CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI
KHÁI QUÁT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI
1.1.1 Một số khái niệm BHXH a BHXH
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một hệ thống đảm bảo và bù đắp thu nhập cho người lao động khi họ gặp phải các vấn đề như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già, và tử tuất Quỹ tài chính BHXH được hình thành từ sự đóng góp của các bên tham gia và được Nhà nước bảo hộ theo pháp luật Mục tiêu của BHXH là đảm bảo an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần vào sự ổn định và an toàn xã hội.
+ Tổ chức lao động Quốc tế đưa ra khái niệm như sau:
BHXH là hệ thống bảo vệ xã hội cung cấp cho các thành viên những biện pháp công cộng nhằm hỗ trợ trong các tình huống khó khăn về kinh tế và xã hội Điều này bao gồm việc đối phó với ngừng việc hoặc giảm thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già và tử vong Đồng thời, BHXH cũng đảm bảo chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình có đông con.
Các khái niệm nêu trên cho thấy, BHXH là một phạm trù kinh tế xã hội tổng hợp có thể tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau
Chính sách xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các chế độ liên quan đến một lượng lớn người lao động, đồng thời bảo vệ sự phát triển kinh tế - xã hội và ổn định chính trị của quốc gia.
Quỹ tài chính tập trung là một hình thức quỹ được hình thành từ sự đóng góp của các bên tham gia, với sự hỗ trợ từ nhà nước, nhằm tối ưu hóa việc quản lý và phân phối tài chính.
Nhìn từ khía cạnh thu nhập, bảo hiểm xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo thay thế một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp phải tình trạng mất hoặc giảm thu nhập do nhiều nguyên nhân khác nhau.
Từ góc độ quản lý, công cụ này được sử dụng bởi Nhà nước để điều chỉnh mối quan hệ kinh tế giữa người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước, nhằm thực hiện quá trình phân phối và phân phối lại thu nhập giữa các thành viên trong xã hội.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) được định nghĩa là cơ chế đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp phải tình huống giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc qua đời Điều này được quy định trong Điều 3.1 của Luật BHXH số 58/2014/QH13.
Thu BHXH là hoạt động phối hợp giữa các cơ quan BHXH từ Trung ương đến địa phương và các ban ngành chức năng, nhằm thực hiện chính sách BHXH theo quy định của pháp luật Mục tiêu của hoạt động này là tạo ra nguồn tài chính tập trung từ sự đóng góp của các bên tham gia BHXH.
+ Bắt buộc: là loại hình do Nhà nước tổ chức mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia
Bảo hiểm xã hội tự nguyện là hình thức do Nhà nước tổ chức, cho phép người tham gia lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập cá nhân, đồng thời được hưởng chính sách hỗ trợ từ Nhà nước để đảm bảo quyền lợi hưu trí và tử tuất Tuy nhiên, trong khuôn khổ nghiên cứu này, chỉ tập trung vào bảo hiểm xã hội bắt buộc.
Chi BHXH là quá trình phân phối và sử dụng quỹ bảo hiểm xã hội nhằm chi trả cho các chế độ bảo hiểm xã hội, giúp ổn định cuộc sống cho người tham gia Theo Điều 4 của Luật BHXH số 58/2014/QH13, các chế độ hiện hành được quy định rõ ràng để đảm bảo hoạt động hiệu quả của hệ thống BHXH.
Trong khuôn khổ luận văn chỉ nghiên cứu về chi BHXH bắt buộc
1.1.2 Sự cần thiết phải có BHXH
Sự phát triển của nền sản xuất hàng hóa đã dẫn đến việc thuê mướn nhân công ngày càng phổ biến, kéo theo mâu thuẫn giữa chủ và thợ gia tăng Khi người lao động gặp rủi ro như ốm đau, tai nạn lao động hay mất việc, nhu cầu thiết yếu của họ không chỉ không giảm mà còn gia tăng, bao gồm nhu cầu khám chữa bệnh và chăm sóc Thời gian nghỉ việc không được trả lương khiến người lao động gặp khó khăn hơn, dẫn đến tâm lý không yên tâm trong công việc Do đó, chủ lao động không chỉ cam kết trả công mà còn phải đảm bảo cho người lao động một mức thu nhập nhất định để họ có thể trang trải khi gặp khó khăn.
Trong thực tế, có những lúc rủi ro không xảy ra, khiến chủ doanh nghiệp không phải chi tiêu gì, nhưng cũng có khi những rủi ro này xảy ra liên tiếp, buộc họ phải chi một khoản tiền lớn mà họ không mong muốn Điều này dẫn đến mâu thuẫn giữa chủ và thợ ngày càng trở nên căng thẳng.
