Nội dung chính của đề tài là đổi phương pháp giảng dạy, vận dụng linh hoạt các phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực phù hợp với mục tiêu, nội dung bài dạy, phù hợp với đặc trưng bộ môn và quan trọng nhất là phù hợp với đối tượng học sinh của mình. Mời các bạn tham khảo!
Lời giới thiệu
Trong xã hội hiện đại, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và kỹ thuật yêu cầu giới trẻ cần “Học để biết, học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định mình” nhằm làm chủ thời đại Để đáp ứng nhu cầu này, bên cạnh việc tiếp thu tri thức, con người cần phát triển các kỹ năng như hợp tác, giải quyết vấn đề, và thu thập thông tin Việc hình thành những năng lực này đòi hỏi sự chủ động và tích cực trong cả học tập lý thuyết và thực tiễn Giáo dục phổ thông tại Việt Nam đang chuyển từ chương trình nội dung sang tiếp cận năng lực, tập trung vào việc học sinh có thể làm gì qua việc học Để thực hiện điều này, giáo viên cần thay đổi phương pháp dạy học từ truyền thụ kiến thức sang hướng dẫn cách học và áp dụng kiến thức vào thực tiễn, nhằm rèn luyện kỹ năng và phẩm chất cần thiết cho học sinh.
Khóa XI đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, nhằm phát triển phương pháp dạy và học hiện đại, khuyến khích tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học Cần chuyển từ phương pháp truyền thụ một chiều sang dạy cách học, cách nghĩ và khuyến khích tự học, tạo điều kiện cho học sinh tự cập nhật kiến thức và kỹ năng Việc tổ chức hình thức học tập đa dạng, bao gồm các hoạt động xã hội, ngoại khóa và nghiên cứu khoa học, là rất cần thiết Đồng thời, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy và học cũng cần được đẩy mạnh Để đạt được mục tiêu này, cần thực hiện đồng bộ các đổi mới về nội dung, kiểm tra đánh giá và phương pháp tổ chức dạy học, nhằm hình thành những năng lực và phẩm chất cần thiết cho học sinh thông qua các phương pháp dạy học tích cực như hợp tác, giải quyết vấn đề và vẽ sơ đồ tư duy.
Mặc dù PPDH truyền thống có vai trò và ưu điểm riêng, chúng ta cũng không thể phủ nhận những hạn chế của các phương pháp dạy học hiện đại Mỗi phương pháp đều có những ưu và nhược điểm, vì vậy giáo viên cần linh hoạt áp dụng các phương pháp dạy học phù hợp với từng bài học và đối tượng học sinh để nâng cao chất lượng dạy - học Đặc biệt trong môn Ngữ văn, giáo viên nên kết hợp giữa PPDH truyền thống như bình giảng và các phương pháp hiện đại như nêu vấn đề, giải quyết vấn đề, đóng vai, thảo luận nhóm, và động não.
Trong chương trình Ngữ văn 11, tác phẩm "Chữ người tử tù" của Nguyễn Tuân nổi bật với sự độc đáo và sức hấp dẫn, nhưng việc hiểu sâu sắc giá trị của nó là một thách thức lớn cho cả giáo viên và học sinh Phương pháp giảng dạy truyền thống, với cách thức giảng bài và ghi chép, thường khiến học sinh cảm thấy nhàm chán do khối lượng kiến thức lớn và nội dung không còn phù hợp với lối sống hiện đại Nhiều học sinh chỉ học thuộc lòng mà không cảm nhận được tình yêu với tác phẩm Nhận thức được điều này, nhiều nhà nghiên cứu và giáo viên đã tìm kiếm các giải pháp đổi mới trong việc giảng dạy "Chữ người tử tù" nhằm khơi dậy niềm yêu thích của học sinh đối với tác phẩm qua các luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Phương pháp dạy học bộ môn Văn.
- “Bồi dưỡng năng lực thẩm văn cho học sinh giỏi văn (trường Chuyên Vĩnh
Phúc) khi học truyện ngắn Nguyễn Tuân” (Luận văn Thạc sĩ của Phan Hồng Hiệp,
- “Những cách thức triển khai tình huống có vấn đề trong dạy học tác phẩm
“Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân” (Luận văn Thạc sĩ Phạm Thị Quy, 2007)
- “Tổ chức đối thoại trong dạy học “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân”
(Luận văn Thạc sĩ của Trần Quốc Khả, 2010)
- “Biện pháp khai thác chất trữ tình giàu kịch tính trong “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân” (Luận văn Thạc sĩ Trần Thị Hải Vân, 2011)
- “Vận dụng dạy học hợp tác hướng dẫn học sinh lớp 11 phân tích truyện ngắn “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân” (Luận văn Thạc sĩ Nguyễn Thị Nga,
Các nghiên cứu đã đề xuất cách đổi mới hiệu quả trong việc dạy - học tác phẩm “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân Tuy nhiên, các tác giả chủ yếu chỉ tập trung vào một khía cạnh và áp dụng một phương pháp dạy học tích cực, mà chưa tổng hợp các phương pháp và kỹ thuật truyền thống lẫn hiện đại để nâng cao hiệu quả giảng dạy.
