NỘI DUNG
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG CHO SINH VIÊN
1.1 Các khái niệm cơ bản
1.1.1 Đạo đức, truyền thống và đạo đức truyền thống
Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội quan trọng, xuất hiện từ sớm và đóng vai trò thiết yếu trong sự phát triển của xã hội Nó được định nghĩa là hệ thống quy tắc và chuẩn mực xã hội, giúp con người tự giác điều chỉnh hành vi của mình để phù hợp với lợi ích của cộng đồng và xã hội.
Đạo đức, một hình thái ý thức xã hội quan trọng, đã xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử nhân loại và là một phần không thể thiếu trong triết học cổ đại của Hy Lạp, Trung Quốc và Ấn Độ Những tư tưởng đạo đức đã được hình thành và phát triển cách đây hơn 26 thế kỷ, với sự đóng góp của nhiều triết gia vĩ đại như Socrate, Democrite, Platon và Aristotle ở phương Tây Đồng thời, phương Đông cũng có những nhà triết học nổi bật nghiên cứu về đạo đức, với nhiều học thuyết đáng chú ý từ Trung Quốc cổ đại, thể hiện qua quan niệm về đạo và đức của họ.
Cơ sở lý luận của việc giáo dục đạo đức truyền thống cho
Các khái niệm cơ bản
1.1.1 Đạo đức, truyền thống và đạo đức truyền thống
1.1.1.1 Khái niệm đạo đức Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội, xuất hiện tương đối sớm và có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của xã hội Đạo đức được hiểu “Là hệ thống các quy tắc, chuẩn mực xã hội mà nhờ đó con người tự giác điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với lợi ích của cộng đồng, của xã hội”PGS.TS Nguyễn Lương Bằng, Giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trên địa bàn tỉnh Nghệ
Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội quan trọng trong lịch sử phát triển của nhân loại, đã xuất hiện từ lâu trong triết học Hy Lạp, Trung Quốc và Ấn Độ cổ đại Từ hơn 26 thế kỷ trước, tư tưởng đạo đức đã trở thành một phần của tri thức triết học, với nhiều nhà triết học vĩ đại như Socrate, Platon và Aristotle đóng góp những quan niệm sâu sắc về đạo đức Đồng thời, triết học phương Đông cũng có những nghiên cứu đáng chú ý về đạo đức, đặc biệt là trong tư tưởng của các nhà triết học Trung Quốc cổ đại Trong đó, khái niệm "đạo" thể hiện con đường sống của con người trong xã hội, yêu cầu mỗi người phải tuân theo để tồn tại và phát triển Khái niệm "đức" cũng được sử dụng để chỉ nhân đức và nguyên tắc luân lý, phản ánh những yêu cầu xã hội mà con người phải tuân theo, thể hiện rõ nhất qua tư tưởng của Khổng Tử, Mặc Tử và Lão Tử.
Theo chủ nghĩa Mác - Lênin, đạo đức là hình thái ý thức xã hội, bao gồm các nguyên tắc và quy tắc nhằm điều chỉnh hành vi con người trong mối quan hệ xã hội Đạo đức không tồn tại sẵn mà được hình thành và phát triển cùng với xã hội loài người, giữ vai trò cốt lõi trong nền tảng tinh thần xã hội Nó không chỉ thể hiện luân thường đạo lý mà còn góp phần ổn định và phát triển xã hội, giúp con người phân định đúng - sai, tốt - xấu, từ đó điều chỉnh hành vi và hướng tới những giá trị tích cực.
Đạo đức đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh hành vi con người, luôn cần thiết cho nhân loại từ cổ đại đến hiện đại, từ phương Đông đến phương Tây Sự phát triển của khoa học và kỹ thuật cùng với tiến bộ xã hội càng nhấn mạnh tầm quan trọng của đạo đức Lịch sử cho thấy, ở những nơi và thời điểm mà xã hội thực hiện tốt các nguyên tắc và chuẩn mực đạo đức, sự ổn định và phát triển xã hội luôn được duy trì.
