BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TAO TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN LÊ THỊ THÙY ĐÁNH GIÁ ẢNH HƢỞNG CỦA HẠN HÁN ĐẾN SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP HUYỆN PHÙ CÁT, TỈNH BÌNH ĐỊNH LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ Bình Định – Năm 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TAO TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN LÊ THỊ THÙY ĐÁNH GIÁ ẢNH HƢỞNG CỦA HẠN HÁN ĐẾN SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP HUYỆN PHÙ CÁT, TỈNH BÌNH ĐỊNH Chun ngành: ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN Mã số : 44 02 17 Ngƣời hƣớng dẫn: TS TRƢƠNG QUANG HIỂN LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài: “Đánh giá ảnh hưởng hạn hán đến sản xuất nông nghiệp huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định” cơng trình nghiên cứu thân hướng dẫn TS Trương Quang Hiển Các kết trình bày luận văn trung thực chưa công bố cơng trình khác Một số kế thừa nghiên cứu người khác trích dẫn rõ ràng, xác Tác giả luận văn Lê Thị Thùy LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giúp đỡ, hướng dẫn vô quý báu TS Trương Quang Hiển, người hướng dẫn khoa học hết lịng bảo tận tình tạo điều kiện thuận lợi cho em suốt trình thực luận văn Em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Quý thầy, cô giáo Khoa Địa Lí – Địa Chính (nay thuộc Khoa Tự Nhiên), Trường Đại Học Quy Nhơn dìu dắt, dạy dỗ truyền đạt kiến thức bổ ích, tận tình giúp đỡ em suốt trình học tập thực luận văn Em xin cảm ơn lãnh đạo, cán Trung tâm khí tượng thủy văn, UBND huyện Phù Cát, Chi Cục Thủy Lợi tỉnh Bình Định người dân địa bàn huyện Phù Cát nhiệt tình giúp đỡ, cung cấp tài liệu, thơng tin cần thiết q trình thực đề tài Em xin chân thành cảm ơn gia đình, nhà trường, đồng nghiệp, bạn bè, người thân động viên, khích lệ giúp đỡ q trình học tập hoàn thành luận văn Mặc dù cố gắng nhiều, luận văn không tránh khỏi thiếu sót, hạn chế Tác giả kính mong Hội đồng khoa học, quý thầy cô giáo, người quan tâm đến đề tài thông cảm, dẫn, giúp đỡ đóng góp ý kiến để đề tài hồn thiện Xin chân thành cảm ơn! Bình Định, ngày tháng năm 2019 Tác giả Lê Thị Thùy MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Bảng chữ viết tắt Danh mục bảng Danh mục hình ảnh MỞ ĐẦU 1 Lý chọn đề tài Mục tiêu nghiên cứu Đối tượng phạm vi nghiên cứu Nội dung nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu Ý nghĩa khoa học thực tiễn đề tài CHƢƠNG TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1 Các định nghĩa phân loại hạn hán 1.1.1 Khái niệm hạn hán 1.1.2 Phân loại hạn hán 1.2 Các đặc trưng hạn hán 1.3 Các yếu tố khí tượng vùng nghiên cứu 1.3.1 Chỉ số chuẩn hóa giáng thủy