HS lĩnh hội ý nghĩa sâu sắc của thiên truyện
Để giúp học sinh nhận ra giá trị và ý nghĩa của tác phẩm "Chữ người tử tù" của Nguyễn Tuân trong đời sống hiện nay, giáo viên cần hướng dẫn các em khám phá tác phẩm thông qua các phương pháp dạy học tích cực như nêu và giải quyết vấn đề, đóng kịch, thảo luận nhóm và vẽ sơ đồ tư duy Việc áp dụng linh hoạt những kỹ thuật này không chỉ giúp học sinh phát huy tính chủ động và sáng tạo mà còn hình thành những năng lực, phẩm chất cần thiết Do đó, tôi quyết định thực hiện đề tài "Vận dụng các phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong văn bản 'Chữ người tử tù' của Nguyễn Tuân".
Tên sáng kiến
trong văn bản “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân.
Tác giả sáng kiến
- Họ và tên: Nguyễn Thị Nga
- Địa chỉ: Trường THPT Lê Xoay - Huyện Vĩnh Tường - Tỉnh Vĩnh Phúc
- E_mail: nguyenthinga.c3lexoay@vinhphuc.edu.vn
Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến
Nguyễn Thị Nga – Trường THPT Lê Xoay – Vĩnh Tường – Vĩnh Phúc
Lĩnh vực áp dụng sáng kiến
Giảng dạy tác phẩm "Chữ người tử tù" của Nguyễn Tuân trong môn Ngữ văn lớp 11 tại trường THPT Lê Xoay, cụ thể ở lớp 11A2 và 11A11, là nội dung chính của giáo án thực nghiệm được xây dựng cho tiết 42 Tác phẩm không chỉ mang giá trị nghệ thuật mà còn giúp học sinh hiểu sâu sắc về nhân cách và số phận con người trong bối cảnh lịch sử.
Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử
Mô tả bản chất của sáng kiến
Cơ sở sáng kiến
Chương trình giáo dục phổ thông theo định hướng năng lực nhấn mạnh vai trò của người học như chủ thể trong quá trình nhận thức Trong mô hình này, giáo viên đóng vai trò tổ chức và hỗ trợ, khuyến khích học sinh tự lực và tích cực tìm kiếm, hình thành tri thức Chương trình tập trung vào việc phát triển khả năng giải quyết vấn đề, giao tiếp, hợp tác và ngôn ngữ, đồng thời áp dụng các phương pháp dạy học tích cực theo quy định tại Điều 24.2 của Luật Giáo dục Việt Nam.
Phương pháp giáo dục phổ thông cần khuyến khích sự tích cực, tự giác và sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học và môn học Đồng thời, cần bồi dưỡng kỹ năng tự học, khả năng làm việc nhóm và rèn luyện kỹ năng áp dụng kiến thức vào thực tiễn Điều này không chỉ tác động đến tình cảm mà còn mang lại niềm vui và hứng thú trong học tập cho học sinh.
Dựa vào mục tiêu đề ra và đặc điểm tâm sinh lý của học sinh trung học phổ thông, việc khuyến khích sự ham tìm hiểu và tiếp cận cái mới là rất quan trọng.
5 sử dụng các phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong quá trình dạy học là điều cần thiết bởi:
Các phương pháp và kỹ thuật tích cực trong dạy học lấy người học làm trung tâm giúp học sinh chủ động trải nghiệm và tự tìm kiếm tri thức Nhờ vào các hoạt động cụ thể, các em có cơ hội lĩnh hội kiến thức một cách hiệu quả hơn.
+ Tăng cường khả năng chú ý nắm bắt nội dung bài học phát huy tính năng động của HS
Nâng cao hứng thú học tập giúp giảm mệt mỏi và căng thẳng cho học sinh, từ đó phát triển tính độc lập, ham hiểu biết, cũng như khả năng suy luận và sáng tạo của các em.
+ Tăng cường khả năng thực hành, vận dụng các kiến thức đã học
+ Tăng cường khả năng giao tiếp giữa GV và HS, giữa HS với nhau, giúp các em rèn luyện khả năng ứng xử, giao tiếp
+ Thu hút HS theo dõi, tham gia các hoạt động học tập, từ đó các em dễ dàng lĩnh hội tri thức
Việc hình thành và rèn luyện các năng lực cần thiết cho người học là rất quan trọng, bao gồm năng lực giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác, khả năng thu thập và xử lý thông tin, cũng như năng lực ngôn ngữ.
Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực không chỉ giúp học sinh tự tìm kiếm và lĩnh hội tri thức, mà còn rèn luyện kỹ năng cơ bản và phát triển phẩm chất đạo đức cùng những năng lực cần thiết cho cuộc sống hiện đại Đây chính là mục tiêu cao nhất của chương trình giáo dục phổ thông mới mà chúng ta đang hướng tới.
Trong những năm gần đây, nhiều trường phổ thông trên cả nước đã áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, giúp giáo viên đổi mới cách giảng dạy Việc đổi mới phương pháp dạy học không chỉ tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình học tập mà còn mang lại luồng gió mới cho giáo viên.
Học sinh cần chủ động và hứng thú trong việc tiếp thu kiến thức, đồng thời áp dụng những gì đã học để giải quyết các tình huống thực tiễn Giáo viên cũng cần năng động và đầu tư nghiên cứu để mang đến sự sáng tạo trong mỗi tiết dạy.
Hoạt động đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) ở trường THPT hiện chưa đạt hiệu quả cao, chủ yếu tập trung vào lý thuyết và các buổi tập huấn nghiệp vụ Nhiều tiết thao giảng và dự giờ vẫn mang tính hình thức, khiến số lượng giáo viên chủ động và sáng tạo trong việc đổi mới PPDH còn hạn chế Việc áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực chưa được thực hiện đồng bộ, dẫn đến học sinh không quen thuộc với các phương pháp này từ các cấp học trước, gây khó khăn cho giáo viên trong quá trình giảng dạy.
Ngữ văn là môn học quan trọng trong giáo dục, không chỉ cung cấp kiến thức mà còn hình thành nhân cách, như M.Gorki đã nói: “Văn học là nhân học” Môn học này giúp học sinh (HS) hướng tới các giá trị Chân - Thiện - Mĩ, làm phong phú đời sống tinh thần và nhạy cảm hơn với thế giới xung quanh, đặc biệt trong cuộc sống hiện đại hối hả Ngoài ra, Ngữ văn còn nuôi dưỡng lòng yêu nước và trân trọng giá trị văn hóa, ngôn ngữ Việt Nam Môn học này cũng rèn luyện kỹ năng sử dụng ngôn ngữ và khả năng giao tiếp trong nhiều lĩnh vực Tuy nhiên, hiện nay, HS lại có cái nhìn tiêu cực và thiếu hứng thú với Ngữ văn, do cách dạy chỉ tập trung vào việc ghi chép kiến thức khô khan và nhàm chán.
Theo khảo sát ngày 7/09/2019 tại trường THPT Lê Xoay, học sinh lớp 11A2 và 11A11 được hỏi về mức độ hứng thú với môn Văn Kết quả cho thấy sự quan tâm và thái độ của học sinh đối với các giờ học này.
Tổng số học sinh khảo sát Hứng thú với giờ học Không hứng thú với giờ học
Kết quả khảo sát cho thấy chỉ có 34,88% học sinh cảm thấy hứng thú với các giờ Ngữ Văn, một con số đáng lo ngại đối với các cấp quản lý và giáo viên dạy môn Văn.
Nhiều học sinh không thích các giờ học Văn vì cho rằng môn học này yêu cầu ghi chép dài dòng và thường cảm thấy nhàm chán Họ phản ánh rằng giáo viên chỉ đọc bài mà không tạo sự tương tác, khiến cho việc học trở nên đơn điệu Thêm vào đó, áp lực từ gia đình cũng là một yếu tố khi phụ huynh khuyến khích con em tập trung vào các môn học chính có liên quan đến xét tuyển đại học như Toán, Lý, Hóa, và Anh, mà không cần thiết phải đầu tư thời gian cho môn Văn.
Tổng hợp các câu trả lời của HS, tôi chia thành các nhóm nguyên nhân chính khiến các em không hứng thú với môn Văn là:
- Do môn học: Kiến thức nhiều, không có các hình ảnh, video minh họa hấp dẫn như các môn Lý, Hóa nên không thu hút được các em
Nhiều học sinh và gia đình chưa nhận thức đúng vai trò của môn Ngữ văn trong việc phát triển tâm hồn và hình thành phẩm chất, năng lực cần thiết cho cuộc sống Áp lực từ thành tích và thi cử khiến họ có cái nhìn thực dụng, cho rằng chỉ cần tập trung vào các môn thi Đại học mà không cần học Văn Điều này dẫn đến việc học sinh, ngoại trừ những em theo khối C, D, thường không chú trọng đến môn Ngữ văn, thậm chí nhiều em học khối C, D cũng không mặn mà với bộ môn này.
