Điều đó đòi hỏi Đảng và Nhà nước phải có một chiến lược phát triển Giáo dục và Đào tạo và phải được cụ thể hóa trong việc xây dựng chương trình, nội dung và kế hoạch giảng dạy ở các trườ
Lí do ch ọn đề tài
1.1 Xuất phát từ yêu cầu đổi mới toàn diện trong giáo dục
Trước yêu cầu ngày càng cao về nguồn nhân lực chất lượng trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, Đảng và Nhà nước cần xây dựng chiến lược phát triển Giáo dục và Đào tạo Chiến lược này phải cụ thể hóa thông qua việc thiết kế chương trình, nội dung và kế hoạch giảng dạy tại các trường đại học, nhằm đào tạo nhân lực trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài, và phát triển phẩm chất cũng như năng lực tự học, sáng tạo của người học.
Hội nghị Trung ương 8 khóa XI đã chỉ đạo việc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, nhấn mạnh sự chuyển hướng từ việc truyền thụ tri thức sang việc hình thành năng lực cho người học Để đánh giá năng lực dạy học của sinh viên ngành Sư phạm, cần dựa vào Chuẩn nghề nghiệp nhằm xác định mức độ đáp ứng của sinh viên với yêu cầu thực tiễn Điều này sẽ định hướng xây dựng chương trình và phương pháp đào tạo, từ đó nâng cao chất lượng giáo viên và thực hiện yêu cầu đổi mới giáo dục theo Nghị quyết đã đề ra.
Chất lượng giáo dục tại Việt Nam đã có những cải thiện đáng kể trong những năm gần đây, nhưng vẫn chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đặc biệt là trong đào tạo tại các trường đại học, bao gồm cả các trường Đại học Sư phạm Ngành giáo dục và các trường ĐHSP đang nỗ lực cải tiến chương trình đào tạo, hình thức giảng dạy, phương pháp kiểm tra - đánh giá và xây dựng chuẩn đầu ra để phù hợp hơn với nhu cầu xã hội.
Chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học phổ thông được ban hành theo Thông tư số 30/2009/TT-BGDĐT nhằm định hướng cho các trường sư phạm xây dựng chương trình đào tạo giáo viên đáp ứng nhu cầu xã hội trong thời kỳ đổi mới Năng lực dạy học (NLDH) là phẩm chất căn bản và thiết yếu của giáo viên, đặc biệt là giáo viên trung học phổ thông Việc hình thành và rèn luyện NLDH cần được thực hiện ngay từ khi sinh viên vào trường sư phạm, vì đây là năng lực không thể thiếu và ảnh hưởng lớn đến kết quả dạy học Rèn luyện tốt NLDH giúp giáo viên phát triển tư duy sư phạm linh hoạt và kịp thời định hướng hành động sư phạm của mình.
Trong quá trình đào tạo tại các trường sư phạm, bên cạnh việc trang bị cho sinh viên kiến thức khoa học cơ bản, cần chú trọng phát triển các năng lực sư phạm thiết yếu, đặc biệt là kỹ năng dạy học Điều này nhằm đáp ứng Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
1.2 Xuất phát từ vị trí của NLDH trong các phẩm chất của người giáo viên
Chuẩn đầu ra của các trường ĐHSP và Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT do Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định nhấn mạnh NLDH (năng lực dạy học) là tiêu chuẩn bắt buộc cho giáo viên Nghiên cứu cũng khẳng định rằng giáo viên đóng vai trò trung tâm trong mọi chương trình cải cách giáo dục Điều này cho thấy NLDH của giáo viên có tầm quan trọng đặc biệt không chỉ đối với nghề dạy học mà còn đối với sinh viên ngành Sư phạm.
1.3 Xuất phát từ những hạn chế trong chương trình đào tạo và đánh giá NLDH của sinh viên ởcác trường Sư phạm
Chương trình đào tạo của một số trường Đại học Sư phạm hiện nay có nhiều ưu điểm nhưng cũng tồn tại một số hạn chế đáng kể Cụ thể, việc đánh giá chủ yếu tập trung vào kiến thức, trong khi kỹ năng chưa được chú trọng đúng mức Chương trình đào tạo giáo viên vẫn nặng về lý thuyết và thời gian thực hành nghiệp vụ sư phạm còn hạn chế Đặc biệt, mối liên kết giữa đào tạo giáo viên tại trường đại học và kỹ năng nghề nghiệp cho sinh viên ở trường phổ thông còn yếu, chưa khai thác hiệu quả tiềm năng của giáo dục phổ thông để hỗ trợ quá trình đào tạo.
Hiện nay, nhiều trường ĐHSP chưa xây dựng quy trình và tiêu chí đánh giá năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên, dẫn đến việc đánh giá chủ yếu phụ thuộc vào giáo viên ở các trường phổ thông Thông tin về kết quả đào tạo sinh viên chỉ dừng lại ở các bài kiểm tra và kỳ thi kết thúc môn học, thiếu tính toàn diện và không đủ thông tin phản hồi để điều chỉnh chương trình đào tạo tại các trường ĐHSP.
Nhằm góp phần vào công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên sinh học tương lai, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá năng lực dạy học của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học trong thực tập sư phạm”.
M ục đích nghiên cứ u
Xây dựng quy trình đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH trong thực tập sư phạm (TTSP).
Gi ả thuy ế t khoa h ọ c
Xây dựng quy trình và tiêu chí đánh giá NLDH cho sinh viên ngành SPSH một cách rõ ràng sẽ giúp đánh giá chính xác và khách quan Điều này cung cấp những dữ liệu quan trọng để định hướng hoạt động đào tạo giáo viên.
Khách thể và đối tượng nghiên cứu
Quá trình đào tạo ngành SPSH tại Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên
NLDH, quy trình, tiêu chí đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH ở trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên.
Nhi ệ m v ụ nghiên c ứ u
5.1 Nghiên cứu cơ sở lý luận về NLDH, đánh giá NLDH tại Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên
5.2 Nghiên cứu thực trạng đánh giá NLDH, chương trình đào tạo ngành SPSH tại Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên
5.3 Xây dựng quy trình, tiêu chí đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH tại Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên
5.4 Thực nghiệm đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH tại Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên.
Phương pháp nghiên cứ u
- Nghiên cứu các tài liệu, công trình làm cơ sở cho việc xây dựng quy trình đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH
Nghiên cứu các tài liệu và công trình liên quan đến tiêu chuẩn và phẩm chất nghề nghiệp của giáo viên là cần thiết để xây dựng tiêu chí đánh giá năng lực dạy học (NLDH) cho sinh viên ngành Sư phạm học Việc này giúp đảm bảo rằng các tiêu chí đánh giá được thiết lập dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển năng lực cho sinh viên.
- Nghiên cứu chương trình đào tạo NLDH cho sinh viên ngành SPSH của
Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên để đánh giá thực trạng
Nghiên cứu tài liệu liên quan đến kiến thức chuyên ngành Sinh học và nghiệp vụ sư phạm là cần thiết để xây dựng tiêu chí, minh chứng và đánh giá năng lực dạy học của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học tại Trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên.
6.2 Phương pháp điều tra cơ bản
- Điều tra thực trạng NLDH của sinh viên ngành SPSH ở trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên trong TTSP cuối khóa tại trường phổ thông
Trao đổi với giáo viên Sinh học về quy trình, tiêu chí đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH thông qua phiếu hỏi
Thực nghiệm đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH trong thời gian TTSP cuối khóa tại trường THPT
Sử dụng toán thống kê và các phần mềm tin học là cần thiết để hỗ trợ tổng hợp và phân tích dữ liệu, đồng thời đánh giá độ tin cậy của quy trình, tiêu chí đề xuất và kết quả thực nghiệm.
Những đóng góp mới của luận văn
- Xác định được cấu trúc NLDH của sinh viên ngành SPSH
- Xây dựng được quy trình đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH
- Xác định được hệ thống tiêu chí đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH
- Đề xuất được định hướng điều chỉnh chương trình đào tạo NLDH của sinh viên ngành SPSH
- Xây dựng được tài liệu hướng dẫn đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH trong TTSP tại trường THPT.
