Tiểu luận triết học LỜI NÓI ĐẦU Ngày nay hầu hết các quốc gia trên thế giới đều nhận thấy rằng, đường lối phát triển kinh tế là yếu tố đầu tiên quyết định đến sự thành bại trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của một đất nước. Thực tế cho thấy rằng, chính phủ các nước NICS Châu Á, sau gần một thập kỷ thực hiện chiến lược thay thế nhập khẩu, đã nhận ra những mặt hạn chế của nó và ngay đầu thập kỷ 60 đã có sự chuyển hướng chiến lược. Với khoảng thời gian ngắn họ đã đưa đất nước trở thành những con rồng Châu Á. Đối với Việt Nam, các chuyên gia kinh tế đều có nhận xét chung là: Chúng ta đã có bước khởi đầu tốt đẹp trong quá trình phát triển mới. Nhưng để đạt được tốc độ tăng trưởng cao và liên tục trong thời gian tới còn rất nhiều khó khăn. Việt Nam đang trong quá trình chuyển biến nền kinh tế từ nền kinh tế tự nhiên sang nền kinh tế thị trường hoạt động theo quy luật khách quan của nó. Do vậy mà Việt Nam đang đứng trước những thuận lợi cũng như những thách thức cần được giải quyết. Nhận thức được vấn đề cấp bách của kinh tế - xã hội như vậy nên em đã mạnh dạn chọn đề bài: “Quan hệ giữa cái chung và cái riêng, và vận dụng vào xây dựng nền kinh tế thị trường ở nước ta”. Bài tiểu luận này gồm 5 phần: Phần I: Cái chung và cái riêng theo quan điểm của các nhà duy vật biến chứng. Phần II: Bước chuyển nền kinh tế giản đơn sang nền kinh tế thị trường. Phần III: Thị trường và cơ chế thị trường . Phần IV: Những đặc trơng chung của nền kinh tế thị trường và tính định hướng chủ nghĩa của kinh tế thị trường tại Việt Nam. Phần V: Kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. SVTH: Đỗ Thị Lương Hà Lớp: Tài chính Doanh nghiệp 2A Tiểu luận triết học Vì đây là bài tiểu luận đầu tiên của em nên vẫn còn nhiều hạn chế và thiếu sót. Em rất mong nhận được ý kiến đóng góp của các thầy, cô giáo và các bạn để bài tiểu luận của em được hoàn thiện hơn. SVTH: Đỗ Thị Lương Hà Lớp: Tài chính Doanh nghiệp 2A 2 Tiểu luận triết học PHẦN I : CÁI CHUNG VÀ CÁI RIÊNG THEO QUAN ĐIỂM CỦA CÁC NHÀ TRIẾT HỌC DUY VẬT BIỆN CHỨNG. 1. ĐỊNH NGHĨA CÁI CHUNG VÀ CÁI RIÊNG 1.1. Định nghĩa cái riêng. Cái riêng là một phạm trù triết học để chỉ một sự vật, một hiện tượng, một quá trình riêng lẻ nhất định trong thế giới khách quan. Chẳng hạn một hiện tượng kinh tế, một con người, một giai đoạn xã hội, … 1.2. Định nghĩa cái chung. Cái chung là một phạm trù triết học dùng để chỉ những mặt, những thuộc tính những mỗi liên hệ, tồn tại không chỉ ở một sự vật mà tồn tại trong nhiều sự vật hiện tượng khác nhau. Chẳng hạn, phạm trù triết học Mác – xít về vật chất vận động, không gian thời gian… 2. MỐI LIÊN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA CÁI CHUNG VÀ CÁI RIÊNG. Phạm trù cái riêng và cái chung đã được bàn đến nhiều trong triết học phương tây thời trung cổ. Phái duy thực đồng nhất Thượng đế với cái chung (phổ biến ) và nhấn mạnh rằng: Chỉ có cái chung mới tồn tại độc lập, khách quan, là cội nguồn sản sinh ra cái riêng. Đối lập với chủ nghĩa duy thực, các nhà triết học duy danh như: Đun – xcốt (1265-1308 ), P. Abơla( 1079-1142) lại cho rằng chỉ có những sự vật hiện tượng tồn tại riêng biệt với những chất lượng riêng của chúng mới là có thực, còn các khái niệm chung (cái phổ biến ) là sản phẩm tư duy của con người. Mặc dù có một số hạn chế, chủ nghĩa duy danh có một cái nhìn duy vật về toàn bộ hiện thực. Khắc phục nhược điểm của chủ nghĩa duy danh, tách biệt cái