Lý do l ự a ch ọn đề tài nghiên c ứ u
Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang tác động mạnh mẽ đến tài nguyên thiên nhiên, môi trường và các hoạt động kinh tế - xã hội trên toàn cầu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống, đặc biệt là đối với cộng đồng nghèo Sự đe dọa này không chỉ ảnh hưởng đến hiện tại mà còn đặt ra nguy cơ cho sự tồn vong của nhân loại trong tương lai Do đó, việc đánh giá tác động của BĐKH và nghiên cứu các giải pháp ứng phó nhằm thích ứng và giảm thiểu tác động của nó đối với môi trường và các hoạt động kinh tế - xã hội là một nhiệm vụ cấp bách cần được thực hiện.
Việt Nam là một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu (BĐKH), với hầu hết các tỉnh đều chịu tác động Vùng đồng bằng, đặc biệt là ven biển, đang đối mặt với tình trạng nước biển dâng, dẫn đến mất đất, giảm đa dạng sinh học và thay đổi chất lượng nước Ngoài ra, các tỉnh miền núi cũng không thoát khỏi ảnh hưởng của BĐKH, với sự biến đổi về lượng mưa và nhiệt độ gây ra tình trạng thiếu nước ở vùng cao, trong khi mùa mưa lại gia tăng lũ quét và sạt lở đất, gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản.
Lai Châu, tỉnh biên giới cách Hà Nội khoảng 450 km về phía Đông Nam, là một trong những tỉnh miền núi nghèo nhất Tây Bắc với tỷ lệ dân tộc thiểu số cao Với diện tích trên 9.000 km² và dân số gần 460.000 người (tính đến cuối năm 2018), trong đó hơn 82% sống ở khu vực nông thôn, người dân chủ yếu phụ thuộc vào nông, lâm nghiệp Trước đây, sản xuất nông - lâm nghiệp tại Lai Châu gặp nhiều khó khăn với quy mô nhỏ lẻ và công nghệ lạc hậu Tuy nhiên, tỉnh đã chú trọng khai thác tiềm năng để phát triển nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới, chuyển đổi từ sản xuất nhỏ lẻ sang thâm canh, sản xuất hàng hóa quy mô lớn, đồng thời bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm và bảo vệ môi trường Định hướng phát triển kinh tế lâm nghiệp cũng được tập trung vào việc bảo vệ và phát triển rừng, góp phần vào sự bứt phá bền vững của sản xuất nông - lâm nghiệp tại tỉnh.
Trong những năm gần đây, tỉnh Lai Châu đã chứng kiến những tác động rõ rệt của biến đổi khí hậu, với sự gia tăng nhiệt độ và xu hướng giảm lượng mưa trung bình hàng năm Các hiện tượng thời tiết cực đoan như sương muối, rét đậm, nắng nóng ngày càng trở nên phổ biến, dẫn đến các hệ quả nghiêm trọng như lũ quét, lũ ống, sạt lở đất, mưa đá và tình trạng khô hạn gia tăng.
2 những diễn biến bất thường Điều này có tác động bất lợi và tác động lớn đến hoạt động sản xuất nông, lâm nghiệp của tỉnh
Nhằm nâng cao nhận thức về tác động của biến đổi khí hậu (BĐKH) đối với sản xuất nông, lâm nghiệp và đời sống người dân, đề tài "Đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông, lâm nghiệp tỉnh Lai Châu" đã được lựa chọn nghiên cứu Nghiên cứu này nhằm mục tiêu góp phần ứng phó hiệu quả với BĐKH tại tỉnh Lai Châu.
M ụ c tiêu nghiên c ứ u
- Đánh giá đượchiện trạng và tác động của BĐKH tới SX NLN tỉnh Lai Châu
- Đề xuất các giải pháp thích ứng với BĐKH trong SX NLN tỉnh Lai Châu.
Nhi ệ m v ụ nghiên c ứ u
- Điều tra thu thập số liệu vềđặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội và các ngành sản xuất nông, lâm nghiệp trên địa tỉnh Lai Châu
- Phân tích đƣợc đặc điểm tự nhiên, đặc điểm KT-XH, phân tích hiện trạng sản xuất nông, lâm nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu
- Phân tích đƣợc đặc điểm khí hậu, hiện trạng BĐKH tỉnh Lai Châu
- Tác động và đánh giá đƣợc tác động của BĐKH đến sản xuất nông, lâm nghiệp tỉnh Lai Châu
- Đề xuất các giải pháp thích ứng và giảm nhẹ với BĐKH trong lĩnh vực sản xuất NLN tỉnh Lai Châu.
