Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của luận văn là đề xuất nguyên tắc, nội dung và hình thức tổ chức hoạt động luyện tập hiệu quả trong dạy học đọc hiểu thơ trữ tình ở chương trình Ngữ văn 11, dựa trên cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng hiện tại Nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng dạy học đọc hiểu văn bản thơ trữ tình tại các trường trung học phổ thông, đặc biệt là ở huyện Thanh Chương.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu này tập trung vào cơ sở lý luận và thực tiễn liên quan đến hoạt động luyện tập trong dạy học đọc hiểu thơ trữ tình Nó bao gồm việc giải thích khái niệm hoạt động luyện tập, xác định những nội dung cơ bản của hoạt động này, và khảo sát thực tế việc tổ chức hoạt động luyện tập trong chương trình Ngữ văn 11 tại huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An.
Đề xuất các nguyên tắc và nội dung tổ chức hoạt động luyện tập trong quá trình dạy học đọc hiểu thơ trữ tình cho chương trình Ngữ văn 11 tại các trường THPT huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An, cần chú trọng vào việc phát triển kỹ năng phân tích, cảm thụ và diễn đạt cảm xúc của học sinh Hình thức tổ chức hoạt động nên linh hoạt, kết hợp giữa thảo luận nhóm, trình bày cá nhân và sử dụng công nghệ thông tin để tạo sự hứng thú và khuyến khích sự sáng tạo trong việc tiếp cận tác phẩm Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực sẽ giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả và sâu sắc hơn.
Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá khả năng ứng dụng của đề tài trong việc nâng cao hiệu quả dạy học đọc hiểu văn bản thơ trữ tình trong chương trình Ngữ văn 11 tại các trường THPT huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An.
Phương pháp nghiên cứu
Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết nhằm phân tích, tổng hợp và khái quát các vấn đề lý thuyết liên quan đến hoạt động luyện tập trong dạy học đọc hiểu thơ trữ tình ở chương trình Ngữ văn 11 Các phương pháp cụ thể trong nhóm này bao gồm phương pháp phân tích.
- tổng hợp tài liệu; Phương pháp khái quát hoá các nhận định độc lập
Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn nhằm phân tích, khảo sát và đánh giá thực trạng tổ chức hoạt động luyện tập trong dạy học đọc hiểu thơ trữ tình ở chương trình Ngữ văn 11 tại các trường THPT huyện Thanh Chương, Nghệ An Nghiên cứu cũng thăm dò và thực nghiệm tính cần thiết, khả thi và hiệu quả của các hình thức tổ chức hoạt động luyện tập trong dạy học môn này.
Nhóm phương pháp nghiên cứu bao gồm các phương pháp như quan sát, điều tra, phỏng vấn, tổng kết kinh nghiệm giáo dục, nghiên cứu sản phẩm hoạt động, lấy ý kiến chuyên gia, thực nghiệm sư phạm và thống kê Những phương pháp này nhằm xử lý dữ liệu thu thập được qua phân tích thực trạng và đánh giá hiệu quả của các hình thức luyện tập trong tổ chức thực nghiệm sư phạm dạy học đọc hiểu thơ trữ tình trong chương trình Ngữ văn 11 tại các trường THPT huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An.
Đóng góp của luận văn
Luận văn này nghiên cứu một cách có hệ thống về tổ chức hoạt động luyện tập trong dạy học đọc hiểu thơ trữ tình ở chương trình Ngữ văn 11 Bài viết đặc biệt chú trọng vào việc khái quát các kết quả nghiên cứu hiện có và phân tích những cơ sở lý luận liên quan đến hoạt động luyện tập này.
Luận văn đánh giá ưu điểm và khuyết điểm trong tổ chức hoạt động luyện tập dạy học đọc hiểu thơ trữ tình ở chương trình Ngữ văn 11 tại các trường THPT huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An Qua đó, bài viết rút ra những bài học kinh nghiệm nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn hiện nay.
Luận văn trình bày các nguyên tắc và nội dung cần thiết trong việc tổ chức luyện tập dạy đọc hiểu thơ trữ tình trong chương trình Ngữ văn Bên cạnh đó, bài viết cũng đề xuất các hình thức tổ chức luyện tập hiệu quả, nhằm nâng cao khả năng tiếp nhận và phân tích thơ cho học sinh.
Nâng cao hiệu quả giờ dạy theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học là mục tiêu quan trọng tại các trường THPT ở huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An và trên toàn quốc.
Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn được triển khai qua 3 chương:
Chương 1 của nghiên cứu trình bày tổng quan về vấn đề và cơ sở khoa học liên quan đến đề tài, nhằm tạo nền tảng cho việc hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của việc dạy học đọc hiểu thơ trữ tình Chương 2 tập trung vào nguyên tắc, nội dung và hình thức tổ chức các hoạt động luyện tập trong dạy học, với mục tiêu nâng cao khả năng đọc hiểu cho học sinh lớp 11 trong chương trình Ngữ văn.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm
Chương 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
VÀ CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
1.1 Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1 Những kết quả nghiên cứu về dạy học đọc hiểu thơ trữ tình trong chương trình Ngữ văn ở trường trung học phổ thông
Dạy học đọc hiểu thơ trữ tình là một lĩnh vực được nhiều nhà khoa học nghiên cứu, với nhiều kết quả quan trọng đã được công bố Những nghiên cứu này góp phần nâng cao nhận thức và cải thiện phương pháp giảng dạy thể loại thơ này trong các cấp học ở Việt Nam.
Hoạt động dạy học hiện nay đang thu hút sự chú ý lớn từ giới nghiên cứu, đặc biệt trong bối cảnh dạy học theo định hướng phát triển năng lực Người học được coi là trung tâm của quá trình dạy học, như tác giả Trần Hồng Quân đã nhấn mạnh trong bài viết của mình, rằng để đào tạo con người tự chủ, năng động và sáng tạo, phương pháp giáo dục cần khơi dậy và phát triển khả năng tư duy độc lập trong học tập và lao động Người thầy không chỉ đơn thuần truyền đạt kiến thức mà còn phải tạo ra nhiều tình huống phong phú cho học sinh Ngoài ra, trong cuốn sách “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm”, tác giả Nguyễn Kỳ cũng khẳng định rằng phương pháp dạy học tích cực, với học sinh là trung tâm, là sự tích hợp các mối quan hệ giáo dục giữa trò và lớp học.
Trong quá trình giáo dục, việc áp dụng quan điểm người học làm trung tâm là rất quan trọng [47,tr.14] Bài viết “Dạy học lấy người học làm trung tâm” của tác giả Trần Bá Hoành (2007) cũng nhấn mạnh vấn đề này [36] Các tài liệu hiện có đều đề cập đến việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động của người học.
Trong công trình “Vấn đề giảng dạy tác phẩm văn học theo loại thể”
(1971) nhóm tác giả Trần Thanh Đạm, Đàm Gia Cẩn, Huỳnh Lý, Hoàng Như
Mai đã giới thiệu kiến thức cơ bản về thể loại văn học, bao gồm các tác phẩm thơ trữ tình lớp 11 trong chương trình Ngữ văn THPT Công trình này nổi bật với việc khai thác các tác phẩm thơ trữ tình hay và tiếp cận chúng bằng các phương pháp dạy học cụ thể, phù hợp với đặc trưng của thể loại Đặc biệt, nhóm tác giả chú trọng đến mạch cảm xúc chủ đạo, hình tượng nhân vật trữ tình, ngôn ngữ biểu cảm và tính nhạc trong thơ trữ tình trong quá trình nghiên cứu.
Trong các sách tham khảo, hướng dẫn dạy học như: Thiết kế bài giảng
Ngữ văn 11 của Nguyễn Văn Đường [27], Giới thiệu giáo án 11 (Nguyễn Hải
Châu chủ biên đã tập trung vào việc định hướng và phân tích toàn bộ các văn bản trong chương trình Ngữ văn 11, bao gồm cả mảng thơ trữ tình Các tác giả đã thiết kế và biên soạn tiến trình dạy học một cách chuyên sâu nhằm giúp học sinh chiếm lĩnh các tác phẩm này.
Trong việc nghiên cứu thơ trữ tình, công trình “Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương (theo loại thể)” của Nguyễn Viết Chữ đóng vai trò quan trọng, đặc biệt ở chương hai phần hai, nơi tác giả trình bày phương pháp dạy học các tác phẩm trữ tình Ông cũng đi sâu vào phương pháp dạy học các tác phẩm thơ Đường luật và thơ Mới Ngoài ra, Phan Huy Dũng là một tác giả nổi bật trong lĩnh vực nghiên cứu và giảng dạy thơ, bao gồm thơ trữ tình, với nhiều công trình và bài viết có ảnh hưởng lớn trong giới nghiên cứu và giảng dạy văn học tại Việt Nam.
- chia sẻ của người GV trong giờ dạy đọc văn” [18], “Tác phẩm văn học trong nhà trường phổ thông- Một góc nhìn, một cách đọc” [19]
Một số luận án tiến sĩ và luận văn thạc sĩ đã nghiên cứu sâu về thơ trữ tình từ nhiều góc độ khác nhau Chẳng hạn, Phạm Thị Ngọc Ánh tại Đại học Sư phạm ĐH Thái Nguyên đã đề xuất phương pháp “Dạy học phân hóa thơ trữ tình trung đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn THPT chuẩn” Nguyễn Thu Đông từ ĐH Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội cũng nghiên cứu “Dạy học phần đọc thêm các tác phẩm thơ trữ tình trong chương trình Ngữ văn 12 theo hướng tự học có hướng dẫn” Hơn nữa, một nghiên cứu khác tập trung vào “Dạy đọc hiểu thơ trữ tình hiện đại trong chương trình Ngữ văn THPT theo hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh”.
