Thời gian, ủịa ủiểm và phương phỏp nghiờn cứu
Vật liệu nghiên cứu
- Bể nuôi vỗ cá bố mẹ
- Kich dục tố: HCG, LRHa, não thuỷ thể cá chép, DOM
- Bể ủẻ, ấp và ương cỏ bột
- Một số vật dụng cần thiết khác.
Phương pháp nghiên cứu
3.3.1 Một số ủặc ủiểm sinh học sinh sản:
Hàng thỏng, ủi thu mẫu ở Thị Xó Tuyờn Quang, sau ủú mẫu ủược ủưa về phũng thớ nghiệm ủể theo dừi cỏc chỉ tiờu:
3.3.1.1 Theo dõi phát triển tuyến sinh dục của cá Chạch sông bằng nghiên cứu tổ chức học
Kỹ thuật làm tiờu bản mụ tế bào học buồng trứng ủược thực hiờn theo David, E.H (1990) với các bước sau:
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……… 31
- Cố ủinh mẫu bằng chất ủịnh hỡnh Bouin
- Tỏch khử nước ở mẫu cố ủịnh bằng cồn 70 0 , 80 0 , 90 0 và 100 0 , mỗi nồng ủộ ngâm hai lần, mỗi lần 30 – 60 phút
- Làm trong mẫu bằng Xylen, mẫu cũng ủược ngõm hai lần, mỗi lần 30 phút
- Bao mẫu bằng khuụn Parafin rồi cắt, gọt bỏ những phần Parafin thừa ủể mặt của khối mẫu sõu vào 3 - 5àm
- Cỏt lỏt cắt trờn mỏy Leica, ủiều chỉnh lỏt cắt từ 4 -6 àm
- Gắn mẫu lên lam kính ở thiết bị gắn trong 8h bằng keo Bom canada
- Loại bỏ Parafin ở lỏt cắt bằng Xylen, sau ủú chuyển mẫu qua dóy cồn
100 0 , 95 0 , 80 0 , 70 0 , mỗi nồng ủộ ủể hai lần, mỗi lần 30 -60 phỳt
- Nhuộm mẫu bằng thuốc nhuộm Hematocylin và Eosin
Đọc mẫu và ủo: Các mẫu tổ chức học được phân tích trên kính hiển vi quang học, với các giai đoạn chuyển hình được minh họa bằng hình ảnh chụp từ máy ảnh gắn trên kính.
- ðể phõn chia cỏc giai ủoạn phỏt triển của buồng trứng theo ủặc ủiểm tế bào trứng ủó sử dụng thang bậc của Sakun và Butskaia (1978)
3.3.1.2 Mựa vụ sinh sản: Dựng biện phỏp thống kờ cỏc giai ủoạn thành thục của ủàn cỏ ngoài tự nhiờn trong mỗi thỏng ủể xỏc ủịnh mựa vụ sinh sản, chia ra làm 3 nhúm cỏ như sau: Nhúm chưa thành thục sinh dục, nhúm ủang thành thục sinh dục và nhúm thoỏi hoỏ Qua ủú chọn thời ủiểm nhúm thành thục sinh dục cao nhất coi ủú là mựa vụ sinh sản chớnh
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……… 32
3.3.1.3 Tớnh hệ số thành thục: Mẫu thu ngoài tự nhiờn mỗi thỏng ủể xỏc ủịnh hệ số thành thục Trong ủiều kiện nuụi vỗ do số lượng cỏ bố mẹ hạn chế nờn mẫu thu chỉ tập trung vào thỏng 4 ủến thỏng 6, ủõy là thời ủiểm chớnh vụ sinh sản ngoài tự nhiờn Hệ số thành thục ủược xỏc ủịnh theo cụng thức:
Hệ số thành thục (%) P Pgx100
Pg: Khôi lượng tuyến sinh dục (g)
Sức sinh sản của cỏ được xác định thông qua buồng trứng trong giai đoạn thành thục, đặc biệt là giai đoạn IV Để đánh giá sức sinh sản, cần lấy trứng ở giai đoạn phát triển cao nhất, trước khi bắt đầu thu hoạch Buồng trứng được cắt ở hai đầu và giữa, sau đó phần cắt ra được ngâm trong dung dịch Buen trong 72 giờ để trứng rời ra và thu thập tất cả các hạt trứng.
