NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
KIỂM SOÁT CHINGÂN SÁCH XÃ QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC
1.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH XÃ TRONG HỆ THỐNG NSNN
1.1.1 Lý luận về Ngân sách nhà nước
Theo Điều 1 của Luật Ngân sách Nhà nước, ngân sách nhà nước bao gồm tất cả các khoản thu và chi đã được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian xác định, do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định, nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
Ngân sách Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn tài chính cho các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước công quyền, đồng thời duy trì sự tồn tại của hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương trong mọi chế độ xã hội.
Trong nền kinh tế thị trường, ngân sách Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết vĩ mô nền kinh tế, thúc đẩy phát triển kinh tế và ổn định kinh tế vĩ mô Nó giúp khắc phục các khiếm khuyết của nền kinh tế thị trường, thực hiện công bằng xã hội và bảo vệ môi trường.
Ngân sách Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển và ổn định tăng trưởng kinh tế vĩ mô Để đạt được điều này, Nhà nước không chỉ cần đảm bảo ngân sách cho chi thường xuyên mà còn phải thực hiện các kế hoạch ngắn hạn, trung hạn và dài hạn nhằm tác động tích cực đến quá trình phát triển kinh tế Do đó, tiềm lực tài chính của Nhà nước cần được củng cố để có thể chủ động áp dụng các chính sách tài khoá linh hoạt, từ đó kích thích đầu tư và tiêu dùng, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Trong bối cảnh nền kinh tế năng động hiện nay, Việt Nam đang hội nhập sâu rộng với các nền kinh tế toàn cầu Việc sử dụng Ngân sách Nhà nước để tác động vào sự phát triển kinh tế trở nên ngày càng quan trọng.
Trường Đại học Kinh tế Huế
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC KIỂM SOÁT CHI NGÂN SÁCH XÃ QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH XÃ TRONG HỆ THỐNG NSNN
1.1.1 Lý luận về Ngân sách nhà nước
Theo Điều 1 của Luật Ngân sách Nhà nước, ngân sách nhà nước bao gồm tất cả các khoản thu và chi đã được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định, do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định, nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
Ngân sách Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn tài chính cho các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước công quyền, đồng thời duy trì sự tồn tại của hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương trong mọi chế độ xã hội.
Trong nền kinh tế thị trường, Ngân sách Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết vĩ mô nền kinh tế Quốc dân, thúc đẩy phát triển kinh tế và ổn định kinh tế vĩ mô Nó giúp khắc phục những khiếm khuyết của nền kinh tế thị trường, thực hiện công bằng xã hội và bảo vệ môi trường.
Ngân sách Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển và duy trì tăng trưởng kinh tế ổn định Để đạt được điều này, Nhà nước không chỉ cần đảm bảo nguồn ngân sách cho các chi phí thường xuyên mà còn phải thực hiện các kế hoạch phát triển kinh tế ngắn hạn, trung hạn và dài hạn Tiềm lực tài chính vững mạnh của Nhà nước là yếu tố then chốt, cho phép thực hiện các chính sách tài khoá linh hoạt, từ việc nới lỏng đến thắt chặt, nhằm kích thích đầu tư và tiêu dùng, qua đó thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế.
Trong bối cảnh nền kinh tế năng động hiện nay, Việt Nam đang hội nhập sâu rộng với các nền kinh tế toàn cầu Việc sử dụng Ngân sách Nhà nước để tác động vào phát triển kinh tế trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.
Trường Đại học Kinh tế Huế nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sửa đổi và bổ sung luật ngân sách Điều này là cần thiết để đáp ứng yêu cầu thúc đẩy sự phát triển và ổn định cho nền kinh tế năng động của đất nước hiện nay.
Ngân sách Nhà nước là công cụ tài chính vĩ mô quan trọng, giúp can thiệp và điều chỉnh nền kinh tế hiệu quả Để phát huy vai trò này, Nhà nước cần hiểu rõ cơ chế tác động của thu, chi ngân sách đối với nền kinh tế Việc nắm vững hiệu ứng kích thích kinh tế từ ngân sách sẽ góp phần thúc đẩy tăng trưởng, ổn định và điều khiển kinh tế vĩ mô một cách hiệu quả.