Vinh) của Nguyễn Thị Thanh Lâm…
1.1.2 Những kết quả nghiên cứu về hoạt động luyện tập trong dạy học
1.1.2.1 Hoạt động luyện tập được xem xét là một nội dung của bài học
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả phát hiện ra các yếu tố quan trọng trong nhóm công trình nghiên cứu liên quan đến thiết kế bài giảng, giới thiệu giáo án và sách giáo viên Ngữ văn 11 cùng một số tài liệu khác.
Trong cuốn “Thiết kế bài giảng Ngữ văn 11” do Nguyễn Văn Đường chủ biên, NXB Hà Nội, 2007, các tác giả đã hệ thống hóa và cụ thể hóa nội dung Sách giáo khoa và Sách giáo viên Ngữ văn 11 thành một chuỗi hoạt động dạy học chi tiết cho từng tiết, từng bài Tài liệu chú trọng đến việc tích hợp các định hướng dạy học, đồng thời khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh thông qua nhiều phương pháp học tập hấp dẫn, nhẹ nhàng Các hoạt động được thiết kế bao gồm câu hỏi gợi mở, tổ chức đàm thoại, hoạt động nhóm nhỏ và thảo luận cả lớp, nhằm tạo ra môi trường học tập tương tác và sáng tạo Hoạt động luyện tập được đặt ở vị trí thứ 5 trong chuỗi hoạt động dạy học, thể hiện sự chú trọng đến việc rèn luyện kỹ năng cho học sinh.
Hướng dẫn tổng kết và luyện tập trong bài viết yêu cầu học sinh diễn cảm bài thơ, đồng thời đặt ra các câu hỏi để tóm tắt nội dung và nghệ thuật của tác phẩm Tác giả cũng nhấn mạnh việc ghi nhớ kiến thức trong Sách giáo khoa Ngoài ra, phần này còn bao gồm hoạt động vận dụng với những câu hỏi nâng cao, khuyến khích học sinh tìm hiểu thêm tài liệu liên quan và cung cấp các bài viết bổ sung Cuối cùng, tác giả dặn dò học sinh chuẩn bị cho bài học tiếp theo.
Hoạt động luyện tập trong tiết học vẫn chưa được phân định rõ ràng và thường bị lẫn lộn với các hoạt động khác, đặc biệt là chưa chú trọng đến các hình thức và phương pháp luyện tập phù hợp cho người học.
Trong sách “Giới thiệu giáo án Ngữ văn 11”, Nguyễn Hải Châu nhấn mạnh rằng luyện tập là phần cuối cùng của bài học, đóng vai trò quan trọng trong quá trình dạy và học Tuy nhiên, các bài tập và đáp án thường được đưa ra mà chưa chú trọng đến phương pháp giải quyết Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, việc hướng dẫn con đường và cách thức giải quyết vấn đề là rất cần thiết, vì người học sẽ gặp nhiều tình huống khác nhau trong cuộc sống, không chỉ những bài toán đã được giải sẵn Do đó, phương pháp và cách thức học tập là yếu tố then chốt để trang bị cho người học.
Trong "Sách giáo viên Ngữ văn 11", Bộ GD - ĐT nhấn mạnh nguyên tắc không áp đặt kết luận có sẵn mà khuyến khích học sinh tự làm việc và tìm ra kết luận Để phát triển thói quen tự học cho học sinh, hệ thống câu hỏi trong phần hướng dẫn học bài đã được cải tiến Tuy nhiên, cuốn sách vẫn chỉ dừng lại ở việc đưa ra những bài tập luyện tập đơn thuần dưới dạng câu hỏi cũ, với sự thay đổi duy nhất là chuyển chúng vào mục Luyện tập.
Cuốn sách “Thiết kế bài giảng Ngữ văn 11” của Phạm Minh Diệu xây dựng giáo án theo tinh thần đổi mới giáo dục, chú trọng vào hoạt động của học sinh và hệ thống bài tập phù hợp với từng hoạt động Mỗi bài tập nhằm mục đích tìm hiểu kiến thức hoặc rèn luyện kỹ năng, bao gồm nhiều loại như bài tập làm quen, nhận biết, củng cố và vận dụng, được sắp xếp theo trình tự hợp lý trong tiết học Trong thiết kế giáo án cho tiết dạy thơ trữ tình, tác giả đưa ra các bài tập củng cố kiến thức và nhấn mạnh phương pháp hướng dẫn học sinh thảo luận và luyện tập để khắc sâu kiến thức Mặc dù có sự quan tâm đến việc giao nhiệm vụ cho học sinh, nhưng phần luyện tập vẫn chưa đi sâu vào phương pháp cụ thể, chỉ dừng lại ở mức độ khái quát Nghiên cứu khác cũng chỉ ra vai trò quan trọng của hoạt động luyện tập trong dạy học Ngữ văn và đọc hiểu thơ trữ tình ở trường phổ thông.