- Sức sinh sản tuyệt ủối = Tổng số hạt trứng ủếm ủược trong buồng trứng
Sức sinh sản tuyệt ủối (hạt)
- Sức sinh sản tương ủối Trọng lượng cá
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội đã thực hiện luận văn thạc sĩ khoa học Nông nghiệp, được xác định theo thang 6 bậc theo tài liệu hướng dẫn nghiên cứu cỏ của Pravdin (1963).
3.3.1.6 ðộ béo ðược tính theo công thức Fulton (1902) và Clark (1928)
W (g) là khối lượng toàn thân cá
L (cm) là chiều dài thân cá
W 0 (g) là khối lượng cá bỏ nội quan
L (cm) là chiều dài thân cá
3.3.1.7 Phương phỏp ủo và cõn:
- ðo chiều dài cỏ(cm): Dựng thước cú phõn chia cm ủể ủo, cỏ ủược ủo chiều dài toàn thân (L) và chiều dài chuẩn (L 0 )
- Cõn khối lượng cỏ: Dựng cõn kỹ thuật ủể cõn khối lượng cỏ
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……… 34
3.3.2 Thử nghiệm kích thích sinh sản nhân tạo cá Chạch sông bằng các loại kích dục tố sinh sản
3.3.2.1 Nuôi vỗ thành thục cá bố mẹ:
- Thời gian nuụi vỗ: Từ thỏng 2 ủến thỏng 3 năm 2008
- ðịa ủiểm nuụi vỗ: Trung tõm Quốc gia giống thuỷ sản nước ngọt miền Bắc xã Thạch Khôi- Gia Lộc - Hải Dương
Cỏ bố mẹ được nuôi vỗ trong hai bể xi măng có diện tích 5 m x 3 m x 1.5 m Nền bể được thiết kế với ống nhựa hoặc ủ để tạo tổ cho cỏ Nước sử dụng cho nuôi vỗ là nước ao lấy trực tiếp Bể có hệ thống sục khí hoặc mưa nhân tạo, và được trang bị lưới để ngăn cỏ nhảy ra ngoài.
Cỏ bố mẹ được thu mua tại Tuyên Quang với khối lượng từ 110g đến 250g Trước khi đưa vào nuôi vỗ, cần loại bỏ những con bị sâu bệnh và dị hình Mật độ nuôi từ 3-4 con/m2, cỏ bố mẹ và cỏ cỏi có thể nuôi vỗ chung với nhau.
- Các chỉ tiêu thuỷ lý, thuỷ hoá theo dõi
+ Nhiệt ủộ: ðược ủo hai 2 lần một ngày, sỏng 7h, chiều 14-15 h bằng nhiệt kế thuỷ ngân bách phân
+ Oxygen ủược ủo bằng mỏy ủo oxy Ba ngày ủo 1 lần , trong ngày ủo 2 lần sáng vào lúc 7 giờ và chiều vào lúc 14 giơ
+ pH: ðược ủo bằng giấy quỳ, thời ủiểm ủo trựng với thời ủiểm ủo oxy, nhưng chỉ ủo một lần trong ngày
Thức ăn cho nuôi vỗ được chế biến từ cỏ tạp băm nhỏ, kết hợp với bột cá và thức ăn công nghiệp theo tỷ lệ 50% bột cá và 50% thức ăn công nghiệp.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……… 35
Ngày cho ăn 2 lần/ ngày (vào 7h và 17h) Mỗi lần trước khi cho ăn, sàng ăn ủược kiểm tra ủể tăng hoặc giảm lượng thức ăn cho phự hợp
- Thay nước: ðịnh kỳ 15 ngày thay 30% lượng nước và cuối tháng thay 100%, nhưng nước sẽ ủược bổ sung nếu trong quỏ trỡnh nuụi vỗ nước bị nhiễm bẩn
- Kiểm tra ủỏnh giỏ tỷ lệ thành thục của ủàn cỏ:
Mỗi thỏng kết hợp thay nước 100%, tiến hành kiểm tra, ủỏnh giỏ tỷ lệ thành thục của ủàn cỏ theo cụng thức:
Số cỏ ủực, cỏi thành thục x 100
Tỷ lệ cỏ ủực, cỏi thành thục(%)Số cỏ ủực, cỏi thành thục
Do số lượng cá cái hạn chế, việc giải phẫu không thể thực hiện với quy mô lớn Thay vào đó, chúng tôi chủ yếu đánh giá tỷ lệ thành thục thông qua các tiêu chí ngoại hình kết hợp với giải phẫu một số cá thể để kiểm chứng Ngoài ra, việc kiểm tra mức độ thành thục cũng được thực hiện thông qua việc thu thập tinh dịch.
