Tính cấ p thi ế t c ủa đề tài
Đời sống văn hóa tinh thần (ĐSVHTT) là một phần thiết yếu trong tổng thể đời sống xã hội, phản ánh mối quan tâm chung của cộng đồng toàn cầu Hạnh phúc của con người không chỉ dựa vào việc đáp ứng nhu cầu vật chất mà còn bao gồm cả sự thỏa mãn nhu cầu văn hóa và tinh thần.
Trong thời kỳ đổi mới, Đảng ta khẳng định xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, theo Nghị quyết “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” từ Hội nghị Trung ương 5 khóa VIII (1998) Văn kiện Đại hội X (2006) nhấn mạnh việc nâng cao chất lượng văn hóa gắn kết với phát triển kinh tế – xã hội, làm cho văn hóa thấm sâu vào mọi lĩnh vực đời sống Đảng xác định phương hướng chung của sự nghiệp văn hóa là phát huy chủ nghĩa yêu nước, truyền thống đại đoàn kết, ý thức độc lập tự chủ, và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, nhằm tạo ra đời sống tinh thần cao đẹp và phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh.
Hiện nay, Việt Nam đang trong quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa, với mục tiêu phát triển kinh tế là trung tâm Để đạt được mục tiêu này trong bối cảnh cách mạng khoa học công nghệ và toàn cầu hóa, việc xây dựng và phát triển văn hóa một cách hiệu quả và bền vững là vô cùng quan trọng Sau gần 30 năm đổi mới, đất nước đã phát triển nền kinh tế thị trường và mở rộng hợp tác quốc tế Tuy nhiên, bên cạnh những thành công, chúng ta cũng phải đối mặt với những tác động tiêu cực từ mặt trái của kinh tế thị trường và toàn cầu hóa Nếu không có sức mạnh văn hóa tinh thần và định hướng vững vàng, sự tồn tại của con người và chế độ chính trị sẽ gặp khó khăn.
Trong bối cảnh xây dựng nền văn hóa tiên tiến và đậm đà bản sắc dân tộc, việc nâng cao đời sống văn hóa tinh thần ở các địa phương cần được nhìn nhận một cách sâu sắc và toàn diện hơn Đặc biệt, tại khu vực miền núi Bắc Bộ, trong quá trình phát triển cùng với sự tiến bộ chung của đất nước và quốc tế, việc xây dựng đời sống văn hóa tinh thần trở nên vô cùng quan trọng.
Huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình, nổi tiếng với văn hóa dân gian và lễ hội đặc sắc, đặc biệt là văn hóa của dân tộc Thái Đây là vùng đất có tiềm năng du lịch lớn, thu hút du khách đến tham quan và nghỉ dưỡng Người Thái ở Mai Châu thuộc nhóm “Thái Lai”, có sự giao thoa văn hóa với người Mường và nhóm Thái ở Lào, tạo nên những nét văn hóa độc đáo Các hoạt động văn hóa của người Thái không chỉ phục vụ đời sống tinh thần của cộng đồng mà còn hấp dẫn du khách, góp phần làm phong phú thêm trải nghiệm du lịch tại đây.
4 hóa này cũng vì thế mà mang cả những biểu hiện của văn hóa Thái, văn hóa Mường và văn hóa các tộc người khác.
Đảng và Nhà nước Việt Nam đã triển khai nhiều chính sách nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, đặc biệt là ở khu vực miền núi Trong bối cảnh này, việc xây dựng đời sống văn hóa tinh thần tại cơ sở trở thành vấn đề cấp bách Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề này, tôi đã chọn đề tài “Đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc Thái ở huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình trong quá trình công nghiệp hóa hiện nay” cho khóa luận tốt nghiệp, nhằm đóng góp vào nghiên cứu lĩnh vực văn hóa tinh thần của người Thái tại Mai Châu – Hòa Bình.
Tình hình nghiên cứu đề tài
Người Thái ở Mai Châu, Hòa Bình, là một tộc người nổi bật với văn hóa đặc sắc, thu hút sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu Một trong những công trình tiêu biểu về văn hóa của họ là cuốn sách “Tìm hiểu văn hóa cổ truyền của người Thái Mai Châu” của tác giả Đặng Nghiêm Vạn, góp phần quan trọng trong việc khám phá và bảo tồn di sản văn hóa của tộc người này.
Cẩm nang này cung cấp cái nhìn tổng quan về đời sống văn hóa và xã hội của người Thái, đồng thời giới thiệu những nét đặc trưng trong các thành tố văn hóa của người Thái Mai Châu thông qua các công trình nghiên cứu của nhiều tác giả khác nhau.
Trong cuốn Văn hóa ẩm thực dân gian dân tộc Thái huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình tác giả Lường Song Toàn, Nxb Hội Nhà văn Hà Nội, năm
Năm 2016, tác giả đã khám phá văn hóa ẩm thực và các tục lệ ăn uống độc đáo của người Thái Mai Châu, qua đó làm nổi bật bản sắc dân tộc của họ Cuốn sách không chỉ mở rộng kiến thức cho tác giả mà còn góp phần nhận diện và bảo tồn các hoạt động văn hóa tại bản Lác, Mai Châu.