Khi mâu thuẫn giữa người lao động và giới chủ kéo dài, Nhà nước cần can thiệp để buộc giới chủ có trách nhiệm hơn, bằng cách yêu cầu họ trích một phần thu nhập để hình thành quỹ hỗ trợ cho người lao động và gia đình khi gặp rủi ro Quỹ này, được Nhà nước bảo trợ, sẽ đảm bảo lợi ích cho cả chủ và thợ, giúp cuộc sống của người lao động được ổn định và bảo vệ hoạt động sản xuất kinh doanh Quan hệ ba bên này được hiểu là Bảo hiểm xã hội (BHXH), một chế độ pháp định nhằm bảo vệ người lao động thông qua việc huy động tài chính từ sự đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và sự tài trợ của Nhà nước, nhằm trợ cấp cho người được bảo hiểm và gia đình trong trường hợp giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc tử vong.
1.1.3 Vai trò và nguyên tắc của BHXH a Vai trò của BHXH
Bảo hiểm xã hội (BHXH) đã ra đời và phát triển, khẳng định vai trò quan trọng trong đời sống và kinh tế BHXH đóng góp vào sự ổn định xã hội, bảo vệ quyền lợi của người lao động, và hỗ trợ phát triển bền vững cho nền kinh tế.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định đời sống cho người lao động tham gia Khi gặp phải tình huống như suy giảm khả năng lao động, mất việc làm hoặc thậm chí qua đời, những người tham gia BHXH sẽ nhận được sự bù đắp một phần thu nhập Sự hỗ trợ kịp thời này giúp người lao động nhanh chóng khắc phục tổn thất vật chất, phục hồi sức khỏe và ổn định cuộc sống, từ đó tiếp tục quá trình làm việc bình thường.
QUỸ BHXH BẮT BUỘC
1.2.1 Vai trò của quỹ BHXH
Trong đời sống kinh tế xã hội, có nhiều loại quỹ như quỹ tiêu dùng, quỹ sản xuất, quỹ dự phòng, quỹ tiền lương, quỹ tiền thưởng, quỹ phúc lợi và quỹ tiết kiệm Tất cả các quỹ này đều tập hợp các phương tiện tài chính cho những hoạt động theo mục tiêu đã định trước Quy mô của quỹ, lớn hay nhỏ, phản ánh khả năng về mặt phương tiện và vật chất để thực hiện các công việc cần thiết.
Tất cả các quỹ đều không ngừng biến động, với nguồn thu tăng lên và khoản chi giảm đi như một dòng chảy liên tục Để duy trì sự ổn định cho đầu ra, cần thiết phải thiết lập một lượng dự trữ Do đó, việc quản lý một quỹ không chỉ dựa vào khối lượng tại một thời điểm mà còn cần nắm rõ lưu lượng trong một khoảng thời gian nhất định.
Quỹ BHXH được hình thành từ những đóng góp tài chính của người tham gia, tạo thành một tập hợp quỹ nhằm hỗ trợ và bảo vệ quyền lợi của người lao động.
Tài chính độc lập là nguồn lực quan trọng, nằm ngoài ngân sách nhà nước, nhằm hỗ trợ chi trả cho những người tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) và gia đình họ Khi người lao động gặp khó khăn do giảm hoặc mất thu nhập, khả năng lao động hoặc thất nghiệp, nguồn tài chính này sẽ giúp đảm bảo cuộc sống ổn định cho họ và người thân.
Quỹ BHXH không chỉ là quỹ tiêu dùng mà còn là quỹ dự phòng, mang tính kinh tế và xã hội cao Đây là điều kiện thiết yếu để đảm bảo sự tồn tại và phát triển của toàn bộ hệ thống bảo hiểm xã hội.
Quỹ BHXH đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết rủi ro cho người tham gia, với tổng dự trữ tối thiểu, giúp phân tán rủi ro theo cả không gian và thời gian Điều này không chỉ giảm thiểu thiệt hại kinh tế cho người sử dụng lao động mà còn tiết kiệm chi phí cho ngân sách Nhà nước và ngân sách gia đình.
1.2.2 Nguồn hình thành quỹ BHXH
Quỹ BHXH, theo quy định của Luật BHXH, là một quỹ tài chính độc lập, không thuộc Ngân sách nhà nước, với mục đích hỗ trợ người lao động (NLĐ) trong việc ổn định cuộc sống khi gặp rủi ro Quỹ này được hình thành từ sự đóng góp của các chủ thể như người sử dụng lao động (NSDLĐ), NLĐ và Nhà nước.
* Quỹ BHXH được hình thành từ các nguồn sau:
NSDLĐ theo quy định của luật không chỉ giúp NLĐ tránh thiệt hại lớn như đình trệ sản xuất và chi phí đào tạo lại khi rủi ro xảy ra, mà còn giảm bớt căng thẳng trong mối quan hệ giữa chủ và thợ, vốn thường chứa đựng nhiều mâu thuẫn và tranh chấp.
Người lao động (NLĐ) đóng góp theo quy định của luật, thể hiện sự gánh chịu rủi ro và ràng buộc nghĩa vụ, quyền lợi của họ Nhà nước tham gia đóng góp vào quỹ với vai trò quản lý xã hội nhằm phát triển kinh tế và ổn định xã hội Do mâu thuẫn giữa chủ và thợ không thể tự giải quyết, nhà nước cần can thiệp để điều hòa thông qua các chính sách và pháp luật Ngoài ra, nhà nước còn hỗ trợ để đảm bảo hoạt động bảo hiểm xã hội (BHXH) được ổn định.
