Tính cấp thiết
Kinh tế hợp tác là hình thức quan hệ tự nguyện giữa các chủ thể kinh tế, nhằm hỗ trợ lẫn nhau và kết hợp sức mạnh cá nhân với sức mạnh tập thể Hợp tác này giúp giải quyết hiệu quả các vấn đề trong sản xuất, kinh doanh và đời sống kinh tế, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động và lợi ích cho từng thành viên Đặc biệt, hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp trở thành nhu cầu khách quan và là con đường phát triển tất yếu cho kinh tế hộ nông dân.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy rằng hợp tác xã (HTX) là con đường hiệu quả để phát triển sản xuất nông nghiệp và nông thôn Các hộ sản xuất, nông dân và tiểu chủ, mặc dù chiếm số lượng lớn nhưng thường có tiềm lực yếu và dễ bị tổn thương trong nền kinh tế thị trường, cần phải hợp tác để vượt qua khó khăn Việc tập hợp lại trên nguyên tắc hợp tác giúp các thành viên hỗ trợ lẫn nhau trong sản xuất và tiêu thụ, đồng thời bảo vệ lợi ích chung Tại Việt Nam, hàng trăm HTX đã khẳng định vai trò quan trọng trong việc giúp nông dân làm giàu, giảm nghèo và cải thiện bộ mặt nông thôn Kinh tế tập thể trong nông nghiệp có vị trí quan trọng trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn, nhưng HTX cũng cần sự hỗ trợ từ Nhà nước để phát triển bền vững.
Bắc Giang là tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam, với hơn 1,5 triệu dân, chủ yếu sinh sống tại khu vực nông thôn (chiếm khoảng 90%) Nông nghiệp là lĩnh vực sản xuất chính của tỉnh, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế địa phương.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội đã nghiên cứu về sự chuyển biến tích cực trong mô hình hợp tác xã (HTX) nông nghiệp, thay thế mô hình cũ trước đây Đến cuối năm 2009, tỉnh có 217 HTX nông nghiệp, chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ thủy lợi, chuyển giao khoa học kỹ thuật, cung ứng vật tư, dịch vụ tiêu thụ sản phẩm Chất lượng hoạt động của các HTX đã góp phần ổn định và phát triển kinh tế cho các hộ xã viên.
HTX NN của tỉnh ủang đang đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức cần khắc phục Tình hình chuyển đổi HTX theo Luật HTX vẫn chưa được cải thiện đáng kể, với nhiều HTX có quy mô nhỏ, thiếu vốn và tài sản, khả năng cạnh tranh thấp, và chậm đổi mới Năng lực nội tại của các HTX còn yếu, trong khi đội ngũ cán bộ quản lý hạn chế về trình độ và không ổn định trong công việc Những khó khăn này ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động của HTX, khi số lượng HTX hoạt động hiệu quả vẫn còn ít, nhiều HTX hoạt động cầm chừng và yếu kém Hiện tại, các HTX chủ yếu chỉ cung cấp dịch vụ đầu vào, bỏ trống khâu chế biến, tiêu thụ sản phẩm, và cung cấp tín dụng cho xã viên, chưa mạnh dạn thực hiện liên doanh, liên kết để mở rộng ngành nghề mới.
Xuất phỏt từ những lý do trờn, tỏc giả chọn ủề tài “Phỏt triển Hợp tỏc xó nụng nghiệp trờn ủịa bàn tỉnh Bắc Giang ủến năm 2020”
Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu chung
Đánh giá thực trạng phát triển Hợp tác xã nông nghiệp tại tỉnh Bắc Giang cho thấy nhiều tiềm năng nhưng cũng đối mặt với không ít thách thức Để thúc đẩy sự phát triển bền vững của các Hợp tác xã nông nghiệp trong thời gian tới, cần triển khai một số giải pháp chủ yếu như nâng cao năng lực quản lý, tăng cường hỗ trợ kỹ thuật và tài chính, cũng như mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm Những giải pháp này sẽ góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của Hợp tác xã, từ đó cải thiện đời sống cho nông dân và phát triển kinh tế địa phương.
Mục tiêu cụ thể
- Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về sự phát triển HTX nông nghiệp
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp 3
- Phõn tớch thực trạng phỏt triển HTX Nụng nghiệp, xỏc ủịnh cỏc yếu tố, nguyờn nhõn ảnh hưởng ủến phỏt triển HTX nụng nghiệp tỉnh Bắc Giang
- ðề xuất một số giải pháp chủ yếu phát triển HTX nông nghiệp của tỉnh Bắc Giang trong thời gian tới.
ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
ðối tượng nghiên cứu
Nghiờn cứu tập trung vào hoạt ủộng của cỏc HTX Nụng nghiệp tỉnh Bắc Giang.
Phạm vi nghiên cứu
Chúng tôi đã tập trung nghiên cứu và phân tích thực trạng phát triển của các hợp tác xã (HTX) nông nghiệp tại tỉnh Bắc Giang, bao gồm cơ cấu tổ chức và các loại hình dịch vụ chủ yếu phục vụ sản xuất nông nghiệp Mục tiêu là đánh giá hiệu quả thực tiễn mà các HTX này mang lại cho ngành nông nghiệp địa phương, từ đó đề xuất các giải pháp cải thiện và phát triển bền vững.
Nội dung nghiên cứu được thực hiện trên toàn tỉnh Bắc Giang, với số liệu thu thập từ việc khảo sát các hợp tác xã nông nghiệp.
- Về thời gian: Số liệu thu thập phục vụ nghiên cứu từ năm 2007 -
2009 Thời gian thực hiện ủề tài từ 10/5/2009 - 10/2010
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp 4
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
Cơ sở lý luận phát triển HTX Nông nghiệp
Mô hình kinh tế hợp tác là một khái niệm hẹp hơn, phản ánh sự hợp tác trong lĩnh vực kinh tế, xuất hiện sơ khai và tự phát ở cả nông thôn lẫn thành phố, không chỉ trong sản xuất nông nghiệp mà còn trong nhiều ngành dịch vụ khác Các thành viên khởi xướng mô hình này thường là những người có nguồn lực tài chính hạn chế, gặp bất lợi trong cạnh tranh sản xuất kinh doanh Để vượt qua khó khăn và duy trì công ăn việc làm, họ tìm cách liên kết, hợp tác với nhau theo từng nhóm nhỏ, hình thành nền tảng cho các tổ chức hợp tác xã sau này.
Trong quá trình phát triển hợp tác, từ hình thức ngẫu nhiên đến chuyên môn hóa cao, sự liên kết giữa người sản xuất và phân phối ngày càng trở nên quan trọng Hiện nay, hợp tác không chỉ diễn ra giữa các hộ gia đình, doanh nghiệp và địa phương mà còn mở rộng ra toàn cầu, liên kết các quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa kinh tế Hợp tác trong sản xuất và phân phối giúp tăng năng suất lao động, thúc đẩy mở rộng sản xuất, tạo ra nhiều ngành nghề mới và tăng cường giao lưu giữa các chủ thể kinh tế.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp 5
Kinh tế hợp tác là một phương thức hoạt động kinh tế quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, thể hiện mối quan hệ hợp tác tự nguyện giữa các chủ thể kinh tế Hình thức này kết hợp sức mạnh của từng thành viên với ưu thế tập thể, giúp giải quyết hiệu quả các vấn đề trong sản xuất, kinh doanh và đời sống kinh tế Mục tiêu của kinh tế hợp tác là nâng cao hiệu quả hoạt động và lợi ích cho mỗi thành viên.
Tổ chức Ngân hàng thế giới chưa có định nghĩa chính xác về hình thức pháp lý của "tổ hợp tác" (THT) Tuy nhiên, để thuận tiện cho việc thống kê và nghiên cứu kinh tế, họ đưa ra cách hiểu về tổ hợp tác như sau.
Tổ hợp tác trong nông nghiệp là một nhóm nông dân được tổ chức theo cách riêng để thực hiện các hoạt động mà các thành viên mong muốn.
Hoạt động của các tổ hợp tác chủ yếu liên quan đến các hoạt động sản xuất nông, lâm, thủy sản Thông thường, các tổ hợp tác ít hoặc không tổ chức các hoạt động kinh tế vượt ra ngoài mối quan hệ giữa các thành viên.
Theo tổ chức Nông Lương quốc tế (FAO), các tổ hợp tác không chỉ hoạt động trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp mà còn có vai trò quan trọng trong xã hội, văn hóa và tôn giáo FAO hỗ trợ sự hình thành và phát triển của các tổ hợp tác nông dân, tập trung vào việc thúc đẩy hoạt động kinh tế của họ Sau nhiều năm hỗ trợ, FAO đã rút ra một số yếu tố cơ bản giúp các tổ hợp tác phát triển thành công.