3.3.2 Tiờm kớch dục tố cho cỏ ủẻ:
Chủ yếu dựa vào sự phỏt triển của tuyến sinh dục thể hiện bởi những ủặc ủiểm và cỏc dấu hiệu ngoại hỡnh như sau:
Cỏ ủực là loại cỏ cần thiết cho việc chăm sóc sức khỏe sinh sản Để xác định cỏ ủực, bạn cần nhẹ nhàng vuốt gần lỗ sinh dục; nếu thấy dịch màu trắng chảy ra, đó là cỏ ủực yêu cầu Ngược lại, nếu dịch chảy ra có lẫn nước loãng hoặc không có dịch chảy ra, thì đó là cỏ không ủực yêu cầu.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……… 36
Cá cái có bụng to nhô lên ở hai bên hông, khi sờ vào bụng sẽ cảm thấy mềm mại và lỗ sinh dục có màu hồng Sau khi được chọn, cá cái nên được đưa ngay vào bể ủ với mật độ phù hợp.
3.3.2.2 Kích dục tố sử dụng và liều lượng:
- Kớch dục tố ủược dử dụng là:
+ Công thức 2: Não thuỳ + HCG
3.3.3 Các chỉ tiêu theo dõi:
- Thời gian hiệu ứng: ðược theo dừi từ khi cỏ bắt ủầu ủược tiờm kớch dục tố ủến khi cỏ bắt ủầu vật ủẻ:
Số cỏ cỏi ủó ủẻ x 100
- Tỷ lệ ủẻ (%) Số cá cái tham gia sinh sản
- Sức sinh sản thực tế: Là số lượng hạt trứng thực tế thu ủược
- Sức sinh sản tương ủối thực tế
Phương pháp xử lý số liệu
Số liệu ủược xử lý trờn phần mền Excel, so sỏnh sự khỏc nhau của cỏc chỉ tiêu bằng phương pháp phân tích phương sai một nhân tố Anova
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……… 37
Kết quả nghiên cứu
Thử nghiệm kích thích sinh sản nhân tạo cá Chạch sông bằng các loại kích dục tố
Bảng 4.12: Biến ủộng ủộ bộo Clark của cỏ Chạch sụng ở cỏc giai ủoạn phát dục
Giai ủoạn phỏt triển tuyến sinh dục Chỉ tiờu ủộ bộo
Gð II Gð III Gð IV
Kết quả nghiên cứu cho thấy, ở cá Chạch, khi tuyến phát triển, ủộ bộo giảm từ 0,44 ± 0,06 ở giai đoạn II xuống 0,41 ± 0,05 ở giai đoạn III và tiếp tục giảm còn 0,36 ± 0,04 ở giai đoạn IV Điều này tương tự như một số loài cá khác, cho thấy mối liên hệ giữa sự phát triển của tuyến sinh dục và mức độ ủộ bộo.