Gi ớ i h ạ n nghiên c ứ u
Bài luận này tập trung vào việc xây dựng quy trình và tiêu chí đánh giá năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học thuộc Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, đặc biệt vào thời điểm thực tập sư phạm cuối khóa tại các trường trung học phổ thông Mục tiêu là xác định các tiêu chí cụ thể để đánh giá hiệu quả giảng dạy của sinh viên, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong giáo dục.
C ấ u trúc lu ận văn
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn đánh giá NLDH của sinh viên ngành sư phạm Sinh học
Chương 2: Đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH ở trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên
Chương 3: Kiểm nghiệm và đánh giá.
CƠ SỞ LÝ LU Ậ N VÀ TH Ự C TI ỄN ĐÁNH GIÁ NĂNG
T ổ ng quan v ấ n đề nghiên c ứ u
1.1.1 Những nghiên cứu ởnước ngoài về NLDH
Sự hình thành năng lực sư phạm, đặc biệt là năng lực dạy học (NLDH), đóng vai trò quan trọng trong đào tạo nghề sư phạm, như đã được khẳng định tại hội thảo khoa học APEID của UNESCO tại Seoul Các báo cáo tại hội thảo nhấn mạnh không chỉ hệ thống tri thức mà còn tầm quan trọng của NLDH trong quá trình đào tạo Các nước có nền giáo dục phát triển đã tiến hành nghiên cứu về vấn đề này từ nhiều góc độ khác nhau, dựa trên đặc điểm và tình hình kinh tế của mỗi quốc gia Tại Mỹ và một số quốc gia khác, nghiên cứu về NLDH được dựa trên tâm lý học hành vi và chức năng, trong đó việc hình thành năng lực sư phạm, đặc biệt là năng lực thực hành dạy học, được tổ chức thành quá trình rèn luyện hành vi của sinh viên theo quan điểm của các nhà nghiên cứu như J.Oat-Son, A.Pojoux, và F.Skin-nơ Nhiều công trình nghiên cứu và giảng dạy về chủ đề này, chẳng hạn như “The process of learning” của J.B.Bigs và Tellfer (1987), đã góp phần làm rõ hơn về NLDH.
Cuốn sách “Beginning teaching” của K Barry và L King (1993) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nghiên cứu cấu trúc nhân cách và năng lực sư phạm của giáo viên, đặc biệt trong bối cảnh Liên Xô và các nước Xã hội chủ nghĩa Đông Âu trước đây Sự hình thành năng lực dạy học (NLDH) không chỉ diễn ra trong quá trình đào tạo mà còn được hoàn thiện qua thực tiễn giảng dạy.
Người đầu tiên nghiên cứu vấn đề này là N.V.Cudomina với công trình
Hình thành các năng lực sư phạm là quá trình xác định những kỹ năng cần thiết cho giáo viên, đồng thời phát hiện và bồi dưỡng các năng khiếu sư phạm của họ.
Tác giả O.A Apđulinna trong tác phẩm “Bàn về kỹ năng sư phạm” đã xây dựng một hệ thống lý luận tương đối hoàn chỉnh về kỹ năng sư phạm Ông phân biệt hai nhóm kỹ năng sư phạm cơ bản: kỹ năng chung và kỹ năng chuyên biệt cho từng hoạt động Bên cạnh đó, tác giả cũng chỉ ra nội dung cụ thể của từng kỹ năng sư phạm.
Trong tác phẩm “Những phẩm chất tâm lý của người giáo viên”, Ph.N.Gô-nô-boolin đã nêu rõ những năng lực sư phạm thiết yếu mà giáo viên cần có, cùng với các phương pháp rèn luyện để hình thành, phát triển và hoàn thiện những năng lực này.
Trong nghiên cứu "Hình thành các kỹ năng, kỹ xảo sư phạm trong điều kiện giáo dục đại học", X.L.kixegov và cộng sự đã chỉ ra hơn 100 kỹ năng, trong đó có 50 kỹ năng cơ bản cần thiết cho nghề giáo Nghiên cứu cũng nêu rõ con đường và các giai đoạn hình thành những kỹ năng này Tương tự, O.A.Apđulinna trong công trình "Nội dung và cấu trúc hình thành sư phạm trong các trường đại học sư phạm giai đoạn hiện nay" đã xác định và sắp xếp một hệ thống các kỹ năng sư phạm theo thứ bậc.
Đánh giá trong giáo dục đại học là một vấn đề được nhiều quốc gia quan tâm, với nhiều nghiên cứu nổi bật từ các tác giả như Roth và Mahoney (1975), Erwin (1991), Boston (2002), Gronlund (1985) và Howard (1986) Những nghiên cứu này góp phần làm sáng tỏ tầm quan trọng và các phương pháp đánh giá trong bối cảnh giáo dục đại học.
Các nghiên cứu đã xác định các tiêu chí đánh giá năng lực giảng dạy của giáo viên, với sự đóng góp của nhiều tác giả như Alnoor, A.G; Yuanxiang, Guo; Abudhuim, F.S (2007); Brookhart, Susan M (2011); và Maryam Ilanlou, Maryam Zand (2011).
Các nghiên cứu về đánh giá trong giáo dục đại học chủ yếu tập trung vào việc đánh giá sinh viên, giảng viên và chương trình đào tạo tại các cơ sở giáo dục Mặc dù nghiên cứu về NLDH đã chỉ ra nội dung và phương pháp đào tạo tay nghề cho sinh viên sư phạm, nhưng vẫn còn thiếu các nghiên cứu sâu về năng lực sư phạm cụ thể Để đào tạo giáo viên đáp ứng yêu cầu của nhà trường và xã hội, cần thiết phải tiến hành các nghiên cứu chi tiết hơn về vấn đề này.
1.1.2 Những nghiên cứu ởtrong nước về NLDH
Vấn đề rèn luyện năng lực dạy học (NLDH) cho sinh viên sư phạm đã được các tác giả nghiên cứu từ những năm 80 của thế kỷ XX Trước đó, các trường sư phạm thường tổ chức hội nghị chuyên đề tổng kết chương trình đào tạo, nhưng những hội nghị này chủ yếu mang tính hình thức và thường chỉ báo cáo lại thành tích thực tập, dẫn đến giá trị khoa học của chúng còn thấp.
Vào năm 1987, tác giả Nguyễn Cảnh Toàn đã chủ trì một nghiên cứu về "Hệ đào tạo giáo dục phổ thông trung học" với phương pháp học có hướng dẫn kết hợp thực tập dài hạn tại trường phổ thông, đồng thời biên soạn nhiều tài liệu thực hành giảng dạy.
Từ năm 1986, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai chủ trương đổi mới quy trình đào tạo, đặc biệt chú trọng đến việc rèn luyện nghiệp vụ sư phạm Điều này đã dẫn đến việc các hoạt động thực hành và thực tập sư phạm được quan tâm hơn, với nhiều trường bắt đầu coi trọng sự quan trọng của chúng trong quá trình đào tạo giáo viên.
NLDH và coi đólà đòn bẩy chất lượng đào tạo sư phạm
Năm 1995, tác giả Trần Anh Tuấn đã công bố luận án mang tên “Xây dựng quy trình luyện tập các kỹ năng giảng dạy cơ bản trong các hình thức thực hành, thực tập sư phạm” Đây là một nghiên cứu công phu, được thực hiện trên nhiều trường sư phạm trên toàn quốc, với dữ liệu khảo sát từ đông đảo sinh viên ở các khoa và chuyên ngành khác nhau, cùng với sự tham gia của nhiều giáo viên hướng dẫn tại các trường phổ thông Luận án đã đề xuất một quy trình rèn luyện các kỹ năng dạy học cơ bản thông qua hoạt động thực hành thực tập.
Nguyễn Đình Chỉnh và Phạm Trọng Thanh đã nghiên cứu sâu về vai trò của hoạt động thực tập trong việc rèn luyện kỹ năng sư phạm, từ đó làm cơ sở cho công tác chỉ đạo thực tập tại các trường sư phạm Nghiên cứu này được trình bày trong cuốn sách “Kiến tập và thực tập sư phạm”, xuất bản năm 1999.
