Khái niệm
Khái niệm rủi ro
Rủi ro hiện nay đang trở thành mối quan tâm lớn trong mọi lĩnh vực và ngành nghề Đây là những thiệt hại, mất mát hoặc nguy hiểm có thể xảy ra, liên quan đến khó khăn và điều không chắc chắn Rủi ro đầu tư được định nghĩa là tổng hợp các yếu tố ngẫu nhiên có thể đo lường bằng xác suất, dẫn đến những mất mát và thiệt hại cho con người.
Rủi ro trong quản lý dự án có thể được đo lường dựa trên tần suất xuất hiện của các hiện tượng trong quá khứ Nếu một hiện tượng đã xảy ra nhiều lần trước đó, có thể dự đoán rằng nó sẽ xảy ra tương tự trong tương lai Một hiện tượng được coi là rủi ro trong quản lý dự án khi xác suất xuất hiện của nó có thể được xác định rõ ràng.
Cần phân biệt giữa rủi ro và bất trắc, trong đó bất trắc là tình huống không thể xác định xác suất xuất hiện của sự kiện, phản ánh yếu tố chưa biết nhiều hơn so với rủi ro Rủi ro có thể đo lường và đánh giá thông qua nhiều số liệu thống kê, trong khi bất trắc không có số liệu để đo lường Sự phân biệt này có thể được thể hiện qua bảng so sánh giữa hai khái niệm.
Bảng 1.1 So sánh rủi ro và bất trắc Rủi ro
- Đánh giá được về thống kê
Rủi ro liên quan đến những quyết định của con người và có hậu quả không thể đoán trước Những quyết định này thường hướng tới tương lai, do đó thời gian trở thành yếu tố quan trọng trong việc quản lý rủi ro Rủi ro có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, bao gồm thời gian, chi phí, chất lượng và các hoạt động xây dựng khác.
Rủi ro là một phần không thể thiếu trong hầu hết các hoạt động của con người, gây ra sự bất định và khó khăn trong việc dự đoán kết quả Nguy cơ rủi ro có thể phát sinh bất cứ lúc nào và thường mang lại hậu quả nghiêm trọng cho những người phải gánh chịu, thường nằm ngoài ý muốn của họ.
Rủi ro được định nghĩa là sự tổng hợp của các sự kiện ngẫu nhiên ảnh hưởng đến sự vật hoặc hiện tượng, dẫn đến sự thay đổi kết quả theo hướng bất lợi Những tác động ngẫu nhiên này có thể được đo lường bằng xác suất.
Rủi ro có hai khía cạnh, bao gồm tiêu cực và tích cực, và có thể được đánh giá thông qua xác suất xảy ra rủi ro kết hợp với mức độ thiệt hại hoặc lợi ích mà rủi ro đó mang lại.
Rủi ro hiện nay được hiểu là bao gồm cả hiểm họa và cơ hội Khi rủi ro được coi là hiểm họa, nó sẽ cản trở việc đạt được mục tiêu Ngược lại, nếu rủi ro xuất hiện như một cơ hội, nó sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện mục tiêu Rủi ro dự án được định nghĩa là tập hợp các yếu tố ngẫu nhiên và tình huống không thuận lợi liên quan đến sự bất định, có thể được đo lường bằng xác suất không đạt được các mục tiêu đã đề ra, dẫn đến tổn thất và thiệt hại.
Rủi ro có thể gây ra tác động tiêu cực đến các dự án, nhưng cũng có thể mang lại cơ hội tích cực nếu được quản lý đúng cách Việc xem xét và tận dụng những cơ hội từ rủi ro giúp dự án đạt được mục tiêu một cách nhanh chóng và tiết kiệm chi phí Đối với những rủi ro có tác động xấu, ưu tiên hoạt động phòng ngừa sẽ hiệu quả hơn so với chỉ tập trung vào khắc phục.
Nghiên cứu rủi ro một cách tích cực giúp phát hiện các biện pháp phòng ngừa, giảm thiểu rủi ro tiêu cực và tận dụng cơ hội mang lại kết quả tích cực cho tương lai Quản lý rủi ro đã trở thành nhu cầu thiết yếu, đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng, nơi các vấn đề rủi ro rất phức tạp và đa dạng.
Nguồn gốc và hậu quả của rủi ro
1.1.2.1 Nguồn gốc của rủi ro
- Công nghệ mới và xa lạ.
