đủ Điều này gây ra triệu chứng chóng mặt, hoa mắt, và trong một số trường hợp, có thể dẫn đến bất tỉnh.
* Các biến chứng về thận:
- THA làm hư màng lọc của các tế bào thận, làm người bệnh tiểu ra protein (bình thường không có); lâu ngày gây suy thận
- THA còn làm hẹp động mạch thận, làm thận tiết ra nhiều chất Renin làm huyết áp cao hơn Hẹp động mạch thận lâu ngày gây suy thận
* Các biến chứng về mắt:
THA gây tổn thương mạch máu võng mạc, làm dày và cứng thành động mạch, dẫn đến hẹp lòng mạch Quá trình xơ cứng thành mạch khiến động mạch đè bẹp tĩnh mạch, cản trở tuần hoàn, làm tình trạng thị lực của bệnh nhân xấu đi theo các giai đoạn Ngoài ra, THA còn gây xuất huyết võng mạc và phù đĩa thị giác, dẫn đến giảm thị lực và có khả năng gây mù lòa.
* Các biến chứng về mạch ngoại vi:
- THA làm động mạch chủ phình to, có thể bóc tách và vỡ thành động mạch chủ dẫn đến chết người
THA có thể gây hẹp động mạch chậu, động mạch đùi và động mạch chân, dẫn đến tình trạng đau chân khi đi bộ, thường phải dừng lại nghỉ ngơi (đau cách hồi) Nhiều bệnh nhân THA không có dấu hiệu cảnh báo nào trước đó; quan niệm cho rằng THA luôn kèm theo đau đầu, mặt bừng đỏ hay béo phì là sai lầm Nhiều người chỉ phát hiện bệnh khi đi khám sức khỏe mà không cảm thấy bất kỳ triệu chứng nào Triệu chứng đau đầu có thể là dấu hiệu của biến chứng nghiêm trọng như tai biến mạch máu não Vì vậy, việc kiểm tra huyết áp thường xuyên, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao như người lớn tuổi, béo phì, ít vận động hoặc có tiền sử gia đình bị THA, là rất cần thiết và quan trọng.
Chỉ có dưới 5% trường hợp tăng huyết áp (THA) có nguyên nhân rõ ràng, thường do các bệnh lý khác như hẹp động mạch thận hoặc u tuyến thượng thận Phần lớn bệnh nhân không có dấu hiệu nào khác biệt so với người bình thường, dẫn đến việc nhiều người chỉ phát hiện ra tình trạng THA của mình khi đã gặp phải các biến chứng nghiêm trọng, thậm chí là tử vong Do đó, việc kiểm soát tốt THA là vô cùng quan trọng.
Nếu không được điều trị kịp thời và đầy đủ, THA có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, thậm chí gây tử vong hoặc để lại di chứng ảnh hưởng đến sức khỏe và khả năng lao động của bệnh nhân, trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội.
Điều trị tăng huyết áp
THA là bệnh mạn tính nên cần theo dõi, điều trị đúng và đủ hàng ngày, điều trị lâu dài
Mục tiêu điều trị huyết áp là đạt mức