Đạo đức được xem là vấn đề cơ bản, là bộ mặt nhân cách của mỗi người. Từ xa xưa ông cha ta đã dạy rằng “Tiên học lễ, Hậu học văn” hay như Bác Hồ nói “đạo đức là cái gốc của cách mạng”, “có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài làm việc gì cũng khó”.Đạo đức có vai trò quan trọng, việc giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông là một vấn đề bức thiết. Vì các em là những người tiếp tục sự nghiệp cách mạng, xây dựng đất nước.Hiện nay, mỗi người trong chúng ta không khỏi băn khoăn lo lắng về một số học sinh yếu kém về đạo đức, thường hay gây gỗ đánh nhau, thích làm đại ca hơn là học tập. Hiện tượng này ngày càng phổ biến trong trong các trường phổ thông từ thành phố đến nông thôn. Hiện trạng trên là do một số nguyên nhân xuất phát từ sự thay đổi trong cuộc sống xã hội. tong cơ chế thị trường mở cửa hội nhập, một số văn hoá phẩm không lành mạnh du nhập vào nước ta, đặc biệt là phim bạo lực đã tác động mạnh đến tâm lí của các em. Bên cạnh đó gia đình chưa quan tâm đúng mức đến các em vì cha mẹ lo kiếm sống. Về phía nhà trường, một số giáo viên ít quan tâm đến đời sống tâm tư của các em, mà quan tâm đến thành tích học tập.
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
Đạo đức là chủ đề nghiên cứu của nhiều lĩnh vực khoa học và được các nhà khoa học nhìn nhận từ những góc độ khác nhau, dẫn đến sự đa dạng trong quan niệm về đạo đức Dưới đây, chúng tôi sẽ trích dẫn một số định nghĩa về đạo đức.
T.A Ilina định nghĩa đạo đức là hệ thống tiêu chuẩn và quy tắc điều chỉnh hành vi xã hội của con người Những nguyên tắc này không chỉ xác định nghĩa vụ và thái độ giữa các cá nhân mà còn phản ánh động cơ bên trong của mỗi người đối với xã hội.
Theo Lê Văn Hồng, Lê Ngọc Lan và Nguyễn Văn Thang, đạo đức được định nghĩa là một hệ thống các chuẩn mực thể hiện thái độ đánh giá mối quan hệ lợi ích giữa cá nhân với lợi ích của người khác và lợi ích chung của xã hội.
Theo quan niệm của Mac-Lênin, đạo đức được hiểu là hình thái ý thức xã hội đặc biệt, bao gồm hệ thống quan điểm, nguyên tắc và chuẩn mực xã hội Đạo đức giúp con người tự giác điều chỉnh hành vi của mình, phù hợp với lợi ích và hạnh phúc chung, đồng thời thúc đẩy sự tiến bộ xã hội trong mối quan hệ giữa cá nhân và cộng đồng.
Đạo đức là hình thái ý thức xã hội phát triển song hành với sự biến đổi của xã hội loài người, thể hiện qua những quy tắc và chuẩn mực.
Cấu trúc đạo đức bao gồm ba phần chính: quan hệ đạo đức, ý thức đạo đức và hành vi đạo đức Các thành phần này luôn có mối quan hệ hữu cơ, tương tác lẫn nhau trong việc hình thành và phát triển hệ thống đạo đức.
Quan hệ đạo đức là hệ thống các mối quan hệ giữa con người, bao gồm quan hệ gia đình, tập thể, cá nhân với xã hội, và quan hệ bạn bè, phản ánh các chuẩn mực đạo đức Ý thức đạo đức thể hiện những quy tắc và giá trị, bao gồm tri thức và tình cảm đạo đức, là tiêu chuẩn giá trị cao nhất định hình bản chất đạo đức của con người và tạo ra sự đồng cảm trong hành vi đạo đức.
Hành vi đạo đức của con người thể hiện ý thức đạo đức trong cuộc sống, hình thành thực tiễn đạo đức Nếu không có thực tiễn đạo đức, ý thức đạo đức sẽ trở nên vô nghĩa, trống rỗng và chỉ là những giáo lý chung.
II Giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông
II.1 Đặc điểm tâm lý – sinh lý của học sinh phổ thông
II.1.1 Khái niệm tuổi thanh niên
Trong tâm lý học, tuổi thanh niên được định nghĩa là giai đoạn phát triển bắt đầu từ dậy thì và kết thúc khi bước vào tuổi trưởng thành Định nghĩa này chỉ ra hai giới hạn quan trọng: giới hạn sinh lý và giới hạn xã hội, thể hiện tính chất phức tạp và đa dạng của tuổi thanh niên Nhiều lý thuyết khác nhau đã được đưa ra để giải thích về giai đoạn này.