Đầu tư cho phát triển không chỉ đảm bảo hoạt động của hệ thống chính trị mà còn mang lại thành tựu lớn Tuy nhiên, nền kinh tế thị trường cũng tạo ra những khiếm khuyết như ô nhiễm môi trường, mất cân đối trong cơ hội phát triển kinh tế - xã hội và sự chênh lệch giữa các vùng miền Để giảm thiểu ô nhiễm và đảm bảo công bằng xã hội, ngân sách Nhà nước cần thực hiện các biện pháp khắc phục hậu quả do nền kinh tế thị trường gây ra.
Hệ thống Ngân sách Nhà nước Việt Nam được phân cấp thành 4 cấp tương ứng với hệ thống bộ máy quản lý nhà nước của Việt Nam gồm :
- Ngân sách tỉnh, thành phố
- Ngân sách xã, phường, thị trấn
Ngân sách Trung ương giữ vai trò chủ đạo trong việc thực hiện các nhiệm vụ chiến lược quan trọng của quốc gia Trong khi đó, ngân sách xã, phường, thị trấn là ngân sách cấp cơ sở, và ngân sách cấp tỉnh, thành phố, quận huyện đóng vai trò trung gian trong hệ thống ngân sách quốc gia.
Trường Đại học Kinh tế Huế
1.1.2 Ngân sách xã trong hệ thống NSNN
1.1.2.1 V ị trí của NSX trong hệ thống NSNN
Ngân sách xã (NSX) là cấp quản lý ngân sách cuối cùng trong hệ thống ngân sách Nhà nước, bao gồm toàn bộ khoản thu và nhiệm vụ chi theo dự toán hàng năm do Hội đồng nhân dân xã quyết định NSX được giao cho Ủy ban nhân dân xã thực hiện nhằm đảm bảo các chức năng của chính quyền địa phương, đóng vai trò quan trọng trong đời sống người dân, đặc biệt là ở khu vực nông thôn.
Ngân sách xã có tính chất "lưỡng tính", vừa là một cấp ngân sách tự cân đối thu chi, vừa là đơn vị dự toán trực tiếp chi tiêu Điều này có nghĩa là xã không có đơn vị dự toán trực thuộc, đồng thời phải tạo nguồn thu và phân bổ nhiệm vụ chi một cách hợp lý.
1.1.2.2 Vai trò c ủa NSX trong hệ thống NSNN v à trong phát tri ển kinh tế , x ã h ội ở địa phương
Ngân sách xã đóng vai trò quan trọng trong hệ thống ngân sách nhà nước, vừa là cấp ngân sách cơ sở, vừa là nguồn tài chính thiết yếu cho chính quyền cấp xã Để thực hiện hiệu quả các chức năng và nhiệm vụ, chính quyền cấp xã cần có nguồn tài chính mạnh mẽ nhằm phục vụ cho các hoạt động kinh tế và xã hội, từ đó góp phần vào mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước.
NSX đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp các phương tiện vật chất cần thiết cho sự hoạt động của bộ máy Nhà nước tại cơ sở Qua việc thu NSX, nguồn lực được tập trung để đáp ứng nhu cầu chi tiêu ở cấp xã, bao gồm chi lương, sinh hoạt phí, quản lý hành chính và mua sắm trang thiết bị văn phòng.
NSX đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh và thúc đẩy các hoạt động xã hội theo đúng chính sách, đồng thời nâng cao mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và công bằng tại địa phương Thông qua việc thiết lập hệ thống luật pháp và thuế, NSX kiểm soát và điều chỉnh các hoạt động sản xuất, kinh doanh và dịch vụ, nhằm ngăn chặn các hoạt động kinh tế phi pháp, trốn thuế và các nghĩa vụ đóng góp khác.