Dự án có quy mô lớn vượt quá khả năng của người thực hiện, dẫn đến việc thiếu kinh nghiệm trong các dự án tương tự Hơn nữa, người thực hiện không có đủ chuyên môn cần thiết để tiến hành dự án một cách hiệu quả.
- Sự im lặng của nhân viên trước những vấn đề rủi ro mà họ nhận thấy, hoặc nhận nhiệm vụ bất chấp rủi ro (vì lý do gì đó).
- Lãnh đạo không muốn nghe sự thật của rủi ro.
- Sự thay đổi của môi trường tự nhiên.
1.1.2.2 Hậu quả của rủi ro
- Chậm kế hoạch tiến độ.
- Có thể không đạt được kết quả cuối cùng.
Phân loại rủi ro
Rủi ro thuần túy và rủi ro suy tính
Rủi ro thuần túy là loại rủi ro mà nếu nó xảy ra sẽ dẫn đến kết quả tổn thất về kinh tế Đặc điểm của rủi ro này:
- Rủi ro thuần túy nếu xảy ra thường đưa đến kết quả mất mát hoặc tổn thất.
Ví dụ rủi ro hỏa hoạn sẽ làm mất mát một số tài sản nhưng nếu không bị hỏa hoạn sẽ không bị thiệt hại.
- Rủi ro thuần túy là loại rủi ro liên quan đến việc phá hủy tài sản (nếu hỏa hoạn thì tòa nhà bị phá hủy).
- Biện pháp đối phó với rủi ro này là bảo hiểm.
Rủi ro suy tính là loại rủi ro do những nguyên nhân khó dự đoán gây ra, với phạm vi ảnh hưởng rộng lớn Loại rủi ro này thường xảy ra trong thực tế, ví dụ như sự thay đổi giá cả, mức thuế không ổn định và tình hình chính trị bất ổn Khi giá tăng, những người có hàng tồn kho nhiều có thể thu lợi, trong khi giảm giá có thể khiến họ chịu thiệt hại lớn.
Rủi ro có thể tính được và không tính được
Rủi ro có thể tính được là loại rủi ro mà tần số xuất hiện của nó có thể tiên đoán được ở một mức độ tin cậy nhất định.
Rủi ro không thể tính được là rủi ro mà tần suất của nó quá bất thường và rất khó dự đoán được.
Rủi ro không bao giờ chỉ tồn tại theo một hướng duy nhất; chúng thường nằm giữa hai cực khác nhau Khái niệm về rủi ro chỉ phản ánh hình thức, và thực tế là có nhiều mức độ chính xác cũng như độ tin cậy khác nhau khi thực hiện dự đoán.
Rủi ro có thể bảo hiểm và rủi ro không thể bảo hiểm
Rủi ro không thể bảo hiểm bao gồm rủi ro cờ bạc và suy tính.
Cờ bạc tạo ra rủi ro mới, trong khi bảo hiểm giúp giảm thiểu rủi ro Cá cược là một hình thức rủi ro có tính toán, liên quan đến khả năng thua lỗ, nhưng có sự khác biệt rõ rệt Trong cá cược, ít nhất một bên sẽ thắng và một bên sẽ thua, trong khi các loại rủi ro có tính toán khác có thể dẫn đến kết quả mà tất cả đều thắng hoặc tất cả đều thua.
Rủi ro có thể bảo hiểm là những rủi ro có khả năng gây ra thiệt hại nếu xảy ra Đặc điểm của những rủi ro này bao gồm tính xác định, khả năng xảy ra, và sự kiểm soát được, giúp cho việc bảo hiểm trở nên khả thi và hiệu quả.
Khả năng thiệt hại của một nhóm các đơn vị tương tự là yếu tố quan trọng trong việc xác định mức phí Tính toán chính xác mức phí dựa trên khả năng thiệt hại này là cần thiết, vì thiệt hại thường mang tính ngẫu nhiên.
Thiệt hại không được phép do tự tạo ra, vì điều này sẽ khiến mức phí bảo hiểm của các thành viên tăng cao và có thể khuyến khích hành vi tiêu cực như trộm cắp và tội phạm để nhận được bồi thường bảo hiểm.
Thiệt hại không phải do hao mòn vật chất tự nhiên như mòn, sờn hay hỏng hóc trong quá trình sử dụng Những tổn thất này không phải là ngẫu nhiên mà là sự giảm giá trị kinh tế rõ rệt.
