NH Ữ NG V ẤN ĐỀ LÝ LU Ậ N V Ề NHÂN THÂN NGƯỜ I
Khái ni ệ m nhân thân ngườ i ph ạ m t ộ i tr ộ m c ắ p tài s ả n
Khái niệm "nhân thân người phạm tội" được hình thành từ sự kết hợp giữa thuật ngữ xã hội học "nhân thân con người" và khái niệm pháp lý hình sự "người phạm tội" Do đó, để hiểu rõ về nhân thân người phạm tội, cần phải nghiên cứu khái niệm nhân thân con người trong xã hội học.
Theo Từ điển tiếng Việt, nhân thân con người được định nghĩa là:
Nhân thân con người bao gồm nhiều đặc điểm riêng biệt liên quan đến tính cách, cuộc sống và thi hành pháp luật Tuy nhiên, định nghĩa hiện tại chỉ tập trung vào các đặc điểm pháp lý mà chưa xem xét đầy đủ những khía cạnh quan trọng khác như tình cảm, thói quen và sở thích Do đó, cần mở rộng định nghĩa để phản ánh toàn diện hơn về nhân thân của mỗi cá nhân.
Theo chủ nghĩa Mác – Lênin, nhân thân con người là một khái niệm lịch sử - xã hội, phản ánh sản phẩm của từng thời đại cụ thể và phụ thuộc vào các điều kiện lịch sử của xã hội Mỗi thời đại tạo ra những mẫu người khác nhau, nhưng bản chất con người luôn là "tổng hòa những mối quan hệ xã hội".
Bản chất của con người gồm những nội dung: Về sinh học và xã hội
Con người, sản phẩm của tự nhiên, mang đặc tính sinh học quyết định các hiện tượng tâm lý và sinh lý Để tồn tại, con người cần hoạt động phục vụ nhu cầu như ăn, uống, và nghỉ ngơi Trong quá trình phát triển xã hội, con người có mối quan hệ khăng khít trong sản xuất và sinh hoạt, thể hiện đặc tính xã hội Nhân thân con người là sự thống nhất giữa yếu tố xã hội và sinh học, trong đó yếu tố xã hội là quyết định nhưng yếu tố sinh học cũng có giá trị riêng Nhân thân bao gồm các đặc điểm sinh học, tâm lý và xã hội liên quan đến cá nhân, thể hiện bản chất và vai trò của họ trong các mối quan hệ xã hội.
Nhân thân người phạm tội được định nghĩa là đặc điểm của cá nhân có lỗi khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội, mà pháp luật hình sự cấm và trừng phạt Nó bao gồm tổng hợp các dấu hiệu và đặc điểm xã hội, kết hợp với các điều kiện và hoàn cảnh bên ngoài ảnh hưởng đến hành vi phạm tội của cá nhân đó.
Tác giả đồng tình với quan điểm của Giáo sư, Tiến sĩ Võ Khánh Vinh rằng nhân thân người phạm tội bao gồm những dấu hiệu và đặc điểm thể hiện bản chất của con người trong mối quan hệ xã hội Nhân thân này được hiểu là tất cả những yếu tố gắn liền với một cá nhân, như tên, tuổi, quê quán, giới tính, tôn giáo, nghề nghiệp, trình độ học vấn, dân tộc, địa vị xã hội, tiền án và tiền sự Để định nghĩa khái niệm nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản, cần làm rõ tội trộm cắp theo Điều 138 BLHS 1999, hiện là Điều 173 BLHS năm 2015, sửa đổi năm 2017 Tội trộm cắp tài sản được hiểu là hành vi nguy hiểm cho xã hội, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý, lén lút chiếm đoạt tài sản của người khác.
Nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản là tổng hợp các đặc điểm và dấu hiệu thể hiện bản chất xã hội của con người Những đặc điểm này, kết hợp với các điều kiện và hoàn cảnh nhất định, đã dẫn đến hành vi phạm tội trộm cắp tài sản theo quy định tại Điều 138 BLHS năm 1999, hiện là Điều 173 BLHS 2015, sửa đổi.
Các đặc điểm nhân thân đặc trưng của ngườ i ph ạ m t ộ i tr ộ m c ắ p tài s ả n
Nhân thân của người phạm tội bao gồm các đặc điểm và dấu hiệu có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, mặc dù có sự khác biệt trong hình thức và vai trò Khi nghiên cứu về nhân thân của người phạm tội trộm cắp tài sản, ta có thể nhận diện những đặc trưng riêng biệt giúp phân biệt họ với những người không phạm tội và với những tội phạm khác theo Bộ luật hình sự Trong lĩnh vực tội phạm học, các đặc điểm nhân thân người phạm tội thường được phân loại thành ba nhóm chính: nhóm dấu hiệu xã hội – nhân khẩu, nhóm dấu hiệu đạo đức – tâm lý xã hội và nhóm dấu hiệu pháp lý – hình sự.
1.2.1 Nhóm dấu hiệu xã hội – nhân khẩu trong nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản
Khi nghiên cứu đặc điểm lứa tuổi của người phạm tội trộm cắp tài sản, chúng ta có thể xác định mức độ, đặc điểm và tính chất của tội phạm theo từng độ tuổi, cũng như tác động của chúng đến hành vi trộm cắp Tội trộm cắp tài sản có đặc điểm là lén lút chiếm đoạt tài sản của người khác, không yêu cầu thủ đoạn tinh vi hay sức mạnh thể chất, do đó bất kỳ lứa tuổi nào cũng có thể thực hiện Theo quy định tại Điều 12 của BLHS 1999, sửa đổi năm 2009, người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự với các tội phạm rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng Điều 138 BLHS 1999 phân loại tội phạm từ ít nghiêm trọng đến đặc biệt nghiêm trọng, trong đó người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự theo khoản 3 và 4 Điều này cũng được quy định trong Điều 12 và Điều 173 BLHS 2015, sửa đổi năm 2019.