Tâm lý học Mác-xit nhấn mạnh rằng việc nghiên cứu tuổi thanh niên cần phải tiếp cận một cách phức hợp, kết hợp giữa quan điểm tâm lý xã hội và các quy luật phát triển nội tại Điều này phản ánh sự phức tạp trong việc đồng bộ hóa nhịp điệu và giai đoạn phát triển tâm lý, sinh lý với các giai đoạn trưởng thành xã hội B.D.Annanhiev đã chỉ ra rằng sự trưởng thành của con người diễn ra không đồng thời ở các khía cạnh khác nhau như thể chất, nhân cách, trí tuệ và năng lực lao động.
Ngày nay, trẻ em phát triển nhanh chóng và đạt được sự tăng trưởng đầy đủ sớm hơn so với hai, ba thế kỷ trước, khi sự dậy thì bắt đầu và kết thúc sớm hơn hai năm Các nhà sinh lý học phân chia quá trình dậy thì thành ba giai đoạn: giai đoạn trước dậy thì, giai đoạn dậy thì và giai đoạn sau dậy thì Tâm lý học lứa tuổi thường liên quan đến tuổi thiếu niên, với hai giai đoạn đầu, trong khi tuổi thanh niên bắt đầu từ giai đoạn thứ ba.
Sự gia tốc phát triển hiện nay đã dẫn đến việc tuổi thiếu niên kết thúc sớm hơn, thường ở độ tuổi 14-15, và tuổi thanh niên cũng bắt đầu sớm hơn Tuy nhiên, nội dung của giai đoạn phát triển này không chỉ được xác định bởi độ tuổi mà còn phụ thuộc vào các điều kiện xã hội như vị trí của thanh niên, kiến thức, kỹ năng và nhiều yếu tố khác Trong bối cảnh lao động và hoạt động xã hội ngày càng phức tạp, thời gian chuẩn bị cho thanh niên đã kéo dài đáng kể, dẫn đến sự trưởng thành xã hội diễn ra chậm hơn Do đó, tuổi thanh niên thường được xác định từ 14-15 tuổi đến 25 tuổi, chia thành hai giai đoạn chính.
Từ 14, 15 tuổi đến 17, 18 tuổi: giai đoạn đầu tuổi thanh niên (còn gọi là
Từ 17,18 tuổi đến 25 tuổi: giai đoạn hai của tuổi thanh niên
Những phân tích cho thấy: tuổi thanh niên là một hiện tượng tâm lý xã hội.
II.1.2 Đặc điểm cơ thể
Tuổi đầu thanh niên đánh dấu giai đoạn đạt được sự trưởng thành về thể lực, mặc dù sự phát triển cơ thể vẫn chưa hoàn thiện như ở người lớn Đây là thời kỳ phát triển sinh lý êm ả, tạo nền tảng cho sự trưởng thành sau này.
Nhịp độ tăng trưởng chiều cao và trọng lượng của trẻ em đã bắt đầu chậm lại, với các em gái đạt đỉnh cao khoảng tuổi 16, 17 (± 13 tháng) và các em trai vào khoảng 17, 18 (± 10 tháng) Trong giai đoạn này, trọng lượng của các em trai đã vượt qua các em gái và tiếp tục tăng lên Đồng thời, sức mạnh cơ bắp cũng gia tăng nhanh chóng, với lực cơ của các em trai 16 tuổi gấp đôi so với lực cơ của các em lúc 12 tuổi.
Sự phát triển của hệ thần kinh có những thay đổi quan trọng nhờ vào cấu trúc phức tạp của não và sự phát triển của các chức năng não Cấu trúc của tế bào bán cầu đại não tương tự như tế bào não của người lớn, với số lượng dây thần kinh liên hiệp gia tăng, tạo liên kết với các phần khác nhau của vỏ đại não Điều này góp phần vào sự phức tạp hóa hoạt động phân tích và tổng hợp trong quá trình học tập Đa số học sinh đã vượt qua thời kỳ phát dục, với tuổi bắt đầu có kinh ở học sinh Hà Nội theo hằng số sinh học là 14,3 ±.
1,2, học sinh nông thôn là 15 + - 3,4.