- Thiệt hại phải được định dạng, có thể đo lường và đủ để tạo ra những khó khăn kinh tế.
Thiệt hại được bảo hiểm cần phải xác định rõ nguyên nhân, chẳng hạn như bảo hiểm ngôi nhà đối với hỏa hoạn nhưng không bao gồm thiệt hại do mối xông Cần phân biệt giữa các cam kết của tổ chức dịch vụ chống mối và tổ chức bảo hiểm Hoạt động của các tổ chức dịch vụ chống mối cho nhà ở và tài sản khác không được coi là bảo hiểm.
Để đánh giá thiệt hại một cách hiệu quả, cần có khả năng đo lường mức độ tổn thương Chẳng hạn, khi một con mèo trong gia đình qua đời, nỗi buồn mà mọi người cảm nhận rất sâu sắc nhưng lại khó có thể định lượng chính xác.
Thiệt hại cần phải đủ nghiêm trọng để gây ra khó khăn về mặt kinh tế Thông thường, không nên bảo hiểm cho những thiệt hại nhỏ và xảy ra thường xuyên, mà nên tập trung vào việc bảo hiểm cho những thiệt hại lớn và không chắc chắn.
- Xác suất thiệt hại thảm họa thấp.
Thiệt hại thảm họa là tổn thất lớn vượt qua quy mô tài sản trong nhóm bảo hiểm, với ví dụ điển hình là thiệt hại 1000 tỷ đồng có thể được coi là thảm họa trong một trường hợp nhưng không phải trong trường hợp khác Các sự kiện như động đất, núi lửa và lũ lụt thường được xem là thảm họa đối với hệ thống bảo hiểm tư nhân Đặc điểm của thiệt hại thảm họa là chúng xảy ra trong một phạm vi địa lý nhất định và khó có thể dự đoán chính xác Thêm vào đó, thiệt hại thảm họa thường không thể được bảo hiểm bởi hệ thống bảo hiểm tư nhân.
Trong một hệ thống bảo hiểm, các thành viên cần có động lực để ngăn chặn thiệt hại và cảm thấy tiếc nuối nếu thiệt hại xảy ra Sự thành công của hệ thống bảo hiểm phụ thuộc vào việc các thành viên không thờ ơ trước những rủi ro và thiệt hại.
Rủi ro nội sinh và rủi ro ngoại sinh
Rủi ro nội sinh xuất phát từ các yếu tố bên trong của dự án, bao gồm quy mô, độ phức tạp và tính mới lạ của dự án Ngoài ra, tốc độ thiết kế và xây dựng cũng như hệ thống tổ chức quản lý dự án là những nhân tố quan trọng góp phần tạo ra rủi ro này.
Rủi ro ngoại sinh là những nguy cơ phát sinh từ các yếu tố bên ngoài, bao gồm lạm phát, biến động thị trường, sự sẵn có của lao động và nguyên liệu, cũng như độ bất định về chính trị và ảnh hưởng của thời tiết.
Khi thực hiện dự án, chúng ta thường đối mặt với những yếu tố rủi ro không lường trước Quản lý rủi ro là một phương pháp hệ thống nhằm tối ưu hóa việc đối phó với các yếu tố bất lợi không xác định Quá trình này bao gồm việc nhận diện và phân loại rủi ro, đánh giá và tính toán mức độ rủi ro, xây dựng các biện pháp ứng phó, cũng như kiểm soát rủi ro hiệu quả.
Ý nghĩa và vai trò của quản lý rủi ro
Hiểu rõ các yếu tố có thể gây bất lợi cho dự án và doanh nghiệp là rất quan trọng đối với tầm nhìn của người kinh doanh Nhận diện các rủi ro tiềm ẩn sẽ giúp bạn tránh được thiệt hại không đáng có và có thời gian lên kế hoạch phòng ngừa trước khi rủi ro xảy ra.
Xác định rủi ro và phát triển phương pháp quản lý rủi ro là rất quan trọng để tăng cường cơ hội thành công và giảm thiểu nguy cơ cho các mục tiêu của dự án Việc xây dựng chiến lược đối phó rủi ro sẽ giúp dự án hoạt động hiệu quả hơn.