- Các nguồn thu hợp pháp khác(như các cá nhân, tổ chức từ thiện ủng hộ ).
1.2.3 Mục đích sử dụng quỹ BHXH
Quỹ Bảo hiểm xã hội (BHXH) được thành lập để đáp ứng nhu cầu bảo hiểm xã hội, đảm bảo đủ tài chính cho việc chi trả trợ cấp cho những người thụ hưởng hiện tại và tương lai Tỷ lệ và mức chi trả cho các chế độ BHXH phụ thuộc vào chính sách và quy định pháp luật của từng quốc gia.
Để đảm bảo các hoạt động của hệ thống BHXH diễn ra bình thường và phù hợp với các quy định của các công ước quốc tế, cần thiết phải thực hiện các hoạt động quản lý, với chi phí được trích từ quỹ Các khoản chi của quỹ có thể được tổng quát hóa như sau:
Quỹ chi trả các trợ cấp là khoản chi chủ yếu, với các chế độ trợ cấp khác nhau tùy theo quy định của từng quốc gia Một số loại trợ cấp có thể bao gồm:
+ Các trợ cấp ngắn hạn: dùng để chi cho các chế độ ngắn hạn như ốm đau, thai sản, TNLĐ - BNN, BHYT, thất nghiệp; trợ cấp gia đình
+ Các trợ cấp dài hạn: dùng để chi trả các chế độ dài hạn như hưu trí; tử tuất, TNLĐ - BNN nặng;
Các trợ cấp này được xác định dựa trên các yếu tố kinh tế - xã hội và điều kiện sinh học của từng quốc gia trong một giai đoạn cụ thể, và được quy định bởi pháp luật.
- Chi phí quản lý: Đây là khoản chi cho các hoạt động thường xuyên của tổ chức, bao gồm:
+ Chi lương cho đội ngũ làm công tác trong toàn hệ thống;
+ Chi nghiên cứu khoa học;
+ Chi phí hành chính (điện, nước, văn phòng phẩm, );
+ Chi phí mua sắm, sửa chữa
Chi phí đầu tư là khoản chi thiết yếu để duy trì và tối ưu hóa các hoạt động đầu tư phần nhàn rỗi của quỹ Từ góc độ kế toán, khoản chi này có thể được trích từ tổng thu nhập từ lợi nhuận đầu tư, đảm bảo rằng các hoạt động đầu tư diễn ra hiệu quả và liên tục.
- Chi dự phòng: Đây là khoản dự trữ có thể phát sinh trong năm ngoài dự liệu
- Những chi phí khác có liên quan đến hoạt động BHXH
THỰC TRẠNG THU - CHI QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH KON TUM THỜI GIAN QUA
GIỚI THIỆU VỀ SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH KON TUM
BHXH tỉnh Kon Tum là cơ quan trực thuộc BHXH Việt Nam, có nhiệm vụ tổ chức thực hiện các chế độ và chính sách bảo hiểm xã hội, quản lý quỹ, cũng như thanh tra và kiểm tra việc đóng BHXH trên địa bàn tỉnh Cơ quan này hoạt động dưới sự quản lý trực tiếp của Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam và chịu sự quản lý hành chính của UBND tỉnh Kon Tum.
Năm 2018, ngành Bảo hiểm xã hội tỉnh Kon Tum có tổng cộng 221 cán bộ, công chức và viên chức, trong đó Văn phòng Bảo hiểm xã hội tỉnh chiếm 89 người, tương đương 40,27% tổng số cán bộ trong toàn ngành.
Bảng 2.1 Thực trạng cán bộ công chức, viên chức ngành Bảo hiểm xã hội tỉnh
Kon Tum qua các năm 2016-2018 Đơn vị tính: người
Số lượng công chức, viên chức
- Đại học, sau đại học 186 184 188
(Nguồn: BHXH tỉnh Kon Tum)
Từ năm 2016 đến năm 2018, số lượng công chức viên chức ngành có xu hướng giảm dần Hiện tại, trong cơ cấu cán bộ, có 188 người có trình độ đại học và sau đại học, chiếm trên 85%, trong khi số còn lại là cao đẳng và trung cấp Tỷ lệ này ngày càng tăng, đóng vai trò quan trọng trong việc hoàn thành các nhiệm vụ được giao.
TÌNH HÌNH THU BHXH BẮT BUỘC
Kon Tum là tỉnh miền núi thuộc vùng cao Nam Trung Bộ, giáp với Lào và Campuchia ở phía Tây Phía Bắc tỉnh này giáp Quảng Nam, phía Đông giáp Quảng Ngãi, và phía Nam giáp Gia Lai Tỉnh Kon Tum nằm ở ngã ba giao thoa giữa các vùng miền.