Truyền thống được hiểu là những giá trị ổn định, được cộng đồng thừa nhận và ăn sâu vào tâm lý xã hội qua các thế hệ Cần phân biệt giữa những truyền thống lạc hậu, cần khắc phục và những truyền thống tốt đẹp, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa dân tộc GS Trần Văn Giầu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì và phát triển những giá trị truyền thống tích cực Trong lịch sử, đã có nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm truyền thống.
"Truyền thống" xuất phát từ tiếng Latinh "traditio", nghĩa là sự chuyển giao và lưu truyền các giá trị văn hóa từ thế hệ này sang thế hệ khác Theo GS.TS Nguyễn Trọng Chuẩn, truyền thống bao gồm những tư tưởng, tình cảm, tập quán, phong tục và lối sống của một cộng đồng đã được hình thành và ổn định qua lịch sử GS Vũ Khiêu cũng định nghĩa rằng truyền thống là những thói quen lâu đời trong nếp sống và suy nghĩ của một dân tộc, gia đình, dòng họ, làng xã hay tập đoàn lịch sử.
Truyền thống đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển đời sống xã hội Từ những ngày đầu, con người đã tích lũy kinh nghiệm trong sản xuất, chiến đấu và sinh hoạt hàng ngày để phục vụ cho cuộc sống của mình.
Những kinh nghiệm quý báu đã được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, hình thành nên các truyền thống văn hóa Qua đó, con người trong xã hội tiếp thu những giá trị và bài học sống của tổ tiên, giúp rút ngắn thời gian học hỏi và phát triển.
Theo Nguyễn Lương Bằng trong Luận án Tiến sĩ, truyền thống là khái niệm chỉ những phẩm chất, thói quen, và lối ứng xử được hình thành từ điều kiện tự nhiên và xã hội, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác Truyền thống của một cộng đồng dân tộc bao gồm đức tính, phong tục tập quán và mang đặc trưng cộng đồng, bình ổn, lưu truyền Nó thể hiện trong chuẩn mực hành vi và lối sống của con người qua lịch sử GS.TS Nguyễn Trọng Chuẩn cho rằng truyền thống có hai nghĩa: một là giá trị tốt đẹp được lưu truyền và đứng vững trước biến động lịch sử, hai là khả năng tạo ra sức mạnh và giá trị mới cho con người Truyền thống không chỉ giữ gìn những giá trị quý giá mà còn là nền tảng cho sự phát triển của cộng đồng và dân tộc.
Truyền thống, mặc dù có giá trị văn hóa, đôi khi lại cản trở sự phát triển của con người, thể hiện qua nghĩa tiêu cực của nó Theo Hồ Chí Minh trong bài "Đạo đức cách mạng", thói quen và truyền thống lạc hậu là kẻ thù ngấm ngầm cản trở sự tiến bộ cách mạng Để vượt qua điều này, chúng ta cần cải tạo những thói quen đó một cách cẩn thận, kiên trì và lâu dài.
Theo Nguyễn Lương Bằng trong Luận án Tiến sĩ của mình, những đặc trưng cơ bản của truyền thống trong giáo dục - đào tạo ở Việt Nam hiện nay bao gồm sự kết hợp giữa các giá trị văn hóa lâu đời và những yếu tố hiện đại Việc này không chỉ giúp duy trì bản sắc dân tộc mà còn nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng yêu cầu phát triển trong bối cảnh toàn cầu hóa.