riêng khỏi cái chung một cách trìu tượng và tuyệt đối, chủ nghĩa duy vật biện chứng cho rằng: Giữa cái riêng và cái chung có mối quan hệ biện chứng với nhau. Chúng là hai mặt đối lập tồn tại trong bản thân một sự vật, hiện tượng bất kỳ và tồn tại một cách khách quan. SVTH: Đỗ Thị Lương Hà Lớp: Tài chính Doanh nghiệp 2A 3 Tiểu luận triết học Mối liên hệ biện chứng giữa cái chung và cái riêng: 2.1. Cái riêng chỉ tồn tại trong mồi liên hệ dẫn tới cái chung. Không có cái riêng cô lập tuyệt đối, bất kỳ cái riêng nào cũng đều liên hệ với cái riêng và liên hệ biện chứng với cái chung. Mặt khác, vừa liên hệ với cái chung sự liên hệ trên mới thoạt nhìn vừa mang tính chất song trùng, nhưng thực chất chỉ là một, vì cái chung – xét cho cùng là: Sản phẩm được rút ra từ sự khái quát hóa những phẩm chất của những cái riêng cùng loại. Chẳng hạn khi khảo sát hiện tượng khủng hoảng kinh tế trong một nước nhất định, chúng ta có thể thấy được những đường nét riêng như: Những hoàn cảnh địa lý đặc thù, tình trạng kinh tế của nước đó khi bắt đầu khủng hoảng, các quan hệ xã hội chính trị khác nhau… Đây là những yếu tố riêng biệt. Song đằng sau tất cả những cái riêng đó và những cái chung mang tính quy luật của hiện tưởng khủng hoảng kinh tế như: tính chu kỳ, hiện tượng thất nghiệp, các giai đoạn chuyển biến theo hình sóng… 2.2. Cái chung chỉ tồn tại trong cái riêng, thông qua cái riêng mà biểu hiện sự tồn tại. Không có cái chung tồn tại độc lập ở đâu đó. Cái chung chỉ tồn tại trong tưng cái riêng. Phép biện chứng của cái chung và cái riêng nói trên chỉ có thể thấy rõ trong vấn đề lợi ích kinh tế. Trong nền kinh tế nhiều thành phần ở nước ta hiện nay, lợi ích kinh tế phải được thể hiện qua từng thành phần kinh tế với những hình thức sở hữu khác nhau, đối lập nhau. Vì vậy phải làm thế nào để vừa đảm bảo lợi ích chung của toàn dân, vừa không rơi vào tình trạng triệt tiêu mọi lợi ích chính đáng của tưng công dân 2.3. Cái chung là cái bộ phận, cái riêng là cái toàn bộ. Thật vậy, cái chung chiếm giữ phần bản chất, hình thành nên chiều sâu của sự vật. Còn cái riêng SVTH: Đỗ Thị Lương Hà Lớp: Tài chính Doanh nghiệp 2A 4 Tiểu luận triết học là cái tòan bộ vì nó là một thực thể hoàn chỉnh và sống động. Cái riêng tồn tại trong sự “va chạm” với những cái riêng khác. Sự va chạm này vừalàm cho các sự vật xích lại gần nhau bởi cái chung, với tư cách là một bộ phận tồn tại trong cái chung, vừa làm cho chúng xa nhau bởi cái đơn nhất không lặp lại trong các sự vật khác. Như vậy, cái chung và cái đơn nhất cùng tồn tại trong cái riêng, làm phong phú và sâu sắc cho cái riêng. 2.4. Cái đơn nhất và cái chung có thể chuyển hóa cho nhau. Đây là chuyển hóa của các mặt đối lập trong một sự vật. Sự chuyển hóa này phản ánh quá trình vận động đa dạng của các kết cấu vật chất trong thế giới. Quá trình chuyển hóa cái đơn nhất thành cái chung thể hiện quá trình phát triển biện chứng của sự vật. Ngược lại sự chuyển hóa cái chung thành cái đơn nhất chỉ ra sự thoái bộ của một sự vật, hiện tượng trong quá trình tồn tại của chúng. 