Quá trình quản lý rủi ro
Quản lý rủi ro dự án thường bao gồm bốn bước chính: nhận dạng rủi ro, phân tích rủi ro, lập kế hoạch đối phó rủi ro và kiểm soát rủi ro.
Nhận dạng rủi ro là quá trình quan trọng trong quản lý dự án, giúp xác định các rủi ro có thể ảnh hưởng đến dự án và ghi chép các đặc điểm của chúng Kết quả của quá trình này là tài liệu Danh mục rủi ro, trong đó mô tả chi tiết các rủi ro đã được nhận diện, các hoạt động đối phó rủi ro khả thi và thông tin cần thiết khác để quản lý hiệu quả các rủi ro.
Nhận diện rủi ro là một quá trình liên tục, không chỉ diễn ra một lần mà cần được thực hiện thường xuyên trong suốt vòng đời của dự án Các căn cứ chính để xác định rủi ro bao gồm việc phân tích các yếu tố có thể ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng dự án.
Bản chất của công trình hoặc dự án quyết định rằng sản phẩm công nghệ chuẩn hóa thường ít gặp rủi ro và cần ít cải tiến đổi mới Những rủi ro ảnh hưởng đến sản phẩm thường được đo lường thông qua các thông tin liên quan đến tiến độ và chi phí.
+ Phân tích chu kỳ dự án.
+ Căn cứ vào sơ đồ phân tách công việc, lịch trình thực hiện dự án.
+ Phân tích chi phí đầu tư, nguồn vốn đầu tư.
+ Căn cứ vào thiết bị, nguyên liệu cho dự án.
+ Thông tin lịch sử các dự án tương tự về tình hình bán hàng, nhóm quản lý dự án.
Phân tích định tính rủi ro là quy trình sắp xếp thứ tự ưu tiên các rủi ro dựa trên khả năng xảy ra và mức độ ảnh hưởng của chúng, nhằm phục vụ cho phân tích định lượng rủi ro hoặc các hoạt động tiếp theo Quá trình này đo lường xác suất xuất hiện và tác động của rủi ro để tính toán mức độ rủi ro, được xác định bằng cách nhân xác suất với mức độ ảnh hưởng Các rủi ro sẽ được xếp hạng theo thứ tự giảm dần của mức độ rủi ro, trong đó những rủi ro có mức độ ưu tiên cao hơn sẽ đứng trước Phương pháp phân tích định tính và định lượng được sử dụng để đánh giá và phân tích mức độ rủi ro.
Phân tích định lượng rủi ro là quá trình đánh giá dữ liệu số liên quan đến các rủi ro đã được xác định và ưu tiên thông qua phân tích định tính Nó cung cấp cái nhìn sâu sắc về tác động của rủi ro trong điều kiện không chắc chắn Phân tích định tính mô tả các loại rủi ro và phân loại chúng thành các mức độ như cao, trung bình và thấp, nhằm đánh giá ảnh hưởng của rủi ro đến các bộ phận và toàn bộ dự án Đối với các dự án đơn giản, chỉ cần áp dụng phương pháp định tính để xác định rủi ro Mặc dù phân tích định lượng thường diễn ra sau phân tích định tính, nhưng không phải tất cả các dự án đều cần phải thực hiện phân tích định lượng do tính phức tạp và chi phí cao của nó.
Lập kế hoạch đối phó rủi ro là quá trình xây dựng các phương án hành động nhằm nâng cao cơ hội và giảm thiểu nguy cơ cho các mục tiêu dự án Người quản lý rủi ro cần lựa chọn các chiến lược đối phó cơ bản và đề xuất hành động cụ thể Các hoạt động này phải tương xứng với mức độ rủi ro, hiệu quả về kinh tế, và phù hợp với điều kiện thực tế của dự án, đồng thời được sự đồng thuận của tất cả các bên tham gia, với một người chịu trách nhiệm cụ thể.
Kiểm soát rủi ro là quá trình thực hiện các kế hoạch đối phó, theo dõi và đánh giá các rủi ro đã được nhận dạng, cũng như phát hiện các rủi ro mới trong suốt dự án Ngoài việc quản lý các rủi ro đã được lập kế hoạch, cần kiểm soát sự xuất hiện và thay đổi của các rủi ro, đồng thời theo dõi các rủi ro hết hạn Quá trình này cũng nhằm đánh giá tính hợp lệ của các giả thiết dự án, tuân thủ các chính sách quản lý rủi ro, và cập nhật các khoản dự phòng về chi phí và tiến độ dựa trên kết quả đánh giá rủi ro.