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
I Kết quả khảo sát thực tế
I.1 Kết quả khảo sát thực tế
Bảng câu hỏi tôi khảo sát học sinh ở trường THPT Thanh Bình và trường THPT Châu Thành
CÂU HỎI KHẢO SÁT VỀ ĐỀ TÀI: “ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC: VẤN ĐỀ BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG HIỆN NAY”
1 Trong lớp bạn có thường hay gây gỗ với bạn bè?
không thỉnh thoảng thường xuyên rất thường xuyên
2 Khi có xích với bạn bè, bạn thường xử lý bằng cách?
im lặng to tiếng với nhau
đánh nhau (bộc phát) đánh nhau có tổ chức
3 Lý do để cách bạn sử dụng bạo lực với bạn bè:
các bạn chọc ghẹo mình ghen ghét, đố kỵ
muốn chứng tỏ mình lí do vu vơ (ví dụ: thấy mặt khó ưa)
4 Thái độ của bạn khi thấy bạn mình đánh nhau:
không quan tâm bình thường
cực kỳ phẫn nộ ý kiến khác
5 Bạn có tham gia vào băng nhóm nào trong trường hoặc ngoài trường
Nếu có, mục đích của bạn khi tham gia nhóm là gì?
không bị ngườii khác bắt nạt gây gỗ với các nhóm khác
6 Trong lớp, trong trường của bạn có thường hay xảy ra đánh nhau không?
rất thường xuyên thường xuyên
thỉnh thoảng không bao giờ
7 Khi xích mích với các bạn trong trường hoặc trong lớp, bạn có gọi người ngoài vào giải quyết?
Nếu có bạn sẽ nhờ ai vào giải quyết:
bạn bè cùng nhóm thuê “xã hội đen”
8 Bạn đã từng tham gia tham gia đánh nhau có tổ chức nhóm;
rất thường xuyên thường xuyên
đôi khi chưa bao giờ
9 Sau khi đánh nhau với bạn bè, bạn cảm thấy:
10 Khi xích mích với bạn bè, bạn có tin tưởng giáo viên và nhà trường có thể giải quyết thoả đáng cho bạn:
tin tưởng không tin tưởng
11 Gia đình, nhà trường có quan tâm đến các mối quan hệ ngoài xã hội của bạn:
rất quan tâm thỉnh thoảng có quan tâm
12 Khi phát hiện bạn tham gia đánh nhau, cha mẹ và nhà trường thường xử lý bạn như thế nào?
nhắc nhở cho qua chuyện
CÂU TỈ LỆ % Ý KIẾN CỦA HỌC SINH
- Đánh nhau có tổ chức
- Lí do vu vơ (ví dụ: mặt thấy ghét)
Nhiều học sinh có ý kiến: “Chưa bao giờ sử dụng bạo lực với bạn”
- Can ngăn không cho bạn đánh nữa
- Phụ bạn đánh đối phương
- Can ngăn không cho bạn đánh nữa
- Phụ bạn đánh đối phương
81,5 Khi tham gia các nhóm, mục đích của các em là học tập và vui chơi, 2,5% các em tham gia nhóm là để không bị bắt nạt
Mục đích tham gia nhóm là vui chơi và học tập, nhưng cá biệt có 1,8% các em tham gia nhóm để gây gỗ với các nhóm khác.
Khi được hỏi nếu có gọi người ngoài vào giải quyết thì:
Khi được hỏi nếu có gọi người ngoài vào giải quyết thì:
+ Hối hận nhưng thoả mãn
Thấy có lỗi với người đó, mặc dù mình không sai
Suy nghĩ lại hành động của mình đúng hay sai
Trống rỗng, không buồn không vui
Tùy trường hợp mà báo cáo cho giáo viên
Thầy cô không thể hiểu hết tụi em
Em cảm thấy lo lắng vì sau khi đã kết thúc, tình trạng bạo lực vẫn xảy ra
- Nhắc nhở cho qua chuyện
- Bị cảnh cáo trước trường
- Nhà trường thì nhắc nhở cho qua chuyện, cha mẹ thì nhắc nhở ân cần
- Vừa bị phạt nặng, nhắc nhở.
I.2 Phân tích kết quả khảo sát
Giáo dục đạo đức cho học sinh, đặc biệt là học sinh trung học phổ thông, đang trở thành một vấn đề cấp bách khi mà đạo đức của một bộ phận học sinh có dấu hiệu suy giảm.
“suy thoái” Một trong những biểu hiện rõ rệt đang xảy ra một cách phức tạp và tình trạng: bạo lực học đường.