8 không xuất phát từ sự yêu thích, chẳng qua đó là do môn mình buộc phải học để phục vụ cho kì thi THPT Quốc gia
- Do giáo viên: Nhiều GV lên lớp chỉ đọc cho HS chép từ đầu đến cuối giờ nên các em thấy chán, mệt mỏi với môn học
Nội dung
7.2.1 Phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực a Khái niệm
Phương pháp dạy học tích cực là thuật ngữ chỉ các phương pháp giáo dục nhằm phát huy tính chủ động và sáng tạo của người học PPDH tích cực tập trung vào việc kích thích hoạt động nhận thức của học sinh, với người học là trung tâm của quá trình dạy - học Để áp dụng phương pháp này, giáo viên cần nỗ lực hơn so với phương pháp thụ động truyền thống, đóng vai trò tổ chức, điều khiển và hỗ trợ quá trình tiếp thu kiến thức của học sinh.
10 năng, năng lực của người học Một số PPDH tích cực như: phát vấn, nêu và giải quyết vấn đề, hợp tác, dạy học dự án…
Kỹ thuật dạy học bao gồm các biện pháp và phương pháp mà giáo viên và học sinh áp dụng trong những tình huống cụ thể để điều khiển quá trình dạy học Đây là những đơn vị cơ bản nhất của phương pháp dạy học, giúp tối ưu hóa hiệu quả giáo dục.
Kỹ thuật dạy học tích cực đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích sự tham gia của học sinh (HS) vào quá trình học tập, đồng thời kích thích tư duy, sáng tạo và khả năng hợp tác của các em Một số kỹ thuật dạy học tích cực bao gồm đọc tích cực, viết tích cực, đóng vai, trò chơi ô chữ, trò chơi mảnh ghép và sơ đồ tư duy Những phương pháp này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy mà còn tạo ra môi trường học tập năng động và thú vị cho HS.
Phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực có đặc trưng cơ bản sau:
Dạy học thông qua hoạt động của học sinh khuyến khích việc tổ chức các hoạt động học tập liên tục, giúp học sinh tự khám phá kiến thức mới thay vì chỉ tiếp thu thụ động Giáo viên không chỉ đơn thuần cung cấp kiến thức mà còn đóng vai trò là người tổ chức và hướng dẫn học sinh tham gia vào các hoạt động như ôn tập kiến thức cũ, phát hiện kiến thức mới và áp dụng sáng tạo kiến thức đã học vào các tình huống thực tế.
- Thứ hai, dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học: Rèn luyện cho
HS cần được trang bị tri thức phương pháp để đọc sách giáo khoa và tài liệu học tập hiệu quả, tự tìm kiếm và hồi tưởng kiến thức đã học Việc phát triển khả năng suy luận để khám phá kiến thức mới là rất quan trọng Các tri thức phương pháp bao gồm quy tắc, quy trình và phương thức hành động, đồng thời cần chú trọng đến các phương pháp dự đoán và giả định, như giải bài tập vật lý, cân bằng phương trình hóa học và giải bài tập toán học Rèn luyện các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, đặc biệt hoá và khái quát hoá là cần thiết để nâng cao khả năng học tập của HS.
11 tương tự, quy lạ về quen để dần hình thành và phát triển tiềm năng sáng tạo của họ
Tăng cường học tập cá thể kết hợp với học tập hợp tác là phương pháp hiệu quả nhằm tạo điều kiện cho người học phát triển toàn diện Việc này không chỉ giúp nâng cao khả năng tự học mà còn khuyến khích sự tương tác và hỗ trợ lẫn nhau giữa các học viên, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục.
HS cần suy nghĩ, hành động và thảo luận nhiều hơn để lớp học trở thành môi trường giao tiếp hiệu quả giữa thầy và trò cũng như giữa các học sinh với nhau Điều này giúp phát huy hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân, từ đó giải quyết tốt hơn các nhiệm vụ học tập chung.
Kết hợp đánh giá của giáo viên với tự đánh giá của học sinh là phương pháp quan trọng trong quá trình dạy học, giúp đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học thông qua hệ thống câu hỏi và bài tập Việc phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh có thể thực hiện qua nhiều hình thức, như dựa vào lời giải mẫu, hướng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để phê phán, tìm nguyên nhân và đề xuất cách sửa chữa các sai sót Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng các phương pháp và kỹ thuật tích cực trong giảng dạy.
Giáo viên cần được đào tạo để thích nghi với những thay đổi đa dạng và phức tạp trong chức năng và nhiệm vụ của mình, đồng thời thể hiện sự nhiệt tình trong công cuộc đổi mới giáo dục Họ phải có kiến thức chuyên môn sâu rộng, khả năng ứng xử tinh tế và biết ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy Bên cạnh đó, giáo viên cần định hướng phát triển năng lực học sinh theo mục tiêu giáo dục, đồng thời đảm bảo sự tự do trong hoạt động nhận thức của các em.
Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh cần phát triển các phẩm chất và năng lực phù hợp với phương pháp dạy học tích cực, bao gồm việc nhận thức rõ mục tiêu học tập, tự giác trong quá trình học, có ý thức trách nhiệm với việc học của bản thân và lớp, cùng với khả năng tự học và phát triển các loại hình tư duy như biện chứng, lôgíc, hình tượng, tư duy kỹ thuật và tư duy kinh tế.