Các phương pháp quản lý rủi ro
Né tránh rủi ro
Né tránh rủi ro là phương pháp loại bỏ khả năng bị thiệt hại bằng cách không chấp nhận các dự án có độ rủi ro quá lớn, đặc biệt trong những tình huống có nguy cơ thiệt hại cao và mức độ thiệt hại lớn Biện pháp này có thể được thực hiện ngay từ giai đoạn đầu của chu kỳ dự án, nhằm loại bỏ các rủi ro cao ngay từ đầu Chẳng hạn, nhiều nhà đầu tư nước ngoài thường không đầu tư vào các quốc gia có bất ổn chính trị do độ rủi ro thiệt hại cao Tuy nhiên, vẫn tồn tại những loại rủi ro không thể né tránh, như rủi ro phá sản hay bị kiện trách nhiệm, trong những trường hợp này, chỉ có thể giảm thiểu thiệt hại mà không thể loại trừ hoàn toàn khả năng bị thiệt hại.
Chấp nhận rủi ro
Chấp nhận rủi ro là việc mà nhà đầu tư hoặc cán bộ dự án nhận thức rõ về những rủi ro và hậu quả có thể xảy ra, nhưng vẫn sẵn lòng chấp nhận những thiệt hại nếu chúng xảy ra Phương pháp này thường được áp dụng khi mức độ thiệt hại dự kiến là thấp và khả năng xảy ra thiệt hại không lớn Ngoài ra, có những rủi ro không thể tránh khỏi mà đơn vị phải chấp nhận, chẳng hạn như thiên tai bất ngờ gây ảnh hưởng đến công trình đang thi công.
Tự bảo hiểm rủi ro
Tự bảo hiểm là một phương pháp quản lý rủi ro, trong đó các đơn vị chấp nhận rủi ro và tự nguyện hợp thành nhóm với những đơn vị có rủi ro tương tự Nhóm này giúp dự đoán chính xác mức độ thiệt hại, từ đó chuẩn bị quỹ để bù đắp khi rủi ro xảy ra Giải pháp tự bảo hiểm mang lại sự linh hoạt và chủ động trong việc quản lý rủi ro cho các đơn vị tham gia.
- Là hình thức chấp nhận rủi ro.
- Thường là sự kết hợp giữa các đơn vị đầu tư trong cùng công ty bố mẹ (ví dụ một tổng công ty) hoặc một ngành.
- Có hoạt động dự đoán mức thiệt hại (giống hoạt động bảo hiểm).
- Hệ thống tự bảo hiểm cũng đáp ứng mọi chi tiêu của hệ thống bảo hiểm.
Tự bảo hiểm mang lại nhiều lợi ích như nâng cao khả năng ngăn ngừa thiệt hại, quy trình chi trả bảo hiểm nhanh chóng và tăng cường khả năng sinh lợi thông qua việc quay vòng vốn Tuy nhiên, phương pháp này cũng có nhược điểm, bao gồm chi phí vận hành chương trình tự bảo hiểm và việc đơn vị phải tự mua sắm các dịch vụ giá trị như thiết bị ngăn ngừa thiệt hại Khi xảy ra thiệt hại, đơn vị cần thuê người điều hành để giám sát chương trình Hơn nữa, tự bảo hiểm còn tiềm ẩn rủi ro cờ bạc, khi đơn vị chấp nhận rủi ro với hy vọng thiệt hại sẽ không xảy ra trong một số năm.
Ngăn ngừa thiệt hại
Ngăn ngừa thiệt hại là hoạt động nhằm giảm thiểu tần suất thiệt hại xảy ra Để thực hiện điều này, cần xác định nguồn gốc của thiệt hại, bao gồm hai nhóm nhân tố chính: môi trường đầu tư và các yếu tố nội tại của dự án Một số biện pháp hiệu quả để ngăn ngừa thiệt hại bao gồm phát triển hệ thống an toàn, đào tạo lại lao động và thuê nhân viên bảo vệ.