Trong bài viết "Người Thái và văn hóa Thái Mai Châu (Hòa Bình)" của tác giả Bùi Thanh Thủy trên tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á năm 2002, tác giả đã khắc họa rõ nét nguồn gốc, phương thức sinh hoạt và nền văn hóa truyền thống của dân tộc Thái Bài viết chỉ ra giá trị văn hóa Thái và sự phát triển, giao thoa giữa các vùng miền.
Luận án của tác giả Nguyễn Thị Hồng Tâm nghiên cứu về sự biến đổi văn hóa truyền thống của người Thái tại huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình trong bối cảnh phát triển du lịch Nghiên cứu này thuộc chuyên ngành Văn hóa học tại Trường Đại học Văn hóa, nhằm làm rõ ảnh hưởng của du lịch đến văn hóa và phong tục tập quán của cộng đồng người Thái.
Luận án nghiên cứu sự biến đổi văn hóa của người Thái Mai Châu, đặc biệt trong bối cảnh phát triển du lịch tại bản Lác Tác giả đã thu thập và phân tích nhiều nguồn tư liệu địa phương, từ đó làm nổi bật các yếu tố văn hóa và xã hội truyền thống của cộng đồng người Thái Những nội dung này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về cấu trúc kinh tế xã hội cổ truyền mà còn phản ánh sự phát triển xã hội của tộc người này.
Mặc dù có nhiều nghiên cứu về dân tộc Thái, nhưng vẫn còn thiếu sót trong việc nghiên cứu hệ thống và chuyên sâu về ĐSVHTT của họ tại huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình Các nghiên cứu hiện tại chủ yếu chỉ tập trung vào việc mô tả các nét văn hóa truyền thống trong quá khứ, mà chưa phân tích sự biến đổi của truyền thống trong bối cảnh công nghiệp hóa và những ứng xử của người Thái trước những thay đổi về điều kiện kinh tế - xã hội hiện nay.
M ục đích và nhiệ m v ụ nghiên cứ u
Mục đích của nghiên cứu này là phân tích thực trạng đời sống văn hóa, xã hội của dân tộc Thái tại Mai Châu, Hòa Bình trong bối cảnh công nghiệp hóa hiện nay Từ đó, bài viết sẽ đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện và nâng cao đời sống văn hóa, xã hội của cộng đồng dân tộc Thái ở huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình.
Nhiệm vụ: Để đạt được mục đích nêu trên, khóa luận tập trung giải quyết những nhiệm vụsau đây:
Làm rõ khái niệm ĐSVHTT và những nội dung, yếu tố hợp thành của nó.
Bài viết này phân tích thực trạng đời sống văn hóa tinh thần (ĐSVHTT) của dân tộc Thái tại huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình trong bối cảnh công nghiệp hóa hiện nay Đồng thời, bài viết cũng đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao ĐSVHTT của người Thái, góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa trong quá trình phát triển kinh tế xã hội.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứ u
- Đối tượng nghiên cứu: ĐSVHTT của dân tộc Thái ở huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình trong quá trình công nghiệp hóa hiện nay
Phạm vi không gian: Huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình
Từ năm 2010 đến nay, thời gian này rất quan trọng để nghiên cứu văn hóa và phong tục của dân tộc Thái, cũng như những ảnh hưởng của chúng đến ĐSVHTT trong bối cảnh công nghiệp hóa hiện nay.
Phạm vi nội dung: Khóa luận tập trung nghiên cứu ĐSVHTT của dân tộc Thái ở huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình trong quá trình CNH hiện nay.
Phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu đề tài
Khóa luận áp dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để nghiên cứu văn hóa như một dòng chảy liên tục, luôn vận động và biến đổi Tác giả sử dụng quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử để phân tích các thành tố văn hóa của người Thái tại huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình, trong bối cảnh phát triển lịch sử, nhấn mạnh sự thay đổi theo thời gian.
- Phương pháp nghiên cứu đềtài:
Phương pháp quan sát, tham gia.
Phương pháp lịch sửvà logic.
Phương pháp phân tích, tổng hợp.
Đóng góp củ a Khóa luậ n
Kết quả nghiên cứu của khóa luận không chỉ góp phần làm rõ đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc Thái ở huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình trong bối cảnh công nghiệp hóa, mà còn có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu và giảng dạy các môn học như chủ nghĩa xã hội khoa học, triết học và cơ sở văn hóa Việt Nam.
Nghiên cứu khoa học và kinh nghiệm thực tiễn về các giải pháp nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần của dân tộc Thái có thể cung cấp những gợi ý quý báu cho huyện Mai Châu Việc áp dụng những giải pháp này sẽ góp phần nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần của người Thái tại huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình trong bối cảnh công nghiệp hóa hiện nay.