Trường Đại học Kinh tế Huế
NSX đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển hạ tầng nông thôn với phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm”, giúp xây dựng và nâng cấp hệ thống giao thông liên thôn, liên xã Sự cải thiện này đã tạo điều kiện cho các cụm dân cư hình thành, thúc đẩy giao lưu và phát triển kinh tế Kinh tế nông thôn đang chuyển dịch từ thuần nông sang sản xuất hàng hóa, làm thay đổi bộ mặt làng xã cả về vật chất lẫn tinh thần, mang lại nhiều lợi ích xã hội cho người dân trong các lĩnh vực giáo dục và y tế.
KIỂM SOÁT CHI NGÂN SÁCH XÃ QUA KBNN
1.2.1 Khái niệm, đặc điểm của kiểm soát chi NSX và vai trò của KBNN trong công tác kiểm soát chi ngân sách xã.
1.2.1.1 Khái ni ệm v ề kiểm soát chi ngân sách x ã
Kiểm soát chi ngân sách xã thông qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) là quá trình mà KBNN áp dụng các công cụ nghiệp vụ để thẩm định, kiểm tra và kiểm soát các khoản chi ngân sách xã Mục tiêu của việc này là đảm bảo rằng các khoản chi được thực hiện theo đúng nguyên tắc, hình thức và phương pháp quản lý tài chính của Nhà nước.
KBNN thực hiện kiểm tra và kiểm soát các khoản chi ngân sách xã qua từng giai đoạn của quá trình chi ngân sách, bao gồm lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán.
Trường Đại học Kinh tế Huế đào tạo về quản lý ngân sách xã, đảm bảo rằng mọi khoản chi ngân sách đều thực hiện đúng dự toán đã được phê duyệt, tuân thủ các chế độ, tiêu chuẩn và định mức quy định, đồng thời mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội cao.
1.2.1.2 Đặc điểm v ề kiểm soát chi ngân sách x ã
Kiểm soát chi ngân sách xã có một số đặc điểm chính như sau:
Kiểm soát chi ngân sách xã là một quá trình quan trọng, gắn liền với các khoản chi thường xuyên Phần lớn công tác này diễn ra liên tục trong năm, ít có tính thời vụ, ngoại trừ các khoản chi đầu tư, mua sắm tài sản và sửa chữa lớn tài sản cố định.
Kiểm soát chi ngân sách xã là một quá trình đa dạng và phức tạp, bao gồm nhiều lĩnh vực và nội dung khác nhau Do đó, các quy định liên quan đến kiểm soát chi ngân sách xã, phường cũng rất phong phú, với từng lĩnh vực chi có những quy định riêng biệt Mỗi nội dung và tính chất nguồn kinh phí đều có tiêu chuẩn và định mức cụ thể theo quy định hiện hành.
Kiểm soát chi ngân sách xã đòi hỏi sự chú ý đến các khoản chi nhỏ lẻ, tuy nhiên, việc kiểm soát này gặp khó khăn do hóa đơn và chứng từ thường không đầy đủ, không rõ ràng và thiếu tính pháp lý Điều này gây trở ngại cho cán bộ kiểm soát chi trong việc xác minh các nghiệp vụ kinh tế phát sinh, đồng thời cũng làm cho việc xây dựng các quy định toàn diện để quản lý những khoản chi này trở nên phức tạp.
Đơn vị xã đóng vai trò quan trọng trong quản lý ngân sách, vừa là cấp ngân sách vừa là đơn vị sử dụng ngân sách Do đó, việc quản lý chi tiêu ngân sách ở cấp xã, phường cần đảm bảo tính hợp lý của cả hai khía cạnh: quản lý ngân sách và sử dụng ngân sách hiệu quả.
1.2.1.3 Vai trò c ủa KBNN trong công tác kiểm soát chi ngân sách x ã
KBNN, tổ chức trực thuộc Bộ Tài chính, thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về quỹ ngân sách nhà nước (NSNN) KBNN được tổ chức theo nguyên tắc tập trung theo ngành dọc, với hoạt động thống nhất từ trung ương đến địa phương, bao gồm ba cấp từ trung ương đến huyện.
Quản lý cấp phát và thanh toán các khoản chi ngân sách nhà nước (NSNN) là nhiệm vụ thiết yếu của tất cả các cấp, ngành và cơ quan, trong đó Kho bạc Nhà nước (KBNN) giữ vai trò quan trọng Theo Điều 56 của Luật, việc này đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong sử dụng ngân sách tại cấp xã cũng như toàn bộ hệ thống NSNN.