Chương trình giáo dục và sách giáo khoa cần được điều chỉnh để giảm khối lượng kiến thức, tạo điều kiện cho giáo viên và học sinh tổ chức các hoạt động học tập tích cực Việc này giúp hạn chế các thông báo yêu cầu học sinh ghi nhớ một cách máy móc, đồng thời giảm thiểu các câu hỏi tái tạo và tăng cường các hình thức học tập sáng tạo hơn.
12 câu hỏi phát triển tư duy; giảm bớt những kết luận áp đặt, tăng cường những gợi ý để học sinh tự học hỏi phát triển bài học
Thiết bị dạy học là yếu tố thiết yếu cho việc triển khai chương trình và sách giáo khoa, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực và chủ động của học sinh Trong quá trình cải cách giáo dục toàn diện, các phương tiện dạy học cần tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh thực hành các hoạt động độc lập, nhóm và trải nghiệm Bên cạnh đó, cơ sở vật chất của nhà trường cũng cần hỗ trợ hiệu quả cho việc tổ chức dạy học linh hoạt.
Đổi mới cách đánh giá kết quả học của học sinh là cần thiết để phát triển tư duy và sáng tạo của các em, đồng thời ứng dụng vào thực tiễn cuộc sống Việc kiểm tra, đánh giá cần thoát khỏi hình thức học tập bị động để thúc đẩy dạy và học tích cực Hướng đến mục tiêu này, việc đánh giá phải bám sát mục đích của từng bài, từng chương và giáo dục của môn học ở mỗi lớp, với các câu hỏi bài tập tập trung vào việc kiểm tra mức độ thực hành.
Đề nghị kiểm tra đánh giá công bằng và khách quan kết quả học tập của học sinh, chú trọng vào việc đánh giá toàn bộ quá trình tiếp thu tri thức Cần quan tâm đến mức độ hoạt động hăng hái và chủ động của học sinh trong từng tiết học, bao gồm cả tiết tiếp thu tri thức mới và tiết thực hành, thử nghiệm.
+ Hệ thống câu hỏi kiểm tra đánh giá hướng tới việc HS hiểu vấn đề như thế nào, vận dụng kiến thức vào cuộc sống ra sao
Hiệu trưởng đóng vai trò quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) tại trường, cần coi đây là vấn đề then chốt trong mọi hoạt động của nhà trường Việc trân trọng và ủng hộ các sáng kiến, đề xuất cải tiến từ giáo viên, dù là nhỏ, là rất cần thiết Đồng thời, hiệu trưởng cũng cần hướng dẫn và hỗ trợ giáo viên trong việc áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học mới.
Giáo án thực nghiệm
Theo Phân phối chương trình cấp THPT môn Ngữ Văn (Áp dụng năm học
2019 - 2020) của trường THPT Lê Xoay, văn bản “ Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân được triển khai trong 3 tiết 40, 41, 42 Do thời lượng của Báo cáo sáng kiến
38 kinh nghiệm có hạn, nên người viết trình bày giáo án thực nghiệm mẫu ở tiết 42
- tức tiết thứ 3 của bài học
GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM Tiết 42: Đọc văn
CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ (Tiếp theo)
Thông qua bài học giúp HS:
Cảnh cho chữ mang giá trị và ý nghĩa sâu sắc, tạo nên một hình ảnh độc đáo chưa từng thấy, đồng thời thể hiện bút pháp nghệ thuật tài hoa của tác giả.
- Thấy được quan niệm về sức mạnh của cái Đẹp, tấm lòng yêu nước thầm kín của nhà văn Nguyễn Tuân
Bài viết này sẽ tổng kết những nét đặc sắc nghệ thuật của thiên truyện, bao gồm tình huống truyện độc đáo, cách xây dựng không khí cổ xưa, thủ pháp đối lập và tương phản, cùng với ngôn ngữ góc cạnh, giàu giá trị tạo hình Những yếu tố này không chỉ tạo nên sức hấp dẫn cho câu chuyện mà còn làm nổi bật ý nghĩa sâu sắc của tác phẩm.
Giúp HS rèn luyện kỹ năng đọc hiểu truyện ngắn hiện đại theo đặc trưng thể loại; kỹ năng tạo lập văn bản,…
- Có thái độ trân trọng, giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc - nghệ thuật viết thư pháp
- Trân trọng những di sản văn hóa đáng quý của cha ông ta
4 Định hướng phát triển năng lực, phẩm chất:
- Năng lực giải quyết vấn đề: HS biết cách giải quyết những vấn đề do giáo viên, do bài học đặt ra
Năng lực sáng tạo giúp học sinh nhận diện và hiểu rõ những ý tưởng nghệ thuật mà nhà văn truyền tải trong văn bản Qua đó, các em có thể rút ra những giá trị sống quý báu cho bản thân.
