Bộ giáo dục và đào tạo Trờng đại học vinh Khoa ngữ văn ****** thế giới nghệ thuật trong lửa thiêng của huy cận hệ s phạm chính quy chuyên ngành: văn học việt nam Giáo viên hớng dẫn: Lê Văn Tùng Sinh viên thực hiện: Phạm Thị Hằng Lớp 40A 2 -Văn Vinh, 2003 Lời cảm ơn Khoá luận đợc thực hiện và hoàn thành dới sự hớng dẫn của thầy giáo Lê Văn Tùng và các thầy cô giáo trong khoa Ngữ văn, và sự giúp đỡ, động viên của bạn bè và những ngời thân trong gia đình. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đối với thầy giáo Lê Văn Tùng, các thầy cô giáo cùng ngời thân bè bạn. Vinh, ngày 15 tháng 5 năm 2003 Tác giả 2 Mục lục Mở đầu Trang 1. Lí do chọn đề tài. 5 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu. 6 3. Phơng pháp nghiên cứu. 8 4. Giới hạn và phạm vi đề tài. 8 5. Nhiệm vụ của đề tài. 9 6. Đóng góp và cấu trúc. 9 Chơng 1: Khái niệm thế giới nghệ thuật và thế giới nghệ thuật trong " Thơ mới 10 1. Khái niệm thế giới nghệ thuật. 10 1.1. Con ngời trong thế giới nghệ thuật. 10 1.2. Thời gian không gian trong thế giới nghệ thuật. 12 2. Thế giới nghệ thuật trong Thơ mới. 15 2.1. Hình tợng con ngời cô đơn trong Thơ mới. 16 2.2. Không gian thời gian trong Thơ mới. 17 Chơng 2: Thế giới nghệ thuật Lửa Thiêng 22 1. Con ngời trong thế giới nghệ thuật Lửa thiêng. 22 1.1. Ba thực thể trong cái nhìn con ngời. 22 1.2. Con ngời cá nhân cô đơn. 25 1.3. Con ngời mang nỗi sầu nhân thế. 28 1.4. Con ngời với khát vọng giải thoát 32 2. Không gian thời gian trong thế giới nghệ thuật Lửa thiêng 37 2.1. Thời gian nghệ thuật Lửa thiêng. 37 2.1.1. Thời gian quá khứ. 38 3 2.1.2. Thời gian hiện tại. 40 2.1.3. Thời tơng lai. 42 2.2. Không gian nghệ thuật trong Lửa thiêng. 43 2.2.1. Các dạng thức không gian trong thế giới nghệ thuật Lửa thiêng. 43 2.2.2. Tâm trạng nhớ không gian và khát vọng chiếm lĩnh không gian trong Lửa thiêng. 49 Chơng 3: Tơng phản giữa con ngời và vũ trụ trong Lửa Thiêng 58 1. Tơng phản giữa con ngời và vũ trụ trong Lửa thiêng. 58 2. Tràng giang tác phẩm tiêu biểu cho tơng phản giữa con ngời và vũ trụ trong Lửa thiêng. 62 Kết luận. 66 Tài liệu tham khảo. 70 4 mở đầu 1. lý do chọn đề tài 1.1 Cù Huy Cận ( 31/05/1919 - ) Là một trong những cây đại thụ của nền văn học Việt Nam hiện đại. Ông không chỉ là một nhà thơ lớn mà còn là một nhà văn hoá có nhiều đóng góp cho sự nghiệp văn học, văn hoá và cách mạng nớc nhà. Nổi tiếng từ phong trào Thơ mới đến nay Huy Cận đã có gia tài khá đồ sộ với 20 tập thơ. Thơ Huy Cận kết hợp hài hoà giữa hai nền văn hoá Đông và Tây, vừa có sức sống mạnh mẽ của truyền thống, vừa mang hơi thở và dấu ấn của thời đại mới. Nữ văn sĩ Pháp Yve line Feray đã có những cảm nhận sâu sắc khi đọc thơ Huy Cận: Đọc thơ ông, tôi có cảm tởng đợc uống tận nguồn thơ ca Việt Nam, vừa đợc lắng nghe một thứ tiếng riêng biệt là tiếng thơ của ông. Chính nhờ nghệ thuật vừa nhuần nhuyễn vừa tinh luyện, vừa thông thái vừa giản dị, vừa vũ trụ vừa cuộc đời thờng nhật mà thơ ông đạt tới cái phổ quát [ 13, 26 ]. Thơ Huy Cận luôn thu hút đợc sự chú ý của giới phê bình nghiên cứu và đông đảo bạn đọc. Tìm hiểu thế giới nghệ thuật độc đáo của thơ Huy Cận, chúng ta sẽ hiểu hơn, có cái nhìn toàn diện hơn thơ ca Việt Nam nói chung, Thơ mới nói riêng. 