Trường Đại học Kinh tế Huế
NSNN đã điều chỉnh quy định liên quan đến việc chi tiêu ngân sách, yêu cầu các đơn vị sử dụng ngân sách phải gửi quyết định chi đến Kho bạc Nhà nước (KBNN) để thực hiện KBNN có trách nhiệm kiểm tra tính hợp pháp của các tài liệu theo quy định pháp luật và chỉ thực hiện chi ngân sách khi đủ điều kiện theo khoản 2 Điều 12 của Luật Bộ trưởng Bộ Tài chính cũng hướng dẫn phương thức thanh toán phù hợp với thực tế Theo Nghị định 163/2016/NĐ-CP, các đơn vị và tổ chức nhận hỗ trợ ngân sách phải mở tài khoản tại KBNN và chịu sự kiểm tra, kiểm soát trong quá trình thanh toán Do đó, KBNN đóng vai trò là khâu kiểm soát cuối cùng trước khi nguồn vốn của Nhà nước được giải ngân.
KBNN luôn chủ động và độc lập trong việc cấp phát và thanh toán ngân sách Khi phát hiện hành vi sử dụng kinh phí không đúng mục đích hoặc không hiệu quả, KBNN có quyền từ chối cấp phát và thanh toán Điều này giúp đảm bảo quản lý quỹ quốc gia chặt chẽ, đặc biệt trong mua sắm, xây dựng và sửa chữa, từ đó hạn chế lãng phí, thất thoát và tiêu cực Ngoài ra, KBNN còn đảm bảo việc sử dụng ngân sách nhà nước hợp pháp, tiết kiệm và hiệu quả, góp phần kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng tiền mặt trong thanh toán, duy trì sự ổn định lưu thông tiền tệ.
1.2.2 Sự cần thiết phải hoàn thiện công tác kiểm soát chi ngân sách xã
Sựcần thiết phải hoàn thiện công tác kiểm soát chi ngân sách xã xuất phát từ nhiều lý do:
Thứnhất: Xuất phát từtầm quan trọng của chi NSX:
Ngân sách xã là phần ngân sách cơ sở trong hệ thống ngân sách nhà nước, và sự hoạt động hiệu quả của tổ chức, bộ máy cấp xã phụ thuộc vào công tác quản lý ngân sách xã Chi ngân sách xã đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguồn tài chính cần thiết cho chính quyền Nhà nước cấp xã thực hiện các nhiệm vụ của mình.
Trường Đại học Kinh tế Huế nhấn mạnh rằng để thực hiện hiệu quả các chức năng quản lý kinh tế - xã hội, chính quyền xã cần có nguồn tài chính đủ lớn Tuy nhiên, chính quyền xã không thể tự tạo ra của cải vật chất, và nguồn thu ngân sách xã chủ yếu phụ thuộc vào sự bổ sung từ ngân sách cấp trên Do đó, mức độ đảm bảo nguồn chi ngân sách xã sẽ ảnh hưởng đáng kể đến khả năng thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội của chính quyền địa phương.
Đảng và Nhà nước Việt Nam đang thực hiện công cuộc đổi mới với mục tiêu "Lấy dân làm gốc" để phát triển kinh tế nhiều thành phần, nhằm khai thác mọi nguồn lực của nhân dân Tuy nhiên, với việc ruộng đất thuộc quyền sở hữu toàn dân, việc tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước ở cấp xã trở thành yêu cầu cấp thiết, góp phần củng cố sức mạnh của Nhà nước Việt Nam.
Thứba: Xuất phát từ những hạn chế trong công tác kiểm soát chi NSNN qua ngân sách xã hiện nay.
Luật NSNN số 83/2015/QH13, có hiệu lực từ năm ngân sách 2017, đã thể hiện những chính sách ưu việt, góp phần vào thành công trong điều hành ngân sách xã, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao mức sống người dân Tuy nhiên, trong quá trình quản lý ngân sách xã, phường vẫn tồn tại nhiều bất cập cần khắc phục.