Mục đích và phạm vi nghiên cứu
Mỗi ngôn ngữ đều có các từ ngữ liên kết như giới từ, liên từ, trạng từ, đại từ và quán ngữ Các phương thức liên kết này có sự khác biệt giữa các ngôn ngữ Bài viết này sẽ nghiên cứu chi tiết về phương thức liên kết văn bản thông qua các quán ngữ, tập trung khảo sát các quán ngữ liên kết trong bộ truyện Harry Potter của J.K Rowling và so sánh với các quán ngữ tương ứng trong bản dịch của dịch giả Lý Lan.
Lịch sử vấn đề
Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện về tính liên kết trong văn bản tiếng Anh, nổi bật là công trình "Cohesion in English" của M.A.K Halliday và R.Hassan Trong tiếng Anh, tác phẩm "Linking words" của Collins Cobuild được xem là nghiên cứu hệ thống và đầy đủ nhất về từ ngữ liên kết Tại Việt Nam, từ những năm 1980, một số tác giả như Nguyễn Đức Dân và Lê Đông đã nghiên cứu tính liên kết trong văn bản tiếng Việt, đặc biệt trong "Phương thức liên kết của từ nối" với phân tích chức năng của các từ như "và", "nhưng" và mối liên kết giữa hiển ngôn và hàm ngôn Ngoài ra, nghiên cứu của Nguyễn Thị Thìn về "Quán ngữ tiếng Việt" cũng đã khảo sát các quán ngữ chuyên dùng để liên kết văn bản.
Công trình nghiên cứu đầu tiên về hệ thống liên kết văn bản tiếng Việt do Trần Ngọc Thêm thực hiện đã khảo sát toàn diện các phương thức liên kết trong văn bản.
Diệp Quang Ban tiếp tục nghiên cứu về giao tiếp, văn hóa, mạch lạc và liên kết trong bài viết "Giao tiếp- văn hóa- Mạch lạc- liên kết – Đoạn văn" Tác giả trình bày các phép liên kết theo hệ thống của M.A.K Halliday và R.Hassan, đồng thời nhấn mạnh ý nghĩa dụng học của các phương tiện liên kết trong tiếng Việt.
Nguyễn Thị Việt Thanh trong “Hệ thông liên kết lời nói tiếng
Việt”[46] khảo sát lời nói như một đơn vị giao tiếp ở các bình diện ngữ kết, ngữ nghĩa và dụng học
Phép tỉnh lược, một trong những phương pháp liên kết văn bản, đã được Phạm Văn Tình nghiên cứu sâu sắc trong luận án tiến sĩ của mình, sau đó được xuất bản thành sách.
Phép tỉnh lược và ngữ trực thuộc tỉnh lược là những khái niệm quan trọng trong ngữ pháp tiếng Việt Lê Tấn Thi trong luận án "Ngữ trực thuộc nối trong văn bản tiếng Việt" đã phân tích ngữ trực thuộc từ góc độ ngữ nghĩa và ngữ pháp, tập trung vào các mối quan hệ logic giữa chúng.
Ngoài ra, có một số luận văn thạc sĩ đáng chú ý như "Hư từ liên kết trong câu phức của tiếng Hán hiện đại" (2005) của Phương Khánh Thông và "Từ ngữ liên kết trong một số thể loại văn bản: So sánh tiếng Việt với tiếng Anh." Những nghiên cứu này đóng góp quan trọng vào lĩnh vực ngôn ngữ học và phân tích cấu trúc câu.
(2007) của Lý Thị Thái Hằng [25] “Quán ngữ tiếng Anh về từ nguyên và ý nghĩa ẩn dụ so sánh với tiếng Việt” (2006) của Lê Thuần Thanh Thủy [24]
Trong các công trình này, các tác giả khảo sát các từ ngữ liên kết, trong đó có các quán ngữ chuyên dùng để liên kết trong văn bản
Dựa trên những thành tựu của các nghiên cứu trước, bài viết này sẽ tập trung vào việc khảo sát các quy luật ngữ nghĩa (QNLK) trong tập truyện Harry Potter bằng tiếng Anh và so sánh với các QNLK trong bản dịch tiếng Việt.
Phương pháp nghiên cứu và nguồn ngữ liệu
Bài luận văn này áp dụng phương pháp miêu tả ngôn ngữ học nhằm làm sáng tỏ các đặc trưng của quán ngữ liên kết từ góc độ ngữ pháp, ngữ nghĩa và ngữ dụng.