Theo quy định tại Khoản 3 và Khoản 4 Điều 173 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi năm 2017, người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự trong một số trường hợp nhất định Người phạm tội trộm cắp tài sản có thể được phân thành 04 nhóm khác nhau.
Từ 45 tuổi trở lên, con người thường suy nghĩ và hành động chín chắn hơn, khả năng kiềm chế tốt hơn và biết lựa chọn phương pháp thỏa mãn nhu cầu cá nhân mà không xâm phạm tài sản của người khác Trong khi đó, tỷ lệ bị cáo chưa thành niên (dưới 18 tuổi) mặc dù thấp nhưng đang có xu hướng gia tăng do ham chơi, đua đòi, nhận thức hạn chế, nghiện game online, và tiếp cận thông tin không đúng cách Hành vi trộm cắp tài sản không phức tạp như lừa đảo hay cướp giật, vì vậy đối tượng phạm tội có thể ở mọi lứa tuổi Tuy nhiên, nhóm tuổi từ 18 đến 30 vẫn là nhóm phạm tội phổ biến nhất, do họ thường có công việc không ổn định, thu nhập thấp, và nhu cầu tiêu dùng cao, dẫn đến hành vi trộm cắp tài sản dễ xảy ra.
1.2.1.2 Đặc điểm về giới tính
Nghiên cứu về đặc điểm giới tính của người phạm tội trộm cắp tài sản cho phép chúng ta xác định tỷ lệ giữa nam và nữ trong các vụ trộm cắp Điều này giúp làm rõ ảnh hưởng của giới tính đối với hành vi thực hiện tội phạm này.
Nam giới thường có tâm lý dễ bị ảnh hưởng bởi thói quen xấu như lười lao động và thích hưởng thụ, dẫn đến việc thực hiện hành vi trộm cắp tài sản để thỏa mãn nhu cầu sai lệch Ngược lại, nữ giới thường kiên nhẫn và chăm chỉ hơn, do đó khả năng phạm tội trộm cắp của họ thấp hơn Tuy nhiên, trong những năm gần đây, số lượng nữ giới phạm tội đang gia tăng, với các loại tội phạm ngày càng đa dạng, đặc biệt là trộm cắp tài sản Sự thay đổi này có thể do một bộ phận nữ giới cũng bị ảnh hưởng bởi thói quen xấu như ăn chơi và nghiện hút, cùng với việc tội trộm cắp không yêu cầu sức mạnh, phù hợp với đặc điểm hành vi của họ.
1.2.1.3 Đặc điểm về trình độ học vấn
Trình độ học vấn là yếu tố quan trọng thể hiện khả năng nhận thức của người phạm tội Việc tìm hiểu về trình độ học vấn giúp phát hiện con đường hình thành nhân cách sai lệch, đồng thời cung cấp thông tin về đặc điểm và mức độ tình hình tội phạm Những người có trình độ học vấn cao thường có khả năng kiềm chế và kiểm soát hành vi tốt hơn, cùng với hiểu biết về pháp luật và xã hội, dẫn đến việc ít vi phạm pháp luật Ngược lại, những người có trình độ học vấn thấp thường hạn chế trong nhận thức và hiểu biết pháp luật, làm giảm khả năng kiểm soát hành vi trong các tình huống cụ thể Đặc biệt, nhiều người phạm tội trộm cắp tài sản thường có trình độ học vấn thấp.
Học vấn thấp thường đi kèm với sự thiếu hiểu biết về pháp luật và ý thức tuân thủ kém, dẫn đến việc nhiều người phạm tội trộm cắp tài sản Những cá nhân này thường coi thường pháp luật, có tâm lý hám lợi, thích hưởng thụ mà không muốn lao động, và tìm mọi cách để kiếm tiền, kể cả vi phạm pháp luật Họ có thể nghĩ rằng mình có thể trốn tránh sự trừng phạt hoặc không bị phát hiện Ngoài ra, do thiếu nghề nghiệp và thu nhập thấp, những người này dễ rơi vào tình trạng lười lao động, nghiện ngập, cờ bạc, từ đó dẫn đến hành vi trộm cắp để thỏa mãn nhu cầu sai trái của mình.
Dựa trên trình độ học vấn, tội phạm trộm cắp tài sản được phân thành ba loại: thứ nhất là người không biết chữ và có trình độ tiểu học; thứ hai là người có trình độ trung học cơ sở; và thứ ba là người có trình độ trung học phổ thông, cao đẳng hoặc đại học.
Những người có công việc ổn định và tài chính tốt ít bị ảnh hưởng bởi các yếu tố tiêu cực, trong khi những người có công việc không ổn định, lao động chân tay nặng nhọc với thu nhập thấp thường dễ hình thành các đặc điểm nhân thân tiêu cực Nghiên cứu về đặc điểm nghề nghiệp cho thấy có ba loại: nghề nghiệp ổn định, nghề nghiệp không ổn định và không có nghề nghiệp.