10 Đông Dương, Kon Tum có điều kiện hình thành các cửa khẩu, mở rộng hợp tác quốc tế về phía Tây
Công tác thu tại BHXH tỉnh Kon Tum gặp nhiều khó khăn do địa hình phức tạp và sự phân bố thưa thớt của các nhà máy, xí nghiệp trong khu công nghiệp Đội ngũ cán bộ chuyên môn còn hạn chế về trình độ Dù vậy, BHXH tỉnh Kon Tum vẫn nỗ lực hoàn thành các chỉ tiêu thu BHXH do BHXH Việt Nam đề ra Đặc biệt, tỉnh đã thực hiện phân cấp quản lý thu cho BHXH các huyện và thành phố trên địa bàn.
BHXH tỉnh Kon Tum đã đạt được các chỉ tiêu về thu BHXH với mức thu tăng nhanh, đạt 543 tỷ đồng vào năm 2018.
Phân cấp quản lý thu
Mục đích của việc phân cấp thu là nâng cao trách nhiệm của cán bộ nhân viên trong công tác thu theo địa bàn hành chính, đồng thời phân bổ công việc đồng đều giữa các đơn vị, tránh tình trạng ùn tắc hoặc thiếu việc làm Phân cấp quản lý thu giúp quản lý tốt đối tượng tham gia BHXH, cần phân công cụ thể cho từng đơn vị, bộ phận và cá nhân để theo dõi và đôn đốc thu BHXH tỉnh Kon Tum đã thực hiện phân cấp quản lý thu đến từng huyện, thành phố, với cán bộ chuyên quản đảm nhận từng đơn vị, cá nhân để theo dõi chi tiết công tác trích nộp Việc phân cấp và phân công cụ thể sẽ giúp công tác thu trở nên dễ dàng, triệt để, và hạn chế tình trạng thu thiếu hoặc bỏ qua.
Quỹ BHXH được hình thành từ nguồn sau:
Đóng góp của người tham gia BHXH là nguồn thu chủ yếu và quan trọng nhất cho quỹ BHXH của mỗi quốc gia, đóng vai trò then chốt trong việc hình thành quỹ và tạo ra tài chính cho các chế độ BHXH Tuy nhiên, việc quản lý các khoản đóng góp này gặp nhiều phức tạp và khó khăn Nguồn thu từ đóng góp không chỉ có tầm quan trọng đặc biệt mà còn là nền tảng để thực hiện hiệu quả chính sách BHXH.
Người lao động tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng góp vào quỹ BHXH dựa trên mức tiền lương của mình Mức đóng góp này có thể khác nhau tùy thuộc vào điều kiện của từng quốc gia, nhưng vẫn luôn dựa trên tiền lương làm căn cứ tính toán số tiền mà người lao động phải nộp vào quỹ BHXH theo quy định của Luật.
BHXH hiện hành quy định người lao động phải đóng góp bằng 8% tiền lương tháng
Người sử dụng lao động có trách nhiệm đóng góp bảo hiểm xã hội (BHXH) cho nhân viên trong đơn vị của mình, với tỷ lệ đóng góp dựa trên tổng quỹ lương Theo quy định của Luật BHXH hiện hành, mức đóng góp của người sử dụng lao động là 17,5% tổng quỹ tiền lương của những người tham gia BHXH trong đơn vị.
Ngân sách Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hoạt động bình thường của bảo hiểm xã hội (BHXH), giúp tránh những xáo trộn lớn trong quá trình thực hiện Sự hỗ trợ này không chỉ đảm bảo cho quỹ BHXH có nguồn thu ổn định mà còn là hoạt động thường xuyên và liên tục nhằm thực hiện hiệu quả các chế độ chính sách liên quan đến BHXH.
Lãi từ hoạt động đầu tư bảo toàn và tăng trưởng quỹ BHXH được hình thành từ việc đầu tư quỹ nhàn rỗi vào các chương trình kinh tế - xã hội và các hoạt động đầu tư hiệu quả khác Nhờ vào nguồn quỹ nhàn rỗi này, quỹ BHXH thu được lãi đầu tư, giúp bổ sung vào nguồn quỹ BHXH.
Quỹ BHXH còn có một số nguồn thu bổ sung khác, tuy nhiên, những nguồn này thường không lớn và không ổn định Chúng chủ yếu đến từ sự hỗ trợ của các tổ chức nước ngoài, hoạt động từ thiện, và thanh lý nhượng bán tài sản cố định Tỷ trọng của các nguồn thu này trong tổng số thu của quỹ BHXH là rất nhỏ.
Theo quy định pháp luật và các văn bản hướng dẫn, việc thu bảo hiểm xã hội (BHXH) cần tuân thủ nguyên tắc đảm bảo đúng đối tượng và mức thu, đồng thời duy trì tính công bằng giữa các đơn vị tham gia Để thu đúng và đủ, cần chú trọng vào những vấn đề sau đây.
Các cơ quan và doanh nghiệp tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) cần đóng góp dựa trên quỹ lương, bao gồm cả lương cứng và các khoản phụ cấp Quỹ lương này phải đảm bảo chi trả cho tất cả các đối tượng tham gia đóng góp BHXH.