- Có quy mô nhỏ, hợp lý với sức quản lý của các thành viên tham gia, thường từ 5 -15 thành viên;
- ðược thành lập trên cơ sở tự nguyện của các thành viên tham gia và ủộc lập với chớnh quyền;
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp 6
Các thành viên trong tổ hợp tác cần có tính đồng nhất tương đối, hiểu biết sâu sắc và dễ dàng đồng thuận trong việc chia sẻ các lợi ích và trách nhiệm chung Những yếu tố này chỉ có thể đạt được khi các nông dân có hoàn cảnh kinh tế xã hội tương đồng hoặc cùng sống trong một cộng đồng dân cư nông thôn.
Mục tiêu chính của các tổ hợp tác là tạo ra thu nhập ổn định cho các thành viên trong cùng một loại hình sản xuất.
- Tổ hợp tác có “ngân quỹ”, hoặc “quỹ tiết kiệm”, hoặc “quỹ rủi ro” do cỏc thành viờn ủúng gúp
Theo Hiệp hội HTX quốc tế (ICA), hợp tác xã được định nghĩa là một tổ chức độc lập về pháp luật, nơi mọi người liên kết với nhau một cách tự chủ Mục đích của hợp tác xã là thúc đẩy sự hợp tác về kinh tế, xã hội và văn hóa, cung cấp những nhu cầu thiết yếu và đáp ứng mong muốn của cộng đồng thông qua một hệ thống làm việc sở hữu chung và quản lý dân chủ.
Theo Luật HTX 2003, hợp tác xã (HTX) là tổ chức kinh tế tập thể do các cá nhân, hộ gia đình và pháp nhân tự nguyện góp vốn, góp sức để phát huy sức mạnh tập thể, nhằm thực hiện hiệu quả các hoạt động sản xuất, kinh doanh và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho các xã viên HTX hoạt động như một doanh nghiệp có tư cách pháp nhân, tự chủ và chịu trách nhiệm về nghĩa vụ tài chính trong phạm vi vốn điều lệ, vốn tích lũy và các nguồn vốn khác theo quy định của pháp luật.
Hợp tác xã nông nghiệp là tổ chức kinh tế tự chủ, được thành lập bởi các thành viên trên cơ sở tự nguyện Tổ chức này tiến hành các hoạt động sản xuất và cung ứng yếu tố phục vụ sản xuất nhằm tạo ra sản phẩm nông, lâm, thủy sản để đáp ứng nhu cầu xã hội.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp 7
2.1.1.4 Quan ủiểm về phỏt triển a Quan ủiểm phỏt triển
Cú nhiều ủịnh nghĩa khỏc nhau về phỏt triển, mỗi ủịnh nghĩa phản ỏnh một cỏch nhỡn nhận và ủỏnh giỏ khỏc nhau
Theo Ngân hàng Thế giới (WB), phát triển không chỉ đơn thuần là tăng trưởng kinh tế mà còn bao gồm các yếu tố quan trọng khác như sự bình đẳng trong cơ hội, tự do chính trị và các quyền tự do cơ bản của con người.
Theo Malcom Gills từ Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, phát triển bao gồm sự tăng trưởng và thay đổi cơ bản trong cấu trúc nền kinh tế Điều này thể hiện qua sự gia tăng sản phẩm quốc dân do ngành công nghiệp tạo ra, sự đô thị hóa, và sự tham gia của các dân tộc trong quá trình tạo ra những thay đổi này.
Theo Raaman Weitz, phát triển là quá trình liên tục nâng cao mức sống của con người và đảm bảo phân phối công bằng các thành quả của sự tăng trưởng trong xã hội.
Cơ sở thực tiễn vấn ủề nghiờn cứu
2.2.1 Kinh nghiệm phát triển HTX trên thế giới
Tại châu Âu, hợp tác xã nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế nông nghiệp, với khoảng 58 nghìn HTX và 13,8 triệu hội viên vào giữa những năm 1990, đạt tổng doanh thu 265 tỷ USD Mặc dù số lượng và hội viên HTX ở châu Âu chỉ bằng 1/8 và 1/14 so với châu Á, doanh thu lại cao gấp hơn 2 lần Điều này cho thấy HTX nông nghiệp ở châu Âu có thế mạnh về năng suất sản xuất Tại Bắc Âu, đặc biệt là Đan Mạch, ngành nông nghiệp phát triển vững mạnh, tuy nhiên số lượng HTX đã giảm từ 214 xuống 127 và hội viên cũng giảm từ 113.000 xuống 103.000 trong giai đoạn 1991-1995, phản ánh sự suy giảm của ngành bò.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội đã nghiên cứu về sự phát triển của hợp tác xã (HTX) nông nghiệp, nhấn mạnh vai trò quan trọng của HTX trong lĩnh vực mua bán, chế biến và bảo hiểm nông nghiệp, với doanh thu vượt 13 tỷ USD HTX nông nghiệp chiếm ưu thế trong chế biến sản phẩm, như chế biến và bán sữa bò (90%) và thịt lợn (96%) Thụy Điển, với dân số 8,7 triệu người, có 63 HTX với 306.000 hội viên và 37.000 công nhân, cùng hơn 100 công ty con, đạt doanh thu tổng cộng 10 tỷ USD HTX nông nghiệp tại đây chiếm 37% ngành sản xuất nông nghiệp và thực phẩm, trở thành tập đoàn lớn thứ ba tại Thụy Điển Na Uy, với dân số 4,37 triệu người, có 83 HTX và 232.000 hội viên, hàng năm đạt doanh thu vượt 4 tỷ USD.