3. Một số kết luận có tính chất phương pháp luận. 3.1. Không có cái chung tồn tại cô lập mà nó tồn tại trong cái riêng; nói cách khác, thông qua cái riêng mà cái chung biểu hiện sự tồn tại của mình. Ý nghĩa phương pháp luận của quan điểm này là trong hoạt động nhận thức và thực tiễn, để phát hiện ra cái chung cần phải thông qua những cái riêng. Mặt khác nói cái chung tồn tại như một bộ phận của cái riêng. Thì phải thấy rằng khi áp dụng cái chung vào từng trường hợp riêng thì cần phải cá biệt hóa nó. Hiện tượng cá biệt hóa cái chung vào từng trường hợp riêng thường thấy xuất hiện trong lĩnh vực kinh tế, chẳng hạn, lý thuyết về quản lý kinh tế (vi mô và vĩ mô) đã được xây dựng từ lâu ở các nước có nền kinh tế thị trường phát triển. Song điều đó không đảm bảo chắc chắn sự thành công, nều như SVTH: Đỗ Thị Lương Hà Lớp: Tài chính Doanh nghiệp 2A 5 Tiểu luận triết học chúng ta áp dụng nguyên chúng vào thực tiễn kinh tế nước ta mà không có sự điều chỉnh, cải biến cho phù hợp với những đặc thù ở Việt Nam. 3.2. Từ phép biện chứng giữa cái chung và cái riêng nêu trên, có thể rút ra kết luận rằng: Khi giải quyết các vấn đề riêng trong thực tế, cần phải đặt nền tảng trên những nguyên tắc chung. Nói cách khác không được lẩn tránh các vấn đề chung khi bắt tay giải quyết các vấn đề riêng. Nếu không sẽ rơi vào tình trạng dò dẫm và vô nguyên tắc. 3.3. Cần nắm vững tính quy luật của quá trình chuyển hóa giữa cái riêng (đơn nhất) và cái chung. Việc tạo điều kiện cần thiết để nhanh chóng phổ biến những hiện tượng hợp quy luật, hoặc triệt tiêu những điều kiện làm kéo dài những nhân tố không phù hợp, trì trệ có ý nghĩa quan trọng thúc đẩy sự phát triển. SVTH: Đỗ Thị Lương Hà Lớp: Tài chính Doanh nghiệp 2A 6 Tiểu luận triết học PHẦN II: BƯỚC CHUYỂN TỪ NỀN KINH TẾ GIẢN ĐƠN SANG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG 1. Kinh tế thị trường ( KTTT). Kinh tế thị trường là hình thức phát triển cao của kinh tế hàng hóa. Kinh tế hàng hóa phát triển đồng nghĩa với phạm trù hàng hóa, phạm trù tiền tệ, phạm vi thị trường được mở rộng. Hàng hóa không chỉ bao gồm những sản phẩm đầu ra mà còn bao gồm yếu tố đầu vào. Dung lượng thị trường và cơ cấu thị trường được mở rộng và hòan thiện. Mọi quan hệ kinh tế trong xã hội đều được tiền tệ hóa. Khi đó người ta gọi kinh tế hàng hóa là kinh tế thị trường ( KTTT). 2. Điều kiện hình thành kinh tế thị trường Điều kiện cơ bản để hình thanh KTTT là phải có một nền kinh tế hàng hóa phát triển cùng với sự xuất hiện của một số điều kiện sau: Một là, sự xuất hiện của hàng hóa sức lao động và thị trường sức lao động. Hàng hóa sức lao động là loại hàng hóa đặc biệt, khác hẳn so với hàng hóa thông thường bởi ngoài thời gian lao động cần thiết còn có thời gian lao động thặng dư. Khi lực lượng sản xuất phát triển, năng xuất xã hội nâng cao thì sức lao động trở thành đối tượng của quan hệ mua bán, kéo theo sự ra đời của thị trường sức lao động, và thị trường yếu tố sản xuất. Hai là, phải tích lũy được một số tiền nhất định và số tiền đó phải trở thành vốn để tiền hành sản xuất kinh doanh nhằm mục đích có lợi nhuận. Ba là, phải có hệ thống tài chính, tín dụng ngân hàng tương đối phát triển đáp ứng được nhu cầu về vốn cho sản xuất kinh doanh. Bốn là, phải có hệ thống cơ sỏ hạ tầng tương đối phát triển, đảm bảo cho lưu thông hàng hóa và lưu thông tiền tệ được thuận lợi dễ dàng, tăng phương tiện vật chất nhằm mở rộng quan hệ trao đổi. SVTH: Đỗ Thị Lương Hà Lớp: Tài chính Doanh nghiệp 2A 7 Tiểu luận triết học Năm là, tăng cường vai trò kinh tế nhà nước nhằm tạo ra môi trường và hành lang pháp lý cho thị trường phát triển lành mạnh, mở rộng hình thức kinh tế, tăng cường sức cạnh tranh, thực hiện chính sách phân phối và đìều tiết trên cơ sở kết hợp nguyên tắc công bằng xã hội và hiệu quả kinh tế, phát huy ưu thế