Luận văn cũng sử dụng phương pháp thống kê và phương pháp so sánh- đối chiếu.Chúng tôi thống kê tất cả các quán ngữ trong ngôn tác tiếng
Bài viết này phân tích bản dịch tiếng Việt của Harry Potter bằng cách lập bảng tần suất và tỷ lệ phần trăm của các quán ngữ tiếng Anh và tiếng Việt Chúng tôi tiến hành so sánh các loại quán ngữ, bao gồm cấu tạo, vị trí và chức năng liên kết của chúng.
Đóng góp của luận văn
Luận văn này sẽ làm rõ khái niệm “quán ngữ” và phân tích sự khác biệt giữa quán ngữ tiếng Việt và quán ngữ tiếng Anh Đây là những vấn đề mà nhiều người vẫn chưa phân biệt rõ ràng.
Kết quả khảo sát trong luận văn này sẽ cung cấp tài liệu quý giá cho nghiên cứu và giảng dạy tiếng Anh cho người Việt cũng như tiếng Việt cho người nước ngoài, đồng thời hỗ trợ hiệu quả cho công tác phiên dịch Anh-Việt và Việt-Anh.
6 Bố cục của luận văn
Luận văn gồm có 2 phần: phần chính văn và phần phụ lục
Phần chính văn, ngoài dẫn nhập và kết luận, luận văn có 3 chương
Chương 1: Quán ngữ liên kết và những khái niệm liên quan
Chương 2: Quán ngữ liên kết trong tiếng Việt và tiếng Anh
Chương 3: So sánh cách sử dụng QNLK trong Harry Potter và trong bản dịch tiếng Việt
Phần phụ lục gồm có 4 phụ lục
5 Phân loại quán ngữ liên kết theo ngữ nghĩa
6 a.Bảng tần số suất hiện và phần trăm tiếng Anh b.Bảng tần số suất hiện và phần trăm tiếng Việt
7 Bảng Ngữ cảnh của quán ngữ liên kết Anh – Việt
8 Bảng Thống kê quán ngữ liên kết Anh- Việt
Bố cục đề tài
Phân biệt thành ngữ và quán ngữ…………………………………………… 9 1 Thành ngữ ………………………………………………………… 9 2 Quán ngữ (Cliché)
Thành ngữ là gì? Theo từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên), thành ngữ (TN) được định nghĩa là tập hợp từ cố định đã quen dùng, với nghĩa thường không thể giải thích đơn giản chỉ bằng nghĩa của các từ tạo nên nó.
Trong cuốn sách “Kể chuyện thành ngữ - tục ngữ” do Hoàng Văn Hành chủ biên, thành ngữ được định nghĩa là tổ hợp từ cố định, có tính bền vững về hình thức và cấu trúc Thành ngữ không chỉ hoàn chỉnh và bóng bẩy về ý nghĩa mà còn được sử dụng phổ biến trong giao tiếp hàng ngày, đặc biệt là trong khẩu ngữ.
Nguyễn Công Đức trong nghiên cứu “Bình diện cấu trúc hình thái – ngữ nghĩa của thành ngữ tiếng Việt” khẳng định rằng thành ngữ là những cụm từ cố định, là đơn vị ngôn ngữ có sẵn trong kho từ vựng, đóng vai trò định danh và phản ánh khái niệm một cách gợi tả và bóng bẩy.
Ngô Hữu Hoàng nhận định rằng thành ngữ (TN) là những cụm từ cố định (CTCĐ) mang ý nghĩa định danh, có tính thành ngữ cao và có mối quan hệ cú pháp nội tại chặt chẽ Ví dụ như các thành ngữ như "đi guốc trong bụng", "mẹ tròn con vuông", "đàn gảy tai trâu", "khẩu xà tâm phật", "giận thì mắng, lặng thì thương", và "giấy rách giữ lề".
Trong tiếng Anh, thành ngữ được định nghĩa là những cụm từ cố định mà nghĩa của chúng không thể suy ra từ nghĩa của từng từ riêng lẻ Điều này có thể tạo ra sự khác biệt so với các định nghĩa về thành ngữ trong tiếng Việt Việc tìm hiểu về các thành ngữ trong cả hai ngôn ngữ giúp người học nắm bắt được cách sử dụng và ý nghĩa của chúng một cách hiệu quả hơn.
An idiom is defined as a phrase or sentence that conveys a meaning that is not immediately apparent from the individual words it contains Even if one understands the meanings of the words, grasping the underlying cultural significance of the idiom can be challenging Understanding idioms requires an appreciation of the cultural context in which they are used.