Tại các quốc gia Tây – Bắc Âu, hợp tác xã (HTX) nông nghiệp đang phát triển mạnh mẽ, nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức quan trọng Thứ nhất, HTX nông nghiệp cần thích ứng với việc giảm dần chính sách hỗ trợ từ Liên minh châu Âu (EU) và sự bãi bỏ hoàn toàn Ủy ban Marketing Thứ hai, mối quan hệ giữa nông nghiệp và môi trường, đặc biệt là việc bảo vệ môi trường tự nhiên, là một vấn đề cần được giải quyết để đảm bảo sản xuất nông sản sạch cho người tiêu dùng Mặc dù vậy, có những triển vọng tích cực cho HTX nông nghiệp trong việc thực hiện vai trò bảo vệ môi trường thông qua các nguyên tắc cơ bản và quy trình ra quyết định Cuối cùng, các HTX ở Trung Âu đang đối mặt với thách thức hồi sinh nông nghiệp trong bối cảnh không rõ ràng và sự hỗn loạn về kinh tế - xã hội.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội đang nghiên cứu về luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp, đặc biệt là trong bối cảnh chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường Đây là vấn đề quan trọng mà ngành nông nghiệp và hợp tác xã nông nghiệp của các nước Tây Bắc Âu không thể bỏ qua, nhất là khi các nước Trung Âu Đông Âu cũng đang có nguyện vọng gia nhập Liên minh châu Âu (EU).
Sau chiến tranh thế giới thứ 2, nhiều hợp tác xã (HTX) nông nghiệp ở châu Á được thành lập nhằm thực hiện chính sách hiện đại hóa nông thôn của các chính phủ Sự phát triển của HTX nông nghiệp châu Á có thể chia thành hai giai đoạn Giai đoạn đầu, từ sau chiến tranh đến khoảng năm 1960, chứng kiến sự ra đời của nhiều HTX mới, đặc biệt là ở Trung Quốc, nơi các HTX nông nghiệp được thành lập nhằm thu hút thành công cho nông thôn Tuy nhiên, sau đó, nhiều HTX này đã chuyển thành công xã nhân dân do lệnh của chính phủ, dẫn đến khủng hoảng Tại Ấn Độ, nhà nước đã hỗ trợ phát triển HTX bằng cách cung cấp vốn và thành lập ba cơ quan phát triển lớn, bao gồm cơ quan phát triển HTX toàn quốc Đến giữa những năm 1960, Ấn Độ có 3.700 hội viên và nhà máy sữa bò ở Anand phục vụ 400 HTX với 65.000 hội viên, chiếm khoảng 40% tổng lượng sữa tiêu thụ toàn quốc, với doanh thu 9 tỷ USD Hiện nay, Ấn Độ có 200.000 HTX và 140 triệu hội viên, dự kiến sẽ phát triển thành phong trào HTX lớn nhất thế giới, mặc dù thị phần của HTX nông nghiệp đang giảm, nhưng một số ngành vẫn giữ vai trò quan trọng.
HTX của Hàn Quốc: Hội viên HTX nông nghiệp có khoảng 2 triệu
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội đào tạo thạc sĩ kinh tế nông nghiệp, phục vụ cho hơn 90% nông dân cả nước Hiệp hội HTX nông nghiệp quốc gia và các HTX có khoảng 70.000 nhân viên, đóng góp vào doanh thu gần gũi cho ngành nông nghiệp.