Trong hội thảo khoa học lần thứ hai của các trường đại học sư phạm diễn ra tại thành phố Vinh, Nghệ An vào năm 1998, tác giả Nguyễn Đình Tuấn đã trình bày công trình nghiên cứu mang tên “Rèn luyện kỹ năng tổ chức giờ lên lớp sinh học cho sinh viên bằng bài tập tình huống” Nghiên cứu này tập trung vào việc cải tiến nội dung và phương pháp rèn luyện kỹ năng dạy học cho sinh viên, đặc biệt là sinh viên khoa Sinh - Kỹ thuật nông nghiệp, thông qua việc áp dụng bài tập tình huống như một biện pháp mới để nâng cao kỹ năng giảng dạy.
Khái niệm kiểm tra đánh giá trong giáo dục
Đánh giá là một hoạt động thiết yếu trong quá trình giáo dục, được định nghĩa là quá trình thu thập, tổng hợp và diễn giải thông tin về đối tượng cần đánh giá Theo Nguyễn Công Khanh, mục tiêu của đánh giá là để hiểu biết sâu sắc và sử dụng thông tin này nhằm ra quyết định hoặc xây dựng chính sách giáo dục Điểm chung trong các quan niệm về đánh giá là sự tương tác giữa người đánh giá và người được đánh giá, nhằm thu thập và lý giải thông tin về kiến thức, kỹ năng và thái độ của đối tượng.
Theo khoa học tâm lý - giáo dục, đo lường là quá trình sử dụng các kỹ thuật như phiếu điều tra, bảng nghiệm kê và phiếu quan sát để lượng hóa các sự vật và hiện tượng, nhằm phục vụ cho mục tiêu đánh giá.
Đánh giá trong giáo dục là quá trình kiểm tra, đánh giá và đo lường nhằm thu thập và tổng hợp thông tin về đối tượng cần đánh giá Hoạt động này sử dụng các công cụ đã được xây dựng sẵn để diễn giải thông tin và cung cấp phản hồi, từ đó giúp cải thiện và điều chỉnh đối tượng, nâng cao chất lượng giáo dục.
1.2.2 Vai trò của kiểm tra đánh giá
Kiểm tra và đánh giá là hoạt động thiết yếu trong quản lý giáo dục, đóng vai trò quan trọng đối với các nhà quản lý Đánh giá chất lượng dạy học giúp xác định mức độ đạt được các mục tiêu giáo dục, đồng thời là công cụ hiệu quả để kiểm chứng quy trình đào tạo Qua đó, đánh giá trở thành biện pháp quan trọng thúc đẩy cải cách giáo dục, với mọi cải cách cần dựa trên kết quả đánh giá làm căn cứ.
1.2.3 Yêu cầu của kiểm tra đánh giá Để đánh giá đạt hiệu quả cáo thì việc đánh giá phải đáp ứng được các yêu cầu cơ bản sau đây:
Tính quy chuẩn trong đánh giá giáo dục là yếu tố quan trọng nhằm thúc đẩy sự phát triển toàn diện Đánh giá cần đảm bảo phát triển mục tiêu, cải thiện hoạt động dạy học và mang lại lợi ích cho người được đánh giá Để đạt được điều này, việc xây dựng các tiêu chuẩn đánh giá là cần thiết, và các chuẩn này có thể được thiết lập theo nhiều cấp độ khác nhau tùy thuộc vào mục đích của việc đánh giá.
Đánh giá khách quan là yếu tố quan trọng để đảm bảo kết quả đáng tin cậy, đồng thời tạo động lực tích cực cho những người được đánh giá.
Tính toàn diện là yếu tố quan trọng trong đổi mới giáo dục hiện nay, nhằm phát triển đồng bộ các đối tượng học sinh Vì vậy, việc đánh giá trong giáo dục cần phải tuân thủ nguyên tắc này để đảm bảo hiệu quả và chất lượng giáo dục.
1.2.4 Một số công cụ kiểm tra - đánh giá
Công cụ đánh giá trong giáo dục, đặc biệt trong dạy học, là phương pháp và kỹ thuật được sử dụng để đạt được mục đích đánh giá Chúng có chức năng chính là thu thập thông tin phục vụ cho cả người dạy và người học trong quá trình đánh giá và tự đánh giá Hiện nay, có nhiều loại công cụ đánh giá đang được áp dụng trong dạy học, trong đó một số công cụ phổ biến thường được nhắc đến trong tài liệu về đánh giá giáo dục.
Ghi chép ngắn là công cụ đánh giá hữu ích, giúp giáo viên nắm bắt thông tin về khả năng xử lý thông tin của người học, mức độ hợp tác trong nhóm, phương pháp học tập, cũng như thái độ và hành vi học tập của họ.
- Cùng đánh giá: Là sự kết hợp giữa người dạy và người học cùng tham gia đánh giá nhưng đánh giá cuối cùng vẫn là của giáo viên
Bản đồ tư duy là một công cụ đồ họa hữu ích giúp người học phát triển tư duy, thể hiện các ý tưởng và mối quan hệ giữa các kiến thức trong hệ thống.
Trình bày miệng là quá trình mà người học diễn đạt kiến thức của mình thông qua việc trao đổi và thảo luận, đồng thời có thể kết hợp với các phương tiện truyền thông đa phương tiện để làm phong phú thêm nội dung.
Đánh giá đồng đẳng là hình thức đánh giá trong đó học viên hoặc nhóm học viên cung cấp phản hồi cho nhau, thông qua việc viết hoặc giao tiếp trực tiếp.
Phiếu hướng dẫn đánh giá theo tiêu chí (rubric) là một công cụ bao gồm các tiêu chí cụ thể hóa thành chỉ báo, chỉ số hoặc biểu hiện hành vi có thể quan sát và đo đếm Nó thể hiện mức độ đạt được của mục tiêu học tập và thường bao gồm một hoặc nhiều khía cạnh, được gọi là tiêu chí, với thang đánh giá phản ánh mức độ thực hiện.
Sử dụng rubric mang lại lợi ích trong cả ba giai đoạn của quá trình đánh giá: trước, trong và sau Trước khi đánh giá, rubric giúp làm rõ mong đợi của giáo viên và xác định các mức độ đạt được của học sinh.
Người học có thể tự định hướng và đánh giá bản thân trước khi nhận đánh giá từ người dạy Rubric đóng vai trò quan trọng trong giai đoạn đánh giá, giúp người đánh giá tập trung vào các tiêu chí đã được xác định, đảm bảo tính khách quan Sau quá trình đánh giá, rubric cung cấp kết quả cho người học, giúp họ phát huy điểm mạnh và cải thiện điểm yếu của mình.
Một số vấn đề về năng lực dạy học
Chủ đề "năng lực" con người đang thu hút sự chú ý lớn trong xã hội hiện đại, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục Nhiều nhà khoa học, cả trong và ngoài nước, đã thực hiện nhiều nghiên cứu và đưa ra các định nghĩa đa dạng về năng lực.
Theo tâm lý học, năng lực được định nghĩa là một thuộc tính tâm lý phức tạp, bao gồm nhiều yếu tố như tri thức, kỹ năng, kinh nghiệm, sự sẵn sàng hành động và trách nhiệm.
Tại hội nghị chuyên đề về năng lực cơ bản của Hội đồng châu Âu, năng lực được định nghĩa là một hệ thống các khả năng, sự thành thạo và kỹ năng thiết yếu, giúp con người đạt được những mục tiêu cụ thể.
Theo Vũ Xuân Hùng, năng lực bao gồm sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa kiến thức, kỹ năng và thái độ, tất cả đều không thể tách rời, nhằm đạt được thành công trong các công việc nhất định.
Theo Phạm Thị Hương, năng lực được định nghĩa là khả năng kết hợp một cách nhuần nhuyễn giữa kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện hiệu quả các hoạt động trong những bối cảnh cụ thể.
Năng lực được hiểu là khả năng kết hợp một cách nhuần nhuyễn giữa kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công một hoạt động cụ thể.