K ế t c ấ u c ủa Khóa luậ n
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, Khóa luận gồm 2 chương và 4 tiết:
Lý luậ n chung v ề đờ i s ống văn hóa tinh thầ n và đặc điể m v ị trí địa lí, điề u ki ệ n kinh t ế - xã hộ i ở huy ệ n Mai Châu , t ỉ nh Hòa Bình
Lý luậ n chung v ề đờ i s ống văn hóa tinh thầ n
1.1.1 Khái niệm văn hóa và đờ i s ống văn hóa
Văn hóa là khái niệm phong phú, bao gồm tất cả các giá trị vật chất và tinh thần mà con người tạo ra trong quá trình sống và phát triển Theo các nhà nghiên cứu, văn hóa phản ánh mọi khía cạnh của đời sống con người Chủ tịch Hồ Chí Minh định nghĩa văn hóa là sự tổng hợp của ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, và nghệ thuật, cùng với các công cụ phục vụ cho cuộc sống hàng ngày Văn hóa là sản phẩm của những hoạt động xã hội nhằm đáp ứng nhu cầu tồn tại và phát triển của con người.
Văn hóa là thuộc tính của con người, thể hiện sự sáng tạo và cải tạo hiện thực nhằm đạt được giá trị nhân văn, đồng thời thúc đẩy sự tiến bộ xã hội Nó là yếu tố phân biệt giữa loài người với loài vật, cá nhân với cá nhân, và cộng đồng với cộng đồng Ngoài ra, văn hóa còn phản ánh trình độ và chất lượng cuộc sống của con người.
Văn hóa là tổng hợp các giá trị do con người tạo ra qua lịch sử, phản ánh lao động trong sản xuất vật chất và tinh thần Giá trị văn hóa (GTVH) đại diện cho những phẩm chất tốt đẹp của một nền văn hóa, hình thành bản sắc văn hóa đặc trưng của mỗi dân tộc.
Văn hóa là tập hợp những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra, được chắt lọc và lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác Theo truyền thống, văn hóa có hai cấu trúc chính: văn hóa vật chất bao gồm các sản phẩm do hoạt động sản xuất vật chất tạo ra như đồ ăn, đồ mặc, nhà cửa, công cụ sản xuất, phương tiện đi lại, và văn hóa tinh thần bao gồm các sản phẩm do hoạt động sản xuất tinh thần tạo ra như tư tưởng, tín ngưỡng - tôn giáo, nghệ thuật, lễ nghi, lễ hội, phong tục, tập quán, đạo đức, ngôn ngữ, văn chương.
Các giá trị văn hóa dân tộc hiện diện trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, từ tư tưởng, tình cảm, đến biểu tượng và đạo đức, tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng Những giá trị này giúp con người lựa chọn những yếu tố phù hợp với bản sắc văn hóa cộng đồng, hình thành tập quán và thói quen, từ đó gắn kết cộng đồng và phân biệt với các nhóm khác Các giá trị văn hóa này được hình thành và khẳng định qua quá trình phát triển của con người và xã hội.
Trong quá trình hình thành và phát triển, con người đã sáng tạo ra văn hóa, đóng vai trò quan trọng trong sự tiến bộ xã hội Văn hóa được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, góp phần hình thành và tái tạo con người Nền văn hóa Việt Nam ngày càng phong phú và đa dạng, với những truyền thống quý báu được gìn giữ và phát triển suốt ngàn năm.
Nó thể hiện qua các kiểu tổ chức xã hội và những giá trị vật chất, tinh thần mà nhân loại đã xây dựng trong hàng nghìn năm lịch sử.
Đời sống văn hóa là một phần quan trọng của đời sống xã hội, bao gồm các hoạt động của con người nhằm đáp ứng nhu cầu tinh thần trên nền tảng vật chất Khái niệm "đời sống văn hóa" đã trở nên phổ biến ở Việt Nam từ những năm 80, 90 của thế kỷ XX.
Cụm từ "Đời sống mới" ra đời từ bài viết năm 1947 của tác giả Tân Sinh, bút danh của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhằm giúp người dân dễ hiểu về xây dựng văn hóa trong bối cảnh trình độ học vấn còn thấp Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay từ "văn hoá" bằng "mới" để nhấn mạnh sự cần thiết của việc nâng cao tri thức và giá trị trong đời sống Được coi là bài viết đầu tiên đặt nền tảng lý luận cho việc xây dựng đời sống văn hóa sau Cách mạng Tháng Tám 1945, khái niệm này vẫn được Đảng và Nhà nước sử dụng cho đến những năm 80 của thế kỷ XX, thể hiện sự kết tinh của văn hóa, tri thức và giá trị mới trong xây dựng nếp sống và con người.
Năm 1987, cuốn sách Đường lối văn hoá văn nghệ của Đảng Cộng sản
Việt Nam đã luận giải:
Đời sống văn hóa phản ánh trình độ văn hóa qua các hành vi sống, bao gồm hoạt động xã hội, tập thể và cá nhân Mục tiêu của những hoạt động này là văn hóa hóa, nhằm hoàn thiện con người.
Tác giả Nguyễn Hữu Thức trong cuốn sách "Một số kinh nghiệm quản lý và hoạt động tư tưởng - văn hóa" định nghĩa đời sống văn hóa là tổng thể các hoạt động của con người trong môi trường sống nhằm duy trì và tái tạo sản phẩm văn hóa vật chất và tinh thần theo các giá trị xã hội nhất định Tuy nhiên, quan niệm này quá rộng, gây khó khăn trong việc triển khai xây dựng đời sống văn hóa theo không gian và lĩnh vực cụ thể Theo Đại từ điển của Nguyễn Như Ý, định nghĩa văn hóa có thể được hiểu theo nghĩa hẹp hơn.