1.2 Huy Cận đến với văn đàn bằng tập thơ Lửa thiêng. Đây là một trong những tập thơ hay có giá trị nghệ thuật cao trong sự nghiệp thi ca của ông. Bằng tập thơ này Huy Cận đã có vị trí vững chắc trong phong trào Thơ mới. Mặc dầu Lửa thiêng nói riêng, Thơ mới nói chung đã đợc xuất bản công khai, một số tác phẩm đã đợc đa vào giảng dạy trong nhà trờng phổ thông, ngời ta đã thừa nhận giá trị của nó nhng vẫn còn một số ý kiến đánh giá cha xác đáng. Có ngời quá nhấn mạnh vào khía cạnh tiêu cực của Thơ mới, xem đó là khuynh hớng lãng mạn và thoát li. Theo ý kiến này, Huy Cận và các nhà thơ trong phong trào Thơ mới không chỉ thoát li những vấn đề nớc sôi lửa bỏng trong xã hội mà còn mang nỗi buồn thê thiết ảo não, thiếu tin tởng vào cuộc đời, không có lợi cho tầng lớp thanh niên lên đờng tham gia cách mạng lúc bấy giờ. Bên cạnh đó lại có một số ý kiến thừa nhận Lửa thiêng và Thơ mới buồn nhng đó không phải là Cái buồn uỷ mị dẫn đến bi quan, mất tin tởng mà thơ buồn, đau đời bởi yêu đời. Những ý kiến này dù đúng hay sai đều không đánh giá đúng giá trị thực chất của Lửa thiêng nói riêng và Thơ mới nói chung bởi họ chỉ đứng từ góc độ chính trị - xã hội để đánh giá. Để đánh giá giá trị thực chất của tác phẩm cần phải đứng từ góc độ nghệ thuật để xem xét, 5 nhìn nhận. Bởi tác phẩm là sản phẩm của hoạt động sáng tạo nghệ thuật của nhà văn do đó cần nghiên cứu chúng nh một nghệ thuật, tức nghiên cứu chúng từ văn bản ngôn từ, từ thế giới nghệ thuật thơ. Tìm hiểu thế giới nghệ thuật trong Lửa thiêng giúp chúng ta thấy đợc giá trị nghệ thuật đích thực của tập thơ, thấy đợc sự sáng tạo độc đáo của tác giả. Từ đó ta sẽ thấy rõ hơn nỗi buồn trong Lửa thiêng không phải là nỗi buồn thê thiết uỷ mị, con ngời trong Lửa thiêng không phải là con ngời thoát li hoàn toàn với cuộc sống nơi trời xa cõi biếc. Huy Cận tìm đến quá khứ không phải là để chối bỏ hiện tại, tìm đến vũ trụ không chỉ để thoát khỏi cuộc sống quẩn quanh bế tắc mà là để giữ tâm hồn mình trong sạch trớc bụi bẩn trần gian. 1.3 Thơ Huy Cận đã đợc đa vào chơng trình văn học ở trờng phổ thông. Việc nghiên cứu đề tài này còn mang ý nghĩa thực tiễn, giúp cho việc giảng dạy thơ Huy Cận một cách tốt hơn, sâu sắc hơn. Nghiên cứu thơ Huy Cận đã có những định hớng lớn về nội dung t tởng, về thế giới thơ, về những nét lớn trong thi pháp thơ ông, nay chúng tôi xin đi vào vấn đề cụ thể là thế giới nghệ thuật đa dạng phong phú trong tập Lửa thiêng, một tập thơ có giá trị trong sự nghiệp thơ ca Huy Cận. 