1.3.2 Khái niệm năng lực dạy học
Theo Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT, năng lực dạy học (NLDH) được coi là thành tố cơ bản trong năng lực sư phạm, bao gồm tổng hợp của 8 loại năng lực khác nhau Chúng tôi định nghĩa NLDH của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học là khả năng kết hợp linh hoạt giữa kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công hoạt động dạy học trong thời gian thực tập cuối khóa tại trường trung học phổ thông.
1.3.3 Vai trò của NLDH đối với sinh viên ngành SPSH
Quá trình hình thành nghề nghiệp được chia thành hai giai đoạn chính: giai đoạn “học nghề” và giai đoạn “hành nghề” Đối với NLDH, việc rèn luyện bắt đầu từ khi sinh viên còn học tại trường và tiếp tục thực hành khi ra trường.
Việc nâng cao trình độ đào tạo lý thuyết và thực hành cùng với việc hình thành các năng lực nghề nghiệp thông qua học tập và rèn luyện nghiệp vụ sư phạm là rất cần thiết Việc phát triển năng lực dạy học (NLDH) giúp sinh viên có kiến thức vững chắc và tư duy sư phạm linh hoạt, từ đó định hướng hành động sư phạm kịp thời, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Do đó, việc rèn luyện năng lực sư phạm cho sinh viên là một yếu tố quan trọng.
NLDH nói riêng rất quan trọng, góp phần to lớn vào việc hoàn thành nhiệm vụ đào tạo người giáo viên THPT
1.3.4 Hệ thống các năng lực dạy học
Theo Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT, năng lực dạy học (NLDH) của giáo viên được xác định qua 8 tiêu chí quan trọng Đầu tiên, giáo viên cần có năng lực xây dựng kế hoạch dạy học hiệu quả Tiếp theo, họ phải đảm bảo kiến thức môn học và chương trình môn học được truyền đạt đầy đủ Ngoài ra, năng lực vận dụng các phương pháp dạy học đa dạng, sử dụng các phương tiện dạy học phù hợp, và xây dựng môi trường học tập tích cực cũng là những yếu tố không thể thiếu Cuối cùng, giáo viên cần có khả năng quản lý hồ sơ học tập và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh một cách chính xác.
Mặt khác, theo chuẩn đầu ra trình độ đại học khối ngành sư phạm thuộc
Dự án phát triển giáo viên THPT và TCCN của Vụ Giáo dục Đại học (2013) đã xác định 9 tiêu chí của NLDH, bao gồm: kiến thức liên môn và nền tảng, kiến thức và kỹ năng môn học, năng lực phát triển chương trình, áp dụng phương pháp và hình thức dạy học, dạy học phân hóa, dạy học tích hợp, lập và thực hiện kế hoạch dạy học, đánh giá kết quả học tập của học sinh, và xây dựng, quản lý hồ sơ dạy học.
Đến nay, chưa có sự đồng thuận về phương pháp phân loại nào là tối ưu nhất Dựa trên tài liệu hiện có và trong khuôn khổ nghiên cứu của luận văn, chúng tôi đề xuất NLDH của sinh viên sư phạm bao gồm các nhóm năng lực sau:
Năng lực xây dựng kế hoạch dạy học
Năng lực đảm bảo kiến thức môn học
Năng lực phát triển chương trình môn học
Năng lực vận dụng các phương pháp dạy học
Năng lực sử dụng các phương tiện dạy học
Năng lực xây dựng môi trường học tập
Năng lực quản lý hồsơ học tập
Năng lực kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh
1.3.5 Đánh giá năng lực dạy học
Đánh giá năng lực sinh viên ngành Sư phạm dựa trên quan điểm về NLDH và phạm vi luận văn, được hiểu là việc đánh giá khả năng áp dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ một cách hiệu quả trong hoạt động dạy học trong thời gian thực tập sư phạm cuối khóa tại trường THPT.
Dựa theo trình nghiên cứu của Lê Đình Trung và Phan Thị Thanh Hội (2016)
[27] chúng tôi đề xuất quy trình đánh giá NLDH của sinh viên ngành sư phạm sinh học gồm 5 bước như sau:
Bước 1: Xây dựng kế hoạch đánh giá (Gồm xác định mục tiêu, đối tượng, hình thức, phương pháp đánh giá và các NLDH cần đánh giá).
Bước 2: Xây dựng tiêu chí đánh giá NLDH
Bước 3: Thực hiện đánh giá NLDH
Bước 4: Xử lí và phân tích kết quả đánh giá NLDH
Bước 5: Viết báo cáo và đề xuất định hướng điều chỉnh chương trình đào tạo NLDH của sinh viên ngành SPSH.
Chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học phổ thông
Theo Từ điển Tiếng Việt, "chuẩn" được định nghĩa là tiêu chuẩn để đối chiếu và xác định độ chính xác; là mẫu đơn vị đo lường; và là điều được công nhận là đúng theo quy định hoặc thói quen xã hội.
Chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học được ban hành kèm theo Thông tư số 30/2009/TT-BGDĐT ngày 20 tháng 10 năm 2009 của Bộ trưởng
Chuẩn nghề nghiệp của giáo viên THPT được xem như một “thước đo” quan trọng trong việc đánh giá năng lực nghề nghiệp của giáo viên trong bối cảnh giáo dục hiện nay Nó không chỉ là kim chỉ nam cho việc xác định chuẩn đầu ra mà còn định hướng cho chương trình đào tạo và tiêu chí đánh giá sinh viên tại các trường Đại học Sư phạm.
Chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học được ban hành nhằm xây dựng và phát triển chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên Văn bản giới thiệu 6 tiêu chuẩn với 25 tiêu chí đánh giá trên thang điểm 100 Việc đánh giá dựa vào các minh chứng, cho điểm từng tiêu chí theo thang điểm 4, và không cho điểm nếu có tiêu chí chưa đạt 1 điểm Xếp loại giáo viên căn cứ vào tổng số điểm và mức độ đạt được, bao gồm: đạt chuẩn (xuất sắc, khá, trung bình) và chưa đạt chuẩn.
Để đánh giá đầu ra NLDH của sinh viên ngành SPSH, chúng tôi đã xác định các tiêu chí đánh giá dựa trên chuẩn nghề nghiệp của giáo viên.
THPT Từ đó làm căn cứ đề xuất định hướng điều chỉnh chương trình đào tạo theo định hướng phát triển năng lực người học
Chúng tôi đã xây dựng NLDH với 8 nhóm năng lực, từ đó làm cơ sở để nghiên cứu và đánh giá NLDH của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học.
* Tiêu chuẩn 1 (TC 1): Năng lực xây dựng kế hoạch dạy học
- Năng lực xác định mục tiêu, nội dung bài học phù hợp với đặc thù môn học và đặc điểm nhận thức của người học
- Năng lực lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp với mục tiêu và nội dung bài học và đối tượng dạy học
- Năng lực lựa chọn phương tiện dạy học phù hợp với mục tiêu, nội dung dạy học và đối tượng dạy học
- Năng lực dự đoán trình độ nhận thức và những khó khăn trong quá trình nhận thức của người học
- Năng lực thiết kế cấu trúc bài học và các hoạt động nhận thức tương ứng
- Năng lực phân bố thời gian dạy học
* Tiêu chuẩn 2 (TC 2): Năng lực đảm bảo kiến thức môn học
- Năng lực học tập, nghiên cứu làm chủ kiến thức môn học
- Năng lực xác định nội dung dạy học
- Năng lực vận dụng kiến thức liên môn
- Năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn
* Tiêu chuẩn 3 (TC 3): Năng lực phát triển chương trình môn học
- Năng lực tổ chức hoạt động lĩnh hội và củng cố kiến thức phù hợp với chuẩn kiến thức
- Năng lực tổ chức người học hình thành các kĩ năng, thái độ phù hợp với nội dung môn học và mục tiêu đề ra
* Tiêu chuẩn 4 (TC 4): Năng lực vận dụng các phương pháp dạy học
- Năng lực sử dụng hiệu quả các phương pháp dạy học cụ thể
* Tiêu chuẩn 5 (TC 5): Năng lực sử dụng các phương tiện dạy học
- Năng lực sử dụng phương tiện dạy học
* Tiêu chuẩn 6 (TC 6): Năng lực xây dựng môi trường học tập
- Năng lực tổ chức, tạo dựng bầu không khí tâm lý dân chủ, thân thiện, hợp tác trong quá trình dạy học
- Năng lực sử dụng ngôn ngữ trong quá trình dạy học
- Năng lực trình bày bảng
* Tiêu chuẩn 7 (TC 7): Năng lực quản lý hồsơ dạy học
- Năng lực xây dựng hồ sơ dạy học
- Năng lực bảo quản hồ sơ dạy học
- Năng lực sử dụng có hiệu quả hồsơ dạy học
* Tiêu chuẩn 8 (TC 8): Năng lực kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh
- Năng lực kiểm tra - đánh giá công bằng, chính xác, khách quan, toàn diện kết quả học tập của học sinh
- Năng lực điều chỉnh hoạt động dạy học dựa trên kết quả kiểm tra
Cơ sở thực tiễn
Chương trình Khung giáo dục Đại học K49 của sinh viên khoa Sinh học tại Trường ĐHSP Thái Nguyên bao gồm tổng cộng 135 tín chỉ, được chia thành các khối kiến thức: 24 tín chỉ cho khối giáo dục đại cương, 70 tín chỉ cho khối giáo dục chuyên nghiệp, 34 tín chỉ cho khối nghiệp vụ sư phạm, và 7 tín chỉ cho khóa luận hoặc các môn thay thế khóa luận tốt nghiệp.