Đời sống văn hóa phản ánh hoạt động của các quá trình sản xuất, phân phối, lưu giữ và tiêu thụ các sản phẩm văn hóa Qua đó, những giá trị văn hóa tiềm tàng được chuyển hóa thành giá trị hiện thực, trở thành một phần thiết yếu trong cuộc sống hàng ngày của mọi người.
Như vậy, đời sống văn hóa là lĩnh vực quan trọng của đời sống xã hội
Theo tác giả Hoàng Vinh trong nghiên cứu về lý luận và thực tiễn xây dựng văn hóa ở Việt Nam, đời sống văn hóa là một phần quan trọng của đời sống xã hội, bao gồm các hoạt động nhằm đáp ứng nhu cầu của con người Các hoạt động văn hóa không chỉ thỏa mãn nhu cầu tinh thần mà còn khẳng định nhân cách văn hóa của con người trong xã hội Khi xã hội phát triển, nhu cầu văn hóa và khả năng đáp ứng những nhu cầu đó cũng tăng cao, phản ánh trình độ phát triển của nhân loại.
Đời sống văn hóa là tổng thể các hoạt động văn hóa trong quá trình sáng tạo, bảo quản, phổ biến và tiêu dùng sản phẩm văn hóa, nhằm thỏa mãn nhu cầu văn hóa của cộng đồng Nó thuộc về đời sống xã hội, nơi diễn ra các hoạt động văn hóa, với con người là chủ thể sáng tạo và tiêu dùng các sản phẩm văn hóa Con người không chỉ tạo ra mà còn bảo quản và truyền bá văn hóa, vì vậy, họ chính là sản phẩm văn hóa cao cấp, giúp hoàn thiện bản chất con người.
1.1.2 Khái niệm đời sống văn hóa tinh thần ĐSVHTT không phải là một cơ cấu tĩnh tại, một hệ thống đóng kín, nằm im của những giá trị loại biệt mà là một tổng thể đang vận động của các giá trị tinh thần được thực hiện và thể hiện thông qua hoạt động của con
Đờ i s ống văn hóa tinh thầ n c ủa dân tộc Thái ở huy ệ n Mai Châu , t ỉ nh Hòa Bình trong quá trình công nghiệp hóa , hi ện đại hóa –
Đờ i s ống văn hóa tinh thầ n c ủa dân tộc Thái ở huy ệ n Mai Châu , t ỉ nh Hòa Bình
Người Thái có nguồn gốc từ Đông Nam Á lục địa và đã xuất hiện ở Việt Nam từ rất sớm Họ là những người đầu tiên khám phá vùng đất Mai Châu và cho đến nay, dân tộc Thái vẫn là cư dân chiếm đa số tại đây.
Theo các nhà khoa học, người Thái đã bắt đầu định cư tại Mai Châu, Hòa Bình từ cuối thế kỷ 13 đến đầu thế kỷ 14, khu vực này nằm giữa suối Xia và suối Mùn.
Dân tộc Thái tại Mai Châu chiếm gần 60% dân số huyện, và hiện nay, họ đang nỗ lực bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc giữa sự giao thoa của các nền văn hóa khác Người Thái ở Mai Châu giữ gìn các yếu tố văn hóa truyền thống như nếp nhà sàn, trang phục, chữ viết và tiếng nói.
Người Thái trắng tại huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình, vẫn duy trì những phong tục truyền thống độc đáo, khác biệt so với các nhóm Thái khác ở Điện Biên, Lai Châu và Sơn La, mặc dù họ sống trong môi trường văn hóa của người Mường.
Do đó, ĐSVHTT của dân tộc Thái được biểu hiện ở các khía cạnh như:
Tư tưởng, nghệ thuật, phong tục tậpquánvà tín ngưỡng dân gian.
Trong xã hội Thái cổ truyền, cha mẹ không phân biệt giữa con đẻ và con nuôi, hay giữa con vợ lẽ và con vợ cả, mà chỉ phân biệt giữa con trai và con gái, cùng với con trưởng và con thứ Khi chia tài sản, con trưởng thường được ưu tiên hơn, trong khi con gái không có quyền thừa kế, nhưng cha mẹ vẫn có cách tạo vốn cho con gái khi chàng trai về.
Ở tuổi 28, việc làm rể thường đi kèm với sự hỗ trợ của bố mẹ cho vợ chồng trong việc xây dựng cuộc sống riêng Dù cha mẹ tôn trọng lựa chọn bạn đời của con cái, quyền quyết định về việc kết hôn vẫn chủ yếu thuộc về họ Điều này cho thấy sự phân biệt giữa tầng lớp quý tộc và dân thường vẫn tồn tại trong xã hội.
Mỗi thành viên trong bản đều nhận được sự chăm sóc và hỗ trợ từ những người khác, tạo ra tâm lý biết ơn Khi đã nhận được sự giúp đỡ, họ có trách nhiệm phải trân trọng và hỗ trợ lại những người trong cộng đồng Xã hội Thái không chấp nhận lối sống ích kỷ, chỉ biết vun vén cho bản thân, cũng như không chấp nhận những người tự phụ, tự mãn về tài năng của mình.