Sau khi phân tích các định nghĩa và khái niệm về thành ngữ trong tiếng Việt và tiếng Anh, chúng ta nhận thấy rằng cả hai ngôn ngữ đều có những điểm tương đồng Thành ngữ tiếng Anh và tiếng Việt đều là các cụm từ cố định, và ý nghĩa của chúng mang tính biểu trưng, không hoàn toàn trùng khớp với nghĩa của từng thành tố cấu thành.
Khái niệm quán ngữ cũng đã được nhiều nhà nghiên cứu cố gắng làm rõ để phân tích thành ngữ và quán ngữ
Theo Đỗ Hữu Châu, quán ngữ là những cách diễn đạt quan trọng giúp chuyển ý, dẫn dắt nội dung và mở đầu bài viết, nhưng không nhằm mục đích làm nổi bật các sự vật, hiện tượng hay tính chất đã được đặt tên.
Theo tác giả Nguyễn Thiện Giáp trong "Từ vựng học tiếng Việt", quán ngữ là những cụm từ được lặp lại trong các văn bản nhằm liên kết, nhấn mạnh hoặc làm rõ nội dung cần diễn đạt.
Trong bài nghiên cứu về “Quán ngữ tiếng Việt”, tác giả Nguyễn Thị Thìn nêu lên một số nhận định về khái niệm và đặc trưng của quán ngữ:
“Quán ngữ (QN) và thành ngữ (TN) được xếp vào loại cụm từ/ ngữ cố định Giữa chúng có những điểm chung và riêng:
Cũng giống như TN, QN là sự kết hợp của hai từ trở lên, có cấu trúc tương đối cố định và mang tính chất thành ngữ trong nghĩa, đồng thời có chức năng tạo thành câu.
Khác với thể loại thơ truyền thống (TN), thơ hiện đại (QN) không mang tính biểu trưng và hình ảnh rõ rệt Cách hiểu thơ QN thường không dựa vào các cơ chế ẩn dụ, hoán dụ hay so sánh như trong TN Hơn nữa, mức độ chặt chẽ về kết cấu và tính thành ngữ trong QN thường không cao bằng TN.
Bù lại, kiểu loại và công dụng của QN đa dạng, phong phú hơn so với TN ” [47a, 64]
Tác giả Nguyễn Công Đức nhấn mạnh rằng việc phân biệt rõ ràng giữa thành ngữ và quán ngữ là một vấn đề phức tạp Ông đề xuất nên giới hạn khái niệm quán ngữ trong một phạm vi hẹp, chỉ bao gồm những cụm từ có chức năng dẫn tiếp.
Trong luận văn Thạc sĩ của mình, Đào Thị Dung [8] viết về sự phân biệt thành ngữ với quán ngữ như sau:
Thành ngữ và quán ngữ đều là những cụm từ cố định, nhưng chúng có chức năng khác nhau Thành ngữ thường mang tính chất định danh, gợi cảm và bóng bẩy để gọi tên sự vật, trong khi quán ngữ là những cụm từ lặp đi lặp lại, giúp liên kết và nhấn mạnh nội dung trong văn bản Ví dụ, trong phong cách hội thoại, chúng ta có thể thấy các quán ngữ như "của đáng tội" hay "nói khí không phải", còn trong phong cách viết, những quán ngữ như "tóm lại" hay "nói cách khác" thường được sử dụng Sơ đồ phân biệt thành ngữ và quán ngữ của Ngô Hữu Hoàng sẽ giúp làm rõ sự khác biệt này.
Quan hệ cú pháp nội tại chặt chẽ
Quan hệ cú pháp nội tại không chặt chẽ
Không có tính thành ngữ
Quán ngữ trong tiếng Việt được định nghĩa là những cụm từ thường xuyên sử dụng và mang tính ẩn dụ Khi so sánh với tiếng Anh, quán ngữ (Cliché) cũng được hiểu tương tự, là những cụm từ phổ biến trong giao tiếp hàng ngày Những định nghĩa này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về vai trò và sự phổ biến của quán ngữ trong ngôn ngữ.
Wikipedia – Từ điển bách khoa toàn thư trên mạng internet [90c] có nói về xuất xứ của từ “Cliché” như sau:
Từ “Cliché” có nguồn gốc từ tiếng Pháp, mang nghĩa là “sự kết hợp âm thanh dành cho những khuôn mẫu” và được sử dụng trong ngành in ấn để chỉ các mẫu chữ có sẵn Hiện nay, “Cliché” được hiểu là một cụm từ hay thành ngữ thường gặp trong giao tiếp hàng ngày và trong văn chương Một ví dụ điển hình là thành ngữ “See the light at the end of the tunnel” (Nhìn thấy ánh sáng cuối đường hầm), đã trở thành quán ngữ phổ biến trong tiếng Anh.