Chương trình Khung giáo dục Đại học với 135 tín chỉ cung cấp cho sinh viên sư phạm khoa Sinh không chỉ kiến thức chuyên ngành và liên ngành mà còn các kiến thức giáo dục đại cương Đặc biệt, sinh viên được rèn luyện qua các môn học nghiệp vụ sư phạm, từ đó phát triển kỹ năng sư phạm và nâng cao năng lực dạy học.
Nhà trường không chỉ tập trung vào chương trình học chính khóa mà còn tổ chức các hội thi nghiệp vụ, hội thảo, thực tế phổ thông và hội giảng chuyên đề Những hoạt động này nhằm đổi mới phương pháp dạy học, phát huy năng lực học tập độc lập cho sinh viên.
Việc rèn luyện NLDH chủ yếu thông qua các môn nghiệp vụ sư phạm trong chương trình chính khóa, bao gồm 12 môn học bắt buộc và 3 môn tự chọn Chương trình này cung cấp cho sinh viên kiến thức và kỹ năng cơ bản cần thiết cho công việc giảng dạy Đặc biệt, sinh viên có cơ hội trải nghiệm thực tế qua các môn phương pháp và 2 kỳ thực tập sư phạm tại các trường phổ thông, giúp họ tự tin hơn khi bắt đầu hành nghề chính thức.
Việc đánh giá năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên được thực hiện định kỳ sau khi hoàn thành môn học, thông qua nhiều hình thức thi như vấn đáp và thi viết Một số môn trong khối kiến thức nghiệp vụ sư phạm được đánh giá qua tập giảng do giảng viên chấm điểm và trong thời gian thực tập sư phạm tại các trường trung học phổ thông, do giáo viên phổ thông đánh giá.
Mặc dù việc rèn luyện và đánh giá năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên ngành Sư phạm mang lại nhiều lợi ích, nhưng vẫn tồn tại một số hạn chế Những hạn chế này được cho là nguyên nhân gây khó khăn trong việc đánh giá mức độ đáp ứng Chuẩn nghề nghiệp của sinh viên trong lĩnh vực này.
Việc đánh giá trong giáo dục hiện nay chủ yếu tập trung vào kiến thức môn học và có xu hướng nặng về hình thức thi cử, trong khi các kỹ năng nghề nghiệp như vận dụng kiến thức vào thực tiễn, xây dựng chương trình học phù hợp, điều chỉnh hoạt động dạy học dựa trên kết quả kiểm tra, và sử dụng hiệu quả phương tiện dạy học chưa được chú trọng rèn luyện Đánh giá toàn diện nhất thường diễn ra vào thời điểm sinh viên thực tập sư phạm cuối khóa tại các trường phổ thông Tuy nhiên, do thiếu bộ công cụ đánh giá cụ thể, kết quả đánh giá năng lực dạy học của sinh viên vẫn còn mang tính chủ quan.
Dựa trên các nghiên cứu khoa học liên quan, chúng tôi nhận thấy rằng việc đánh giá năng lực định hướng nghề nghiệp (NLDH) của sinh viên ngành là một vấn đề quan trọng.
Sư phạm Sinh học đã được áp dụng rộng rãi trong giáo dục cả trong và ngoài nước, với nhiều nghiên cứu về NLDH chỉ ra nội dung và phương pháp đào tạo tay nghề cho sinh viên sư phạm Tuy nhiên, hầu hết các công trình nghiên cứu hiện tại chỉ tập trung vào những vấn đề chung của năng lực sư phạm mà chưa đi sâu vào các năng lực cụ thể cần thiết cho giáo viên.
Công tác đánh giá năng lực đội ngũ học sinh (NLDH) hiện nay chưa được thực hiện một cách toàn diện, do thiếu bộ công cụ chi tiết để đánh giá năng lực này của sinh viên Điều này dẫn đến kết quả đánh giá thường mang tính chủ quan từ phía người thực hiện đánh giá.
Việc đánh giá năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên ngành Sư phạm Hóa học (SPSH) là rất quan trọng, nhằm nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên hiện nay Các nghiên cứu lý luận và thực tiễn đã chứng minh rằng việc này không chỉ cần thiết mà còn góp phần cải thiện hiệu quả giáo dục.
ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰ C D Ạ Y H Ọ C C Ủ A SINH VIÊN NGÀNH SƯ PHẠ M SINH H Ọ C TRONG TH Ự C T ẬP SƯ PHẠ M
M ục tiêu đánh giá NLDH củ a sinh viên
Đánh giá năng lực nghề nghiệp của sinh viên trường ĐHSP Thái Nguyên trong lĩnh vực giáo dục Sinh học phản ánh chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo giáo viên Kết quả này sẽ là cơ sở quan trọng để đề xuất các định hướng đổi mới chương trình đào tạo giáo viên Sinh học tại trường ĐHSP Thái Nguyên.
N ội dung đánh giá NLDH củ a sinh viên
Hoạt động dạy học là sự kết hợp giữa khoa học và nghệ thuật, vì vậy, nó có tính đa dạng và phong phú Nền tảng này không ngừng được phát triển và hoàn thiện trong suốt sự nghiệp giảng dạy của giáo viên.
Đánh giá NLDH cần tiếp cận theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp, không chỉ xem xét việc sinh viên có nắm vững kiến thức chuyên ngành hay không, mà còn quan trọng hơn là đánh giá khả năng áp dụng những tri thức đã học vào thực tiễn để thực hiện các nhiệm vụ dạy học.
Trong quá trình học tập và rèn luyện, giai đoạn thực tập sư phạm (TTSP) là thời điểm quan trọng nhất để sinh viên Sư phạm thực hành nghề nghiệp Do đó, việc đánh giá năng lực dạy học (NLDH) cần được thực hiện trong thời gian TTSP tại trường THPT Dựa trên các quy định trong chuẩn NLDH của giáo viên phổ thông, chúng tôi đã xác định 8 NLDH thiết yếu cho sinh viên TTSP.
- Năng lực xây dựng kế hoạch dạy học
- Năng lực đảm bảo kiến thức môn học
- Năng lực phát triển chương trình môn học
- Năng lực vận dụng các phương pháp dạy học
- Năng lực sử dụng các phương tiện dạy học
- Năng lực xây dựng môi trường học tập
- Năng lực quản lý hồsơ học tập
- Năng lực kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh
Kết quả đánh giá năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên sẽ được sử dụng để xem xét hiệu quả chương trình đào tạo, từ đó nhận diện tác động của nó đến việc hình thành NLDH cho sinh viên ngành Sư phạm Luận văn này tập trung vào việc đánh giá NLDH của sinh viên ngành Sư phạm ở Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên Qua đó, chúng tôi sẽ phân tích mối liên hệ giữa chương trình đào tạo và kết quả NLDH của sinh viên, được thực hiện trong thời gian thực tập sư phạm cuối khóa tại các trường THPT.