Người Thái coi trọng lòng trung thực và xem đó là nền tảng của mối quan hệ Họ cực kỳ ghét dối trá; chỉ cần một vài lần mất lòng tin, người vi phạm sẽ bị khinh bỉ Khi đã xây dựng được niềm tin, họ coi nhau như anh em và sẵn sàng hi sinh, thậm chí cả máu xương, cho nhau.
Trong xã hội cổ truyền Thái, hình mẫu lý tưởng không phải là người hiền nho quân tử hay người giàu có, mà là những người tận tâm chăm sóc và lo lắng cho cộng đồng, sẵn sàng hy sinh để giúp đỡ mọi người khi cần thiết.
Khiêm nhường là một đặc trưng nổi bật trong giao tiếp của người Thái, thể hiện qua việc họ không nhận về mình những lời khen ngợi mà cho rằng mình còn kém và cần phải nỗ lực hơn Khi khen người khác, họ sử dụng những từ ngữ tinh tế và trang trọng, nhằm mang lại sự hài lòng cho người được khen.
Người Thái Mai Châu là vậy Quý trọng con người đó là truyền thống tốt đẹp của cả dân tộc sống trong thung lũng Mai Châu này.
Người Thái Mai Châu có một kho tàng văn hóa phong phú, nổi bật với những điệu xòe uyển chuyển, âm thanh trống đồng, khèn bè và hoa văn tinh tế trên vải.
Nếp sống văn hóa "mình vì mọi người, mọi người vì mình" đã thấm nhuần trong từng người Thái, đặc biệt là chị em phụ nữ, thể hiện qua sự phóng khoáng và sôi nổi trong các hoạt động cộng đồng Múa xòe, với nhiều hình thức như xòe vòng, xòe trống chiêng, và xòe kéng loóng, đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người Thái Ngoài ra, truyền thống kể chuyện vui ở xã Bao La cũng góp phần tạo nên bản sắc riêng biệt của người Thái Mai Châu.
Xòe là điệu múa dân gian truyền thống của người Thái, có nguồn gốc từ xa xưa và ngày càng phong phú, đa dạng Điệu múa này không chỉ phản ánh cuộc sống lao động, sản xuất và tìm kiếm kế sinh nhai của con người, mà còn thể hiện niềm vui chơi, giải trí, tín ngưỡng và sự đấu tranh với thiên nhiên, giặc giã, thú dữ Xòe đóng vai trò quan trọng trong đời sống cộng đồng người Thái, khẳng định giá trị văn hóa và tinh thần đoàn kết của họ.
“Không xòe cây lúa không thành bông
Không xòe cây ngô không ra bắp
Không xòe trai gái không thành đôi ” [25]
Việc tìm hiểu các động tác và ý nghĩa của điệu xòe là rất cần thiết, bởi vì điệu múa này không chỉ mang đậm bản sắc dân tộc mà còn thể hiện tiếng nói của những người dân trong lao động và sản xuất.
Trong lễ hội của người Thái Mai Châu, múa trống đồng là một hoạt động văn hóa nghệ thuật hấp dẫn, thu hút sự tham gia của cộng đồng Bên cạnh đó, khèn bè, một nhạc cụ độc đáo của người Thái, được nam giới sử dụng phổ biến, góp phần làm phong phú thêm không khí lễ hội.
30 thạo khèn bè có thể thổi được nhiều bài, mỗi bài có một làn điệu riêng Thường ở Mai Châu phổ biến 4 bài sau:
Th ự c tr ạng đờ i s ống văn hóa tinh thầ n c ủa dân tộc Thái ở huy ệ n Mai Châu , t ỉ nh Hòa Bình t rong b ố i c ảnh công nghiệp hóa , hi ện đại hóa
hiện, hiện đại hóa hiện nay
2.2.1 Quá trình công nghiệp hóa ở huy ệ n Mai Châu , t ỉ nh Hòa Bình
Công nghiệp hóa tại Mai Châu, Hòa Bình đã bắt đầu diễn ra hơn 10 năm trước, với sự phát triển mạnh mẽ của các doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh từ Thị trấn Mai Châu đến các xã lân cận.
Vào năm 2010, Công ty Cổ phần giấy HAPACO đã khởi công xây dựng nhà máy chế biến bột giấy và đũa tại xã Vạn Mai, đánh dấu dự án đầu tiên đi vào sản xuất kinh doanh trong khu vực Nhà máy có công suất 12.000 tấn bột giấy và 1.000 tấn đũa mỗi năm, tiêu thụ từ 50 đến 70 tấn bương mỗi ngày, tạo ra việc làm và thu nhập ổn định cho 170 lao động địa phương, đồng thời nộp gần 2,8 tỷ đồng thuế mỗi năm.