SPI 1.3.2 Chỉ số khô hạn PDI 1.3.3 Quy trình xây dựng đồ trạng hạn hán 1.4 Tổng quan nghiên cứu hạn hán giới Việt Nam .13 1.4.1 Trên giới 13 1.4.2 Ở Việt Nam .15 1.5 Tác động hạn hán đến sản xuất nông nghiệp 17 1.5.1 Vấn đề suy thối đất nơng nghiệp 17 1.5.2 Ảnh hưởng hạn hán đến sản xuất nông nghiệp 19 1.6 Một vài số hạn hán 21 CHƢƠNG ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ HIỆN TRẠNG SỬ DỤNG ĐẤT NƠNG NGHIỆP HUYỆN PHÙ CÁT, TỈNH BÌNH ĐỊNH .32 2.1 Vị trí địa lí 32 2.2 Điều kiện tự nhiên huyện Phù Cát 33 2.2.1 Địa hình, địa mạo 33 2.2.2 Khí hậu, thời tiết .34 2.2.3 Thủy văn 35 2.2.4 Thảm thực vật 37 2.2.5 Thổ nhưỡng .37 2.2.6 Tài nguyên nước 38 2.3 Điều kiện kinh tế - xã hội 40 2.3.1 Dân cư - nguồn lao động 40 2.4 Hiện trạng sử dụng đất nơng nghiệp huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định 42 Chƣơng ĐÁNH GIÁ ẢNH HƢỞNG HẠN HÁN ĐẾN SẢN XUẤT NƠNG NGHIỆP HUYỆN PHÙ CÁT, TỈNH BÌNH ĐỊNH 47 3.1 Tình hình sản xuất nơng nghiệp huyện Phù Cát giai đoạn 2010-2018.47 3.1.1 Ngành trồng trọt 47 3.1.2 Ngành lâm nghiệp 50 3.2 Tình hình hạn hán huyện Phù Cát giai đoạn 2010-2018 51 3.2.1 Diễn biến tình hình hạn hán huyện Phù Cát giai đoạn 2010-2018 51 3.2.2 Nguyên nhân gây hạn hán địa phương 53 3.2.3 Xác định mức độ hạn hán dựa yếu tố PDI 55 3.2.4 Xây dựng đồ trạng hạn hán qua năm 58 3.3 Đánh giá ảnh hưởng hạn hán đến sản xuất nông nghiệp huyện Phù Cát giai đoạn 2010 - 2018 58 3.3.1 Cơ sở đánh giá ảnh hưởng hạn hán 58 3.3.2 Ảnh hưởng hạn hán đến sản xuất nông nghiệp huyện Phù Cát giai đoạn 2010-2018 64 3.4 Một số giải pháp nhằm hạn chế ảnh hưởng hạn hán đến sản xuất nông nghiệp huyện Phù Cát 71 3.4.1 Giải pháp sách 72 3.4.2 Giải pháp quyền địa phương 72 3.4.3 Giải pháp công tác thủy lợi 74 3.4.4 Giải pháp người dân 74 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 81 PHỤ LỤC QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (bản sao) DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết đầy đủ STT Chữ viết tắt Sản xuất nông nghiệp SXNN Đơn vị tính ĐVT Nơng, lâm, thủy sản N-L-T Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp Thương mại, dịch vụ TM, DV Nông, lâm, ngư nghiệp N-L-NN Công nghiệp, dịch vụ CN, DV Cụm công nghiệp CCN Giá trị sản xuất GTSX 10 Nông nghiệp 11 Ủy ban nhân dân 12 Nông nghiệp phát triển nông thôn 13 Đồng sông Cửu Long ĐBSCL 14 Tổ chức khí tượng giới WMO 15 Cơ quan Hàng Khơng Vũ Trụ Hoa Kì NASA 16 Chỉ số chuẩn hóa giáng thủy SPI 17 Chỉ số nghèo nước WPI 18 Chỉ số Ped PDI 19 Chỉ số khắc nghiệt hạn theo Palmer PDSI 20 Chỉ số hạn thực tế EDI 21 Chỉ số khô hạn thực vật CN, TTCN NN UBND NN & PTNT TVDI DANH MỤC BẢNG STT Số hiệu bảng Tên bảng Trang 1.1 Cấp độ khô hạn số TVDI theo phương pháp viễn thám 13 1.2 