Hình th ức, phương pháp, công cụ đánh giá NLDH củ a sinh viên
2.3.1 Hình thức đánh giá NLDH của sinh viên
Chúng tôi đánh giá tổng kết NLDH của sinh viên ngành SPSH tại trường ĐHSP Thái Nguyên thông qua TTSP, vì quá trình này bao gồm nhiều hoạt động tổng hợp NLDH cao Giai đoạn này không chỉ đánh giá kiến thức chuyên ngành mà còn năng lực nghề nghiệp của sinh viên TTSP cuối khóa giúp sinh viên hoàn thiện kiến thức và kỹ năng sư phạm cần thiết, đồng thời là đợt sát hạch cuối cùng trước khi tốt nghiệp Để đảm bảo đánh giá chính xác, khách quan và toàn diện khả năng vận dụng tri thức và kỹ năng, chúng tôi đưa ra các nhiệm vụ cụ thể cho sinh viên trong thời gian TTSP, thông qua bộ công cụ đánh giá NLDH của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học.
2.3.2 Phương pháp đánh giá NLDH của sinh viên Đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH trường ĐHSP Thái Nguyên do giáo viên phổ thông thực hiện và bằng hai phương pháp:
Phương pháp quan sát là công cụ hiệu quả để đánh giá năng lực phát triển chương trình môn học, khả năng vận dụng các phương pháp và phương tiện dạy học, cũng như khả năng xây dựng môi trường học tập Điều này có nghĩa là quan sát hoạt động dạy học của sinh viên trong các tiết học cụ thể để thu thập thông tin và đánh giá hiệu quả giảng dạy.
Phương pháp hồ sơ là công cụ hiệu quả để đánh giá năng lực xây dựng kế hoạch dạy học, đảm bảo kiến thức môn học, quản lý hồ sơ dạy học, và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh.
2.3.3 Công cụđánh giá NLDH của sinh viên Để đảm bảo đo được tất cả những yếu tố cấu thành NLDH, chúng tôi thiết kế bộ công cụ và sử dụng phiếu để đánh giá NLDH của sinh viên Bộ công cụ đánh giá bao gồm hệ thống các tiêu chuẩn, tiêu chí cụ thể, được mô tả chi tiết đến từng mức độ chỉ báo và được lượng hóa bằng thang điểm cụ thể Trong phạm vi luận văn này, chúng tôi xây dựng phiếu đánh giá với 8 NLDH gồm: Năng lực xây dựng kế hoạch dạy học, năng lực đảm bảo kiến thức môn học, năng lực phát triển chương trình môn học, năng lực vận dụng các phương pháp dạy học, năng lực sử dụng các phương tiện dạy học, năng lực xây dựng môi trường học tập, năng lực quản lý hồsơ học tập, năng lực kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh.
Quy trình đánh giá NLDH củ a sinh viên
Qua khảo sát tại một số trường THPT có sinh viên thực tập, chúng tôi nhận thấy rằng các trường đã xây dựng bộ công cụ đánh giá sinh viên thực tập, bao gồm phiếu đánh giá NLDH với các tiêu chuẩn nhất định, nhưng chưa chi tiết đến từng mức độ chỉ báo Điều này dẫn đến việc đánh giá thường chỉ dựa trên quan điểm cá nhân của giáo viên hướng dẫn, gây ra sự không công bằng cho sinh viên Để khắc phục tình trạng này và đảm bảo quy trình đánh giá thống nhất, chúng tôi đề xuất quy trình đánh giá NLDH cho sinh viên ngành SPSH tại trường ĐHSP Thái Nguyên, bao gồm 5 giai đoạn cụ thể.
Giai đoạn 1: Xây dựng kế hoạch đánh giá Giai đoạn 2: Xác định tiêu chí đánh giá Giai đoạn 3: Thực hiện đánh giá
Giai đoạn 4: Xử lí, phân tích kết quảthu được
Giai đoạn 5: Công bố kết quảđánh giá và khuyến nghị
Sơ đồ 2.1 Quy trình đánh giá NLDH của sinh viên
* Giai đoạn 1: Xây dựng kế hoạch đánh giá
Mục đích đánh giá NLDH của sinh viên năm cuối là xác định mức độ đạt chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo theo Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT, từ đó xếp loại tốt nghiệp cho sinh viên và cung cấp bộ công cụ đánh giá thực tập sư phạm cho giáo viên phổ thông Bộ công cụ này giúp sinh viên định hướng hành động sư phạm, tự hoàn thiện và phát triển năng lực nghề nghiệp trong quá trình học tập Kết quả đánh giá NLDH cũng cung cấp thông tin phản hồi cho những người xây dựng chương trình đào tạo, giảng viên và cán bộ quản lý, từ đó có thể điều chỉnh phù hợp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội.
Chúng tôi đã chọn sinh viên năm cuối làm đối tượng đánh giá NLDH, vào thời điểm họ hoàn thành các môn học và tham gia thực tập sư phạm cuối khóa tại trường THPT Đây là giai đoạn mà sinh viên đã được trang bị đầy đủ tri thức và kỹ năng nghề nghiệp, cho phép họ áp dụng vào thực tiễn giảng dạy Bài thi tổng hợp này yêu cầu sinh viên linh hoạt vận dụng kiến thức đã học, từ đó đánh giá một cách toàn diện nhất các NLDH của họ.
Nội dung đánh giá cần phải phản ánh đầy đủ các nhiệm vụ dạy học mà sinh viên thực hiện trong quá trình thực tập Chúng tôi đã lựa chọn 8 NLDH để làm nội dung đánh giá.
Để đánh giá kết quả đào tạo NLDH của sinh viên, chúng tôi đã chọn 50 sinh viên cuối khóa ngành SPSH tại trường ĐHSP Thái Nguyên, những sinh viên này đang thực tập sư phạm tại các trường THPT.
- Hình thức đánh giá: Đánh giá tổng kết NLDH của sinh viên ngành SPSH ở trường ĐHSP Thái Nguyên thông qua TTSP ở trường THPT
Để đánh giá kết quả đào tạo NLDH của sinh viên ngành SPSH tại trường ĐHSP Thái Nguyên, chúng tôi áp dụng hai phương pháp chính: phương pháp quan sát sư phạm và phương pháp nghiên cứu hồ sơ do giáo viên phổ thông thực hiện.
Chúng tôi đã phát triển một bộ công cụ đánh giá nhằm đánh giá năng lực lãnh đạo và quản lý (NLDH) của sinh viên Bộ công cụ này bao gồm hệ thống tiêu chuẩn và tiêu chí cụ thể, được mô tả chi tiết theo từng mức độ chỉ báo và được lượng hóa bằng thang điểm cụ thể.
* Giai đoạn 2: Xác định tiêu chuẩn đánh giá
+ Bước 1 Xác định các thành phần cấu trúc của NLDH: Gồm 8 năng lực (8 tiêu chuẩn NLDH) theo trình tự logic của quá trình dạy học
+ Bước 2 Xác định các tiêu chí cụ thể cho từng tiêu chuẩn: Từ các
NLDH chúng tôi xác định các tiêu chí cụ thể và mô tả các mức độ chỉ báo của từng tiêu chí
Trong bước 3 của quy trình đánh giá, chúng tôi gán điểm cho mỗi mức độ chỉ báo, với thang đánh giá NLDH gồm 4 mức Cụ thể, mức 1 tương ứng với điểm 0 (không đạt), mức 2 với điểm 1 (đạt chuẩn), mức 3 với điểm 2 (khá) và mức 4 với điểm 3 (tốt).
Bước 4 trong quy trình là thiết kế phiếu đánh giá, được xây dựng dựa trên các tiêu chuẩn và tiêu chí cụ thể cùng với các mức độ chỉ báo Mục tiêu của phiếu đánh giá này là hỗ trợ giáo viên phổ thông trong việc đánh giá năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên một cách dễ dàng, toàn diện, công bằng và chính xác.