1.2.1.5 Đặc điểm hoàn cảnh gia đình
Hoàn cảnh gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành đặc điểm cá nhân và ảnh hưởng đến hành vi phạm tội trộm cắp tài sản Một môi trường gia đình tốt có thể thúc đẩy tính tích cực, giám sát và điều chỉnh hành vi, từ đó giảm thiểu các hiện tượng tiêu cực Mối quan hệ gần gũi và ấm cúng giữa các thành viên là cần thiết, cùng với việc mỗi người nhận thức rõ trách nhiệm của mình trong việc xây dựng gia đình Ngược lại, những gia đình khiếm khuyết như cha mẹ ly hôn hoặc có hoàn cảnh kinh tế khó khăn có thể dẫn đến sự hình thành các đặc điểm nhân thân xấu, như sự tự ti và bi quan, khiến họ dễ dàng lao vào tệ nạn và vi phạm pháp luật để thỏa mãn nhu cầu.
1.2.2 Nhóm dấu hiệu đạo đức - tâm lý trong nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản
1.2.2.1 Quan điểm, thái độ, nhận thức đối với các giá trịđạo đức xã hội Tìm hiểu nhóm dấu hiện này là khai thác khảnăng nhận thức, các quan điểm, thái độ của một người đối với các chuẩn mực đạo đức xã hội như: Đối với tổ quốc, đối với nghĩa vụ của công dân, với pháp luật, với gia đình, với lao động, đối với các mối quan hệ trong xã hội và với chính bản thân Nghiên cứu quan điểm, thái độ, nhận thức đối với các giá trị đạo đức xã hội của người phạm tội trộm cắp tài sản giúp ta giải thích vì sao trong những điều kiện hoàn cảnh cụ thể một con người lại thực hiện hành vi phạm tội trộm cắp tài sản Nghiên cứu về người phạm tội trộm cắp tài sản cho thấy đa số quan niệm của họ về chân - thiện - mĩ, về cái tốt, cái đẹp, cái xấu, cái thiện, cái ác,… thường bị bóp méo, lệch lạc Họ luôn đưa lợi ích các nhân lên hàng đầu và không để ý đến lợi ích của xã hội, của người khác Vì vậy, họ chỉ lựa chọn những biện pháp có thể đem lại lợi ích cho bản thân, nhất là các lợi ích vật chất, kể cả điều đó có thể xâm phạm đến lợi ích hợp pháp của người khác [28, tr.156]
1.2.2.2 Nhu cầu, sở thích, thói quen
Mỗi người phạm tội trộm cắp đều có những đặc điểm riêng về nhu cầu, sở thích và thói quen tiêu cực Họ thường tìm mọi cách để thỏa mãn những nhu cầu này, thậm chí là phạm tội Động cơ và mục đích phạm tội thường xuất phát từ những nhu cầu và thói quen không lành mạnh, và sự kiên định trong việc thực hiện hành vi phạm tội cũng được hình thành từ đó Mỗi loại tội phạm khác nhau cũng phản ánh những nhu cầu và sở thích riêng biệt của người phạm tội.
Người phạm tội trộm cắp thường thể hiện thái độ lười biếng trong lao động và có tư tưởng muốn hưởng lợi mà không cần nỗ lực Họ thường có nhu cầu và sở thích vượt quá khả năng tài chính của bản thân, cùng với thói quen tiêu cực như tụ tập uống rượu, sử dụng ma túy và đánh bạc.
1.2.2.3 Động cơ, mục đích phạm tội
Tìm hiểu các dấu hiệu của động cơ phạm tội giúp xác định nguyên nhân và đánh giá mức độ nguy hiểm của hành vi trộm cắp tài sản Việc này không chỉ giúp phát hiện động cơ bên trong của người phạm tội mà còn hỗ trợ trong việc tìm ra các biện pháp tác động tích cực để loại trừ động cơ phạm tội, ngăn chặn mục đích tội phạm và giảm thiểu hậu quả cho xã hội Nhu cầu, sở thích và thói quen của cá nhân trong mối liên hệ với môi trường xã hội là những yếu tố cơ bản hình thành động cơ phạm tội.
Ý nghĩa của việc nghiên cứu nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản
Để hiểu rõ vai trò của người phạm tội trong hành vi trộm cắp tài sản, cần nghiên cứu đặc điểm nhân thân của họ nhằm định tội danh và quyết định hình phạt chính xác Hội đồng xét xử sẽ căn cứ vào tài liệu chứng cứ và nhân thân bị cáo để đưa ra phán quyết công bằng Những bị cáo lần đầu, có tình tiết giảm nhẹ như thành khẩn khai báo hay gia đình có công với cách mạng sẽ được xem xét nhận hình phạt nhẹ hơn so với những trường hợp tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm.
Nghiên cứu đặc điểm nhân thân của người phạm tội trộm cắp tài sản là yếu tố quan trọng trong việc hiểu rõ tình hình tội phạm Các yếu tố như tuổi, giới tính, trình độ học vấn, tiền án tiền sự và mức độ tái phạm sẽ giúp đánh giá chính xác mức độ nghiêm trọng của tội phạm trộm cắp tài sản Cơ cấu tình hình tội phạm dựa trên những đặc điểm này cho thấy mức độ đáng lo ngại của vấn đề, từ đó cung cấp cái nhìn sâu sắc về thực trạng tội phạm trong xã hội.
Nguyên nhân của tội trộm cắp tài sản thường xuất phát từ lối sống lười lao động, thích hưởng thụ và coi trọng vật chất, cùng với thói quen tiêu cực như nghiện ngập và uống rượu Sự bất cẩn của nạn nhân cũng góp phần làm gia tăng tình trạng này Để hiểu rõ hơn về tội phạm trộm cắp tài sản, cần phân tích đặc điểm nhân thân của người phạm tội, từ đó làm sáng tỏ nguyên nhân dẫn đến hành vi phạm tội Nghiên cứu các đặc điểm này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về nguyên nhân của tình trạng trộm cắp tài sản hiện nay.