* Ý nghĩa thực tiễn: Đề tài góp phần đánh giá tác động của BĐKH tỉnh Lai Châu đến
Đề xuất giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu nhằm giảm thiểu thiệt hại cho ngành nông, lâm nghiệp của tỉnh Tài liệu này có thể được sử dụng làm nguồn tham khảo để xây dựng kế hoạch ứng phó và giảm nhẹ thiên tai trong sản xuất nông lâm nghiệp tại địa phương.
Đề tài luận văn về biến đổi khí hậu địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp tài liệu tham khảo cho sinh viên và học viên chuyên ngành Quản lý Tài nguyên và Môi trường, cũng như chuyên ngành Địa lý Nội dung này không chỉ giúp nâng cao kiến thức mà còn hỗ trợ quá trình học tập và nghiên cứu của sinh viên trong lĩnh vực liên quan.
5 Cấu trúc luận văn thạc sĩ
Ngoài phần mở đầu và kết luận, phụ lục luận văn thạc sĩ gồm 3 chương:
Chương 1: Tổng quan về vấn đề nghiên cứu
Chương 2: Đối tượng, phạm vi, nội dung và phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Kết quả nghiên cứu và thảo luận
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1 1.1 Một số khái niệm cơ bả n
Quá trình nghiên cứu về tác động của BĐKH của tỉnh Lai Châu đến SX NLN, các khái niệm đƣợc đề cập đến bao gồm:
Thời tiết là trạng thái khí quyển tại một địa điểm cụ thể, được xác định bởi sự kết hợp của nhiều yếu tố như nhiệt độ, áp suất, độ ẩm, tốc độ gió và lượng mưa.
Thời tiết cực đoan đề cập đến sự gia tăng cường độ của các yếu tố thời tiết, bao gồm sự thay đổi nhiệt độ với các đợt nóng và lạnh cực đoan, bão nhiệt đới mạnh mẽ hơn, mưa lớn tập trung và nắng hạn gay gắt Hiện tượng này cũng bao gồm các yếu tố thời tiết diễn ra không theo quy luật thông thường, theo báo cáo của IPCC năm 2001.
- Khí h ậ u: Định nghĩa của tổ chức khí tƣợng thế giới WMO (World Meteorological
Khí hậu được định nghĩa là tổng hợp các điều kiện thời tiết trong một khu vực cụ thể, được đặc trưng bởi các thống kê dài hạn về các biến số của trạng thái khí quyển tại khu vực đó Thời gian thống kê dữ liệu khí hậu thường là 30 năm.
Biến đổi khí hậu, theo định nghĩa của Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC) vào năm 2007, là sự thay đổi trạng thái của hệ thống khí hậu, được nhận diện qua sự biến đổi về trị số trung bình và biến động các thuộc tính của nó, diễn ra trong khoảng thời gian dài, thường là hàng thập kỷ hoặc lâu hơn Sự biến đổi này có thể do các quá trình tự nhiên trong hệ thống khí hậu, tác động từ bên ngoài, hoặc do hoạt động của con người làm thay đổi thành phần khí quyển và sử dụng đất.
Kịch bản biến đổi khí hậu (BĐKH) là những giả định dựa trên cơ sở khoa học về sự phát triển tương lai của mối quan hệ giữa kinh tế - xã hội, phát thải khí nhà kính và BĐKH, cũng như mức nước biển dâng Khác với dự báo thời tiết và khí hậu, kịch bản BĐKH tập trung vào việc phân tích mối liên hệ giữa phát triển kinh tế - xã hội và hệ thống khí hậu.
Tích hợp vấn đề biến đổi khí hậu (BĐKH) vào các kế hoạch phát triển là hoạt động điều chỉnh và bổ sung các chủ trương, chính sách, cơ chế và tổ chức liên quan Mục tiêu là đảm bảo các nhiệm vụ và sản phẩm của kế hoạch phát triển phù hợp với xu thế BĐKH, các hiện tượng khí hậu cực đoan, cũng như những tác động trước mắt và lâu dài mà chúng gây ra đối với kế hoạch phát triển.
