Tỉ lệ số vụ án có luật sư tham gia bào chữa năm 2018
Nguồn: Báo cáo của Liên đoàn Luật sư Việt Nam Biểu 2.4 Tỉ lệ số vụ án có luật sư tham gia bào chữa năm 2019
Nguồn: Báo cáo của Liên đoàn Luật sư Việt Nam
*Thực trạng hoạt động của luật sư trong phần thủ tục bắt đầu phiên tòa để chuẩn bị cho tranh tụng
Trong thủ tục khởi đầu phiên tòa, mặc dù chưa diễn ra hoạt động tranh tụng của các bên, nhưng đây là bước quan trọng tạo nền tảng cho quá trình tranh tụng tiếp theo.
Trong thủ tục bắt đầu phiên tòa, chủ tọa cần kiểm tra sự có mặt của những người tham gia tố tụng, phổ biến quyền và nghĩa vụ của họ, và xem xét việc thay đổi người tiến hành tố tụng để đảm bảo tính vô tư và khách quan Việc thực hiện đầy đủ các thủ tục này góp phần nâng cao chất lượng tranh tụng Luật sư có thể phát hiện căn cứ để đề nghị thay đổi Thẩm phán, Hội thẩm, KSV, Thư ký hoặc người phiên dịch Ngoài ra, luật sư cũng có thể kịp thời đề xuất triệu tập người làm chứng vắng mặt hoặc thêm người làm chứng, và nếu bị cáo chưa đủ thời gian tối thiểu theo quy định để xét xử, luật sư có thể đề nghị hoãn phiên tòa nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị cáo.
Khi chủ tọa phiên tòa hỏi bị cáo về việc đã nhận quyết định đưa vụ án ra xét xử hay chưa, nếu bị cáo xác nhận đã nhận nhưng số ngày dưới 10 ngày thì không đủ theo quy định pháp luật Trong trường hợp này, luật sư bào chữa có quyền đề nghị hoãn phiên tòa để đảm bảo bị cáo có đủ thời gian nhận quyết định theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015.
Khi bắt đầu phiên tòa, Thẩm phán phải thông báo quyền và nghĩa vụ cho bị cáo Nếu không thực hiện, Luật sư có quyền yêu cầu Thẩm phán phổ biến thông tin này để bảo đảm lợi ích hợp pháp cho bị cáo Ngoài ra, trong thủ tục này, nếu Thẩm phán không hỏi bị cáo về việc thay đổi người tiến hành tố tụng, phiên dịch hay giám định, Luật sư cũng có thể đề nghị cho bị cáo thực hiện các quyền này.
Vai trò của người bào chữa trong thủ tục bắt đầu phiên tòa là rất quan trọng, dù hoạt động tranh tụng chưa diễn ra Sự có mặt của người bào chữa giúp bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của bị cáo, đồng thời đảm bảo tính đầy đủ của những người tham gia tố tụng Điều này tạo tiền đề cho hoạt động tranh tụng diễn ra chất lượng, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp Tuy nhiên, vẫn có những sai sót trong thủ tục, như việc Thẩm phán chưa thực hiện đầy đủ trình tự, hoặc sự vắng mặt của nhân chứng và bị hại mà người bào chữa không phát hiện Ngoài ra, một số đề xuất hoãn phiên tòa của Luật sư không phù hợp và bị bác bỏ, ảnh hưởng đến vị thế của họ trong phiên tòa.
*Thực trạng hoạt động tranh tụng của luật sư khi tiến hành xét hỏi
Mục đích của việc xét hỏi là làm rõ các tình tiết của vụ án, theo quy định của BLTTHS năm 2015 Nhiều chủ thể có quyền hỏi, trong đó chủ tọa, Thẩm phán, Hội thẩm và KSV thường hỏi trước, sau đó mới đến người bào chữa Thực tế cho thấy, nhiều tình tiết đã được làm sáng tỏ trước khi đến lượt người bào chữa Do đó, câu hỏi của người bào chữa cần được chọn lọc kỹ càng để không trùng lặp, đồng thời làm rõ các tình tiết liên quan và đảm bảo có lợi cho bị cáo.
Ví dụ, tại phiên tòa luật sư hỏi bị cáo:
- Bị cáo có nói với gia đình là cố gắng bồi thường cho bị hại đúng không?
- Tại phiên tòa bị cáo vẫn đồng ý chấp nhận bồi thường 100 triệu đúng không?
- Sau khi ra tù tôi sẽ bồi thường cho bị hại
- Bị cáo tham gia bộ đội và có thành tích xuất sắc trong học tập đúng không?
- Bị cáo được tặng giấy khen chiến sĩ tiên tiến trong phong trào học tập và thi đua
- Bị cáo đã tự nguyện ra đầu thú đúng không?
Người bào chữa đã khéo léo đặt câu hỏi để khai thác các tình tiết giảm nhẹ liên quan đến nhân thân của bị cáo, từ đó luật sư có thể đề xuất những tình tiết này nhằm mang lại lợi ích cho bị cáo.
Trong một vụ án khác, luật sư đã đặt ra những câu hỏi ngắn gọn, dễ hiểu và phù hợp với trình độ của bị cáo, nhằm khai thác các tình tiết có lợi cho bị cáo.