Nghiên cứu nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản là cần thiết để nâng cao hiệu quả các biện pháp giáo dục và cải tạo, từ đó đảm bảo tốt hơn cho việc phòng ngừa tội phạm Việc này góp phần đề ra các giải pháp phòng ngừa tội phạm một cách hiệu quả hơn.
Để hạn chế và loại trừ các nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tội phạm trong THTP, cần làm rõ các đặc điểm nhân thân cơ bản và phổ biến của đối tượng phạm tội Đồng thời, cần chú ý đến yếu tố địa lý học của tội phạm để áp dụng các biện pháp và giải pháp phù hợp nhằm giảm thiểu tình trạng này.
Các y ế u t ố tác động đế n s ự hình thành các đặc điểm nhân thân ngườ i
1.4.1 Các yếu tố khách quan thuộc môi trường sống
Gia đình là tế bào của xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và giáo dục nhân cách con người Nhân cách được phát triển qua quá trình giáo dục từ gia đình, nhà trường và xã hội, trong đó gia đình là cái nôi văn hóa đầu tiên Mỗi cá nhân có một quá trình hình thành nhân cách riêng: môi trường gia đình hòa thuận, yêu thương sẽ tạo ra những đặc điểm tích cực, trong khi môi trường thiếu thốn, nghiêm khắc hoặc có bạo lực sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ Trẻ em sống trong gia đình khó khăn có thể phát sinh tâm lý mặc cảm, tự ti và có xu hướng tìm kiếm tiền bằng mọi giá, kể cả vi phạm pháp luật để thoát khỏi đói nghèo.
1.4.1.2 Môi trường giáo dục Để giáo dục, rèn luyện nhân cách con người thì gia đình là yếu tố quan trọng hàng đầu, nhưng bên cạnh đó vai trò của nhà trường và môi trường giáo dục cũng có vai trò quan trọng không kém Con người sẽ được tiếp cận những kiến thức mới, được rèn luyện đạo đức, pháp luật, kỹ năng sống…khi sống trong môi trường giáo dục tốt, dần dần hình thành một thế hệ trẻ có hoài bão, có lý tưởng tốt đẹp… Nhà trường khi làm tốt nhiệm vụ của mình thì sẽ đào tạo được những thế hệ trẻtương lai có đủ tài và đức đểgiúp ích cho đất nước Ngược lại, càng ngày sẽ xuất hiện nhiều tội phạm trẻ nếu nhà trường không xem trọng nhiệm vụ giáo dục của mình Các yếu tố tiêu cực từ môi trường giáo dục ảnh hưởng đến hình thành đặc điểm nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản bao gồm:
Nhà trường cần chú trọng hơn đến giáo dục đạo đức, pháp luật và kỹ năng sống, đặc biệt là việc tôn trọng tài sản và tính mạng của người khác Nếu không được giáo dục đúng cách, trẻ em có thể hình thành những đặc điểm nhân thân xấu, như coi thường đạo đức và pháp luật Khi gặp những tình huống thuận lợi, trẻ có thể lựa chọn hành vi trái đạo đức và pháp luật, dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng trong tương lai.
Sự thiếu quan tâm và quản lý chặt chẽ của giáo viên, cùng với sự phối hợp không hiệu quả giữa gia đình và nhà trường, đã dẫn đến tình trạng trẻ bỏ học và trốn học Điều này tạo điều kiện cho trẻ tụ tập với bạn bè xấu và dễ dàng bị lôi kéo tham gia vào các tệ nạn xã hội như ma túy, cờ bạc và chơi game Khi mối liên hệ giữa gia đình và nhà trường trở nên mờ nhạt, trẻ em có nguy cơ cao thực hiện các hành vi phạm tội như trộm cắp tài sản để thỏa mãn sở thích lệch lạc của mình.
1.4.1.3 Môi trường kinh tế, văn hóa, xã hội
Mặt trái của nền kinh tế thị trường đã hình thành những con người có lối sống hưởng thụ, lười lao động và mong muốn kiếm tiền nhanh chóng Một số cá nhân yếu kém trong quản lý và bảo vệ thành quả lao động của mình đã tạo ra kẽ hở, kích thích lòng tham của người khác và gia tăng mong muốn chiếm đoạt tài sản Môi trường xã hội phát triển với nhiều cám dỗ thúc đẩy con người tìm mọi cách làm giàu, dẫn đến hành vi trộm cắp tài sản khi không kiềm chế được lòng tham.
Sự phát triển của xã hội, nếu không được quản lý chặt chẽ, có thể dẫn đến sự gia tăng các tệ nạn xã hội như rượu chè, cờ bạc, nghiện game, mại dâm và ma túy Nhiều người, với những lý do khác nhau, đã rơi vào những tệ nạn này Để thỏa mãn các nhu cầu tiêu dùng, không ít người đã sẵn sàng thực hiện hành vi trộm cắp tài sản.
1.4.2 Các yếu tố chủ quan thuộc về người phạm tội trộm cắp tài sản
Mức độ thông minh của mỗi cá nhân khác nhau tùy thuộc vào độ tuổi, trình độ học vấn, giới tính, yếu tố di truyền và môi trường sống Những người có trình độ học vấn cao thường có khả năng phân tích và đánh giá môi trường sống tốt hơn, giúp họ tiếp thu những yếu tố tích cực và loại bỏ những yếu tố tiêu cực Ngược lại, nhiều người phạm tội trộm cắp thường có trình độ học vấn thấp, dẫn đến khả năng nhận thức và phân tích tình huống hạn chế Sự lười biếng, lòng tham và mong muốn kiếm tiền nhanh chóng mà không cần lao động đã khiến họ thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản của người khác.