Phân cấp mức độ hạn theo số PDSI 22 1.3 Phân cấp mức độ hạn theo số SPI 23 1.4 Phân cấp hạn theo số PAI 24 1.5 Phân cấp mức độ hạn theo số PDI 25 1.6 Phân cấp hạn theo số J 26 1.7 Phân cấp hạn theo số PE 26 1.8 Phân cấp ngưỡng hạn theo số RAI 27 1.9 Phân cấp ngưỡng hạn theo số K 28 10 1.10 Phân cấp hạn theo số P 28 11 1.11 Phân cấp hạng theo tần số giáng thủy hàng năm 29 12 1.12 Phân cấp hạn khí tượng theo số EDI 29 13 2.1 Cơ cấu sử dụng đất huyện Phù Cát năm 2018 42 14 2.2 Hiện trạng sử dụng đất huyện Phù Cát năm 2010 2018 43 15 3.1 Sản xuất trồng trọt 47 16 3.2 Diện tích loại rừng hoạt động lâm sinh huyện Phù Cát 50 17 3.3 Diễn biến tình hình hạn hán giai đoạn 2010-2018 53 18 3.4 Xác định số khô hạn TVDI dựa hàm tương quan 57 19 3.5 So sánh mức độ khô hạn PDI TVDI 57 20 3.6 Mức độ khô hạn TVDI dựa hàm tương quan 58 21 3.7 Mức độ hạn hán theo vùng SXNN huyện Phù Cát 62 22 3.8 Thống kê diện tích lúa bị hạn huyện Phù Cát 67 23 3.9 Đặc điểm loài sâu bệnh hại lúa 70 DANH MỤC HÌNH ẢNH STT Số hiệu hình Tên hình Trang 1.1 Quy trình xử lí ảnh viễn thám 10 1.2 Ảnh viễn thám MODIS chưa qua xử lí 11 1.3 Tương quan khơng gian LST-NDVI 12 2.1 Biểu đồ cấu sử dụng đất huyện Phù Cát năm 2018 43 2.2 Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp huyện Phù Cát 45 3.1 Diễn biến TVDI PDI theo thời gian huyện Phù Cát 55 3.2 Tương quan PDI TVDI huyện Phù Cát 56 3.3 Đồ thị phân bố chuẩn liệu 56 3.4 Diễn biến lượng mưa SPI trạm Phù Cát theo thời gian 60 10 3.5 Diễn biến số PDI, lượng mưa nhiệt độ trạm Phù Cát 61 11 3.6 Sơ đồ chuyến khảo sát thực địa địa bàn Phù Cát 63 12 3.7 Diện tích lúa huyện Phù Cát theo vụ 65 13 3.8 Sản lượng lúa huyện Phù Cát theo vụ 66 14 3.9 Năng suất lúa huyện Phù Cát theo vụ 67 80 - Tiếp tục đầu tư sửa chữa, nâng cấp hồ chứa hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng nhằm bảo đảm an toàn đập, ổn định nguồn nước tưới dân sinh; đồng thời sớm đầu tư xây dựng thêm hồ chứa nước… - Hỗ trợ kinh phí, giống…kịp thời vùng xảy hạn hán để người dân yên tâm sản xuất - Chuyển đổi cần bố trí mùa vụ hợp lý, nhóm trồng phù hợp với điều kiện tiểu vùng sinh thái nhằm tiết kiệm nguồn nước điều kiện nắng hạn gay gắt, né tránh mưa lũ, giảm thiểu tổn thất thiên tai gây Chuyển đổi cấu trồng đất lúa phải gắn với thị trường, hình thành liên minh doanh nghiệp nông dân để bao tiêu sản phẩm cho nông dân Chuyển đổi tạo thành vùng sản xuất hàng hóa, vùng nguyên liệu để thuận tiện cho việc tiêu thụ sản phẩm, phát triển bền vững; phải sở tình hình thực trạng sở hạ tầng địa phương, gắn với quy hoạch xây dựng nơng thơn Cây trồng chuyển đổi có sức cạnh tranh cao, thay nhập ngô, đậu tương, lạc, rau hoa… Chuyển đổi cấu trồng phải đáp ứng yêu cầu nâng cao thu