1- Truyền thống có tính cộng đồng, tính ổn định và tính lưu truyền Tuy nhiên những đặc trưng đó của truyền thống có tính độc lập tương đối, khi những cơ sở, điều kiện hình thành nên truyền thống đã thay đổi thì sớm muộn những nội dung của truyền thống cũng dần dần biến đổi theo cho phù hợp với điều kiện hoàn cảnh mới hoặc những truyền thống mới được hình thành, phát triển Cho nên truyền thống sẽ có tính hai mặt đối lập nhau đó là truyền thống tốt và truyền thống xấu Truyền thống tốt có tác dụng hình thành nên những phẩm chất tốt ở con người và hành động của con người góp phần thúc đẩy xã hội phát triển, và ngược lại truyền thống xấu sẽ kìm hãm sự phát triển của xã hội Hai mặt này của truyền thống luôn luôn tồn tại, mâu thuẫn biện chứng với nhau trong quá trình lịch sử
2- Truyền thống là kết quả hoạt động vật chất và tinh thần của con người trong quá khứ biểu hiện ở tính cách, phẩm chất, tư tưởng, tình cảm, tập quán, thói quen trong tư duy, lối ứng xử, tâm lý
3- Truyền thống bao giờ cũng là truyền thống của một cộng đồng người (thị tộc, bộ lạc, bộ tộc, dân tộc, dòng họ, gia đình, làng xã ), là bản sắc của các cộng đồng người
4- Truyền thống được hình thành trong lịch sử do tác động của môi trường tự nhiên và điều kiện địa lý, do tác động của quá trình lao động sản xuất và kết cấu kinh tế xã hội, tác động thường xuyên của lịch sử, tác động của môi trường văn hóa khu vực và trên thế giới
Tính tất yếu của việc giáo dục đạo đức truyền thống cho sinh viên trong giai đoạn hiện nay
1.2.1 Sinh viên - tầng lớp xã hội đặc thù
"Sinh viên" là thuật ngữ chỉ những người đang theo học tại các trường đại học và cao đẳng, nhưng ở một số quốc gia như Pháp, khái niệm này còn bao gồm cả học sinh trung học và học viên các trường dạy nghề Đối tượng sinh viên chủ yếu nằm trong độ tuổi từ 18 đến 25, thời điểm mà con người đã đạt được sự trưởng thành nhất định về mặt sinh học và xã hội.
Về mặt sinh học, sinh viên ở giai đoạn thanh niên có cơ thể đang dần hoàn thiện, với sự phát triển nhanh chóng về cơ bắp, chiều cao và trọng lượng Các đặc điểm sinh lý và giới tính cũng phát triển đến độ chín muồi, đặc biệt là sự phát triển của bộ não So với thiếu niên, tế bào thần kinh của sinh viên có khả năng phân tích và dẫn truyền thông tin tốt hơn, dẫn đến khả năng hoạt động trí tuệ vượt trội Đây là thời kỳ mà cơ thể con người đạt đến sự hài hòa và sức sống dồi dào nhất.
Đời sống tâm lý và xã hội của sinh viên rất phong phú và phức tạp, phản ánh sự đa dạng của xã hội Với tâm lý nhạy cảm và ưa khám phá, sinh viên là những người đầy ước mơ và hoài bão, luôn mong muốn khẳng định bản thân và có nhu cầu cao về học vấn cũng như tình bạn, tình yêu Họ thích công bằng, ghét bất công và tích cực tham gia vào các hoạt động xã hội Điều này cho thấy sinh viên không chỉ quan tâm đến tương lai cá nhân mà còn ý thức được trách nhiệm công dân và nghĩa vụ đối với Tổ quốc.
Sinh viên Việt Nam, một bộ phận quan trọng của thanh niên, sở hữu trình độ học vấn nhất định và khả năng tiếp nhận cái mới Tuy nhiên, họ vẫn gặp phải những hạn chế như tính bồng bột, chủ quan và thiếu thực tế Những yếu tố này khiến họ dễ bị chi phối bởi các tiêu cực của cơ chế thị trường, dẫn đến mất phương hướng chính trị và tha hóa về đạo đức Hệ quả là sinh viên có thể bị kích động, lợi dụng và lôi kéo vào các hoạt động không lành mạnh, ảnh hưởng xấu đến bản thân, gia đình và xã hội.
Sinh viên ở độ tuổi phát triển thường gặp nhược điểm do chưa có nhiều kinh nghiệm sống và đang trong quá trình định hình nhân cách Việc định hướng rèn luyện để giúp sinh viên khắc phục những điểm yếu và phát huy điểm mạnh, đặc biệt trong việc rèn luyện đạo đức, là vô cùng cần thiết Mục tiêu là để họ trở thành những con người vừa có đức, vừa có tài, đáp ứng yêu cầu cách mạng của đất nước.