- Năng lực hợp tác: Học sinh cùng chia sẻ, phối hợp với nhau qua hoạt động thảo luận nhóm
Năng lực giao tiếp tiếng Việt của học sinh được nâng cao thông qua việc tương tác với tác giả qua văn bản, giao lưu với các thành viên trong nhóm, và trình bày suy nghĩ cá nhân về chi tiết, hình ảnh, và ý nghĩa của tác phẩm Việc này không chỉ giúp học sinh cải thiện kỹ năng sử dụng tiếng Việt mà còn khuyến khích sự sáng tạo và tư duy phản biện trong quá trình học tập.
Học sinh phát triển năng lực thưởng thức văn học và cảm thụ thẩm mỹ, đặc biệt là qua vẻ đẹp ngôn ngữ trong tác phẩm của Nguyễn Tuân Các em biết rung động trước cái đẹp và tâm hồn cao quý, đồng thời nhận ra giá trị thẩm mỹ sâu sắc của các tác phẩm văn học.
- Năng lực đọc hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại; phân tích, lý giải những vấn đề xã hội có liên quan đến văn bản,…
Giáo viên nên linh hoạt kết hợp nhiều phương pháp và kỹ thuật dạy học như dạy học hợp tác, dạy học giải quyết vấn đề, diễn giảng, kỹ thuật động não, kỹ thuật khăn trải bàn, kỹ thuật trình bày một phút và vẽ sơ đồ tư duy để nâng cao hiệu quả giảng dạy.
- Giáo viên: Sách giáo khoa Ngữ văn 11 tập một, Sách giáo viên Ngữ văn 11 tập một, giáo án, tài liệu tham khảo, máy chiếu, phiếu học tập,…
- Học sinh: Sách giáo khoa Ngữ văn 11 tập một, vở soạn Văn, tài liệu tham khảo,
1 Ổn định tổ chức lớp (GV kiểm tra sĩ số học sinh)
Trong truyện ngắn “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân, nhân vật Huấn Cao gây ấn tượng mạnh mẽ với độc giả nhờ phẩm chất cao đẹp và tinh thần kiên cường Điều khiến em ấn tượng nhất ở Huấn Cao là sự tự do trong tâm hồn và tài năng viết chữ của ông, thể hiện sự khát khao sống và giá trị nghệ thuật vượt lên trên hoàn cảnh bi đát của một tử tù Sự kết hợp giữa nhân cách cao quý và tài năng nghệ thuật đã tạo nên hình ảnh một người nghệ sĩ vĩ đại, để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng người đọc.
- Huấn Cao là con người văn võ toàn tài, con người có khí phách hiên ngang bất khuất và có thiên lương trong sáng
- Học sinh lựa chọn điều ấn tượng nhất của nhân vật Huấn Cao và có sự lý giải hợp lý
Hoạt động 1: Khởi động (5 phút)
Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạt
(1) Mục tiêu: Giúp HS có tâm thế tốt bước vào tiết học
(2) Phương pháp/ Kỹ thuật dạy học: Trò chơi ô chữ
(3) Hình thức tổ chức: HS hoạt động cá nhân
(4) Phương tiện dạy học: máy chiếu
Bước 1: GV giao nhiệm vụ:
- GV chọn 2 HS tham gia trò chơi
- GV phổ biến trò chơi ô chữ: Có 1 bức tranh được ẩn giấu dưới 4 câu hỏi, nếu trả lời đúng, 1 góc của bức tranh
- HS khám phá ra bức tranh: Cảnh cho chữ
41 sẽ hiện ra, ai phát hiện ra bức tranh sớm nhất sẽ chiến thắng
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: HS tham gia vào trò chơi, lựa chọn câu hỏi
Bước 3: Thảo luận, trao đổi, báo cáo: HS trả lời các câu hỏi, tìm ra bức tranh ẩn sau các câu hỏi
Câu hỏi 1: Trong truyện ngắn “Chữ người tử tù” ,
Huấn Cao có tài năng kiệt xuất gì khiến người đời ngưỡng mộ? Đáp án: Viết chữ rất nhanh và rất đẹp
Trong truyện ngắn “Chữ người tử tù”, tài năng viết chữ của Huấn Cao thuộc lĩnh vực nghệ thuật thư pháp Nghệ thuật thư pháp không chỉ thể hiện kỹ năng viết chữ mà còn phản ánh chiều sâu văn hóa và tâm hồn của người nghệ sĩ Huấn Cao là một nhân vật tiêu biểu cho sự tinh tế và đam mê trong nghệ thuật này.
Câu hỏi 3: Trong truyện ngắn “Chữ người tử tù” , Huấn
Cao từng cho ai chữ trước khi cho viên quản ngục? Đáp án: Ba người bạn thân của ông
Trong truyện ngắn “Chữ người tử tù”, Huấn Cao quyết định tặng chữ cho viên quản ngục vì ông cảm động trước tấm lòng biệt nhỡn liên tài của viên quản ngục Sự trân trọng và thấu hiểu giữa hai nhân vật đã tạo nên một khoảnh khắc ý nghĩa, thể hiện giá trị nhân văn sâu sắc trong tác phẩm.