Đánh giá tác động của biến đổi khí hậu (BĐKH) là nghiên cứu nhằm xác định những ảnh hưởng của BĐKH đối với môi trường và các hoạt động kinh tế - xã hội tại địa phương Nghiên cứu này không chỉ chỉ ra những tác động bất lợi mà còn có thể phát hiện các cơ hội tiềm năng trong bối cảnh BĐKH.
4 ảnh hưởng có lợi Đánh giá tác động của BĐKH cũng bao gồm việc xác định và đánh giá các giải pháp thích ứng với BĐKH
- Ứ ng phó v ới BĐKH là các hoạt động của con người nhằm thích ứng và giảm nhẹ các tác nhân gây ra BĐKH
Thích nghi với biến đổi khí hậu (BĐKH) là quá trình điều chỉnh của hệ thống tự nhiên hoặc con người để ứng phó với những thay đổi của môi trường Mục tiêu chính của việc này là giảm thiểu rủi ro và tổn thương do BĐKH gây ra, đồng thời tận dụng các cơ hội mà nó mang lại.
- Gi ả m nh ẹ BĐKH là các hoạt động nhằm giảm mức độ hoặc cường độ phát thải KNK
Tri thức bản địa là hệ thống tri thức mà cộng đồng tích lũy và phát triển từ kinh nghiệm thực tiễn Nó được kiểm nghiệm qua thời gian và thường xuyên thay đổi để thích nghi với môi trường tự nhiên, văn hóa và xã hội.
1.1.2 Biến đổi khí hậu và tác động của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông, lâm nghiệp a Nguyên nhân biến đổi khí hậu
Nguyên nhân chính gây ra biến đổi khí hậu (BĐKH) Trái đất là sự gia tăng hoạt động thải khí nhà kính (KNK) và khai thác quá mức các bể hấp thụ KNK như sinh khối, rừng, và các hệ sinh thái biển, ven bờ và đất liền khác Để hạn chế BĐKH, Nghị định thư Kyoto được ban hành nhằm kiểm soát và ổn định sáu loại KNK chủ yếu: CO2, CH4, N2O, HFCs, PFCs và SF6.
CO2 là khí thải chính phát sinh từ việc đốt cháy nhiên liệu hóa thạch như than, dầu và khí, đóng góp lớn vào sự nóng lên toàn cầu do hoạt động của con người Ngoài ra, khí CO2 cũng được tạo ra từ các quá trình công nghiệp, bao gồm sản xuất xi măng và cán thép.
- CH4 sinh ra từ các bãi rác, lên men thức ăn trong ruột động vật nhai lại, hệ thống khí, dầu tự nhiên và khai thác than
- N2O phát thải từ phân bón và các hoạt động công nghiệp.
- HFCs đƣợc sử dụng thay cho các chất phá hủy ôzôn và HFC-23 là sản phẩm phụ của quá trình sản xuất HCFC-22
- PFCs sinh ra từ quá trình sản xuất nhôm.
- SF6 sử dụng trong vật liệu cách điện và trong quá trình sản xuất magiê
Biểu hiện chung của biến đổi khí hậu bao gồm sự nóng lên toàn cầu, sự thay đổi trong thành phần và chất lượng khí quyển, và mực nước biển dâng cao do băng tan Những hiện tượng này gây ra ngập úng ở các vùng đất thấp và đảo nhỏ Hơn nữa, sự di chuyển của các đới khí hậu đã tồn tại hàng nghìn năm đe dọa sự sống của các loài sinh vật, hệ sinh thái và hoạt động của con người Cuối cùng, cường độ hoạt động của các hiện tượng khí hậu cũng đang thay đổi, tạo ra nhiều thách thức cho môi trường sống.
Quá trình hoàn lưu khí quyển, chu trình tuần hoàn nước và các chu trình sinh địa hóa khác đều ảnh hưởng đến sự thay đổi năng suất sinh học của hệ sinh thái Những yếu tố này cũng tác động đến chất lượng và thành phần của thủy quyển, sinh quyển và các địa quyển.