Sinh viên là tầng lớp trí thức trẻ, năng động và sáng tạo, với lòng nhiệt huyết và nhạy cảm trong cuộc sống Họ mang trong mình những ước mơ lớn, là động lực để vươn lên và vượt qua khó khăn Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm nổi bật, sinh viên cũng gặp phải một số hạn chế như tính bồng bột và dễ nản chí khi đối mặt với thất bại.
Hiểu rõ đặc điểm tâm lý và sinh lý của sinh viên là rất quan trọng để áp dụng các phương pháp giáo dục và vận động phù hợp, khoa học và thiết thực.
Sinh viên là một tầng lớp xã hội đặc thù, thể hiện sự nhạy cảm với cái mới và sự năng động trong học hỏi, tìm tòi và sáng tạo Đây là giai đoạn phát triển mạnh mẽ về thế giới quan và nhân sinh quan, đồng thời chứa đựng hoài bão vươn tới lý tưởng cao đẹp Về mặt tâm lý, lứa tuổi này là thời điểm hình thành và phát triển những phẩm chất nhân cách quan trọng, góp phần vào việc tự giáo dục và hoàn thiện bản thân theo hướng tích cực, bao gồm khả năng tự đánh giá, lòng tự trọng, tự tin và tự ý thức.
Sinh viên có khát vọng cống hiến và mong muốn được xã hội ghi nhận, đồng thời khẳng định vai trò của mình trong gia đình và các mối quan hệ xã hội Lối sống của sinh viên, với những đặc trưng riêng, thể hiện qua học tập, rèn luyện và ứng xử trong các mối quan hệ như bạn bè, tình yêu, và tình thầy trò Trong quá trình hình thành lối sống, sinh viên chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố như gia đình, nhà trường và môi trường xã hội, trong đó giáo dục đạo đức truyền thống đóng vai trò quan trọng.
1.2.2 Giáo dục đạo đức truyền thống cho sinh viên là một nhiệm vụ quan trọng của Đảng, Đoàn Thanh niên và cả hệ thống chính trị trong nhà trường
Chủ tịch Hồ Chí Minh, khi đánh giá về vai trò của thanh niên đã nhấn mạnh:
Thanh niên là chủ nhân tương lai của đất nước, đóng vai trò quan trọng trong sự thịnh vượng hay suy yếu của quốc gia Trong Di chúc, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đào tạo thanh niên thành những người kế tục sự nghiệp cách mạng Đảng khẳng định thanh niên là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, quyết định sự thành bại của công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, Bác luôn tin tưởng vào sức trẻ và nhiệt huyết của thanh niên Người đã dành nhiều tâm sức cho việc đào tạo thế hệ trẻ, vận dụng sáng tạo tư tưởng Mác-xít về vai trò của họ trong xã hội Những quan điểm của Người về giáo dục đạo đức và lối sống cho thanh niên là di sản tinh thần quý giá cho hôm nay và mai sau Hồ Chí Minh thường yêu cầu Đảng và Nhà nước chú trọng đến đời sống vật chất, tinh thần của thanh niên, đặc biệt trong giáo dục đạo đức và lối sống.
Hồ Chí Minh nhận thức rõ cả ưu điểm và nhược điểm của tuổi trẻ, bao gồm sự thiếu kinh nghiệm, dễ bị tác động từ môi trường sống và tâm lý không vững vàng Ông nhấn mạnh rằng tổ chức Đảng, đoàn thể, nhà trường, gia đình và xã hội cần có cái nhìn toàn diện về thế hệ trẻ để giáo dục và bồi dưỡng kịp thời Trong bài viết “Nâng cao trách nhiệm chăm sóc và giáo dục thiếu niên, nhi đồng”, Người khẳng định rằng chăm sóc và giáo dục thanh thiếu niên là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân, cần được thực hiện kiên trì vì tương lai của đất nước Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ trong bối cảnh nền kinh tế hội nhập và xã hội đang biến đổi phức tạp, ảnh hưởng đến ý thức chính trị, tâm trạng và đạo đức lối sống của thanh niên.