Tiếp đó, nhà máy chế biến nông sản Tân Sơn xuất hiện do Công ty
TNHH chế biến nông sản Việt Nam là chủ Cơ sở sản xuất và chế biến chè Pà
Công ty TNHH sản xuất và kinh doanh giống cây trồng Phương Huyền, chủ đầu tư tại xã Pà Cò, đã hoạt động gần 2 năm, không chỉ tiêu thụ nông sản và tạo việc làm cho người dân mà còn đóng vai trò là trung tâm chuyển giao tiến bộ kỹ thuật cho cộng đồng địa phương.
Sau khi Nhà máy thủy điện Vạn Mai và Nhà máy thủy điện So Lo I đi vào hoạt động, nhu cầu điện năng cho sản xuất và đời sống tại huyện đã được cải thiện đáng kể Để phục vụ cho ngành du lịch địa phương, Công ty Cổ phần Du lịch Thiên Minh đã đầu tư 16 tỷ đồng để xây dựng và nâng cấp khách sạn Mai Châu Lodge.
Kể từ năm 2018, huyện đã chứng kiến sự xuất hiện của nhiều công ty TNHH một thành viên và các công ty lớn, bao gồm Công ty TNHH một thành viên xây dựng Tây Bắc HB tại xã Tòng Đậu, Công ty TNHH một thành viên Thuận Hòa ở xã Chiềng Châu, và Công ty cổ phần dịch vụ và du lịch Mai Châu cũng như Công ty TNHH Phong Tình Mai Châu, đều tọa lạc tại xã Chiềng Châu.
Thị trấn Mai Châu, Công ty TNHH một thành viên thương mại Mai Châu tại
Thị trấn Mai Châu,…và còn nhiều các công ty lớn nhỏkhác [28]
Trong những năm qua, các doanh nghiệp đã đóng góp quan trọng vào việc giải quyết việc làm và tiêu thụ nông – lâm sản tại huyện Mai Châu Họ không chỉ nâng cao năng lực sản xuất mà còn phát huy tiềm năng, thế mạnh của địa phương, tăng nguồn thu cho ngân sách Sự phát triển này là động lực thúc đẩy cơ cấu kinh tế của vùng cao chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa hiện nay.
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp và nông thôn, đã nhận được sự đồng thuận và ủng hộ mạnh mẽ từ các ban ngành cũng như nhân dân trong huyện.
Người dân Mai Châu đã phát huy tính cần cù và sáng tạo trong nông nghiệp bằng cách ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất Họ đã đẩy mạnh thâm canh cây lúa và đưa các loại cây như ngô lai, cây lạc, sắn xuống chân ruộng không chủ động nước, nâng hệ số quay vòng sử dụng đất lên từ 1,5 đến 1,8 lần/năm Bên cạnh đó, việc bố trí cơ cấu cây trồng và vật nuôi theo hướng hiệu quả nhất đã giúp tăng thu nhập cho người sản xuất Nhờ những nỗ lực này, Mai Châu đã chuyển từ tình trạng thiếu lương thực sang đảm bảo an ninh lương thực cho địa phương.
Trong những năm gần đây, việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi đã nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của các dân tộc tại huyện Mai Châu Hạt Kiểm lâm huyện đánh giá rằng, phát triển kinh tế là yếu tố quan trọng bên cạnh việc bảo vệ rừng, góp phần vào sự phát triển bền vững của rừng Nhiều gia đình đã bắt tay vào việc trồng cây ăn quả và kết hợp sản xuất nông – lâm nghiệp tại các trang trại trong rừng.
Huyện Mai Châu đã chú trọng phát triển kinh tế nông – lâm nghiệp kết hợp với xây dựng kết cấu hạ tầng, đặc biệt là giao thông nông thôn theo phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm” Huyện đã tu sửa và xây dựng nhiều công trình mới, kiên cố hóa hệ thống kênh mương, góp phần nâng cao năng suất và sản lượng nông nghiệp Để phục vụ đời sống văn hóa, huyện đã xây dựng 01 nhà văn hóa trung tâm, 01 sân vận động, 01 sân khấu ngoài trời, và 02 nhà văn hóa cấp cơ sở Việc mở rộng, nâng cấp đường giao thông nông thôn và xây dựng nhà văn hóa làng, bản được triển khai hiệu quả ở các xã, khu dân cư Đến nay, 113/137 làng, bản đã có nhà văn hóa, đạt 82,48%, nhưng chỉ 40% trong số đó đủ diện tích phục vụ nhân dân trong dịp lễ tết Huyện cũng đã trang bị 46/113 nhà văn hóa với các thiết bị từ chương trình mục tiêu quốc gia Hiện tại, 100% đường huyện, đường liên xã và gần 60% đường nội làng, bản đã được bê tông hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho giao thương hàng hóa và thúc đẩy phát triển kinh tế trong quá trình công nghiệp hóa.
Trong quá trình công nghiệp hóa hiện nay, giáo dục thường xuyên được chú trọng tại huyện Mai Châu, nơi đã hoàn thành việc xóa mù chữ và được công nhận phổ cập giáo dục tiểu học và mầm non 5 tuổi Cơ sở vật chất trường lớp được hiện đại hóa, nhiều trường đạt chuẩn quốc gia Ngành giáo dục huyện đã có những chuyển biến tích cực về cơ sở vật chất và chất lượng dạy học, với đội ngũ giáo viên đủ số lượng và chất lượng, tâm huyết với nghề Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy và học đã được triển khai nhanh chóng, với 45/62 trường có Internet/cáp quang và 61/62 trường có trang thiết bị máy tính Các phần mềm quản lý giảng dạy và hệ thống thông tin quản lý giáo dục đã được áp dụng, giúp quản lý học sinh và giáo viên hiệu quả Việc tăng cường đổi mới phương pháp giảng dạy đã nâng cao năng lực truyền thụ kiến thức cho học sinh và nghiệp vụ sư phạm của giáo viên.