Theo khảo sát, 58,5% học sinh trường THPT Châu Thành – Thị Xã Bà Rịa không gây gỗ với bạn bè, trong khi tỉ lệ này ở trường THPT Thanh Bình chỉ đạt 31,5% Trường Thanh Bình, một trường nội trú tại TP HCM, tiếp nhận nhiều học sinh từ các tỉnh khác, chủ yếu là con em gia đình khá giả nhưng ít được cha mẹ quan tâm Ngược lại, học sinh trường Châu Thành thường có lực học tốt và được gia đình chăm sóc nhiều hơn, điều này có thể lý giải cho việc tỉ lệ gây gổ bạn bè ở trường Châu Thành thấp hơn so với Thanh Bình.
Tuy nhiên tình trạng học sinh thường xuyên gây gổ với bạn vẫn xảy ra, ở trường Châu Thành là 9,7% và Thanh Bình là 9,3%.
Khi xảy ra xích mích, 58,5% học sinh Châu Thành chọn cách im lặng, trong khi chỉ 29,6% học sinh trường Thanh Bình làm như vậy Nhiều học sinh thường to tiếng và đôi khi xảy ra đánh nhau do bộc phát Học sinh Châu Thành không nghĩ đến việc giải quyết mâu thuẫn bằng cách đánh nhau có tổ chức, trong khi 3,7% học sinh Thanh Bình lại chọn phương pháp này Khi được hỏi về việc tham gia đánh nhau có tổ chức, 95% học sinh Châu Thành cho biết chưa từng tham gia, ngược lại, 53,7% học sinh Thanh Bình đã từng tham gia vào các vụ đánh nhau, cả trong và ngoài trường.
Lý do học sinh sử dụng bạo lực rất đa dạng, với 24,4% học sinh trường Châu Thành và 22,2% học sinh Thanh Bình cho biết họ dùng bạo lực khi bị chọc ghẹo Một số em muốn chứng tỏ bản thân và gây ấn tượng với bạn bè Đặc biệt, 16,6% học sinh trường Thanh Bình sử dụng bạo lực chỉ vì thấy bạn bè làm như vậy.
Tâm lý "ghét" trong lứa tuổi học sinh trung học phổ thông không phải là đặc điểm chung cho tất cả Không phải học sinh nào cũng có xu hướng "nhìn thấy ghét là đánh" Yếu tố quyết định nằm ở sự giáo dục từ cha mẹ và thầy cô Đáng mừng là có nhiều học sinh ở hai trường chưa bao giờ sử dụng bạo lực với bạn bè.
Một nghiên cứu cho thấy 29,2% học sinh Châu Thành và 46,2% học sinh Thanh Bình tỏ ra thờ ơ khi chứng kiến bạn bè đánh nhau, xem đó là chuyện bình thường Nguyên nhân có thể là do các em sợ bị liên lụy Trong khi đó, 24,4% học sinh Châu Thành và 14,8% học sinh Thanh Bình lại cảm thấy phẫn nộ và muốn can ngăn Tuy nhiên, cũng có những em có tư tưởng tiêu cực, nhảy vào "giúp đỡ bạn", làm tình hình trở nên căng thẳng hơn Ở độ tuổi này, các em thường có tính cách bốc đồng và rất quan tâm đến ý kiến của bạn bè, đôi khi quan trọng hơn cả cha mẹ Do đó, việc "giúp đỡ bạn" trở thành một đặc trưng tâm lý cần được phụ huynh và nhà trường chú ý, hỗ trợ các em hiểu rõ vấn đề.
Khi được hỏi về việc tham gia băng nhóm, đa số học sinh ở Châu Thành (87,7%) và Thanh Bình (81,5%) cho biết họ không tham gia Tuy nhiên, có 12,2% học sinh Châu Thành và 18,5% học sinh Thanh Bình tham gia các hoạt động nhóm chủ yếu nhằm mục đích vui chơi và học tập Đáng chú ý, 9,3% học sinh Thanh Bình và 2,5% học sinh Châu Thành tham gia nhóm để tránh bị bắt nạt, trong khi 1,8% học sinh Thanh Bình tham gia để gây gỗ với bạn bè, mặc dù tỷ lệ này nhỏ nhưng vẫn là vấn đề cần được quan tâm.
Tại hai trường thỉnh thoảng đều có học sinh đánh nhau, nhưng ở mức độ thường xuyên thì trường Thanh Bình chiếm 30% câu trả lời.