- Đối với người lao động cơ chế thu là 8% cũng bao gồm cả lương cứng và các khoản phụ cấp ngoài lương khác
Quyết toán bảo hiểm xã hội (BHXH) thường diễn ra vào cuối năm, tuy nhiên, số lượng người và đơn vị tham gia BHXH trong năm có sự biến động liên tục Do đó, khi thực hiện quyết toán, cần phải dựa vào số liệu thực tế phát sinh thay vì áp dụng mức bình quân.
- Thu BHXH phải mang tính trực tiếp, hạn chế tối đa hiện tượng khoán thu để được hưởng hoa hồng
Cơ quan BHXH cần thực hiện quyết toán hàng tháng, hàng quý và hàng năm, đảm bảo rằng vào cuối năm, tất cả các số thu phải khớp với nhau và thực sự cân đối giữa người lao động, người sử dụng lao động, loại hình doanh nghiệp và loại hình thu.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) không chỉ đảm bảo việc thu đúng từ người lao động và người sử dụng lao động, mà còn phải lập kế hoạch và dự toán ngân sách Nhà nước bù trước vào đầu tháng, đầu quý và đầu năm Sau khi hoàn tất các bước này, BHXH mới được tiến hành quyết toán.
TÌNH HÌNH CHI BHXH BẮT BUỘC
Chi BHXH là một hoạt động thường xuyên và liên tục của các cơ quan bảo hiểm xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chế độ BHXH Hoạt động này bao gồm các khoản chi phí cần thiết để duy trì và phát triển các dịch vụ liên quan đến bảo hiểm xã hội Chi BHXH không chỉ là một phần thiết yếu của công tác BHXH mà còn là yếu tố quyết định cho sự hiệu quả của các hoạt động xã hội liên quan.
Chi BHXH đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá sự thành công của công tác bảo hiểm xã hội, nhằm đảm bảo đời sống cho người lao động khi gặp phải rủi ro và tổn thất về cả vật chất lẫn tinh thần.
Khâu quyết định sự thành công của công tác BHXH là yếu tố quan trọng, vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của những người được hưởng trợ cấp BHXH.
Chi BHXH đóng vai trò quan trọng trong công tác bảo hiểm xã hội, là một phần không thể tách rời của hoạt động BHXH Nó hoạt động song song với các hoạt động thu, đầu tư quỹ và những khâu khác trong hệ thống BHXH Chi BHXH không chỉ được hỗ trợ bởi các hoạt động khác mà còn góp phần quan trọng vào sự phát triển của chúng Đây là nhiệm vụ cơ bản, thường xuyên và liên tục của các cơ quan BHXH.
Chi BHXH đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của người lao động, đảm bảo họ nhận được trợ cấp theo quy định pháp luật sau khi đáp ứng đủ điều kiện Việc thực hiện chi BHXH đầy đủ và kịp thời là cần thiết để đáp ứng nhu cầu của người tham gia Không chỉ đơn thuần là chi trả trợ cấp, chi BHXH còn liên quan đến việc duy trì sự liên tục và ổn định của hệ thống BHXH Đối tượng hưởng trợ cấp rất đa dạng, do đó, công tác chi trả BHXH cần phải chính xác, tránh sai sót để bảo vệ quyền lợi của người lao động và giữ gìn uy tín của ngành BHXH.
BHXH tỉnh Kon Tum đã thực hiện hiệu quả công tác chi trả BHXH cho các đối tượng theo quy định Tình hình chi trả BHXH tại đây được thể hiện rõ qua bảng số liệu.
Bảng 2.3 Tình hình chi trả bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Kon Tum năm 2018
STT Nội dung chi Số tiền (triệu đồng)
CHI BHXH BẮT BUỘC DO QUỸ BHXH ĐẢM BẢO 442.576
1 Quỹ ốm đau thai sản 52.198
1.4 DSPHSK sau ốm đau, thai sản 1.647
2 Quỹ tai nạn lao động- bệnh nghề nghiệp 1.443
2.2 Trợ cấp TNLĐ-BNN hàng tháng 1.208
2.3 Trợ cấp TNLĐ-BNN một lần 138 2.4 Trợ cấp phục vụ người bị TNLĐ 59 2.5 Trợ cấp phương tiện trợ giúp, DCCH -
2.6 Nghỉ dưỡng sức phục hồi sức khỏe sau điều trị thương tật, bệnh tật do TNLĐ-BNN - 2.7 Giám định thương tật, suy giảm khả năng lao động 7 2.8 Hỗ trợ phòng ngừa, chia sẻ rủi ro 10 2.9 Hỗ trợ chuyển đổi nghề -
3 Quỹ hưu trí, tử tuất 388,936
3.1.3 Trợ cấp BHXH 1 lần 46,564 3.1.4 Trợ cấp cán bộ xã, phường 1,179 3.1.5 Mai táng phí 1,327
3.1.7 Phí giám định y khoa 73 3.1.8 Phụ cấp khu vực 5,735
(Nguồn: BHXH tỉnh Kon Tum) c Những nguyên tắc trong chi BHXH
Những nguyên tắc chính của chi BHXH là:
- Chi đúng đối tượng, đúng mục đích;
- Việc chi tiêu phải đảm bảo đúng pháp luật, theo đúng các quy dịnh, chế độ hoạch toán hống kê hiện hành của nhà nước;
Từ những nguyên tắc chính được nêu trên, chi BHXH phải tuân thủ một số quy định sau đây:
Chi cho các chế độ bảo hiểm xã hội (BHXH) dài hạn nhằm bảo vệ thu nhập của người lao động khi về già, mất sức hoặc qua đời Những chế độ này có tính chất hoàn trả, với lợi ích tương ứng với phần đóng góp của người lao động, vì vậy việc chi cho các chế độ này cần phải cân đối với thu nhập, trừ những trường hợp đặc biệt như lạm phát hoặc biến động kinh tế lớn Đối với các chế độ BHXH ngắn hạn, chi phí cần được cân đối trong phạm vi từng năm.