Bộ Y tế, cùng với tỉnh và huyện, đã đầu tư vào y tế thông qua các chương trình hợp tác quốc tế như dự án UNFA nâng cao chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản và dự án JAICA cải thiện cơ sở hạ tầng y tế Hiện nay, bệnh viện đa khoa huyện Mai Châu đã ứng dụng công nghệ tiên tiến với các thiết bị y tế hiện đại như máy chụp cắt lớp vi tính, máy nội soi tiêu hóa, máy theo dõi nhịp tim và máy xét nghiệm sinh hóa tự động, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ y tế cộng đồng tại các xã Pà Cò, Mai Hạ và Nà Mèo.
40 đưa vào sử dụng đã ngày càng phát huy được hiệu quả, góp phần vào việc nâng cao chất lượng chăm sóc sức khoẻ cho nhân dân
Quá trình CNH ở huyện Mai Châu không chỉ góp phần phát triển kinh tế mà còn nâng cao đời sống xã hội và ĐSVHTT của người dânnơi đây.
2.2.2 Th ự c tr ạng đờ i s ống văn hóa tinh thầ n c ủa dân tộc Thái ở huy ệ n Mai Châu , t ỉ nh Hòa Bình dưới tác độ ng c ủa công nghiệp hó a, hi ện đại hóa
Dưới tác động của công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đời sống văn hóa và truyền thống của dân tộc Thái ở Mai Châu - Hòa Bình đang trải qua những biến đổi đáng kể Những thay đổi này thể hiện rõ ràng trong tư tưởng, ngôn ngữ, nghệ thuật, phong tục tập quán và tín ngưỡng dân gian của họ.
Người Thái Mai Châu (TMC) hiện nay không còn phân biệt tầng lớp trong việc chia của cải, thể hiện sự bình đẳng giữa các con cái trong gia đình Họ sống phóng khoáng hơn nhưng vẫn giữ được tính khiêm nhường trong giao tiếp và ứng xử với mọi người.
Gi ải pháp chủ y ế u nh ằm nâng cao đờ i s ống văn hóa tinh thầ n c ủa dân
của dân tộc Thái ở huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện nay
Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc thiểu số là một vấn đề chiến lược đối với huyện Mai Châu, góp phần vào sự phát triển đồng đều và bền vững của tỉnh Hòa Bình Để nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc Thái ở huyện Mai Châu, cần tập trung vào các giải pháp cụ thể nhằm khắc phục những vấn đề còn tồn tại.
Mỗi xã, bản làng cần phát huy vai trò của già làng, trưởng bản trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Thái Họ là lực lượng quan trọng trong việc tuyên truyền, giáo dục các thế hệ người Thái nhận thức về vẻ đẹp của văn hóa và những tác động tích cực đến đời sống người dân Điều này giúp cộng đồng người Thái trong làng, bản có ý thức trách nhiệm chung tay giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống nơi họ sinh ra và lớn lên.
Để nâng cao hiệu quả tuyên truyền và vận động, cần đa dạng hóa các hình thức và phương pháp, đồng thời chú trọng đến nhu cầu và sở thích của đối tượng như yêu thích văn nghệ hay thể thao Việc này sẽ giúp xây dựng nội dung và hình thức phù hợp, thu hút sự chú ý của người nghe.
Công tác tuyên truyền linh hoạt, nghệ thuật và phù hợp là cần thiết để thu hút mọi đối tượng đồng bào dân tộc tham gia Việc này phải được thực hiện thường xuyên, bền bỉ, tránh hình thức chiếu lệ và phong trào Cần tiến hành đồng thời nhiều hình thức như tổ chức học tập, nghiên cứu nghị quyết, phổ biến chính sách, pháp luật, và tiếp xúc trực tiếp với người dân Ngoài ra, cần giới thiệu gương điển hình qua các phương tiện thông tin đại chúng, tổ chức giao lưu với lãnh đạo các cấp và tăng cường hoạt động của đội thông tin lưu động, loa phát thanh tại các thôn bản.
Để nâng cao hiệu quả công tác tư tưởng, cần chú trọng quy hoạch và đào tạo cán bộ, đồng thời khắc phục tình trạng thất thoát nhân lực từ con em các dân tộc địa phương tốt nghiệp các trường đại học, cao đẳng, và trung học chuyên nghiệp Các cấp uỷ đảng và chính quyền cần có chính sách cụ thể, tạo điều kiện thuận lợi cho những cá nhân có năng lực và trình độ, giúp họ có cơ hội rèn luyện và thử thách trong môi trường thực tiễn, từ đó góp phần mang tri thức phục vụ cho quê hương.
