BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH NGUYỄN THỊ NGỌC KIỀU “Một số giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học của các trường tiểu học ở quận 4 – Thành phố Hồ Chí Minh” LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC Vinh, 2010 LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình tới: Trường Đại học Vinh, khoa Đào tạo sau đại học, các giảng viên, các nhà sư phạm, các nhà khoa học đã tham gia quản lý, giảng dạy và tạo điều kiện cho tôi tham gia khóa học này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ, cung cấp tài liệu, hướng dẫn tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu khoa học. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Văn Tứ - người đã giúp đỡ cho tôi trong việc định hướng đề tài, định hướng các vấn đề trong suốt quá trình nghiên cứu và làm luận văn. Nhân dịp này cho phép tôi được chân thành cảm ơn lãnh đạo, chuyên viên Phòng Giáo dục Quận 4 cùng các đồng chí Hiệu trưởng, giáo viên của các trường Tiểu học trong Quận 4 đã tạo điều kiện và tận tình giúp đỡ cho tôi trong quá trình nghiên cứu và viết luận văn. Mặc dù đã hết sức cố gắng trong quá trình học tập, nghiên cứu, song với thời gian còn hạn chế, trải nghiệm kinh nghiệm quản lý chưa nhiều mà thực tiễn công tác quản lý vô cùng sinh động và nhạy cảm. Vì vậy, luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong được sự đóng góp ý kiến chân thành của các thầy cô giáo và mọi người để vấn đề nghiên cứu được hoàn thiện và có giá trị thực tiễn hơn. Xin chân thành cảm ơn ! Tác giả Nguyễn Thị Ngọc Kiều MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Mở đầu 1 Nội dung Chương 1: Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 8 1.2. Khái niệm cơ bản 11 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục và giải pháp quản lý giáo dục 11 1.2.1.1. Quản lý 11 1.2.1.2. Quản lý giáo dục 13 1.2.1.3. Giải pháp quản lý giáo dục 15 1.2.2. Hoạt động dạy học và hoạt động dạy học ở trường tiểu học 15 1.2.2.1. Hoạt động dạy học 16 1.2.2.2. Hoạt động dạy học ở trường tiểu học 17 1.2.3. Chất lượng và chất lượng dạy học ở trường tiểu học 18 1.2.3.1. Chất lượng 18 1.2.2.2. Chất lượng dạy học ở trường tiểu học 20 1.2.4. Khái niệm giải pháp 23 1.3. Một số vấn đề cơ bản về quản lý nhà trường và quản lý chất lượng dạy học ở trường Tiểu học 24 1.3.1. Về cơ cấu, chức năng, nhiệm vụ của đội ngũ cán bộ quản lý Trường Tiểu học 25 1.3.1.1. Về cơ cấu 25 1.3.1.2. Chức năng 25 1.3.1.3. Nhiệm vụ của đội ngũ cán bộ quản lý Trường Tiểu học. 26 1.3.2. Việc quản lý trường tiểu học của các cấp giáo dục và ban ngành 27 1.3.3. Các nội dung cơ bản của công tác quản lý chất lượng dạy học ở các trường Tiểu học 29 1.3.3.1. Quản lý mục tiêu, chương trình, kế hoạch dạy học tiểu học 34 1.3.3.2. Quản lý phương pháp, hình thức, môi trường dạy học 41 1.3.3.3. Quản lý đội ngũ giáo viên, nhân viên ở trường tiểu học 43 1.3.3.4. Quản lý cơ sở vật chất, điều kiện đảm bảo giáo dục và dạy học ở Trường tiểu học 44 1.3.4. Sự phối hợp của các cấp, ngành, lực lượng xã hội trong việc thực hiện quản lý chất lượng dạy học ở tiểu học 45 Kết luận chương 1 Chương 2: Thực trạng quản chất lượng dạy học của các trường tiểu học ở quận 4 – Thành phố Hồ Chí Minh 2.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội ở Quận 4 – Thành Phố Hồ Chí Minh 47 2.1.1. Điều kiện tự nhiên 47 2.1.2. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội 48 2.1.3. Tình hình phát triển giáo dục đào tạo và phát triển giáo dục tiểu học. 50 2.1.3.1. Tình hình phát triển giáo dục đào tạo 50 2.1.3.2. Phát triển giáo dục tiểu học. 51 2.2. Thực trạng quản lý chất lượng dạy học của các trường tiểu học ở quận 4 – Thành phố Hồ Chí Minh 53 2.2.1. Thực trạng quản lý việc tuyên truyền, nhận thức về việc nâng cao chất lượng dạy học và chất lượng giáo dục ở các trường tiểu học 53 2.2.1.1. Nhận thức của cán bộ, giáo viên, nhân viên 54 2.2.1.2. Nhận thức của học sinh 55 2.2.1.3. Nhận thức của phụ huynh, của các cấp chính quyền, đoàn thể, của xã hội 55 2.2.2. Thực trạng quản lý xây dựng kế hoạch, chương trình hoạt động dạy học 56 2.2.3. Thực trạng quản lý tổ chức thực hiện hoạt động dạy học 58 2.2.4. Thực trạng quản lý xây dựng đội ngũ giáo viên, nhân viên và công tác bồi dưỡng, nâng cao năng lực tổi chức hoạt động dạy học. 61 2.2.5. Thực trạng chỉ đạo dự giờ, đổi mới phương pháp dạy học và các hoạt động nâng cao chất lượng dạy học 65 2.2.6. Thực trạng quản lý xây dựng cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và các điều kiện đảm bảo hoạt động giáo dục - hoạt động dạy học ở các trường tiểu học 68 2.2.7. Thực trạng quản lý hoạt động thanh tra, kiểm tra, đánh giá. 70 2.3. Đánh giá chung về thực trạng quản lý chất lượng dạy học của các trường tiểu học ở quận 4 – Thành phố Hồ Chí Minh 72 2.3.1. Những mặt mạnh và thuận lợi 72 2.3.2. Những tồn tại 73 2.3.3. Phân tích nguyên nhân, rút ra bài học 75 2.3.3.1. Nguyên nhân 75 2.3.3.2. Bài học kinh nghiệm 76 Kết luận chương 2 Chương 3 : Một số giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học của các trường tiểu học ở Quận 4 -Thành phố Hồ Chí Minh 3.1 Nguyên tắc đề xuất các giải pháp 78 3.2 Một số giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học của các trường tiểu học ở Quận 4 – Thành Phố Hồ Chí Minh 79 3.2.1. Giải pháp quản lý về công tác nhận thức, tư tưởng 80 3.2.2. Giải pháp quản lý xây dựng kế hoạch quản lý và kế hoạch hoạt động dạy học ở các trường tiểu học 87 3.2.3. Giải pháp quản lý việc tổ chức thực hiện, triển khai kế hoạch quản lý Nhà trường, kế hoạch, nội dung dạy học của cán bộ, giáo viên và học sinh ở các trường tiểu học 92 3.2.4. Giải pháp quản lý xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý ở các trường tiểu học 95 2.3.5. Giải pháp quản lý công tác đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức dạy học ở các trường tiểu học 104 3.2.6. Giải pháp quản lý việc nâng cao đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, các điều kiện đảm bảo cho công tác quản lý và quản lý hoạt động dạy học 112 3.2.7. Giải pháp quản lý việc phối hợp giữa nhà trường và các lực lượng khác để nâng cao chất lượng dạy học ở các trường tiểu học 116 3.2.8. Giải pháp quản lý công tác động viên, khuyến khích, kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động quản lý và hoạt động quản lý dạy học ở trường tiểu học 119 3.2.9. Giải pháp xây dựng môi trường thuận lợi, động lực cho giáo viên, học sinh trong hoạt động dạy học 124 3.3 Khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các giải pháp 129 3.3.1. Mục đích khảo nghiệm 129 3.3.2. Nội dung khảo nghiệm 129 3.3.3. Địa bàn khảo nghiệm 130 3.3.4. Kết luận rút ra từ khảo nghiệm 130 Kết luận chương 3 Kết luận và kiến nghị 133 Tài liệu tham khảo 139 Phụ lục MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Cương lĩnh 1991 (Đại hội VII của Đảng) đã xác định cùng với khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo đã được xem là quốc sách hàng đầu, phát triển giáo dục và đào tạo gắn liền với sự nghiệp phát triển kinh tế, phát triển khoa học, kỹ thuật, xây dựng nền văn hóa mới và con người mới, thực hiện giáo dục phổ cập, phát triển năng khiếu, bồi dưỡng nhân tài. Qua các nhiệm kỳ đại hội đã có nhiều bổ sung, phát triển và định hướng giáo dục và đào tạo. Hội nghị TW 4 khóa 7 ra Nghị quyết về giáo dục và đào tạo đã xác định bốn quan điểm cơ bản chỉ đạo tiếp tục đổi mới lĩnh vực giáo dục và đào tạo, trong đó có một số nội dung đáng chú ý là : - Phải coi đầu tư cho giáo dục là một trong những hướng chính cho đầu tư phát triển, tạo điều kiện cho giáo dục đi trước và phục vụ đắc lực cho sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội. - Mở rộng quy mô để đáp ứng nhu cầu, đồng thời chú trọng nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục, gắn học với hành, tài với đức. - Giáo dục phải vừa gắn chặt với yêu cầu phát triển của đất nước, vừa phù