Quản lý bảo hiểm xã hội (BHXH) mang tính chất hành chính sự nghiệp, do đó thường dựa vào thang bảng lương của công nhân viên chức Nhà nước và thực hiện theo các thủ tục chi hành chính giống như các đơn vị hành chính sự nghiệp khác.
+ Chi cho hoạt động đầu tư, phần chi này thường căn cứ vào dự án điển hình trong đầu tư để thanh quyết toán chi đầu tư
+ Các khoản chi khác: Chi tiếp khách, chi cho việc chia lãi
2.3.2 Quản lý chi BHXH a Quản lý đối tượng được hưởng các chế độ BHXH Đối tượng được hưởng các chế độ BHXH có thể chính là bản thân người lao động và gia đình họ, đối tượng được trợ cấp BHXH có thể được hưởng một lần hay hàng tháng, hàng kỳ; hưởng trợ cấp nhiều lần hay ít tuỳ thuộc vào mức độ đóng góp (thời gian đóng góp và mức độ đóng góp), các điều kiện lao động và biến cố rủi ro mà người lao động gặp phải
Theo Luật BHXH quy định, chế độ BHXH hiện hành bao gồn những chế độ sau:
- Chế độ trợ cấp ốm đau;
- Chế độ trợ cấp thai sản; DSPHSK sau ốm đau, thai sản;
- Chế độ trợ cấp hưu trí;
- Chế độ trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp;
Chế độ trợ cấp tử tuất và các đối tượng hưởng chế độ BHXH có tính phức tạp cao về địa điểm và thời gian chi trả Do đó, việc quản lý chính xác từng đối tượng theo loại chế độ, mức độ và thời gian hưởng là rất quan trọng Quản lý đối tượng chi trả là nhiệm vụ liên tục của các cơ quan BHXH nhằm ngăn chặn tình trạng cấp kinh phí cho những đối tượng không còn tồn tại, gây tổn thất cho quỹ BHXH và dẫn đến trục lợi từ các đơn vị và cá nhân.
* Phân cấp đối tượng hưởng
- BHXH tỉnh thực hiện quản lý người hưởng như sau:
+ Chịu trách nhiệm toàn diện trong việc quản lý người hưởng lương hưu và trợ cấp hàng tháng trên địa bàn tỉnh
+ Hàng tháng, tổng hợp dữ liệu người hưởng duyệt tăng mới, từ tỉnh khác chuyển đến
+ Giảm người hưởng trên danh sách chi trả do: chuyển đi tỉnh khác; người hết thời hạn hưởng; người có quyết định thôi hưởng, dừng hưởng các chế độ
+ Tạm dừng in danh sách chi trả đối với trường hợp quá 6 tháng liên tục
18 không lĩnh lương hưu, trợ cấp hàng tháng
- BHXH huyện thực huyện quản lý người hưởng như sau:
+ Chịu trách nhiệm quản lý người hưởng lương hưu và trợ cấp hàng tháng trên địa bàn huyện
+ Xét duyệt Giấy đề nghị truy lĩnh, tiếp tục nhận chế độ đối với trường hợp quá 6 tháng không nhận lĩnh đã tạm dừng in danh sách chi trả
+ Tổng hợp các trường hợp giảm do: người hưởng chết; xuất cảnh trái phép; bị tòa án tuyên bố mất tích
+ Tổng hợp người hưởng di chuyên: chuyển tổ chi trả trong cùng xã; chuyển xã trong địa bàn huyện; chuyển huyện khác trong tỉnh
+ Tổng hợp người hưởng thay đổi phương thức nhận chế độ
+ Tổng hợp người hưởng các chế độ hàng tháng quá 6 tháng liên tục không đến lĩnh lương hưu b Phân cấp chi trả BHXH
* Phân cấp thực hiện chi trả
- BHXH tỉnh chi trả và quyết toán các chế độ:
+ Ốm đau, thai sản, DSPHSK cho người lao động thuộc các đơn vị sử dụng lao động do tỉnh quản lý thu theo phân cấp
Người lao động bị tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghiệp sẽ nhận được trợ cấp một lần khi bị tai nạn hoặc khi qua đời do tai nạn lao động Hỗ trợ cũng bao gồm chi phí cho các phương tiện sinh hoạt, dụng cụ chỉnh hình, và các biện pháp phòng ngừa, chia sẻ rủi ro liên quan đến tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp Ngoài ra, người bị tai nạn hoặc bệnh nghề nghiệp còn được hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp khi trở lại làm việc tại các đơn vị do tỉnh quản lý.