nhập cho nhân dân, tạo việc làm chỗ có thu nhập cao - Các cấp quyền có liên quan tiếp tục làm tốt công tác dự báo tình hình hạn hán cách nhanh chóng, cẩn thận để người dân chủ động phòng chống hạn cách kịp thời có hiệu  Đối với người dân Tiếp tục tìm hiểu, nắm bắt thơng tin hạn hán để phát sớm nhằm ứng phó kịp thời với hạn hán; rèn luyện thói quen thích ứng với hạn hán sản xuất nông nghiệp Làm theo dẫn cấp quyền góp phần phịng, chống hạn hán địa phương 81 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Trần Thị Minh Châu, Huỳnh Văn Chương, Trần Thị Phượng, “Xây dựng đồ phân vùng khả hạn hán đất trồng lúa dựa vào số chuẩn giáng thủy huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng” Khoa Tài nguyên đất Môi trường nông nghiệp, Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế [2] Chi Cục Thủy lợi tỉnh Bình Định, Báo cáo thống kê tình hình sản xuất nơng nghiệp địa bàn tỉnh [3] Ngơ Thị Thanh Hương (2018), Dự tính biến đổi hạn hán Việt Nam từ sản phẩm mơ hình khí hậu khu vực [4] Trần Hùng Sử dụng tư liệu MODIS theo dõi độ ẩm đất/thực vật bề mặt: Thử nghiệm với số mức khô hạn nhiệt độ - thực vật (TVDI) Công ty tư vấn GeoViệt (*the user guide for the MODIS 11 Level product http://www.icess.ucsb.edu/modis/LstUsrGuide/usrguide_mod11.html#sds) [5] Nguyễn Quang Kim (2005), Nghiên cứu dự báo hạn hán vùng Nam Trung Bộ Tây Nguyên xây dựng giải pháp phòng chống Báo cáo tổng kết Đề tài cấp Nhà nước KC.08.22, Trường Đại học Thủy lợi - Cơ sở 2, TP HCM [6] Vũ Thị Thu Lan (2015), Nghiên cứu đánh giá tác động hạn kinh tế xã hội hạ du sông Hồng đề xuất giải pháp ứng phó Báo cáo tổng kết đề tài cấp Nhà nước KC08/11-15, Viện Địa lý, Hà Nội [7] Nguyễn Hoàng Khánh Linh*, Trương Đỗ Minh Phượng, Trần An, “Đánh giá tác động hạn hán đến sản xuất nông nghiệp huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế dựa số khô hạn trích xuất từ ảnh viễn thám” Trường Đại Học Nông Lâm, Đại Học Huế, 102 Phùng Hưng, Huế, Việt Nam 82 [8] Châu Võ Thông*, Trần Thị Diễm My, Nguyễn Hữu Ngữ, Dương Quốc Nõn, Nguyến Thị Nhật Linh, “Nghiên cứu ảnh hưởng hạn hán đến sử dụng đất nông nghiệp huyện Nông Sơn, tỉnh Quảng Nam” Trường Đại học Nông Lâm – Đại học Huế [9] Phan Văn Thơ, Tôn Thị Thùy Dương, Nguyễn Thành Phương, “Xây dựng đồ hạn hán huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định với hỗ trợ cơng nghệ viễn thám GIS” Khoa Địa lí - Địa chính, Trường Đại học Quy Nhơn [10] Trần Văn Tý, Đặng Thị Thu Hoài Huỳnh Vương Thu Minh “Xây dựng đồ hạn hán đồng Sông Cửu Long bối cảnh biến đổi khí hậu” Khoa Cơng nghệ, Trường Đại Học Cần Thơ; Khoa Môi Trường & Tài Nguyên Thiên nhiên, Trường Đại học Cần Thơ [11] UBND huyện Phù Cát năm 2018, Báo cáo thống kê kinh tế-xã hội [12] Viện