Sau khi HS trả lời chính xác cả 4 câu hỏi sẽ khám phá ra bức tranh vẽ cảnh Huấn Cao cho chữ viên quản ngục:
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
- GV căn cứ vào câu trả lời của HS, tuyên bố HS thắng cuộc
- GV dẫn vào bài mới:
Bức tranh mô phỏng cảnh cho chữ trong truyện ngắn “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân, một trong những khoảnh khắc đặc sắc nhất thể hiện tư tưởng của toàn bộ tác phẩm Đây là cảnh mà tác giả đã nhận định là “cảnh tượng xưa nay chưa từng có” Trong những tiết học trước, chúng ta đã khám phá tình huống truyện cùng vẻ đẹp của nhân vật Huấn Cao và viên quản ngục, và hôm nay chúng ta sẽ tiếp tục tìm hiểu về cảnh Huấn.
Cao cho chữ viên quản ngục thể hiện quan niệm của nhà văn về cái Đẹp và tấm lòng yêu nước thầm kín của ông Qua đó, độc giả sẽ nhận thấy những nét đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm.
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức (30 phút)
Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt Thao tác 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu cảnh cho chữ
* GV hệ thống kiến thức ở các tiết học trước:
Trong tiết 40 và 41, chúng ta đã khám phá kiến thức về tác giả Nguyễn Tuân, tập truyện "Vang bóng một thời" và truyện ngắn "Chữ người tử tù" Bài học cũng tập trung vào tình huống truyện cùng hai nhân vật chính là Huấn Cao và viên quản ngục.
* GV giới thiệu nhiệm vụ tiết học:
Trong tiết 42 hôm nay, chúng ta sẽ tìm hiểu cảnh cho chữ, nghệ thuật của tác phẩm
2 Tập truyện “Vang bóng một thời”
3 Truyện ngắn “Chữ người tử tù”
II Đọc hiểu văn bản
(1) Mục tiêu: Giúp học sinh nắm được:
- Cảnh cho chữ: không gian, thời gian, sự thay đổi vị thế giữa các nhân vật, từ đó thấy được đây là
“cảnh tượng xưa nay chưa từng có”
- Nghệ thuật khắc họa cảnh cho chữ
- Ý nghĩa của cảnh cho chữ
(2) Phương pháp, kỹ thuật dạy học: Đọc tích cực, dạy học hợp tác, thuyết trình…
(3) Hình thức tổ chức hoạt động: HS làm việc theo nhóm
(4) Phương tiện dạy học: Máy chiếu, phiếu học tập, sách giáo khoa, bảng phụ,…
Bước 1: Giáo viên giao nhiệm vụ cho HS:
Vào đêm hôm ấy, khi trại giam tỉnh Sơn chỉ còn nghe tiếng mõ vọng lại từ canh gác, một kẻ mê muội đã cúi đầu bái lĩnh Hình ảnh này gợi lên sự tĩnh lặng và nỗi cô đơn trong không gian của trại giam, đồng thời thể hiện tâm trạng của nhân vật trong khoảnh khắc đầy trăn trở.
HS tự đọc và dự đoán nội dung chính của đoạn văn
+ GV tổ chức lớp học thành 6 nhóm, mỗi nhóm 4
HS, các em trao đổi, thảo luận các câu hỏi sau:
Nhóm 1,2: Cảnh cho chữ được tác giả miêu tả trong không gian và thời gian như thế nào? Hình ảnh các nhân vật Huấn Cao, viên quản ngục, thầy
3 Nhân vật viên quản ngục
4 Cảnh cho chữ a Cảnh tượng xưa nay chưa từng có
+ Đêm khuya – lúc “cả trại giam tỉnh Sơn chỉ còn vẳng tiếng mõ trên vọng canh”
+ Trước lúc Huấn Cao bị giải vào kinh chịu án chém chỉ vài canh giờ → thời điểm cuối đời của một con người
+ Phòng giam của tử tù
+ Một buồng tối chật hẹp, ẩm ướt, tường đầy mạng nhện, đất bừa bãi phân chuột, phân gián
+ Một không khí khói tỏa như đám cháy nhà, ánh sáng đỏ rực của bó đuốc tẩm dầu chiếu rọi cả căn buồng
+ Huấn Cao – một người tử tù,
“cổ đeo gông, chân vướng xiềng, đang dậm tô nét chữ
45 thơ lại trong cảnh cho chữ để lại cho em ấn tượng gì?
Nhóm 3,4: Để khắc họa cảnh cho chữ, nhà văn
Nguyễn Tuân chủ yếu sử dụng thủ pháp nghệ thuật nào?