+ BHXH một lần đối với người đang hưởng chế độ hàng tháng ra nước ngoài định cư
Người lao động có thể chi trả các chế độ bảo lưu thời gian đóng, tự đóng tiếp, và nghỉ việc trước thời điểm sinh con hoặc nhận con nuôi, nếu họ có nhu cầu nhận chế độ tại tỉnh.
- BHXH huyện chi trả và quyết toán các chế độ:
Chế độ ốm đau và thai sản bao gồm việc nghỉ dưỡng sau ốm đau, thai sản và sau khi điều trị ổn định các thương tật, bệnh tật do tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghiệp Hỗ trợ phòng ngừa và chia sẻ rủi ro liên quan đến tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp cũng được cung cấp, cùng với việc hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp cho những người bị ảnh hưởng khi trở lại làm việc Ngoài ra, người lao động còn được chi trả các chế độ bảo lưu thời gian đóng, tự đóng tiếp, và nghỉ việc trước khi sinh con hoặc nhận con nuôi.
+ Chi chế độ BHXH một lần đối với người đang hưởng chế độ hàng tháng
Người ra nước ngoài định cư có thể nộp Giấy đề nghị (mẫu số 16-CBH, mẫu số 19-CBH) tại huyện để chi truy lĩnh chế độ BHXH một lần Đồng thời, những tháng chưa lĩnh cho người hưởng có nhu cầu nhận cũng sẽ được chi truy lĩnh tại huyện.
ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU - CHI QUỸ BHXH TẠI BHXH TỈNH KON TUM
2.4.1 Thực trạng công tác quản lý thu chi quỹ BHXH bắt buộc
Công tác thu chi của Bảo hiểm xã hội tỉnh Kon Tum đang đối mặt với nhiều khó khăn, chủ yếu xuất phát từ việc chưa tuân thủ đầy đủ các quy định pháp luật về bảo hiểm xã hội của các chủ doanh nghiệp và các cơ quan chức năng tại huyện.
Cụ thể một số trường hợp đã xảy ra như sau:
Nhiều đơn vị chưa kê khai đầy đủ số lao động, đặc biệt là lao động mới tuyển và những người trong thời gian thử việc kéo dài, nhằm trốn tránh nghĩa vụ đóng BHXH, điều này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động mà còn làm giảm thu nhập của BHXH và gia tăng gánh nặng cho ngân sách Nhà nước Hơn nữa, một số đơn vị cũng không kịp thời báo cáo với cơ quan BHXH về các trường hợp như người lao động chết, mất việc do hết hợp đồng hoặc không còn đủ trình độ làm việc, gây ảnh hưởng đến nguồn thu chi của quỹ BHXH.
Nhiều đơn vị không thực hiện việc chi trả phụ cấp khu vực cho người lao động và không báo cáo kịp thời về việc tăng mức nộp BHXH khi người lao động được nâng bậc lương Họ cũng không tiến hành thi tay nghề định kỳ theo quy định, dẫn đến tình trạng có những người lao động làm việc hàng chục năm mà vẫn không được nâng bậc lương và không có sự thay đổi trong mức đóng góp BHXH.
Quản lý thu BHXH tại cơ sở hiện đang gặp nhiều khó khăn do nhiều đơn vị nợ đọng tiền BHXH trong thời gian dài hoặc thu nộp chậm trễ Nhiều đơn vị, từ khi thành lập hệ thống BHXH, hầu như không thực hiện nghĩa vụ nộp BHXH cho người lao động Tình trạng nợ đọng BHXH đang gây ra những bức xúc lớn ở nhiều địa phương và lĩnh vực kinh tế, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất làm việc, hiệu quả sản xuất kinh doanh, cũng như an sinh xã hội mà Đảng và nhà nước đang nỗ lực xây dựng.
Một số đơn vị thực hiện việc hoạch toán thu chi không đúng quy định của Luật BHXH và các văn bản pháp quy liên quan, khi thu 8% tiền lương của người lao động nhưng không đưa họ vào danh sách đóng BHXH, dẫn đến việc người lao động vẫn nhầm tưởng rằng mình đã tham gia BHXH Đối với lao động thời vụ, nhiều doanh nghiệp cũng không đưa họ vào danh sách đóng BHXH và không thanh toán 17% tiền lương theo quy định của Bộ Luật lao động.
Đơn vị không sắp xếp được việc làm cho người lao động, dẫn đến việc họ phải nghỉ tự túc, nhưng vẫn tiếp tục thu tiền BHXH từ những người lao động này.
- Một số doanh nghiệp trích thừa phải nộp BHXH khi hạch toán kế toán và sử dụng phần chênh lệch vào mục đích khác
BHXH tỉnh Kon Tum đang nỗ lực khắc phục các vấn đề hiện tại để đảm bảo mức thu ngày càng tăng Để thực hiện hiệu quả chính sách BHXH, không chỉ cần sự cố gắng của ngành BHXH mà còn cần sự nhận thức đúng đắn từ các cấp, các ngành và các đơn vị liên quan.