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 2.1 Trớc khi đi vào kiểm định lịch sử nghiên cứu vấn đề Thế giới nghệ thuật Lửa thiêng chúng ta thử điểm qua lịch trình nghiên cứu về thơ ca Huy Cận để có cái nhìn tổng quan về việc nghiên cứu thơ văn của tác giả này. Hơn nửa thế kỷ cầm bút với 20 tập thơ, Huy Cận đã thu hút đợc đông đảo các nhà phê bình nghiên cứu văn học. Tính đến nay đã có hơn 80 bài tiểu luận viết về thơ Huy Cận từ nhiều góc độ khác nhau. Sở dĩ việc nghiên cứu thơ ca Huy Cận phong phú nh vậy là vì Huy Cận là nhà thơ lớn của dân tộc sáng tác của ông không chỉ có giá trị nghệ thuật cao mà còn có những đóng góp lớn cho sự hình thành và phát triển của nền thi ca Việt Nam hiện đại. Các nhà thơ các nhà phê bình văn học đều có những bài nghiên cứu sâu sắc về thơ Huy Cận. Nhà thơ Xuân Diệu đã có những phát hiện tinh tế khi viết chuyên luận Thế giới thơ Huy Cận Hà Minh Đức có tiểu luận Thơ Huy Cận trong những năm chống Mỹ và Huy Cận và những chặng đờng thơ sau cách mạng đã đánh giá lại toàn bộ hành trình thơ Huy Cận và khẳng định đóng góp của ông cho nền thơ Việt Nam : Lửa thiêng đã đặt Huy Cận ở vị trí hàng đầu của phong trào Thơ Mới với một phong cách lãng mạn và trầm sâu. nhân hậu, chan chứa tình đời, tình ngời . [ 13, 27 ]. Trần Khánh Thành có Những đối cực trong một hồn thơ và đặc biệt là chuyên luận Thi pháp thơ Huy 6 Cận đã xác định phong cách nghệ thuật của nhà thơ với t cách là một chỉnh thể nghệ thuật độc đáo. các nhà nghiên cứu đều ghi nhận những đóng góp của Huy Cận ở cả hai chặng đờng thơ trớc và sau cách mạng. Nhiều ý kiến đã lý giải đợc quá trình vận động cảm hứng sáng tạo của thơ Huy Cận qua các tập thơ, phác thảo đợc những đặc điểm cơ bản phong cách thơ Huy Cận nh tình yêu sự sống, nỗi khắc khoải không gian, giọng điệu trầm lắng giàu chất suy t- ởng Các bài viết của các nhà thơ, nhà phê bình này đợc Trần Khánh Thành và Lê Dục Tú giới thiệu trong cuốn Huy Cận tác gia và tác phẩm. Ngoài ra các bài viết này còn đợc Trần Khánh Thành và nhà thơ tuyển chọn giới thiệu trong cuốn Huy Cận - Thơ và đời . Những công trình nghiên cứu về Huy Cận đều rất đáng trân trọng và rất bổ ích cho những ai quan tâm tới thơ Huy Cận. Tuy nhiên nếu xét đến vai trò to lớn của nhà thơ với sự phát triển của nền thơ nớc nhà thì từng ấy công trình nghiên cứu vẫn còn cha đủ. 2.2 Về tập thơ Lửa thiêng, tập thơ đã đa Huy Cận trở thành ngôi sao sáng trong phong trào Thơ mới cũng thu hút đợc sự chú ý của đông đảo giới phê bình văn học . Trớc hết là lời giới thiệu đầy nhiệt tình của Xuân Diệu, ngời bạn thơ tri kỉ của nhà thơ. Sau đó là những nhận xét sắc sảo của Hoài Thanh trong cuốn Thi nhân Việt Nam . Sáu mơi năm qua, kể từ khi Lửa thiêng ra đời các nhà nghiên cứu càng thấy rõ giá trị nghệ thuật của tập thơ dù đôi lúc bị ràng buộc bởi cái nhìn có phần khắt khe của một giai đoạn lịch sử. Trong chuyên luận Thơ mới, những bớc thăng trầm Lê Đình Kị đã nhấn mạnh nguồn mạch truyền thống chảy dào dạt trong những vần thơ Lửa thiêng. Còn nhà thơ Trinh Đờng trong tiểu luận Huy Cận và Lửa thiêng đã cảm nhận sâu sắc nỗi buồn thơng của Huy Cận về quê hơng đất nớc về kiếp ngời đau khổ và lòng yêu đời tha thiết của thi nhân. Các ý kiến này đều chỉ ra đợc lòng yêu đời, tình yêu Tiếng Việt và vẻ đẹp trong trẻo của hồn thơ Huy Cận. Đây là cách nhìn nhận xuất phát từ góc độ chính trị xã hội để xem xét, do đó cha thấy đợc giá trị nghệ thuật đích thực của tập thơ. Sau 1985 đã có một số nhà phê bình văn học nghiên cứu Lửa thiêng