Trong một cuộc khảo sát, 87,7% học sinh trường Châu Thành chọn cách tự giải quyết mâu thuẫn với bạn bè, trong khi tỷ lệ này ở trường Thanh Bình là 72,2% Mặc dù các em có xu hướng tự hòa giải, nhưng khi xảy ra xích mích, họ thường phải nhờ đến sự can thiệp của người ngoài Tại trường Châu Thành, 29% học sinh gọi cha mẹ hoặc anh chị để giải quyết vấn đề, và 29,26% nhờ bạn bè Ngược lại, ở trường Thanh Bình, 48,18% học sinh chọn nhờ bạn bè, và đáng lo ngại là có 3,7% em thuê xã hội đen để can thiệp Những hành động này đã dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng.
Sau khi xảy ra xô xát, nhiều học sinh thường rơi vào trạng thái lo lắng, với 40% học sinh trường Châu Thành và 44% học sinh trường Thanh Bình cảm thấy như vậy Chỉ có 5% học sinh Châu Thành cảm thấy hài lòng sau khi đánh nhau, trong khi tỷ lệ này ở trường Thanh Bình cao hơn, đạt 16,6% Hành vi đánh nhau của các em chủ yếu là do bộc phát và thiếu kiểm soát, điều này dẫn đến tâm trạng lo lắng là điều dễ hiểu.
Khi xảy ra đánh nhau, chỉ có 41,6% học sinh Châu Thành và 44,4% học sinh Thanh Bình tin tưởng vào sự giúp đỡ của giáo viên Ngược lại, 29,2% học sinh Châu Thành và 40,8% học sinh Thanh Bình không đặt niềm tin vào giáo viên Nguyên nhân chính là các em cảm thấy giáo viên không thể hiểu hết tâm tư của mình và không thể bảo vệ các em liên tục trước sự trả thù từ bạn bè, dẫn đến sự suy giảm niềm tin phổ biến đối với giáo viên.
Tỉ lệ phụ huynh quan tâm đến con cái tại trường Châu Thành đạt 65,8%, cao hơn so với 44,4% ở trường Thanh Bình, điều này có thể giải thích cho việc học sinh Châu Thành ít tham gia đánh nhau và gây gổ với bạn bè Mặc dù tỉ lệ cha mẹ không quan tâm đến con cái ở Châu Thành là 17,1%, so với 7,5% ở Thanh Bình, nhưng vẫn cần tìm hiểu nguyên nhân tại sao học sinh Châu Thành lại ít xảy ra xung đột hơn.
Có thể đây là một thị xã nhỏ, các em không có tập tính đua đòi chơi bời, mặc dù phụ huynh không quan tâm?
Khi phát hiện học sinh tham gia đánh nhau, các trường và phụ huynh thường áp dụng biện pháp trách phạt kiểm điểm, với tỷ lệ 61% ở Châu Thành và 50% ở Thanh Bình Một giáo viên tại trường Thanh Bình cho biết, học sinh vi phạm sẽ phải viết bản kiểm điểm liên tục trong một tháng vào mỗi giờ ra chơi Mặc dù hầu hết các trường không có chủ trương đuổi học sinh vì lỗi này, nhưng hình thức này vẫn được áp dụng trong những trường hợp vi phạm nghiêm trọng.
Hiện nay, bạo lực học đường đang trở thành vấn đề phức tạp cần được chú ý Để ngăn chặn tình trạng này, sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội là rất quan trọng, cùng với những biện pháp giải quyết hiệu quả.
I.3 Ý kiến của gia đình, nhà trường, xã hội về vấn đề bạo lực học đường
Ông Huỳnh Công Minh (giám đốc Sở Giáo dục - đào tạoTP.HCM):
Không được thô bạo với HS
Nhiều học sinh tham gia vào các vụ ẩu đả thường xuất phát từ hoàn cảnh gia đình không hạnh phúc hoặc sự thiếu quan tâm từ cha mẹ Bên cạnh đó, môi trường giáo dục tại trường học cũng chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của các em Tuy nhiên, không có trường học nào có chủ trương đánh đập học sinh.
Mặc dù nhiều giáo viên đã nhận thức được phương pháp giáo dục tích cực, vẫn còn một số người chưa hiểu rõ về điều này Hành vi thô bạo và nóng nảy của giáo viên có thể gây tổn thương cho học sinh Do đó, sự kết hợp chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình là vô cùng quan trọng trong quá trình giáo dục.