hợp với xu thế tiến bộ của thời đại. Thực hiện một nền giáo dục thường xuyên cho mọi người, xác định học tập suốt đời, học tập là quyền và trách nhiệm của mỗi công dân. - Đa dạng hóa các hình thức đào tạo. Huy động toàn xã hội làm giáo dục động viên các tầng lớp nhân dân góp sức xây dựng nền giáo dục quốc gia dưới sự quản lý của nhà nước. Thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục: người đi học phải đóng góp học phí, người sử dụng lao động qua đào tạo phài đóng góp chi phí đào tạo, nhà nước có chính sách bảo đảm cho người nghèo và các đối tượng chính sách đều được đi học. Hội nghị TW 2 Khóa 8 ra Nghị quyết “Về định hướng chiến lược phát triển giáo dục- đào tạo trong thời kỳ đầy mạnh công nghiệp hóa hiện đại hóa và nhiệm vụ đến năm 2000” đã khẳng định: thực sự coi giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu, cùng với khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo là nhân tố quyết định tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội, giáo dục và đào tạo là sự nghiệp của toàn Đảng, của Nhà nước và của toàn dân. Đây là sự phát triển nhận thức quan trọng của Đảng ta. Đến Đại hội IX, Đảng ta khẳng định rõ hơn: phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người. Thực hiện chuẩn hóa hiện đại hóa, xã hội hóa xây dựng xã hội học tập. Phát biểu tại Hội nghị Bộ trưởng Giáo dục Á-Âu lần thứ 2 (ASEMME 2) năm 2009với sự tham dự của hơn 150 đại biểu, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng khẳng định: Việt Nam luôn coi phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu trong chiến lược phát triển của mình, đồng thời là một nhân tố quan trọng để thực hiện xoá đói giảm nghèo. Trong những năm qua, Việt Nam đã dành 20% ngân sách quốc gia và đề ra nhiều cơ chế chính sách phát triển, nhờ đó giáo dục Việt Nam đã có bước phát triển đáng kể. Hệ thống giáo dục quốc dân được hoàn thiện hơn; quy mô giáo dục tăng nhanh, nhất là bậc đại học và đào tạo nghề; chất lượng giáo dục cũng dần được nâng lên. Tuy nhiên, chất lượng giáo dục còn thấp và không đồng đều giữa các vùng, miền; tỷ lệ lao động xã hội đã qua đào tạo chưa cao, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. Để nền giáo dục Việt Nam có thể theo kịp với các nước trong khu vực và thế giới, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh: Trong thời gian tới, Việt Nam chủ trương đổi mới cơ bản, toàn diện và mạnh mẽ về giáo dục, phấn đấu đến năm 2020 có một nền giáo dục tiên tiến, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Giáo dục tiểu học là bậc học nền tảng của hệ thống giáo dục quốc dân, đặt cơ sở ban đầu cho việc hình thành và phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực, là cơ sở để nâng cao dân trí, tạo sự bình đẳng công bằng giữa các tầng lớp dân cư. Do đó đổi mới chương trình và sách giáo khoa ở các cấp học, bậc học là một đòi hỏi tất yếu nhằm đáp ứng mục tiêu giáo dục – đào tạo nguồn nhân lực trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Muốn thực hiện tốt việc thay đổi này, yếu tố có tính chất quyết định đó chính là đội ngũ giáo viên. Như chúng ta điều biết, giáo dục tiểu học của thành phố thành phố Hồ Chí Minh đã và đang thực hiện những giải pháp đổi mới tích cực, đáp ứng yêu cầu trọng tâm của công cuộc đổi mới giáo dục – đào tạo theo chủ trương của Đảng với quan điểm “Đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển”. Thành phố Hồ Chí Minh đã thực hiện đường lối đổi mới và có hàng loạt các chủ trương, chính sách sát hợp với trình độ và quy luật vận động phát triển của kinh tế - xã hội nên đã tập trung đầu tư cho giáo dục ngày càng phát triển. Một trong những chủ trương của giáo dục là nâng cao chất lượng giáo dục, đặc biệt là đầu vào của bậc tiểu học. Một trong những bài toán còn nhiều ẩn số nhất đối với các nhà tâm lý học, giáo dục học cũng như phương pháp luận dạy học ở nhà trường phổ thông tiểu học. Đó là vấn đề học sinh ở cấp tiểu học. Cho đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu đã đi đến kết luận chung: cần có một thay đổi cơ bản trong phương pháp dạy học để phát triển trí tuệ và hình thành kỹ năng cho trẻ ngay từ những ngày đầu tiên cắp sách đến trường nhằm giúp trẻ thành công ngay lần đầu tiên bước vào cuộc sống học tập, lao động trí óc một cách nghiêm túc. Từ những nghiên cứu, cho thấy hoạt động dạy học là một trong những khâu quan trọng nhất của nhà trường trong quá trình đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước. Và việc quản lý hoạt động dạy học để nâng cao chất lượng đào tạo là một nhiệm vụ quan trọng của người cán bộ quản lý nhằm đáp ứng mục tiêu giáo dục đã đề ra. Tuy nhiên, mỗi địa phương có đặc điểm tự nhiên và điều kiện kinh tế – xã hội khác nhau nên việc đưa ra và áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học cũng phải có sắc thái riêng. Quận 4 là một quận nhỏ, điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, đặc biệt là mặt dân trí còn thấp, chất lượng dạy học ở các trường chưa cao. Tình hình này có nhiều nguyên nhân, trong đó có vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý hoạt động dạy học ở cấp học này vẫn còn nhiều hạn chế, chưa có giải pháp hợp lý đáp ứng cho đòi hỏi sự nghiệp đổi mới chất lượng giáo dục tiểu học. Do đó, việc tìm kiếm những giải pháp để nâng cao chất lượng dạy học ở các trường tiểu học trong quận 4 là vấn đề cấp bách của quận 4 hiện nay. Đó là lý do để chúng tôi chọn đề tài: “Một số giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học của các trường tiểu học ở quận 4 – Thành phố Hồ Chí Minh” làm đề tài nghiên cứu. Qua đề tài chúng tôi hy vọng cung cấp cho các nhà quản lý những cơ sở lý luận, đánh giá hiện trạng và đề xuất những giải pháp quản lý tố hơn nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở các trường tiểu học trong quận 4. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học của các trường tiểu học ở Quận 4 – Thành phố Hồ Chí Minh. 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Hoạt động quản lý chất lượng dạy học trong nhà trường tiểu học. - Đối tượng nghiên cứu: các giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở các trường tiểu học quận 4 – Thành phố Hồ Chí Minh. - Phạm vi nghiên cứu: Đề tài chỉ giới hạn nghiên cứu các giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học của các trường tiểu học quận 4 – Thành phố Hồ Chí Minh. 4. Giả thuyết khoa học: Nếu thực hiện các giải pháp quản lý như luận văn đã đề xuất sẽ nâng cao được chất lượng dạy học của trường tiểu học ở quận 4 – Thành phố Hồ Chí Minh. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài - Khảo sát thực trạng công tác quản lý và quản lý chất lượng dạy học tại các trường tiểu học trong quận 4 – Thành Phố Hồ Chí Minh - Xây dựng các giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học của các trường tiểu học quận 4 - Thành phố Hồ Chí Minh. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1 Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết Nghiên cứu các tài liệu về lý luận quản lý nhà trường, quản lý dạy học, hoạt động dạy học, hoạt động của trường tiểu học, . 6.2 Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp khảo sát, thực nghiệm - Phương pháp phỏng vấn 6.3. Nhóm phương pháp thống kê 7. Đóng góp của luận văn - Góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề về lý luận khoa học giáo dục, về quản lý chất lượng dạy học và quản lý trường tiểu học - Góp phần đánh giá thực trạng, chất lượng công tác quản lý nhà trường và chất lượng giáo dục, chất lượng dạy học ở các trường Tiểu học của Quận 4 – Thành phố Hồ Chí Minh . học ở các trường Tiểu học của Quận 4 – Thành phố Hồ Chí Minh - Đề xuất được một số giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học của các trường Tiểu. cứu: Hoạt động quản lý chất lượng dạy học trong nhà trường tiểu học. - Đối tượng nghiên cứu: các giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở các trường