với t cách là một sáng tạo nghệ thuật. Đỗ Lai Thuý trong tiểu luận Huy Cận và nỗi khắc khoải không gian đã chỉ ra đợc đặc điểm cơ bản của không gian nghệ thuật Lửa thiêng. đó là không gian hoá thân của thiên đờng, của sự hoà đồng nguyên thuỷ thuở xa [18;234]. Trần Khánh Thành trong chuyên luận Thi pháp thơ Huy Cận đã chỉ ra đặc điểm độc đáo trong thế giới nghệ thuật của Lửa thiêng: thời gian nghệ thuật trong thơ Huy Cận đợc chuyển hoá vào không gian, trở thành thứ không-thời gian hoà quện. Những công trình này đã bớc đầu đi vào khám phá 7 thế giới nghệ thuật đa dạng phong phú của Lửa thiêng tuy nhiên cha làm nổi bật thế giới nghệ thuật đầy đủ và toàn diện bởi đối tợng của họ rộng hơn nên vần đề đợc khái quát mang tính chung cho mọi tác phẩm. Với phơng pháp nghiên cứu mới của thi pháp học chúng tôi khảo sát tập thơ nh một chỉnh thể nghệ thuật, đi sâu nghiên cứu thế giới nghệ thuật phong phú của tập thơ để làm rõ sự sáng tạo độc đáo của nhà thơ và phần nào xác định thi pháp thơ Huy Cận. 3. Phơng pháp nghiên cứu 3.1 Tìm hiểu thế giới nghệ thuật có nghĩa là nhìn tất cả sáng tạo trong một chỉnh thể nghệ thuật. Một chỉnh thể nghệ thuật đựoc tạo thành bởi các cấu trúc ngôn từ nghệ thuật. Do đó trớc hết chúng tôi xuất phát từ văn bản ngôn từ, từ sáng tạo nghệ thuật của nhà thơ thông qua phơng pháp : Khảo sát, thống kê, phân tích để thấy rõ thế giới nghệ thuật đa dạng phong phú của tập thơ. 3.2 Nói đến nghệ thuật là nói đến sáng tạo độc đáo của nhà văn này so với nhà văn khác. Muốn thấy đợc sự sáng tạo độc đáo trong sáng tác của Huy Cận qua Lửa thiêng phải so sánh với các sáng tác của các tác giả khác nh Xuân Diệu, Chế Lan Viên Mặt khác thế giới nghệ thuật Lửa thiêng là thế giới nghệ thuật khởi nguồn thơ Huy Cận nên có thể so sánh với các tập thơ sau để thấy vị trí khởi nguồn của Lửa thiêng đồng thời cũng thấy Lửa thiêng tuy độc đáo nhng không phải là quái thai trong những đứa con nghệ thuật của Huy Cận. 3.3 Ngoài ra cần đối chiếu các yếu tố trong văn bản với các yếu tố ngoài văn bản. Sự đối chiếu này góp phần làm sáng rõ hơn sáng tạo nghệ thuật ngôn từ của tác giả. 4. Giới hạn và phạm vi đề tài 4.1 Giới hạn đề tài Nghiên cứu thế giới nghệ thuật của Lửa thiêng có thể nghiên cứu trên nhiều cấp độ nh con ngời, cấu trúc, ngôn ngữ. . . nhng ở khoá luận này chúng tôi đi sâu nghiên cứu thế giới nghệ thuật trên ba phơng diện cơ bản: - Con ngời trong thế giới nghệ thuật Lửa thiêng. - Không gian thời gian trong thế giới nghệ thuật Lửa thiêng . 8 - Tơng phản giữa con ngời với vũ trụ trong thế giới nghệ thuật nghệ thuật Lửa thiêng , tiêu biểu là Tràng giang. 4.2 Phạm vi đề tài: ở khoá luận này chúng tôi nghiên cứu thế giới nghệ thuật trong tập thơ Lửa thiêng, một tập thơ có giá trị nghệ thuật cao trong sự nghiệp thơ ca Huy Cận. 5. Nhiệm vụ của đề tài - Để khám phá thế giới nghệ thuật trớc hết phải giới thuyết khái niệm thế giới nghệ thuật và các yếu tố của thế giới nghệ thuật. - Đi sâu nghiên cứu thế giới nghệ thuật phong phú của Lửa thiêng trên ba ph- ơng diện cơ bản: Con ngời, không gian thời gian từ đó thấy rõ sự tơng phản giữa con nguời với vũ trụ trong thế giới nghệ thuật Lửa thiêng. 