* Giai đoạn 3: Thực hiện đánh giá
Đánh giá năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học tại Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên được thực hiện dựa trên kế hoạch đánh giá và hệ thống tiêu chuẩn đã được thiết lập Qua quá trình giảng dạy thực tế và tham khảo ý kiến từ các chuyên gia đánh giá, bao gồm các giáo viên trung học phổ thông, chúng tôi tiến hành đánh giá theo một trình tự rõ ràng.
Trước khi sinh viên thực hiện thực tập sư phạm tại trường THPT, chúng tôi phát phiếu và bộ công cụ đánh giá NLDH cho cả sinh viên và giáo viên hướng dẫn Phiếu đánh giá NLDH không chỉ giúp sinh viên tự đánh giá và định hướng hoạt động thực tập của mình để đạt kết quả tốt nhất, mà còn là căn cứ quan trọng để giáo viên THPT đánh giá năng lực dạy học của sinh viên.
Giáo viên THPT thực hiện thu thập tư liệu và đánh giá năng lực dạy học (NLDH) của giáo sinh dựa trên các chuẩn và tiêu chí đã được xác định Việc đánh giá này được thực hiện theo thang điểm 4 mức độ, từ 0 đến 3 điểm, thông qua quan sát và nghiên cứu hồ sơ dạy học của sinh viên.
* Giai đoạn 4: Xử lí, phân tích kết quảthu được
Sau khi các giáo viên hoàn thành việc đánh giá, chúng tôi sử dụng các công cụ hỗ trợ của Excel để xử lý dữ liệu từ các phiếu đánh giá Dựa trên kết quả thu được, chúng tôi tiến hành phân tích các nguyên nhân, đặc biệt chú trọng đến nguyên nhân liên quan đến chương trình đào tạo NLDH cho sinh viên ngành SPSH tại trường ĐHSP Thái Nguyên.
* Giai đoạn 5: Công bố kết quả đánh giá và khuyến nghị
Kết quả đánh giá NLDH đã được công bố thông qua các bảng số liệu, đồng thời đề xuất định hướng đổi mới chương trình đào tạo NLDH cho sinh viên ngành SPSH tại trường ĐHSP Thái Nguyên, nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
Xây d ự ng tiêu chu ẩn đánh giá NLDH
2.5.1 Căn cứ xây dựng tiêu chuẩn đánh giá
* Căn cứ theo Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT: Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT ban hành theo thông tư số 30/2009/TT-BGDĐT ngày 22 tháng
Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xác định 8 năng lực cần thiết cho giáo viên THPT, bao gồm: năng lực xây dựng kế hoạch dạy học, đảm bảo kiến thức môn học, phát triển chương trình môn học, áp dụng các phương pháp dạy học, sử dụng phương tiện dạy học, xây dựng môi trường học tập, quản lý hồ sơ học tập, và kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh.
Quy chế đào tạo nghiệp vụ sư phạm quy định các kỹ năng cần thiết cho sinh viên sư phạm, bao gồm năng lực lập kế hoạch dạy học, tổ chức dạy học trên lớp, kiểm tra và đánh giá kết quả học tập, cùng với năng lực quản lý hồ sơ dạy học.
Theo quyết định số 965/QĐ-SGDĐT-TrH ngày 24 tháng 10 năm 2014 của Sở Giáo dục và Đào tạo, hướng dẫn đánh giá tiết dạy bậc trung học bao gồm 4 tiêu chuẩn quan trọng: phương tiện, nội dung, phương pháp và kết quả dạy học.
Sở Giáo dục và Đào tạo đã thiết lập ba nhóm tiêu chí đánh giá giờ dạy của giáo viên phổ thông nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và phát triển năng lực học sinh Các tiêu chí này bao gồm: tiêu chí về giáo án và đồ dùng dạy học, tiêu chí về tổ chức hoạt động học cho học sinh, và tiêu chí về hoạt động của học sinh.
Dựa trên các căn cứ đã nêu, chúng tôi đã cụ thể hóa các tiêu chuẩn đánh giá năng lực dạy học (NLDH) cho sinh viên khoa Sinh và sinh viên sư phạm Thái Nguyên, nhằm nâng cao tính chính xác, khách quan và toàn diện trong quá trình đánh giá Bộ công cụ đánh giá NLDH mà chúng tôi phát triển sẽ hỗ trợ hiệu quả cho việc này.
22 NLDH được phân thành 8 năng lực cơ bản, bao gồm: năng lực xây dựng kế hoạch dạy học, đảm bảo kiến thức môn học, phát triển chương trình môn học, vận dụng các phương pháp dạy học, sử dụng các phương tiện dạy học, xây dựng môi trường học tập, quản lý hồ sơ học tập, và kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh.
2.5.2 Quy trình xây dựng tiêu chuẩn
Chúng tôi đề xuất quy trình xây dựng tiêu chí đánh giá NLDH cho sinh viên ngành SPSH trường ĐHSP Thái Nguyên theo trình tự gồm 4 bước sau:
Bước đầu tiên trong quá trình xác định năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên là xác định cấu trúc NLDH, bao gồm các tiêu chuẩn cụ thể Mỗi tiêu chuẩn này đại diện cho một nhóm các tiêu chí NLDH mà sinh viên cần thực hiện trong quá trình thực tập sư phạm tại trường trung học phổ thông Các tiêu chuẩn này được xây dựng dựa trên trình tự logic của hoạt động dạy học, bao gồm tổng cộng 8 NLDH.
Mỗi tiêu chuẩn bao gồm các tiêu chí cụ thể, và mỗi tiêu chí được làm rõ thông qua các mức độ chỉ báo Chỉ báo là tập hợp những dấu hiệu của tiêu chí, phản ánh các hành vi cấu thành hành động trong quá trình dạy học của sinh viên thực tập.
Để đánh giá chính xác và giảm bớt khó khăn trong quá trình thực hiện, chúng tôi xác định mức độ đánh giá NLDH của sinh viên thực tập theo 4 mức độ, dựa trên hướng dẫn đánh giá giáo viên của Chuẩn nghề nghiệp Giáo viên THPT.
Mức 1: Là mức thấp nhất (mức không đạt) Thông tin mô tả mức độ đạt tiêu chí thấp nhất
Mức 2: Là mức trung bình Thông tin mô tả ở mức đạt chuẩn giáo viên THPT Mức 2 = Mức 1 + thông tin 1
Mức 3: Là mức khá Thông tin mô tả ở mức khá theo Chuẩn giáo viên THPT Mức 3 = Mức 2 + thông tin 2
Mức 4: Là mức tốt Thông tin mô tả ở mức cao nhất theo Chuẩn giáo viên THPT Mức 4 = Mức 3 + thông tin 3
Trong đó, “thông tin 1”, “thông tin 2” và “thông tin 3” là những thông tin được bổ sung ở yêu cầu cao hơn về sốlượng, chất lượng NLDH
- Bước 3: Gán điểm cho các mức độ chỉ báo:
Gán điểm cho các mức độ chỉ báo giúp lượng hóa mức độ đạt được của các tiêu chí đã đề ra Cách gán điểm cho từng mức độ chỉ báo được thực hiện như sau:
Bước 4: Xin ý kiến chuyên gia là giai đoạn quan trọng trong quá trình thiết kế bảng hệ thống tiêu chí đánh giá NLDH của sinh viên Chúng tôi đã thu thập ý kiến từ các giáo viên phổ thông có kinh nghiệm để đảm bảo tính chính xác, toàn diện và khả thi của các tiêu chí Dựa trên những phản hồi này, chúng tôi tiến hành chỉnh sửa và hoàn thiện bảng hệ thống tiêu chí, nhằm áp dụng hiệu quả trong việc đánh giá NLDH của sinh viên trong giai đoạn thực tập sư phạm.
2.5.3 Bộ công cụđánh giá NLDH của sinh viên
Dựa trên quy trình xây dựng tiêu chuẩn đánh giá NLDH, chúng tôi đã phát triển bộ công cụ đánh giá NLDH cho sinh viên, bao gồm 8 tiêu chuẩn tương ứng với 8 NLDH của sinh viên.