Sở thích là những hoạt động mang lại niềm vui và phấn khởi trong cuộc sống, trong khi nhu cầu là những đòi hỏi cần được đáp ứng Những sở thích lành mạnh như đọc sách hay tham gia hoạt động vui chơi có thể hình thành nhân cách tích cực Ngược lại, sở thích tiêu cực như tụ tập ăn chơi hay sử dụng ma túy có thể dẫn đến nhân cách lệch lạc, khiến cá nhân sống thực dụng và coi thường chuẩn mực đạo đức Để thỏa mãn những nhu cầu và thói quen không lành mạnh này, họ có thể chọn những hành vi sai trái, bao gồm cả việc phạm tội trộm cắp tài sản của người khác.
Trong Chương 1, tác giả phân tích khái niệm nhân thân người phạm tội, đặc biệt là trong trường hợp trộm cắp tài sản Nhân thân này được hiểu là tổng hợp các đặc điểm và dấu hiệu phản ánh bản chất xã hội của con người, cùng với các điều kiện và hoàn cảnh cụ thể đã dẫn đến hành vi phạm tội theo quy định tại Điều 138 BLHS năm 1999, hiện nay là Điều 173 BLHS.
Nghiên cứu nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản có bốn ý nghĩa quan trọng: giúp cơ quan tố tụng áp dụng đúng các biện pháp trách nhiệm hình sự, nâng cao nhận thức về tội phạm và nguyên nhân của nó, cải thiện hiệu quả giáo dục và cải tạo người phạm tội, đồng thời góp phần đảm bảo công tác phòng ngừa tội phạm hiệu quả hơn.
Bài viết đã làm rõ các đặc điểm và dấu hiệu của nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản, được chia thành ba nhóm chính Nhóm thứ nhất bao gồm các dấu hiệu xã hội nhân khẩu như độ tuổi, giới tính, trình độ học vấn, nghề nghiệp và hoàn cảnh gia đình Nhóm thứ hai tập trung vào dấu hiệu đạo đức - tâm sinh lý, bao gồm quan điểm, thái độ, nhận thức về giá trị đạo đức và xã hội, cũng như nhu cầu, sở thích, thói quen lệch lạc và động cơ phạm tội Cuối cùng, nhóm thứ ba đề cập đến các đặc điểm pháp lý hình sự, như phạm tội lần đầu, tái phạm và tái phạm nguy hiểm, cùng với các yếu tố pháp lý liên quan đến nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản.
Nghiên cứu các đặc điểm nhân thân của người phạm tội trộm cắp tài sản cho thấy có hai nhóm yếu tố chính ảnh hưởng đến sự hình thành những đặc điểm này Nhóm thứ nhất bao gồm các yếu tố từ môi trường sống như gia đình, giáo dục, kinh tế, văn hóa và xã hội Nhóm thứ hai liên quan đến các khía cạnh chủ quan của con người, bao gồm sự thông minh và trí tuệ giúp chọn lọc tác động tích cực, cũng như ý thức và thái độ đối với chuẩn mực xã hội và giá trị đạo đức, ảnh hưởng đến khả năng kiềm chế hành vi Cuối cùng, hiểu biết và ý thức pháp luật cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách của người phạm tội.
Kết quả chương 1 sẽ cung cấp cơ sở cho việc nghiên cứu thực tiễn nhân thân của người phạm tội và nguyên nhân hình thành các đặc điểm tiêu cực của họ, đặc biệt là trong lĩnh vực trộm cắp tài sản tại tỉnh Bình Dương.
TH Ự C TI ỄN NHÂN THÂN NGƯỜ I PH Ạ M T Ộ I TR Ộ M
Khái quát tình hình t ộ i tr ộ m c ắ p tài s ả n trên đị a bàn t ỉ nh Bình Dương 29 2.2 Cơ cấ u tình hình t ộ i tr ộ m c ắ p tài s ả n trên đị a bàn t ỉ nh Bình Dương theo các đặc điểm nhân thân ngườ i ph ạ m t ộ i
Tình hình tội phạm là một hiện tượng xã hội và pháp lý-hình sự, có sự thay đổi theo lịch sử và mang tính chất giai cấp, phản ánh tổng thể các tội phạm trong một xã hội và khoảng thời gian nhất định Nghiên cứu tình hình tội trộm cắp tài sản và thực tiễn nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản tại tỉnh Bình Dương từ năm 2013 là cần thiết để hiểu rõ hơn về vấn đề này.
Năm 2017, tác giả đã tiến hành nghiên cứu thông qua 100 bản án với 165 bị cáo được chọn ngẫu nhiên từ tổng số 2.785 vụ án và 4.212 bị cáo đã được Tòa án Nhân dân hai cấp tỉnh Bình Dương xét xử.
2.1.1 Thực trạng của tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn tỉnh Bình Dương
Tình hình tội phạm hiện nay được thể hiện qua việc tổng hợp số liệu về các vụ phạm tội, số lượng người thực hiện các hành vi phạm tội và thông tin về nạn nhân trong một khu vực và khoảng thời gian cụ thể.
Tình hình tội phạm trộm cắp tài sản tại tỉnh Bình Dương giai đoạn 2013-2017 cho thấy sự gia tăng đáng kể về số lượng vụ án và số lượng người phạm tội Báo cáo tổng hợp các vụ trộm cắp tài sản đã xảy ra trong khoảng thời gian này, phản ánh thực trạng an ninh trật tự tại địa phương.