6. Đóng góp và cấu trúc của luận văn 6.1 Đóng góp: Thực hiện những nhiệm vụ với những phơng pháp nêu trên, luận văn của chúng tôi có thể xem là công trình nghiên cứu một cách công phu và có hệ thống về thế giới nghệ thuật đa dạng phong phú của Lửa thiêng. Những kết quả nghiên cứu này có thể đợc vận dụng vào công tác giảng dạy thơ Huy Cận trong trờng phổ thông. 6.2 Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung chính của luận văn đợc triển khai trong ba chơng: - Chơng 1: Khái niệm Thế giới nghệ thuật và Thế giới nghệ thuật trong Thơ mới. - Chơng 2 : Thế giới nghệ thuật Lửa thiêng - Chơng 3 : Tơng phản giữa con ngời với vũ trụ trong thế giới nghệ thuật Lửa thiêng Một thí nghiệm với Tràng giang . 9 Chơng 1 Khái niệm Thế giới nghệ thuật và Thế giới nghệ thuật trong Thơ Mới 1. Khái niệm Thế giới nghệ thuật Văn bản ngôn từ xét từ một mặt là một biểu hiện của hình thức bề ngoài của tác phẩm. Một tác phẩm toàn vẹn xuất hiện nh một thế giới nghệ thuật đ- ợc xây cất từ vật liệu ngôn từ. Biê Linxki đã từng nói : Mọi tác phẩm nghệ thuật đều là thế giới riêng mà khi đi vào đó thì ta buộc phải sống theo các quy luật của nó, thở không khí của nó [9, 29]. Nhà văn Sê đơ rin cũng cho rằng: Tác phẩm văn học là một vũ trụ thu nhỏ, mỗi tác phẩm nghệ thuật là một thế giới khép kín trong bản thân nó [ 9, 29 ]. Thế giới nghệ thuật là sản phẩm mang tính cảm tính, có thể cảm thấy đợc của nghệ sĩ, một kiểu tồn tại đặc thù vừa trong cảm nhận của ngời thởng thức, là sự thống nhất mọi yếu tố đa dạng trong tác phẩm. Thế giới nghệ thuật có cấu trúc, có ý nghĩa riêng, nó chịu sự chi phối của quan niệm nghệ thuật của tác giả về thế giới nh một quy luật tuyệt đối. Do có quy luật nên thế giới nghệ thuật là một cấu tạo hữu hạn, có tính ớc lệ so với thế giới thực tại. Quy luật tồn tại và triển khai của thế giới này là hình thức của nó. Thế giới nghệ thuật bao gồm các yếu tố: Con ngời và thế giới ( Không gian, thời gian, đồ vật, màu sắc. . . ). Trong đó con ngời là nhân tố trung tâm của thế giới nghệ thuật. Thi pháp học không nghiên cứu nhân vật mà tập trung sự chú ý vào con ngời nhằm làm cơ sở cho việc miêu tả nhân vật. Cũng vậy, nó quan tâm đến không gian, thời gian nh những yếu tố chi phối việc cảm thụ miêu tả nhân vật. 1.1. Con ngời trong thế giới nghệ thuật . Chúng ta biết rằng: Văn học là nhân học , Văn học là nghệ thuật miêu tả, biểu hiện con ngời. Văn học xem con ngời là đối tợng chủ yếu. Dù miêu tả thần linh, ma quỷ, miêu tả đồ vật hay giản đơn là miêu tả các nhân vật, văn học đều hớng tới thể hiện con ngời. Có thể nói rằng con ngời là nhân tố trung tâm của thế giới nghệ thuật, chi phối các nhân tố khác. Bởi con ngời 10 . niệm thế giới nghệ thuật. 10 1.1. Con ngời trong thế giới nghệ thuật. 10 1.2. Thời gian không gian trong thế giới nghệ thuật. 12 2. Thế giới nghệ thuật trong. thế giới nghệ thuật trên ba phơng diện cơ bản: - Con ngời trong thế giới nghệ thuật Lửa thiêng. - Không gian thời gian trong thế giới nghệ thuật Lửa thiêng