11 tỉ ủụ la Hơn nữa, ở lĩnh vực ngõn hàng, Hiệp hội HTX nụng nghiệp quàn quốc có ngân hàng lớn nhất Hàn Quốc
Khu vực hợp tác xã nông nghiệp ở Bangladesh, Pakistan và Philippines vẫn chưa phát triển mạnh mẽ, mặc dù đã nhận được sự hỗ trợ từ chính phủ Điều này đặt ra câu hỏi về mối quan hệ giữa chính phủ và khu vực hợp tác xã, cũng như việc phát triển có thể phụ thuộc vào việc đáp ứng các điều kiện cụ thể.
2.2.1.3 HTX nông nghiệp ở Hoa kỳ
HTX tại Hoa Kỳ đã phát triển mạnh mẽ nhờ vào việc đầu tư ban đầu vào sản xuất Sau đó, họ mở rộng sang lĩnh vực mua sắm và chế biến thực phẩm, góp phần tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm Sự chuyển mình này đã giúp các HTX nâng cao hiệu quả hoạt động và đáp ứng tốt hơn nhu cầu thị trường.
Vào năm 1936, HTX bắt đầu tham gia vào ngành chế biến sản phẩm từ sữa bò, sau đó mở rộng sang bán gia súc và ngũ cốc, tiếp theo là hoa quả Tại California, các nhà sản xuất hoa quả đã thành lập một HTX mua bán quy mô bang, sử dụng một phần hoa quả thu hoạch để tạo ra những thương hiệu nổi tiếng như Cam Sunkist, Mận khô Sunsweet và Nho khô Sunmaid Các nhà nuôi gia súc cũng thành lập HTX chợ bán buôn, và trước năm 1926, họ nắm giữ 16% thị phần Đến năm 1930, tại Minnesota và Wisconsin, HTX sản xuất hơn một nửa lượng bơ kem, trong khi ở Chicago và Philadelphia, 70-90% lượng sữa bò được tiêu thụ thông qua HTX.
Cùng với sự phát triển của thương mại hóa nông nghiệp, nông dân đã có thể mua hạt giống và phân bón từ bên ngoài, với tỷ lệ mua qua hợp tác xã (HTX) tăng từ 2% năm 1913 lên 12% vào năm 1935 Nông dân thường mua dầu và phân bón từ các hãng sản xuất, nhưng giờ đây họ có thể dễ dàng mua thông qua HTX Kinh nghiệm này đã giúp đáp ứng tốt hơn các nhu cầu khác tại nông thôn, như cung cấp điện và điện thoại qua HTX Chính phủ đã thành lập Ủy ban Marketing nhằm ổn định giá cả nông sản và giảm thiểu tình trạng dư thừa nông sản.
Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội đang nghiên cứu về luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp, tập trung vào vai trò của các hợp tác xã (HTX) sau Chiến tranh thế giới thứ hai Trong nhiều quốc gia, HTX đã trở thành lực lượng mạnh mẽ, chiếm ưu thế trong lĩnh vực nông nghiệp Sự thành lập Ủy ban Marketing là minh chứng cho sự hợp tác chặt chẽ giữa nhà nước và HTX, điều này đã được thực hiện sớm tại Hoa Kỳ.
Trong những năm gần đây, nhiều hợp tác xã (HTX) mới đã được thành lập với mục tiêu phục hồi cộng đồng nông thôn Những HTX này được gọi là "làn sóng mới" hoặc "thế hệ mới" của HTX, nhấn mạnh vào việc tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm và dịch vụ.
Nhờ vào sự phát triển của các hợp tác xã mới, mục tiêu phục hồi cộng đồng nông thôn và đa dạng hóa sản phẩm nông nghiệp đã giúp tăng thu nhập cho nông dân và tạo ra nhiều việc làm trong khu vực Tại North Dakota, từ năm 1990, những thay đổi này đã mang lại hiệu quả tích cực cho nền kinh tế địa phương.
Năm 1994, thu nhập bình quân đầu người tăng 11%, số việc làm trong lĩnh vực chế tạo tăng thêm 3.500 vị trí, trong khi dân số chỉ có 4.000 người Các hợp tác xã mới này đang thu hút sự chú ý với câu hỏi liệu chúng có thể mở rộng thành một phong trào mang tính toàn quốc hay không?
HTX ở Nhật Bản được phát triển từ tổ hợp tác sản xuất trước và sau chiến tranh 1945, với các HTX tiêu biểu như HTX Nông nghiệp HTX Nông nghiệp Nhật Bản được thành lập theo Luật Tổ hợp tác sản xuất ban hành năm 1900.