4.2 Thử nghiệm sinh sản nhân tạo cá Chạch sông bằng các loại kích dục tố
Sinh sản là hiện tượng mang tính chu kỳ, nhưng để đạt được sự trưởng thành sinh dục và khả năng sinh sản, ngoài yếu tố sinh lý bên trong, các yếu tố sinh thái môi trường cũng cần phải phù hợp với từng loài Trong số nhiều yếu tố, dinh dưỡng và nhiệt độ là những yếu tố quan trọng Để có được điều kiện môi trường thích hợp, nhiều loài trong tự nhiên phải di cư để sinh sản Tuy nhiên, một số loài trong ao nuôi chỉ cần có chế độ nuôi và môi trường phù hợp với đặc điểm sinh thái của chúng để tiến hành sinh sản nhân tạo.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……… 60
Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã chọn 68 cá bố mẹ (40 cá cái, 28 cá đực) để tham gia nuôi vỗ Cá bố mẹ được nuôi trong bể ximăng có thể tích 25m³, với thức ăn là cá tạp băm nhỏ kết hợp giữa cá tạp và cám công nghiệp Hàng tháng, chúng tôi kiểm tra sự phát triển tuyến sinh dục và nhận thấy cá có tỷ lệ thành thục tương đối tốt, đạt 60 – 70% đối với cá cái và 70 – 80% đối với cá đực Điều này chứng tỏ rằng cá Chạch có khả năng sinh sản trong điều kiện nuôi vỗ nhân tạo trong bể ximăng.
Bảng 4.13: Cỏc chỉ tiờu mụi trường trong bể nuụi vỗ và cho ủẻ
ThThỏỏnngg NhNhiiệệt t ủủộộ nnưướớcc ((00CC)) ễ ễ xxyy ((mmgg//ll)) pHpH
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……… 61
Khi chọn cỏ bố mẹ cho ủẻ, cần dựa vào sự phát triển của tuyến sinh dục, thể hiện qua những đặc điểm và dấu hiệu ngoại hình quan trọng.
Cỏ ủực là loại cỏ cần thiết cho việc chăm sóc sức khỏe sinh dục Để kiểm tra, bạn hãy nhẹ nhàng vuốt tay gần lỗ sinh dục; nếu thấy có dịch trắng chảy ra, đó là dấu hiệu của cỏ ủạt yêu cầu Ngược lại, nếu dịch chảy ra lẫn nước loãng hoặc không có dịch chảy ra, thì đó là cỏ không ủạt yêu cầu.
Cá cái thường có bụng to nhô lên ở hai bên hông, cảm giác mềm mại khi sờ vào bụng cá Lỗ sinh dục của cá cái có màu hồng Sau khi chọn được cá cái, cần đưa vào tiệm kích dục để đảm bảo chất lượng.
Trong nghiờn cứu này chỳng tụi tiến hành cho ủẻ 3 lần, mỗi lần 10 cặp cỏ bố mẹ tham gia sinh sản
* Loại kích dục tố và liều lượng sử dụng:
Cỏc chất kớch thớch sinh sản ủang ủược sử dụng rộng răi hiện nay là HCG, năo thủy thể và LRha
Trong nghiờn cứu này ủể kớch thớch sinh sản cho cỏ Chạch sụng chỳng tụi cũng sử dụng các loại kích dục tố trên với hai công thức sau:
- Cụng thức 1: LRHa kết hợp với Dom với liều lượng như sau: 200àg LRHa và 10mg Dom/kg cá cái và chỉ tiêm một lần
Công thức 2: Kết hợp não thùy thể cá chép với HCG theo liều lượng 4-6 mg não thùy thể cá chép và 2000-3000 UI HCG/kg Thực hiện tiêm hai lần.
1 tiêm não thùy, lần 2 tiêm HCG
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……… 62
HCG là một loại hormone được sử dụng phổ biến trong nuôi trồng thủy sản để kích thích quá trình sinh sản cho các loài cá trong ao hồ Hormone này có tác dụng gây rụng trứng ở nhiều loại cá như cá mè trắng, cá trê, cá trôi, cá bống, cá vàng, cá chình, cá vược vằn, cá sóc, cá bơn và cá chạch, cá bống tượng tại Việt Nam.
Hỗn hợp LRHa kết hợp với Domperidone (Dom) hoặc Pimozide (Pim) đã được sử dụng phổ biến ở Trung Quốc Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy LRHa kết hợp với Dom mang lại hiệu quả mạnh mẽ hơn so với khi kết hợp với Pim.