Công tác giáo dục đạo đức truyền thống cho sinh viên là nhiệm vụ quan trọng của Đảng, Đoàn Thanh niên và toàn bộ hệ thống chính trị trong trường học.
1.2.3 Tình hình đạo đức của sinh viên hiện nay và yêu cầu tăng cường giáo dục đạo đức truyền thống cho sinh viên
Trong bối cảnh kinh tế hội nhập hiện nay, việc trang bị chuyên môn cho sinh viên trở nên cực kỳ cần thiết Đồng thời, đạo đức cũng đóng vai trò quan trọng không kém trong việc hình thành những thế hệ lao động có trách nhiệm và uy tín.
Gần đây, một video gây sốc ghi lại cảnh nữ sinh đánh bạn đã lan truyền trên Internet, trong đó một cô bé bị một nữ sinh tóc ngắn tấn công và chửi bới thậm tệ Điều đáng chú ý là nhiều học sinh khác chỉ ngồi nhìn, thể hiện sự thờ ơ với vụ bạo lực này Tình huống này đã khiến dư luận bàng hoàng và lo ngại trước tình trạng gia tăng bạo lực học đường của nữ sinh tại Việt Nam, một vấn đề đang được phản ánh liên tục trên các phương tiện truyền thông.
Gần đây, một số giáo viên đã gặp phải tình huống nguy hiểm khi bị học sinh tấn công bằng mã tấu trong lớp học, gây thương tích nặng Đồng thời, tình trạng sống thử và quan hệ tình dục trước hôn nhân đang gia tăng, kéo theo đó là tỷ lệ nạo phá thai cũng đang ở mức báo động.
Nội dung và phương thức giáo dục đạo đức truyền thống cần giáo dục cho sinh viên
1.3.1 Nội dung đạo đức truyền thống cần giáo dục cho sinh viên
1.3.1.1 Truyền thống yêu quê hương, đất nước
Yêu quê hương đất nước thể hiện lòng trung thành với Tổ quốc và nhân dân, đồng thời là việc phục vụ lợi ích của Tổ quốc thông qua những hành động cụ thể và thiết thực.
Mỗi dân tộc đều có lòng yêu nước, nhưng cách hình thành, biểu hiện và nội dung của lòng yêu nước đó phụ thuộc vào điều kiện riêng của từng dân tộc Việc giáo dục lòng yêu nước cho thế hệ trẻ hiện nay là một nhiệm vụ cấp thiết, giúp họ có lý tưởng cách mạng vững vàng và nghị lực vượt qua khó khăn trong cuộc sống Điều này cũng giúp họ đứng vững trước sự hội nhập kinh tế - văn hóa toàn cầu và hoàn thành sứ mệnh tiên phong trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Yêu quê hương, đất nước là một tình cảm tự nhiên của con người, thể hiện qua tình yêu quê hương, sự gắn bó với ngôn ngữ và niềm tự hào về truyền thống Lòng yêu nước đã hình thành từ thời cổ đại, khi con người đã có sự gắn bó sâu sắc với mảnh đất nơi mình sinh sống, biến nó thành điều thiêng liêng và bất khả xâm phạm.
Tình yêu quê hương đất nước là một giá trị thiêng liêng đối với dân tộc Việt Nam, xuất phát từ ý thức cộng đồng gắn bó chặt chẽ Người dân Việt Nam luôn đặt lợi ích của Tổ quốc lên hàng đầu, sẵn sàng hy sinh vì độc lập khi có giặc ngoại xâm, và tích cực xây dựng quê hương trong thời bình Lòng yêu nước đã trở thành triết lý sống, là chủ nghĩa yêu nước Như GS Trần Văn Giàu đã viết, "Chủ nghĩa yêu nước là sản phẩm của lịch sử Việt Nam, bắt nguồn từ tình cảm tự nhiên của mỗi người đối với quê hương, tiến lên thành lý tưởng và hệ thống tư tưởng giúp nhận thức đúng sai, tốt xấu."