Từ năm 2013 đến 2017, TAND hai cấp tỉnh Bình Dương đã xét xử 9.756 vụ án với 18.832 bị cáo, trong đó có 2.785 vụ án trộm cắp tài sản, chiếm 28,54% tổng số vụ án, với 4.212 bị cáo, tương ứng 22,36% Điều này cho thấy tội trộm cắp tài sản là loại tội phạm phổ biến, chiếm tỷ lệ cao trong tổng số án đã xét xử, gây hoang mang và lo lắng cho người dân.
Theo Bảng 2.2, tội trộm cắp tài sản chiếm tỷ lệ cao nhất trong các tội xâm phạm sở hữu theo BLHS năm 1999 (nay là BLHS năm 2015, sửa đổi năm 2017) với 63,02% số vụ án và 59,64% số bị cáo Đây là số liệu đã được phát hiện và xử lý, tuy nhiên vẫn còn một lượng tội trộm cắp chưa được phát hiện trên địa bàn tỉnh Luận văn này sẽ tập trung nghiên cứu nhân thân của những người phạm tội trộm cắp tài sản đã được phát hiện và xử lý qua công tác xét xử của TAND hai cấp tỉnh Bình Dương.
2.1.2 Diễn biến của tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn tỉnh Bình Dương
Diễn biến tình hình tội phạm phản ánh sự thay đổi và phát triển của thực trạng cũng như cơ cấu tội phạm trong một khoảng thời gian nhất định, có thể là một năm, ba năm, năm năm hoặc mười năm.
Tình hình tội trộm cắp tài sản tại tỉnh Bình Dương đã có những diễn biến đáng chú ý từ năm 2013 đến 2017, phản ánh sự thay đổi trong thực trạng và cơ cấu của loại tội phạm này.
Trong giai đoạn 2013-2017, TAND hai cấp tỉnh Bình Dương đã xét xử số vụ án trộm cắp tài sản với sự biến động không đồng đều Năm 2014 ghi nhận số vụ án cao nhất với 663 vụ và 1.040 bị cáo Trung bình hàng năm, tỉnh ghi nhận khoảng 557 vụ án và 842,4 bị cáo liên quan đến tội trộm cắp tài sản Nếu lấy tổng số 519 vụ án đã xét xử trong năm 2013 làm cơ sở, tỷ lệ này tương đương với 100%.
Năm 2014, sốlượng vụán đã xét xửtăng 27,74% số vụvà tăng 19,40% số bị cáo;
Năm 2015, số vụ án tăng 20,42% so với năm 2014, trong khi số bị cáo tăng 7% Tuy nhiên, vào năm 2016, số vụ án tiếp tục tăng nhưng chỉ với tốc độ 0,77%, và số bị cáo lại giảm 12,51% so với các năm trước.
Năm 2017 số lượng vụ án đã xét xử giảm 12,33% số vụ và giảm 30,31% số bị cáo
Trong vòng 5 năm từ 2013 đến 2017, TAND hai cấp ghi nhận sự biến động về số lượng vụ án và bị cáo, với tổng số vụ án giảm 12,33% và số bị cáo phạm tội giảm 30,31%.
2.1.3 Cơ cấu chung của tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn tỉnh Bình Dương
Cơ cấu tội phạm hình sự (THTP) được xác định bởi tỷ trọng và mối quan hệ giữa các loại tội phạm khác nhau trong tổng số tội phạm xảy ra trong một khoảng thời gian và khu vực nhất định.
2.1.3.1 Cơ cấu tình hình tội trộm cắp tài sản theo đặc điểm thời gian, địa điểm gây án
Thời gian gây án trong các vụ trộm cắp tài sản chủ yếu diễn ra từ 1 đến 6 giờ sáng, với 44 vụ, chiếm 39% tổng số vụ Các khung giờ khác như từ 7 đến 12 giờ có 26 vụ (23%), từ 13 đến 18 giờ có 21 vụ (18%), và từ 19 đến 24 giờ có 23 vụ (20%) Thời gian này là lúc mọi người đang ngủ say sau một ngày làm việc mệt mỏi, tạo điều kiện thuận lợi cho tội phạm thực hiện hành vi mà không bị phát hiện.
Địa điểm gây án thường là những nơi công cộng như bến xe và chợ, chiếm 22% tổng số vụ án, trong khi các tụ điểm kinh doanh dịch vụ ăn uống, giải trí chiếm 21% Tuy nhiên, 57% các vụ án xảy ra tại nơi ở của bị cáo hoặc nạn nhân, cho thấy tội phạm thường dễ dàng quan sát và thăm dò tình hình bảo vệ tài sản của nạn nhân Các đối tượng tội phạm thường chọn những khu vực tập trung nhiều tiền bạc và hàng hóa, đặc biệt là những nơi vắng vẻ, thiếu ánh sáng vào ban đêm hoặc ít người qua lại vào ban ngày.
2.1.3.2 Cơ cấu tình hình tội trộm cắp tài sản theo đặc điểm về phương thức, thủđoạn, công cụ, phương tiện gây án
Trước khi thực hiện hành vi trộm cắp, tội phạm thường khảo sát hiện trường để xác định tình hình và những sơ hở trong công tác bảo vệ tài sản Các đối tượng thường nhắm đến những hộ gia đình vắng người trông coi, biệt lập và không có hệ thống chống trộm Hướng đột nhập chủ yếu là qua cổng chính, cổng sau, cửa sổ, cửa lầu hoặc ô thông gió.