Các cấp chính quyền địa phương cần tích cực khuyến khích việc duy trì và khôi phục những giá trị văn hóa tốt đẹp, đồng thời loại bỏ các hủ tục lạc hậu trong cộng đồng để nâng cao chất lượng đời sống xã hội.
Huyện Mai Châu cần tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên có nhận thức sâu sắc về vai trò của ĐSVHTT trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Việc khai thác, khảo sát, sưu tầm và nghiên cứu các giá trị văn hóa truyền thống của người Thái, bao gồm cả giá trị vật thể và phi vật thể, là rất quan trọng để bảo tồn các di tích lịch sử văn hóa, phong tục và tập quán của họ.
Người Thái sở hữu nhiều giá trị văn hóa độc đáo như ngưỡng dân gian, dân ca, trang phục truyền thống, và ẩm thực phong phú Để bảo tồn và phát triển những lễ hội đặc trưng của dân tộc này, cần xây dựng kế hoạch cụ thể nhằm duy trì và phát huy các giá trị văn hóa ứng xử và lễ hội của người Thái.
Trong lễ cưới, cô dâu nên mặc trang phục truyền thống và hát những điệu dân ca, đồng thời thực hiện tục lệ tặng chăn, gối cho ông bà, cha mẹ bên chồng để thể hiện lòng tôn kính Đối với các lễ hội, cần đầu tư và khôi phục các lễ hội truyền thống, kết hợp với hoạt động văn hóa hiện đại để thu hút cộng đồng Trong lễ tang, cần loại bỏ hủ tục và thực hiện nếp sống mới, đồng thời định hướng cho thầy Mo thực hiện nghi lễ với nội dung mang giá trị nhân văn cao.
Ba là, thường xuyên duy trì các hoạt động nghệ thuật dân gian để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Thái trước tác động của CNH, HĐH
Thông qua việc tổ chức các lễ hội, giá trị truyền thống của chúng được nâng cao, tạo nên sự lung linh và thu hút sự tham gia mạnh mẽ từ cộng đồng.
Lễ hội không chỉ mang lại niềm vui, sự yên tâm và tự tin mà còn thể hiện lòng tự hào và sự đoàn kết trong cộng đồng các dân tộc Đặc biệt, lễ hội dân gian của người Thái giữ gìn và truyền bá những giá trị văn hóa truyền thống qua các điệu hát và lời ca, góp phần mở rộng hiểu biết cho các thế hệ sau Qua lễ hội, con người gửi gắm thông điệp tới đất trời và thần linh, thể hiện khát vọng làm chủ cuộc sống của chính mình.
Bốn là, cần có chính sách bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc Thái trước tác động của CNH, HĐH
Phát huy giá trị thực dụng của nơi ở người dân tộc không chỉ là nơi cư trú và sinh hoạt của cộng đồng, mà còn là công trình kiến trúc mang tính thẩm mỹ riêng, phục vụ cho việc tiếp đón khách du lịch Cần đề xuất xếp hạng cho một số ngôi nhà cổ tiêu biểu và có kế hoạch duy tu, bảo dưỡng chúng Đồng thời, khuyến khích xây dựng nhà văn hóa thôn bản và kiến trúc nhà sàn cải tiến, vừa phù hợp với nguyên vật liệu sẵn có, vừa bảo tồn các giá trị truyền thống của nhà ở.
Để phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Thái ở Mai Châu, cần tăng cường đầu tư vào cơ sở vật chất và kỹ thuật, xây dựng thiết chế văn hóa Ban Tuyên giáo Huyện ủy sẽ tư vấn cho Ban Thường vụ Huyện ủy và Ủy ban nhân dân huyện rà soát quy hoạch phát triển các thiết chế tư tưởng và văn hóa, đồng thời kiểm tra, giám sát tiến độ các dự án phục vụ đời sống văn hóa Hợp tác với Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh, duy trì hoạt động của “Câu lạc bộ bảo tồn và phát triển văn hóa Thái Mai Châu” cùng các lễ hội như “Xên Mường” và “Cầu Tào” Đồng thời, có kế hoạch tu bổ và bảo vệ 13 di tích lịch sử để phục vụ du khách, qua đó quảng bá các hoạt động văn hóa, nghệ thuật truyền thống của cộng đồng dân tộc Thái.
Năm 2023, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình tập trung vào phát triển kinh tế - xã hội và văn hóa nhằm nâng cao đời sống cho đồng bào dân tộc Thái Để khuyến khích người dân tham gia tích cực vào hoạt động văn hóa, các cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương cần đưa ra các định hướng chỉ đạo cụ thể và phù hợp, cùng với những giải pháp thiết thực Mục tiêu là đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn, xây dựng các trung tâm xã, thị trấn, đồng thời thực hiện hiệu quả chương trình xóa đói, giảm nghèo bền vững và phát triển kết cấu hạ tầng.
Việc xây dựng 50 tầng cơ sở nhằm đảm bảo giao thông thông suốt sẽ góp phần quan trọng trong việc giáo dục tư tưởng cho đồng bào dân tộc Điều này không chỉ giúp giải quyết các vấn đề hiện tại mà còn có ý nghĩa lớn trong việc khôi phục, gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Thái.
Sáulà, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Thái