khoa học Khí tượng Thủy văn Biến đổi khí hậu (2017), Sổ tay biển đổi khí hậu [13] Anish C Turlapaty, Graduate Student, Valentine Anantharaj, Nicolas H Younan 2009 ASPRS 2009 Annual Conference Baltimore, Maryland March 9-13, 2009 [14] Analysis of project drought hazards for Hungary, J Bartholy, R Pongrácz, and B Hollósi PHỤ LỤC Hình Đập dâng Gai Hình Nơi lắp đặt trạm máy bơm (giếng khoan) MINH HỌA THỰC ĐỊA Hình Tuyến thực địa xã Cát Tƣờng, Phù Cát Hình Tuyến thực địa xã Cát Lâm, Phù Cát Hình Tuyến thực địa thôn Lộc Khánh, xã Cát Hƣng, Phù Cát Hình Tuyến thực địa Hồ Hội Sơn, xã Cát Sơn, Phù Cát (Thu nhỏ từ đồ tỉ lệ 1: 50.000) Người biên tập: Lê Thị Thùy Người hướng dẫn: TS Trương Quang Hiển Hình 13 Bản đồ hạn hán tháng năm 2010 huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định (Thu nhỏ từ đồ tỉ lệ 1: 50.000) Người biên tập: Lê Thị Thùy Người hướng dẫn: TS Trương Quang Hiển Hình 14 Bản đồ hạn hán tháng năm 2015 huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định (Thu nhỏ từ đồ tỉ lệ 1: 50.000) Người biên tập: Lê Thị Thùy Người hướng dẫn: TS Trương Quang Hiển Hình 15 Bản đồ hạn hán tháng năm 2018 huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định (Thu nhỏ từ đồ tỉ lệ 1: 50.000) Người biên tập: Lê Thị Thùy Người hướng dẫn: TS Trương Quang Hiển Hình Bản đồ hành huyện Phù Cát (Thu nhỏ từ đồ tỉ lệ 1: 50.000) Người biên tập: Lê Thị Thùy Người hướng dẫn: TS Trương Quang Hiển Hình Bản đồ địa hình huyện Phù Cát (Thu nhỏ từ đồ tỉ lệ 1: 50.000) Người biên tập: Lê Thị Thùy Người hướng dẫn: TS Trương Quang Hiển Hình Bản đồ nhiệt độ trung bình huyện Phù Cát (Thu nhỏ từ đồ tỉ lệ 1: 50.000) Người biên tập: Lê Thị Thùy Người hướng dẫn: TS Trương Quang Hiển Hình 10 Bản đồ lƣợng mƣa trung bình huyện Phù Cát (Thu nhỏ từ đồ tỉ lệ 1: 50.000) Người biên tập: Lê Thị Thùy Người hướng dẫn: TS Trương Quang Hiển Hình 11 Bản đồ thủy văn huyện Phù Cát (Thu nhỏ từ đồ tỉ lệ 1: 50.000) Người biên tập: Lê Thị Thùy Người hướng dẫn: TS Trương Quang Hiển Hình 12 Bản đồ nhóm đất huyện Phù Cát ... ? ?Đánh giá ảnh hưởng hạn hán đến sản xuất nông nghiệp huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định? ?? Mục tiêu nghiên cứu - Đánh giá tình hình hạn hán ảnh hưởng hạn hán đến đất trồng lúa huyện Phù Cát, tỉnh Bình. .. dụng đất nông nghiệp huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định 42 Chƣơng ĐÁNH GIÁ ẢNH HƢỞNG HẠN HÁN ĐẾN SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP HUYỆN PHÙ CÁT, TỈNH BÌNH ĐỊNH 47 3.1 Tình hình sản xuất nơng nghiệp huyện Phù Cát... sở đánh giá ảnh hưởng hạn hán 58 3.3.2 Ảnh hưởng hạn hán đến sản xuất nông nghiệp huyện Phù Cát giai đoạn 2010-2018 64 3.4 Một số giải pháp nhằm hạn chế ảnh hưởng hạn hán đến sản