Thực tiễn những yếu tố tác động đến sự hình thành nhân thân người
2.3.1 Các yếu tố khách quan thuộc môi trường sống
Hoàn cảnh gia đình có người thân với thói quen và sở thích lệch lạc ảnh hưởng đáng kể đến sự hình thành đặc điểm nhân thân của người phạm tội trộm cắp tài sản Theo bảng 2.6, tỷ lệ này lên tới 48,48%, cho thấy những thói quen như thích hưởng thụ, lười lao động, thường xuyên uống rượu, bia, sử dụng ma túy, và nghiện game có thể dẫn đến những hành vi tiêu cực Sống chung với những người có thói quen xấu khiến cá nhân dễ bị tác động, điều này được thể hiện qua câu nói “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”, nhấn mạnh tầm quan trọng của môi trường xung quanh trong việc hình thành nhân cách.
Bản án số 35/2016/HSST ngày 18/8/2016 của TAND thị xã Thuận An đã xét xử Hồ Minh Ngọc về tội trộm cắp tài sản Ngọc sống cùng cha là ông Hồ Thiện Minh, người thường xuyên trộm cắp và có lối sống bê tha, lười lao động Hàng ngày, Ngọc chứng kiến cha mình bị hàng xóm bắt quả tang khi trộm cắp, nhưng ông Minh vẫn không thay đổi Ông còn xúi giục Ngọc tham gia trộm cắp, dẫn đến việc Ngọc hình thành những đặc điểm nhân thân xấu như lười biếng, coi thường đạo đức và pháp luật Vào ngày 23/11/2015, sau khi uống rượu, Ngọc đã lên kế hoạch trộm cắp xe máy từ huyện Phú Giáo để phục vụ nhu cầu cá nhân Những ảnh hưởng tiêu cực từ cha đã khiến Ngọc dễ dàng thực hiện hành vi phạm tội này.
Tại Bản án số 162/2013/HSST ngày 15/8/2013 của TAND thành phố
Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương đã xét xử Lục Đức Vượng, sinh năm 1990, về tội trộm cắp tài sản Vượng sống cùng cha, người đã từng phạm tội trộm cắp và chưa được xóa án tích, trong khi anh trai cũng đi tù vì tội "Vận chuyển trái phép chất ma túy" Những ảnh hưởng tiêu cực từ gia đình đã khiến Vượng hình thành nhiều đặc điểm nhân thân xấu, như sự tự ti và chán nản về hoàn cảnh Điều này dẫn đến việc Vượng trở nên lì lợm, bất cần và tìm đến ma túy để giải khuây Sự coi thường đối với cha, anh, các giá trị đạo đức và pháp luật đã khiến Vượng dễ dàng thực hiện hành vi trộm cắp chiếc xe đạp điện của Đoàn Minh Nhựt để thỏa mãn nhu cầu sai lệch của mình.
Sống cùng những người có sở thích lệch lạc và từng phạm tội có thể ảnh hưởng tiêu cực đến con em trong gia đình, khiến chúng dễ hình thành những đặc điểm nhân thân xấu Khi có điều kiện thuận lợi, những cá nhân này có nguy cơ cao thực hiện hành vi phạm tội.
Hoàn cảnh kinh tế khó khăn có tác động lớn đến sự hình thành các đặc điểm nhân thân xấu của người phạm tội trộm cắp tài sản, với 44 bị cáo, chiếm 26,66%, sống trong gia đình như vậy Cha mẹ phải làm việc vất vả, dẫn đến việc thiếu thời gian chăm sóc và giáo dục con cái, khiến họ đẩy trách nhiệm này cho nhà trường và xã hội Khi trẻ em lớn lên trong hoàn cảnh thiếu thốn, thiếu sự quan tâm từ gia đình, dễ hình thành tính cách xấu như tự ti, ích kỷ, và tham lam, từ đó tìm cách thỏa mãn nhu cầu vật chất bằng con đường phạm tội.
Nguyễn Trung Tín, sinh ngày 05/02/1998, bị tuyên phạt 06 tháng tù tại bản án số 405/2015/HSST ngày 09/12/2015 vì tội trộm cắp tài sản Tín sống trong hoàn cảnh gia đình khó khăn, cha mất sớm, mẹ phải làm việc vất vả nuôi các con mà không có thời gian chăm sóc Điều này đã khiến Tín hình thành những đặc điểm nhân thân xấu, cảm thấy bất công và thiếu động lực trong học tập, dẫn đến việc bỏ học và kết bạn với những người xấu Để có tiền tiêu xài, vào ngày 13/6/2015, Tín đã trộm một điện thoại di động hiệu Mobistar tại phòng trọ của bà Đào Thị Hậu ở Bình Dương.
Vụ án Trần Lê Sơn Tân, Trần Lê Sơn Tiến phạm tội trộm cắp tài sản là
Ông Hồ Thanh Huỳnh và bà Cao Thị Hồng Tươi sở hữu một máy tính xách tay Gateway Motorola ML 3080, một điện thoại Iphone 4, cùng với 8 thẻ cào Vietnammobile trị giá 20.000 đồng mỗi cái và 2.470.000 đồng tiền mặt.
Tại địa chỉ 133/3 khu phố 2, phường An Phú, thị xã Thuận An, theo bản án số 263/2015/HSST ngày 12/8/2015 của TAND thị xã Thuận An, vụ án liên quan đến hai anh em ruột là Tân và Tiến, xuất phát từ hoàn cảnh gia đình nghèo khó Bố mẹ bận rộn với việc kiếm sống, không có thời gian chăm sóc và dạy dỗ, dẫn đến việc hai anh em cảm thấy chán nản, thất vọng và oán trách số phận Bỏ nhà ra đi để tìm kiếm cuộc sống tốt hơn, nhưng do không biết chữ và không có nghề nghiệp, họ chỉ làm những công việc tạm bợ với thu nhập thấp Cuộc sống bế tắc đã khiến cả hai sa vào ma túy và để có tiền, họ đã cùng nhau thực hiện các vụ trộm cắp.