Tiêu chuẩn 1 về năng lực xây dựng kế hoạch dạy học bao gồm 6 tiêu chí cụ thể Để thực hiện hiệu quả việc lập kế hoạch dạy học, giáo sinh cần phát triển các năng lực cần thiết nhằm đảm bảo chất lượng giảng dạy.
- Năng lực xác định mục tiêu, nội dung bài học phù hợp với đặc thù môn học và đặc điểm nhận thức của người học
- Năng lực lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp với mục tiêu, nội dung bài học và đối tượng dạy học
- Năng lực lựa chọn phương tiện dạy học phù hợp với mục tiêu, nội dung dạy học và đối tượng dạy học
- Năng lực dự đoán trình độ nhận thức và những khó khăn trong quá trình nhận thức của người học
- Năng lực thiết kế cấu trúc bài học và các hoạt động nhận thức tương ứng
- Năng lực phân bố thời gian dạy học
Bảng 2.1 Tiêu chuẩn 1: Đánh giá năng lực xây dựng kế hoạch dạy học
TT Tiêu chí Các mức độ chỉ báo Điểm
Năng lực xác định mục tiêu, nội dung bài học phù hợp với đặc thù môn học và đặc điểm nhận thức của người học.
Xác định không chính xác 4 loại mục tiêu (Kiến thức - Kỹ năng - Thái độ - Năng lực), mục tiêu không phù hợp với nhận thức của người học.
Việc xác định nội dung trọng tâm của bài học không chính xác có thể dẫn đến việc không làm rõ được mối liên hệ logic giữa các nội dung trong bài Hơn nữa, điều này cũng ảnh hưởng đến sự liên kết giữa nội dung của bài học này với các bài học trước và sau đó.
Xác định chưa đầy đủ 4 loại mục tiêu (Kiến thức
- Kỹ năng - Thái độ - Năng lực), mục tiêu chưa thực sự phù hợp với nhận thức của người học.
Nội dung bài học chưa được xác định rõ ràng, thiếu sự chỉ ra logic giữa các phần trong bài cũng như mối liên hệ giữa bài học này với các bài học trước và sau.
Xác định chính xác 4 loại mục tiêu (kiến thức - kĩ năng - thái độ - năng lực), mục tiêu phù hợp với nhận thức của người học.
Phiếu đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH trường ĐHSP Thái Nguyên
Phiếu đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH tại trường ĐHSP Thái Nguyên được xây dựng dựa trên hệ thống tiêu chuẩn đánh giá NLDH Chúng tôi đã thiết kế 8 phiếu đánh giá tương ứng với các tiêu chuẩn 2.1 đến 2.8, bao gồm: phiếu đánh giá năng lực xây dựng kế hoạch dạy học, phiếu đánh giá năng lực đảm bảo kiến thức môn học, phiếu đánh giá năng lực phát triển chương trình môn học, phiếu đánh giá năng lực vận dụng các phương pháp dạy học, phiếu đánh giá năng lực sử dụng các phương tiện dạy học, phiếu đánh giá năng lực xây dựng môi trường học tập, phiếu đánh giá năng lực quản lý hồ sơ học tập, và phiếu đánh giá năng lực kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh (Phiếu số 2 - Phụ lục 4).
Ki ể m ch ứng độ tin c ậ y c ủ a b ộ công c ụ đánh giá NLDH củ a sinh viên ngành SPSH trong TTSP
2.7.1 Cách thức xin ý kiến chuyên gia
- Xin ý kiến giáo viên phổ thông về bộ công cụ đánh giá NLDH thông qua phiếu xin ý kiến (Phiếu số 2 - Phụ lục 4)
2.7.2 Ý kiến giáo viên phổ thông Để khảo nghiệm sự cần thiết, tính khả thi và ưu việt của bộ công cụ đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH chúng tôi đã tiến hành khảo sát bằng phiếu xin ý kiến 20 giáo viên phổ thông thuộc 12 trường có sinh viên khoa Sinh trường ĐHSP Thái Nguyên về thực tập Tổng hợp kết quả ý kiến của giáo viên phổ thông về bộ công cụ đánh giá NLDH, chúng tôi thu được các kết quả như sau:
Hầu hết các trường THPT hiện nay chưa xây dựng được bộ công cụ đánh giá năng lực đào tạo nghề (NLDH) cho sinh viên thực tập, và các phiếu đánh giá hiện có thường chỉ mang tính chất chung chung, thiếu tiêu chí cụ thể cho từng năng lực Điều này dẫn đến kết quả đánh giá chủ yếu phụ thuộc vào cảm nhận cá nhân của người đánh giá Để có được kết quả đánh giá NLDH chính xác và toàn diện, chúng tôi đã tiến hành khảo sát ý kiến giáo viên về các năng lực cần thiết, và kết quả được thể hiện qua biểu đồ 2.1.
Biểu đồ 2.1 Ý kiến giáo viên phổ thông về việc lựa chọn năng lực cấu thành NLDH
Theo biểu đồ hình 2.1, 60% giáo viên chọn cả 8 NLDH, cho thấy sự cần thiết trong việc đánh giá toàn diện các năng lực này Họ nhấn mạnh rằng việc phân chia từng năng lực thành các tiêu chí cụ thể và mức độ chỉ báo chi tiết sẽ giúp cải thiện độ chính xác và tính khách quan của kết quả đánh giá.
Nhiều giáo viên lựa chọn chỉ đánh giá các năng lực cốt lõi như xây dựng kế hoạch dạy học, đảm bảo kiến thức môn học, vận dụng phương pháp và phương tiện dạy học Họ cho rằng việc đánh giá quá nhiều năng lực sẽ tạo áp lực cho sinh viên và làm cho nội dung phiếu đánh giá trở nên cồng kềnh, tốn thời gian và công sức.
Khi được hỏi về ưu điểm của phiếu đánh giá chi tiết theo từng tiêu chí, nhiều giáo viên công nhận tính chính xác, khách quan và toàn diện của nó, giúp người được đánh giá biết cách đạt kết quả tốt nhất Tuy nhiên, một số giáo viên cho rằng phiếu đánh giá thường quá dài, gây tâm lý ngại đọc Để khắc phục hạn chế này và phát huy ưu điểm của phiếu đánh giá, cần có chế độ cụ thể tại các trường THPT nhằm tạo thói quen sử dụng phiếu đánh giá theo tiêu chí cho giáo viên.
Hầu hết những người được hỏi đều khẳng định sự cần thiết phải đánh giá năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên theo định hướng tiếp cận năng lực nghề nghiệp, vì đây là một trong những phẩm chất quan trọng nhất của giáo viên, quyết định chất lượng dạy học ở trường THPT Do đó, phiếu đánh giá cần được thiết kế theo các tiêu chí cụ thể nhằm đảm bảo đánh giá khách quan và toàn diện NLDH, đồng thời hỗ trợ định hướng rèn luyện chuyên môn nghiệp vụ cho sinh viên trước khi ra trường.
Để khắc phục những khó khăn và hạn chế trong việc đánh giá năng lực học tập của sinh viên tại các cơ sở đào tạo và trường phổ thông, chương 2 của luận văn đã trình bày các nội dung chính nhằm cải thiện quy trình này.
Quy trình đánh giá năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên Khoa Sinh, Trường ĐHSP Thái Nguyên được đề xuất bao gồm 5 giai đoạn Mỗi giai đoạn đều có nhiệm vụ cụ thể nhằm thu thập và xử lý thông tin về NLDH của sinh viên, đảm bảo tính hiệu quả và chính xác trong quá trình đánh giá.
TTSP một cách chính xác, khách quan và toàn diện
Bộ công cụ đánh giá NLDH của sinh viên khoa Sinh trường ĐHSP Thái Nguyên đã được xây dựng chi tiết, bao gồm 8 tiêu chuẩn và 22 tiêu chí, phản ánh rõ ràng từng mức độ chỉ báo.
Quy trình đánh giá và hệ thống tiêu chuẩn NLDH mà chúng tôi thiết kế nhằm phát triển năng lực học tập của học sinh, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục Điều này giúp đáp ứng các chuẩn đầu ra của các trường Sư phạm và chuẩn nghề nghiệp hiện nay.