Nhóm 5,6: Qua cảnh cho chữ, nhà văn muốn thể hiện quan niệm gì?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
- HS phân công nhóm trưởng, thư ký, người thuyết trình
Mỗi học sinh trong nhóm sẽ ghi câu trả lời của mình vào góc giấy A0, sau đó, tổng hợp ý kiến của cả nhóm vào phần chính giữa giấy A0 theo mô hình phiếu học tập.
Bước 3: Thảo luận, trao đổi, báo cáo
Huấn Cao, dù bị xiềng xích và mất tự do về thể xác, vẫn thể hiện tư thế ung dung và phong thái tự tại khi tổ chức các nhóm thuyết trình trên tấm lụa trắng tinh căng trên mảnh ván.
+ Không chỉ cho chữ, Huấn Cao còn cho viên quản ngục lời khuyên:
Kết luận
Cách dạy học truyền thống trong môn Ngữ văn thường chỉ xoay quanh việc giáo viên đọc sách và truyền đạt cảm nhận của mình cho học sinh, khiến học sinh trở thành người tiếp nhận thụ động và không phát huy được tính sáng tạo Phương pháp này đã tồn tại lâu trong giáo dục Việt Nam và vẫn còn phổ biến hiện nay Để khắc phục tình trạng này, nhiều nhà giáo dục đã áp dụng các phương pháp tích cực nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động và sáng tạo của học sinh, theo quy định tại Điều 28 Luật Giáo dục, nhằm cải thiện mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh.
HS với HS đã thay đổi hoàn toàn:
Sơ đồ mối quan hệ giữa GV và HS trong dạy học tích cực
Dạy học tích cực mang lại nhiều ưu điểm, giúp tất cả học sinh tham gia vào quá trình học tập, phát huy tối đa năng lực và sự sáng tạo của mình Đồng thời, giáo viên có thể đánh giá chính xác năng lực, điểm mạnh và điểm yếu của từng học sinh, từ đó áp dụng phương pháp dạy học tích cực để hỗ trợ các em phát triển ưu điểm và khắc phục hạn chế.
Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) là yêu cầu cấp bách của nền giáo dục Việt Nam, phụ thuộc vào năng lực của giáo viên và điều kiện học tập của học sinh Chúng tôi tiến hành thực nghiệm trong môi trường thuận lợi với giáo viên và học sinh đạt chuẩn và có kỹ năng cơ bản Mặc dù đã có sự chuẩn bị tốt, quá trình thực hiện vẫn gặp phải một số thiếu sót Chúng tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp từ quý thầy cô, đồng nghiệp và học sinh để có thể mở rộng đề tài và nâng cao hiệu quả dạy - học trong cả nước.
Trong xã hội hiện đại, nhu cầu về những người thầy không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức mà còn cần những người có khả năng khơi nguồn cảm hứng sáng tạo cho học sinh Để đạt được điều này, mỗi giáo viên cần thay đổi quan niệm về phương pháp dạy học, liên tục đổi mới tư duy và áp dụng linh hoạt các kỹ thuật giảng dạy phù hợp với đặc trưng môn học Chỉ khi đó, nền giáo dục Việt Nam mới có thể phát triển và đáp ứng yêu cầu của xã hội.
Nguyễn Tuân là một trong những nhà văn tài hoa nhất của văn học Việt Nam, luôn khao khát cảm giác "say sưa của rượu tân hôn" trong từng khoảnh khắc sống Ông đã dành cả cuộc đời để khám phá và tôn vinh vẻ đẹp của cuộc sống Một trong những tác phẩm nổi bật của ông chính là
Truyện ngắn “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân là một tác phẩm tiêu biểu trong “Vang bóng một thời”, thể hiện tài năng nghệ thuật độc đáo và ước mơ, khát vọng của nhà văn về con người đương thời Tác phẩm không chỉ tạo nên tên tuổi mà còn khẳng định dấu ấn cá nhân của Nguyễn Tuân, từ đó chứng tỏ vị trí, vai trò và sức ảnh hưởng lớn lao của ông trong giới văn nghệ dân tộc.
GV giảng dạy truyện ngắn “Chữ người tử tù” bằng cách áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực sẽ giúp học sinh tự tin và năng động hơn Qua đó, học sinh được khuyến khích phát huy tính chủ động trong quá trình học tập, từ đó nâng cao khả năng tiếp thu và hiểu biết về tác phẩm.
Giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh không chỉ giúp các em hình thành những phẩm chất và năng lực cần thiết, mà còn giúp các em hiểu sâu sắc về ý nghĩa của thiên truyện trong cuộc sống hiện đại Qua đó, các em sẽ biết căm ghét cái xấu, cái ác và trân trọng, yêu quý cái đẹp, cái thiện Đây là một trong những mục tiêu quan trọng của giáo dục hiện nay.
Khả năng áp dụng của sáng kiến
Sáng kiến có khả năng áp dụng rộng rãi vào quá trình dạy học văn bản
“Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân trong chương trình Ngữ văn lớp 11 ở tất cả các trường THPT.