và hạn chế những mặt tiêu cực của nền KTTT. SVTH: Đỗ Thị Lương Hà Lớp: Tài chính Doanh nghiệp 2A 8 Tiểu luận triết học PHẦN III: THỊ TRƯỜNG VÀ CƠ CHẾ THỊ TRƯỜNG 1. Thị trường Có nhiều định nghĩa khác nhau về thị trường tuy nhiên có thể hiểu theo nghĩa đầy đủ thì nó là lĩnh vực trao đổi hàng hóa thông qua tiền tệ làm môi giới, tại đây người mua và người bán tác động qua lại lẫn nhau để xác định giá cả và số lượng hàng hóa lưu thông trên thị trường, hình thành các quan hệ hàng hóa- tiền tệ, cung – cầu, và giá cả hàng hóa. 2. Cơ chế thị trường Nói tới cơ chế thị trường là nói tới bộ máy tự điều tiết quá trình sản xuất và lưu thông hàng hóa, điều tiết sự vận động của nền KTTT. Hiện nay còn nhiều ý kiến khác nhau về khái niệm cơ chế thị trường. Có thể xem xét một vài khái niệm sau: “ Cơ chế thị trường là tổng thể các nhân tố, quan hệ môi trường, động lực và quan hệ chi phối sự vận động của thị trường.” “ Cơ chế thị trường là thiết chế kinh tế chi phối ý chí và hành động chi phối ý chí và hành động của người sản xuất và người tiêu dùng, người bán và người mua thông qua thị trường và giá cả.” Sự hoạt động của quy luật giá trị có biểu hiện: Giá cả thị trường lên xuống xoay quanh giá trị của hành hóa, nghĩa là sự hình thành giá cả thị trườngphải dựa trên cơ sở giá trị trường. Ngoài giá trị thị trường, sự hình thành giá cả thị trường còn chịu sự tác động của quy luật hàng hóa. Tính quy luật của quan hệ giữa giá cả thị trường với giá trị trong sự tác động của quan hệ cung cầu được biểu hiện: Nếu cung lớn hơn cầu thì giá cả thị trường sẽ nhỏ hơn giá trị thị trường vsf ngược lại. Quan hệ cung cầu hàng hóa trên thị trườnglà biểu hiện của quan hệ giữa người bán và người mua cũng như quan hệ của người sản xuất và SVTH: Đỗ Thị Lương Hà Lớp: Tài chính Doanh nghiệp 2A 9 Tiểu luận triết học người tiêu dùng. Trên cơ sở giá trị thị trường. gía cả thị trường là kết quả của sự thỏa thuận giữa người mua và người bán. Gía cả thị trường điều hòa được quan hệ giữa người mua và người bán. Thông qua sự biến động của giá cả thị trường,quy luật giá trị có tác dụng điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hóa. Điều tiết sản xuất hàng hóa đượ hiểu theo nghĩa là điều tiết tư liệu sản xuất và sức lao động vào từng ngành kinh tế. Điều này tạo ra động lực kinh tế thúc đẩy người sản xuất hàng hóa khai thác những khả năng tiềm tàng, tranh thủ giá cao, mở rộng quan hệ sản xuất và ngược lại. Như vậy, lợi nhuận là động lực thúc đẩy hoạt động của cơ chế thị trường. Theo C.Mác, những nhà kinh doanh dưới CNTB “Ghét cay ghét đắng tình trạng không có lợi nhuận hay lợi nhuận quá ít, chẳng khác gì thế giới tự nhiên chân không.” 2.1 Ưu điểm của cơ chế thị trường: Một là: KTTT lấy lợi nhuận siêu ngạch làm đông lưc hoạt động. Động lực nay đòi hỏi các doanh nghiệp thường xuyên hạ thấp chi phí lao động chi phí xã hội cần thiết.Điều này phải nâng cao năng suất lao động trên cơ sở áp dụng những thành tựu mới của khoa học kỹ thuật công nghệ. Hai là: Cơ chế thị trường có tính năng động do trong kinh tế thị trường tồn tại một nguyên tắc ai đưa ra thị trường một loại hàng hóa mới và đưa ra sớm nhất sẽ thu được nhiều lợi nhuận nhất. Ba là: Trong nền kinh tế thị trường, hàng hóa rất phong phú và đa dạng. Do vậy, nó có thể đáp ứng mọi nhu cầu người tiêu dùng. 2.2. Những khuyết tật mà bản thân cơ chế thị trường không tự giải quyết được. SVTH: Đỗ Thị Lương Hà Lớp: Tài chính Doanh nghiệp 2A 10