2.4.2 Những kết quả đạt được a Về công tác thu
Kể từ khi bắt đầu hoạt động, số thu bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc đã liên tục tăng nhanh qua các năm, với số lượng đơn vị tham gia ngày càng gia tăng Đặc biệt trong những năm gần đây, số thu đã có sự tăng trưởng đáng kể, minh chứng bằng các con số thống kê cụ thể.
Để mở rộng đối tượng tham gia, hàng năm, BHXH tỉnh Kon Tum phối hợp với Sở Kế hoạch và Đầu tư cùng Cục Thuế tỉnh tiến hành rà soát các đơn vị trên địa bàn Công tác này bao gồm việc thông tin tuyên truyền và hướng dẫn các đơn vị tham gia đầy đủ vào hệ thống bảo hiểm xã hội.
Qua 4 năm, đối tượng tham gia tại tỉnh Kon Tum không ngừng được tăng lên, được thể hiện qua bảng sau:
Bảng 2.4 Số đơn vị sử dụng lao động và số lao động tham gia bảo hiểm xã hội của Bảo hiểm xã hội tỉnh Kon Tum qua các năm 2016-2018
Số đơn vị tham gia (đơn vị)
Số lao động tham gia (người)
Nguồn lao động đang làm việc (người)
Tỷ lê bao phủ BHXH (%)
(Nguồn: BHXH tỉnh Kon Tum)
Năm 2016 toàn tỉnh có 1.756 đơn vị sử dụng lao động tham gia, đến năm
Năm 2018, có 2.287 đơn vị tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) tại tỉnh, với số lao động tham gia tăng dần qua các năm Tuy nhiên, tỷ lệ bao phủ BHXH lại có sự biến động không đồng đều Cụ thể, năm 2016, trong tổng số 300.890 người trong độ tuổi lao động, chỉ có 38.240 người tham gia, đạt tỷ lệ 12,71% Đến năm 2017, mặc dù số người trong độ tuổi lao động tăng lên 307.816, nhưng chỉ có 38.737 người tham gia, dẫn đến tỷ lệ bao phủ giảm xuống còn 12,58%.
Vào năm 2018, trong tổng số 311.481 người trong độ tuổi lao động có khả năng tham gia, chỉ có 40.039 người thực sự tham gia, dẫn đến tỷ lệ bao phủ chỉ đạt 12,85% Tốc độ tăng trưởng của tỷ lệ này diễn ra rất chậm.
Phân cấp quản lý thu
Mục đích của việc phân cấp thu là nâng cao trách nhiệm của cán bộ nhân viên trong công tác thu theo địa bàn hành chính, đồng thời phân bổ khối lượng công việc đồng đều giữa các đơn vị Phân cấp quản lý thu giúp cải thiện công tác quản lý đối tượng tham gia BHXH, tạo điều kiện cho người dân đăng ký đóng BHXH phù hợp với thực tế Cần tiến hành phân cấp và phân công cụ thể cho từng đơn vị, bộ phận, cá nhân để theo dõi và đôn đốc công tác thu BHXH tỉnh Kon Tum đã phân cấp quản lý thu đến từng huyện, thành phố, với cán bộ chuyên quản thu đảm nhận từng đơn vị, cá nhân để theo dõi chi tiết Việc phân cấp và phân công cụ thể sẽ giúp công tác thu diễn ra dễ dàng, triệt để, tránh tình trạng thu thiếu hoặc bỏ sót.
Nhờ vào sự phân cấp thu khoa học và quy trình thu rõ ràng, tỉnh Kon Tum đã đạt được số thu ngày càng lớn, góp phần ổn định quỹ BHXH tỉnh Kon Tum đang quản lý các đơn vị tham gia thuộc nhiều khối ngành kinh tế, bao gồm khối hành chính sự nghiệp, Đảng, đoàn thể, doanh nghiệp, ngoài công lập, hợp tác xã, cũng như các xã, phường, thị trấn và các khối khác.
Quy trình thu đảm bảo thực hiện đúng nguyên tắc thu đúng, thu đủ và thu kịp thời thông qua bộ phận “một cửa” để tiếp nhận và trả kết quả thủ tục hành chính Việc ứng dụng công nghệ thông tin giúp theo dõi từng bước luân chuyển hồ sơ giữa các phòng, bộ phận nghiệp vụ, từ đó tránh hiện tượng hồ sơ bị quá hạn Nhờ đó, quy trình thực hiện tăng giảm, trích nộp, chốt sổ và thu được thực hiện đúng thời gian quy định.
Dựa trên dự toán thu hàng năm, Bảo hiểm xã hội tỉnh Kon Tum có 30 cán bộ phụ trách công tác thu, được phân bổ theo các huyện, thành phố và văn phòng tỉnh Các cán bộ này luôn tuân thủ quy trình thu và hướng dẫn các đơn vị tham gia hiểu rõ các thủ tục liên quan đến việc thu bảo hiểm xã hội.