Truyền thống yêu nước của nhân dân Việt Nam hiện nay được thể hiện rõ nét trong việc xây dựng đất nước trên mọi phương diện như kinh tế, chính trị và văn hóa Sự nhất trí và tin tưởng vào đường lối đổi mới của Đảng cùng với sức mạnh tự lực tự cường đã góp phần quan trọng vào công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và xây dựng xã hội công bằng, dân chủ, văn minh Dưới thời đại Hồ Chí Minh, yêu nước đã trở thành lý tưởng cao cả, thể hiện qua việc sống, chiến đấu, lao động và học tập vì độc lập dân tộc, chủ nghĩa xã hội và hạnh phúc của nhân dân Yêu nước không chỉ là tình yêu quê hương, đất nước mà còn là sự đoàn kết, trung thành với Đảng, hiếu thảo với dân, sẵn sàng hy sinh vì độc lập tự do, hoàn thành mọi nhiệm vụ, vượt qua mọi khó khăn và đánh bại mọi kẻ thù.
Truyền thống yêu nước hiện nay được thể hiện qua tinh thần đấu tranh chống tệ nạn xã hội, bảo vệ pháp luật và sự hy sinh, kiên trì vượt qua khó khăn Mỗi cá nhân cần thấm nhuần chủ nghĩa yêu nước chân chính, không rơi vào chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi, mà phải xem việc giúp đỡ người khác là giúp chính mình, từ đó góp phần giữ gìn độc lập dân tộc và phát triển đất nước.
1.3.1.2 Truyền thống nhân ái, nhân nghĩa, yêu thương con người
Truyền thống nhân ái và nhân nghĩa là giá trị đạo đức cốt lõi của dân tộc Việt Nam, được Hồ Chí Minh coi là phẩm chất cao đẹp nhất Nguồn gốc của truyền thống này bắt nguồn từ sinh hoạt công xã nông thôn và đã được củng cố qua những giai đoạn lịch sử đấu tranh giữ gìn đất nước Tấm lòng nhân ái là nền tảng cho cách ứng xử của người Việt, phản ánh triết lý sống của dân tộc Người Việt luôn hết lòng vì nghĩa, giúp đỡ lẫn nhau trong khó khăn mà không tính toán, đồng thời lên án những kẻ tàn ác, vô lương tâm.
Chủ tịch Hồ Chí Minh là biểu tượng của lòng nhân ái và nhân nghĩa, xuất phát từ tình yêu thương con người và quê hương Ông đã dành cả cuộc đời mình cho sự độc lập dân tộc và hạnh phúc của nhân dân, bôn ba tìm đường cứu nước Lòng nhân ái của Bác đã trở thành sức mạnh, thấm sâu vào chính sách của Đảng và Nhà nước, cảm hóa hàng vạn người lầm lạc Ông coi những người ấy như những đứa con "lạc bầy" cần được cưu mang, nhấn mạnh rằng dù có khác biệt, tất cả đều hợp lại trong tình yêu thương.
Tôi khao khát nước ta hoàn toàn độc lập, dân ta tự do, mọi người đều có cơm no áo ấm và được học hành Tôi chỉ mong có một ngôi nhà nhỏ bên non xanh nước biếc để sống giản dị, làm bạn với người già và trẻ nhỏ Trong hàng triệu người Việt Nam, mỗi người đều có đặc điểm riêng nhưng cần khoan dung và độ lượng Đảng và Nhà nước thường xuyên giảm án cho những phạm nhân cải tạo tốt, thể hiện lòng nhân ái của chúng ta.
Ngày nay, đường lối đối ngoại của Đảng thể hiện rõ truyền thống hòa bình của Việt Nam, với mong muốn kết bạn với tất cả các quốc gia trên thế giới và phấn đấu cho hòa bình, độc lập và phát triển Lòng nhân ái của người Việt Nam thể hiện sự yêu chuộng hòa bình và tình hữu nghị giữa các dân tộc Trong quan hệ với các nước láng giềng, nhân dân Việt Nam luôn tôn trọng tình hòa hiếu và nỗ lực tránh xung đột.