Trong bối cảnh kinh tế khó khăn, nếu thiếu động lực vươn lên, con người dễ rơi vào bi quan, chán nản và thất vọng Nhiều người có thể tìm đến cờ bạc, rượu chè, hoặc ma túy, từ đó hình thành khát khao kiếm tiền nhanh chóng để thỏa mãn nhu cầu cá nhân Họ sẵn sàng bỏ qua các giá trị đạo đức và pháp luật, dẫn đến hành vi phạm tội như trộm cắp tài sản.
Sự hình thành và phát triển nhân cách của con người chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ môi trường giáo dục trong nhà trường Theo thống kê, 91% người phạm tội từ 18 tuổi trở lên và gần 85% có trình độ học vấn trung học cơ sở hoặc mù chữ, cho thấy rằng phần lớn người phạm tội trộm cắp tài sản đều là những người đã bỏ học Thêm vào đó, chỉ có 3,63% bị cáo là học sinh, sinh viên, điều này càng khẳng định vai trò quan trọng của giáo dục trong việc ngăn ngừa tội phạm.
Bản án số 62/2014/ HSST ngày 05/7/2014 của Tòa án nhân dân huyện
Phạm Hoàng Long, học sinh lớp 10 tại trường trung học phổ thông Chu Văn An, đã bị xét xử về hành vi trộm cắp tài sản Long thường xuyên ăn cắp dụng cụ học tập và tiền của bạn bè, dẫn đến thành tích học tập yếu kém và bị giáo viên chỉ trích Xấu hổ vì hành vi của mình, Long bỏ học, trở nên lì lợm và bất cần Mặc dù không đến trường, Long vẫn nói dối gia đình và tụ tập với bạn xấu để chơi game và hút thuốc Nhà trường không có biện pháp giáo dục phù hợp và không phối hợp với gia đình để theo dõi kết quả học tập và đạo đức của Long Trong lúc cần tiền chơi game, Long đã trộm ví tiền của anh Hùng, trong đó có khoảng 2.000.000 đồng Hành vi này không chỉ gây thiệt hại nghiêm trọng cho anh Hùng mà còn thể hiện sự tham lam và coi thường pháp luật của Long.
Vào ngày 02/01/2014, Tòa án nhân dân thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương đã xét xử Lô Tất Phúc, sinh năm 1996, về tội trộm cắp tài sản Hồ sơ vụ án cho thấy Phúc đã bỏ học từ lớp 6, thường xuyên lêu lổng, chơi bời và tụ tập với bạn xấu, nghiện game và thuốc lá, lười lao động Trước đó, vào ngày 11/6/2013, Phúc đã bị phạt 375.000 đồng vì sử dụng trái phép chất ma túy Để có tiền phục vụ cho sở thích chơi game và sử dụng ma túy, vào ngày 25/7/2013, Phúc đã trộm một máy tính xách tay và một điện thoại di động của chị Phạm Thị Thủy.
Những vụ án này nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo dục trong việc hình thành nhân cách con người Thiếu giáo dục kịp thời có thể dẫn đến tâm lý bi quan, chán nản và sự bất tuân với cha mẹ, thầy cô Điều này dễ dàng tạo điều kiện cho việc kết bạn với những người xấu, từ đó bị lôi kéo vào các thói hư tật xấu như lười biếng, nghiện game, thuốc lá và ma túy Hệ quả là, những người này có thể rơi vào con đường phạm tội để thỏa mãn nhu cầu cá nhân.
2.3.1.3 Môi trường kinh tế, văn hóa, xã hội
Bình Dương là tỉnh tiên phong trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế với khoảng 17.266 doanh nghiệp trong nước và 2.367 dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài Sự thu hút đầu tư đã kéo theo một lượng lớn lao động từ các tỉnh khác, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của công nhân Tuy nhiên, sự gia tăng đột biến số lượng công nhân nhập cư đã dẫn đến tình hình an ninh, trật tự phức tạp tại các khu công nghiệp, với sự xuất hiện của nhiều loại tội phạm, băng nhóm tội phạm có tổ chức, và tội phạm xuyên quốc gia Nghiên cứu chỉ ra rằng môi trường kinh tế - xã hội vĩ mô có ảnh hưởng rõ rệt đến sự hình thành các đặc điểm tiêu cực của những người phạm tội trộm cắp tài sản tại Bình Dương.
- Thu nhập của người lao động quá thấp, không đủ chi tiêu trong sống
Trong tổng số người phạm tội trộm cắp tài sản ở Bình Dương, có 62 bị cáo thuộc nghề nghiệp thu nhập thấp như bảo vệ, sửa xe, và lái xe, chiếm 37,57%; 41 bị cáo làm thuê và phụ hồ, chiếm 24,84%; và 15 bị cáo là công nhân khu công nghiệp, chiếm 9,09% Đa số những người này có thu nhập rất thấp, dẫn đến khó khăn kinh tế và phát sinh tội phạm Ví dụ điển hình là vụ án số 123/2015/HSST, trong đó bị cáo Võ Khắc Tuấn, sau khi tốt nghiệp đại học nhưng không tìm được việc làm do kết quả học tập kém, đã rơi vào cờ bạc và nợ nần Trong lúc túng thiếu, Tuấn đã trộm cắp tài sản của ông Mai Đức Trung, lấy laptop và điện thoại khi nạn nhân đang ngủ.
Bản án số 71/2017/HS-ST ngày 20/12/2017 của TAND huyện Dầu