Chương trình giảm bớt thiệt hại là quy trình mà nhà đầu tư và cán bộ quản lý dự án liên tục đo lường, phân tích và đánh giá rủi ro để xây dựng kế hoạch ứng phó, nhằm giảm thiểu thiệt hại khi sự cố xảy ra Tuy nhiên, nếu thiệt hại có thể trở nên nghiêm trọng và không thể chuyển dịch, thì việc áp dụng biện pháp này sẽ không còn phù hợp.
Chuyển dịch rủi ro là phương pháp mà một bên hợp tác với nhiều bên khác để cùng chia sẻ rủi ro Nó tương tự như bảo hiểm, khi mà rủi ro về thiệt hại được chuyển từ cá nhân sang nhóm Tuy nhiên, bảo hiểm không chỉ đơn thuần chuyển dịch rủi ro mà còn giảm thiểu rủi ro thông qua việc dự đoán thiệt hại dựa vào luật số lớn trước khi xảy ra Một ví dụ điển hình của chuyển dịch rủi ro là hoạt động thuê tài sản hoặc thiết bị, trong đó người đi thuê chuyển giao rủi ro về hao mòn tài sản cho người cho thuê.
Quá trình quản lý rủi ro cần được đánh giá định kỳ để phù hợp với sự thay đổi của môi trường kinh doanh và đầu tư Mỗi thay đổi có thể mang lại những rủi ro mới, do đó cần xác định lại thiệt hại, số lượng và nguyên nhân để chuẩn bị các chương trình quản lý rủi ro phù hợp Mặc dù có nhiều chương trình quản lý rủi ro, nguyên tắc chung là nếu lợi ích từ chương trình hiện tại nhỏ hơn chi phí của nó, thì nên xem xét thay thế bằng một chương trình khác hiệu quả hơn.
Quá trình quản lý rủi ro trong giai đoạn thi công xây dựng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo thành công của dự án Nó không chỉ giúp xác định và đánh giá các yếu tố có thể gây ra rủi ro mà còn nhấn mạnh ý nghĩa thiết yếu của việc quản lý rủi ro trong việc giảm thiểu tác động tiêu cực đến tiến độ và chi phí Việc hiểu rõ khái niệm và vai trò của quản lý rủi ro là cần thiết để thực hiện các biện pháp hiệu quả, bảo vệ dự án khỏi những bất trắc có thể xảy ra.
Hiểu rõ các rủi ro tiềm ẩn giúp chúng ta phòng ngừa thiệt hại và có thời gian lập kế hoạch ứng phó Việc xác định rủi ro, cùng với phương pháp quản lý và chiến lược ứng phó thích hợp, là rất quan trọng để tăng cường cơ hội thành công và giảm thiểu nguy cơ cho các mục tiêu của dự án.
THỰC TRẠNG VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TRONG THI CÔNG XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH
Tổng quan về quản lý rủi ro trong thi công xây dựng công trình
Trong một dự án xây dựng, việc quản lý rủi ro từ giai đoạn lên ý tưởng cho đến khi hoàn thành là rất quan trọng, bởi nó giúp giảm thiểu rủi ro trong quá trình thi công và mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt.
Thi công là quá trình tổ chức nhân lực và vật lực để xây dựng công trình, dựa trên nhiệm vụ trong dự án khả thi, bản vẽ thiết kế, và các điều khoản hợp đồng đã ký Nói cách khác, thi công biến các nội dung trong báo cáo khả thi và hồ sơ thiết kế thành công trình thực tế, đảm bảo phù hợp với các điều kiện và mục tiêu đã đề ra.
Giai đoạn thi công trong quá trình đầu tư xây dựng đóng vai trò quan trọng và có ảnh hưởng lớn, chiếm từ 85% đến 95.5% tổng mức đầu tư Thời gian và chi phí trong giai đoạn này thường dài và lớn hơn so với các giai đoạn khác, vì vậy cần đảm bảo tiến độ, không vượt quá tổng mức đầu tư và duy trì chất lượng công trình Để quản lý hiệu quả số lượng công nhân, vật tư, máy móc và trang thiết bị lớn, các nhà thầu cần có năng lực quản lý và biện pháp tổ chức xây dựng tốt trên công trường.
Mặt khác, do thời gian thi công thường kéo dài nên trong giai đoạn này phải chịu sự tác động lớn của các yếu tố tự nhiên, xã hội.
Giai đoạn thi công là thời điểm có nhiều rủi ro nhất trong quá trình thực hiện dự án, do những đặc điểm đặc thù của nó.