1.3.1.3 Truyền thống lao động cần cù, tiết kiệm, thông minh, sáng tạo
Tinh thần lao động cần cù và tiết kiệm là những giá trị đạo đức nổi bật trong hệ giá trị của dân tộc Việt Nam Truyền thống này, gắn liền với sự thông minh và sáng tạo, đã được hình thành và phát triển qua nhiều thế hệ, đặc biệt trong bối cảnh tự nhiên và xã hội đầy khó khăn từ những ngày đầu dựng nước và bảo vệ Tổ quốc.
Việt Nam là quốc gia chịu nhiều thiên tai như bão lụt và hạn hán, cùng với những khó khăn do chiến tranh, nhưng người dân vẫn kiên trì bám đất, sản xuất và bảo vệ quê hương Nhờ vào đức tính cần cù và tiết kiệm, nhân dân đã vượt qua thử thách, khẳng định bản thân trên con đường phát triển Hình ảnh người nông dân chăm chỉ, "bán mặt cho đất, bán lưng cho trời", được phản ánh qua ca dao, nhắc nhở về giá trị lao động Lao động không chỉ mang lại lương thực mà còn là điều cần thiết cho cuộc sống, vì "Có làm thì mới có ăn" Tục ngữ "Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống" khẳng định bốn yếu tố này là chìa khóa cho mùa màng bội thu Người xưa cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tiết kiệm, bởi mỗi hạt gạo đều chứa đựng mồ hôi và công sức, và cần chuẩn bị cho những khó khăn có thể xảy ra từ thiên tai.
“Trong cuộc sống hàng ngày, họ không bao giờ “ăn xổi ở thì” hoặc” vung tay quá trán” mà luôn tâm niệm phải cẩn thận “Liệu cơm gắp mắm”
Lối sống giản dị và tiết kiệm của người Việt Nam hoàn toàn khác biệt với lối sống xa hoa, lãng phí Những câu tục ngữ, ca dao từ cha ông xưa mang đến nhiều bài học quý giá, khẳng định giá trị của sự cần cù lao động và sống bằng sức lao động của chính mình Sống đẹp và có nhân cách cao cả chính là những gì mà truyền thống văn hóa Việt Nam đã gìn giữ.
Truyền thống cần cù và tiết kiệm của người Việt Nam được thể hiện qua câu nói: "Tiền vào nhà khó như gió vào nhà trống" Ông cha ta thường nhắc nhở rằng: "Được mùa chớ phụ ngô khoai Đến khi thất bát lấy ai bạn cùng" Hồ Chủ tịch khẳng định rằng con người cần có bốn đức tính: cần, kiệm, liêm, chính, và nếu thiếu một trong số đó, con người sẽ không hoàn thiện.
“Trời có bốn mùa: Xuân - hạ - thu - đông; Đất có bốn phương: Đông - Tây - Nam - Bắc;
Người có bốn đức: Cần - kiệm - liêm - chính
Thiếu một mùa thì không thành trời;
Thiếu một hướng thì không thành đất;
Thiếu một đức thì không thành người” [45; 631]
Ngày nay, tinh thần cần cù sáng tạo được thể hiện rõ nét trong lao động sản xuất, khoa học - kỹ thuật và trong việc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc Các phong trào thi đua diễn ra rộng rãi ở mọi lĩnh vực, từ biên cương đến đồng ruộng, nhà máy và trường học Trong bối cảnh đổi mới đất nước với mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh", truyền thống cần cù sáng tạo của dân tộc Việt Nam càng được phát huy Đối mặt với những cuộc xâm lăng từ bên ngoài, nhân dân Việt Nam đã phải lao động cần cù để khắc phục hậu quả, bảo vệ tài sản và mùa màng sản xuất.
1.3.1.4 Truyền thống đoàn kết, thương yêu giúp đỡ lẫn nhau