- Sau khi bị cáo đâm anh T, bị cáo đi đâu?
- Bị cáo hoảng sợ quá nên sang hàng xóm và nửa tiếng sau bị cáo ra đầu thú
- Bị cáo có sở thích nuôi gà chọi từ bao giờ?
- Bị cáo nuôi gà mấy năm, do ngoại hình của bị cáo kém hơn mọi người nên ngại giao tiếp
- Bị cáo bị làm sao?
- Bị cáo bị về mắt và có khuyết tật ở mặt
- Trong cuộc sống bị cáo có nhiều bạn bè không?
- Bị cáo ít bạn bè, do bị cáo mặc cảm về hình thức
- Bị cáo chăm sóc gà thế nào?
- Bị cáo cho ăn hàng ngày
- Đó là thú vui của bị cáo đúng không?
Trong quá trình hỏi, luật sư thường sử dụng nhiều loại câu hỏi khác nhau như câu hỏi đóng, câu hỏi mở và câu hỏi đối chất Dựa trên câu trả lời của bị cáo và những người tham gia tố tụng khác, luật sư sẽ củng cố các căn cứ để gỡ tội và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho bị cáo.
Trong quá trình xét xử, luật sư đôi khi hỏi lặp lại các vấn đề đã được làm rõ, gây khó khăn cho bị cáo Có những trường hợp, câu hỏi quá phức tạp khiến bị cáo không hiểu và trả lời theo hướng bất lợi Thêm vào đó, trong một số phiên tòa, khi có tình huống phát sinh bất ngờ, một số luật sư vẫn tỏ ra lúng túng trong việc đặt câu hỏi và nhận thức về vấn đề chưa đồng nhất.
Hoạt động tranh tụng của luật sư trong phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự hiện nay đang gặp nhiều thách thức Việc trình bày lời bào chữa và đối đáp của luật sư cần phải được thực hiện một cách rõ ràng và thuyết phục để bảo vệ quyền lợi cho thân chủ Tuy nhiên, thực trạng cho thấy nhiều luật sư vẫn gặp khó khăn trong việc thể hiện quan điểm và lập luận của mình, ảnh hưởng đến chất lượng tranh tụng Do đó, việc nâng cao kỹ năng tranh luận và hiểu biết về quy trình tố tụng là rất cần thiết để cải thiện hiệu quả hoạt động của luật sư trong các phiên tòa.
Khi các bên tiến hành tranh luận và đối đáp trong quá trình tố tụng, đây là thời điểm quan trọng thể hiện sự căng thẳng của vụ án Luật sư bào chữa cần trình bày luận cứ một cách rõ ràng và thuyết phục, nhằm bảo vệ quyền lợi cho thân chủ trong khuôn khổ pháp luật.
Trong quá trình tranh luận tại phiên tòa, luật sư đã kịp thời đưa ra các yêu cầu nhằm đảm bảo vụ án được giải quyết một cách chính xác và khách quan Cụ thể, tại phiên tòa hình sự sơ thẩm ngày 28/02/2020 của TAND tỉnh Thái Bình xét xử bị cáo Lê Thành Minh T về tội “Vận chuyển trái phép chất ma túy”, luật sư đã yêu cầu giám định bổ sung để làm rõ các tình tiết liên quan đến vụ án Luật sư đề nghị HĐXX xem xét lại Kết luận giám định pháp y tâm thần số 27, nhấn mạnh rằng chứng cứ này vi phạm hình thức theo Thông tư 18 Ông cũng chỉ ra rằng tại thời điểm giám định, bị cáo có biểu hiện hạn chế khả năng nhận thức và điều khiển hành vi, mặc dù VKS khẳng định kết luận giám định là hợp lệ theo quy định pháp luật, luật sư vẫn kiên quyết bảo vệ quan điểm cần xem xét lại kết luận giám định.
Kết luận giám định không đảm bảo về mặt hình thức, vì vậy cần bổ sung hồ sơ chứng cứ liên quan đến tình trạng tiếp xúc và huyết áp Trong những trường hợp khác, nếu luận tội của Viện Kiểm sát phù hợp với hành vi phạm tội của bị cáo, luật sư sẽ khai thác các tình tiết nhân thân để giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho bị cáo Tại phiên tòa sơ thẩm ngày 26/02/2020 của TAND tỉnh Sơn La, bị cáo Tếnh đã được xét xử.
Luật sư bào chữa cho bị cáo trong vụ án “Mua bán trái phép chất ma túy” đã đề nghị HĐXX xem xét nguyên nhân và điều kiện dẫn đến hành vi phạm tội của bị cáo, nhấn mạnh rằng bị cáo là người dân tộc thiểu số sống trong vùng kinh tế - xã hội khó khăn, có trình độ văn hóa thấp và nhận thức pháp luật hạn chế Luật sư cũng cho biết bị cáo chỉ là trung gian, đồng phạm trong việc mua bán ma túy, và gia đình bị cáo có nhiều người có công với nước Do đó, luật sư đề nghị áp dụng các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự theo quy định của BLHS, xử phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt để tạo cơ hội cho bị cáo sửa chữa sai lầm và trở thành người có ích cho xã hội, đồng thời xem xét miễn hình phạt bổ sung và án phí cho bị cáo.