Năm 1980, theo tài liệu của Nguyễn Tường Anh (1996), LH-RHa kết hợp với Dom khi sử dụng cho cá Vàng, cá Chạch, và cá Chép có tác dụng mạnh gấp ít nhất 10 lần so với LRHa kết hợp với Pim Trong những năm gần đây, LRHa kết hợp với Dom đã trở nên phổ biến ở Việt Nam Hỗn hợp kích dục tố này đã chứng minh hiệu quả trong việc gây rụng trứng ở cá Tra, cá Mè vinh và cá trê.
* Liều lượng tiờm cho cỏ ủực: Bằng 1/3-1/2 lần so với liều tiờm cho cỏ cỏi
* Vị trí tiêm: Tiêm vào gốc vây ngực mũi tiêm hướng về phía trước hợp với thõn cỏ một gúc 45 0 ủến 60 0 và từ từ bơm thuốc vào
4.2.3 Một số chỉ tiờu theo dừi trong quỏ trỡnh cho ủẻ: Trong thời gian nghiờn cứu chỳng tụi ủó tiến hành cho ủẻ 3 ủợt và theo dừi ủược một số chỉ tiờu sau:
Thời gian hiệu ứng thuốc khi sử dụng các chất kích thích sinh sản theo CT 1 và CT 2 thường kéo dài từ 24 đến 36 giờ, bắt đầu từ thời điểm tiêm kích dục tố cho đến khi xuất hiện hiện tượng động dục.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……… 63
Trong quỏ trỡnh nghiờn cứu chỳng tụi cho ủẻ 3 lần theo hai cụng thức kớch dục tố, kết quả ủược trỡnh bày ở bảng 4.14
Bảng 4 14:Tỷ lệ ủẻ của cỏ Chạch sụng ðợt CT1 CT2
Ngày Số cá tham gia
Qua bảng 4.14, sau 3 lần kích thích cá sinh sản bằng CT1 và CT2, tỷ lệ ấp nở thấp Vào ngày 03 tháng 04, tỷ lệ ấp nở không có, có thể do nhiệt độ nước thấp và thời điểm này là đầu vụ sinh sản, khiến cá có thể chưa đạt giai đoạn thành thục tốt Tuy nhiên, so sánh tỷ lệ ấp nở giữa hai công thức, CT2 cho kết quả tốt hơn Từ đó, chúng tôi có một số nhận xét.
- Có thể sản xuất giống cá Chạch sông bằng phương pháp nhân tạo
- Các loại kích dục tố sử dụng trong hai CT là có khả năng gây chín và rụng trứng cá Chạch sông
* Sức sinh sản thực tế:
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……… 64
Trong quá trình nghiên cứu, có 40 con cá cỏ tham gia sinh sản (lứa 1, 2 và 3), nhưng chỉ có 19 con cá cỏ đẻ Để tính sức sinh sản thực tế, chúng tôi đã chọn ngẫu nhiên 8 con cá cỏ để kiểm tra số trứng cá thực đẻ, và số liệu ước tính được thể hiện qua bảng 4.14 Bảng 4.15 trình bày sức sinh sản thực tế của cá Chạch sụng trong điều kiện nhân tạo.
Cỏ cỏi Khối lượng cỏ Số trứng cỏ ủẻ/cỏ
TB sức sinh sản thực tế 174,38 ± 6,68 3855 ± 25
Qua ủõy cho thấy sức sinh sản thực tế của cỏ Chạch sụng trong ủiều kiện nuụi thấp hơn nhiều so với sức sinh sản tuyệt ủối của nú
* Thụ tinh nhõn tạo: Trong 2 lần cỏ ủẻ tiến hành thụ tinh nhưng tỷ lệ thụ tinh khụng ủó (0%)
Kết quả thụ tinh khụng ủạt yờu cầu cú thể do:
- Kỹ thuật tuyển chọn cỏ bố mẹ khụng ủạt yờu cầu
- Các yếu tố môi trường trong quá trình thụ tinh chưa phù hợp
Đây là lần đầu tiên cỏ Chạch được sinh sản nhân tạo, do chưa có kinh nghiệm và phương pháp phù hợp với loài cỏ này.