2.1.1 Khái niệm về quản lý rủi ro trong thi công xây dựng công trình
Rủi ro đối với doanh nghiệp là sự không chắc chắn có thể ảnh hưởng đến khả năng đạt được mục tiêu trong thi công xây dựng Doanh nghiệp hoàn toàn có thể nhận diện và quản lý các rủi ro tiềm ẩn Quản lý rủi ro là quá trình đánh giá toàn diện các hoạt động của doanh nghiệp nhằm nhận biết các nguy cơ có thể tác động tiêu cực Từ đó, doanh nghiệp có thể đưa ra các giải pháp ứng phó và phòng ngừa phù hợp cho từng nguy cơ.
Trên thế giới, nhiều nhà khoa học như Martin Barnes, D.F Cooper, D.H MacDonald, C.B Chapman, H Ren và He Zhi đã có những đóng góp quan trọng cho nghiên cứu về rủi ro và quản lý rủi ro (QLRR) Theo quan điểm nghiên cứu, QLRR không chỉ được xem xét qua khía cạnh dự báo mà còn có khả năng đề phòng rủi ro khi xảy ra.
Nghiên cứu về quản lý rủi ro (QLRR) của Chapman, C.B và cộng sự đã chỉ ra rằng rủi ro là những yếu tố gây sai lệch so với kế hoạch dự án Cuốn sách trình bày chín giai đoạn của phương pháp luận QLRR, bao gồm: định nghĩa, mục tiêu, nhận định, cấu trúc, sở hữu, ước tính, đánh giá, khai thác và quản lý Đồng thời, tác giả Roger Flanacan cũng nhấn mạnh rằng ngành xây dựng có nhiều rủi ro và bất định hơn các ngành khác, với rủi ro được nghiên cứu từ nhiều góc độ và có cả yếu tố tiêu cực lẫn tích cực trong quá trình QLRR.
4 bước: xác định, phân loại, phân tích, phản ứng với rủi ro.
Rủi ro và quản lý rủi ro đóng vai trò quan trọng trong sự thành công của dự án Quản lý rủi ro bao gồm các bước lập kế hoạch, xác định, phân tích và phản hồi Việc ứng phó với rủi ro thông qua thông tin trong giai đoạn phân tích giúp cải thiện khả năng hoàn thành dự án đúng thời gian, trong ngân sách cho phép và đạt hiệu suất cao.
Tác giả Đỗ Thị Mỹ Dung đã nghiên cứu quản lý rủi ro trong xây dựng và nhấn mạnh sự cần thiết của việc quản lý rủi ro trong quá trình thực hiện dự án Đồng thời, Lê Anh Dũng đã làm rõ các lý thuyết về rủi ro và quản lý rủi ro trong các dự án đầu tư xây dựng Nghiên cứu cũng phân tích mối liên hệ tương quan giữa các biến để đánh giá rủi ro sau khi đã nhận dạng trong quá trình quản lý rủi ro thi công cọc Barret tại TP.HCM.
Trong luận án tiến sĩ của Trịnh Thùy Anh, tác giả đã phân tích lý luận về quản lý rủi ro (QLRR) từ nhiều khía cạnh khác nhau như chủ đầu tư, tư vấn, nhà thầu và cộng đồng, nhằm xác định các rủi ro mà các bên phải đối mặt và những rủi ro mà họ có thể gây ra Tác giả cũng đề xuất ba giải pháp cho QLRR, tập trung vào vai trò của nhà nước, bao gồm nhóm giảm nhẹ rủi ro, quản lý rủi ro dự án theo chu trình và xây dựng hệ thống QLRR.
Quản lý rủi ro là một quá trình chính thức và liên tục nhằm xác định, kiểm soát và báo cáo các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu kinh doanh Trong nhiều lĩnh vực hiện nay, rủi ro đang được chú trọng, và quản lý rủi ro đã trở thành nhu cầu thiết yếu Đối với một dự án, quản lý rủi ro bao gồm 6 loại chính.
Quản lý rủi ro về Tài chính
Quản lý rủi ro về Kỹ thuật thi công
Quản lý rủi ro về Môi trường
Quản lý rủi ro về Thể chế
Quản lý rủi ro về Kinh tế
Quản lý rủi ro với Người có liên quan quyền lợi, Xã hội.
Trong một dự án cầu đường nói chung thì quản lý rủi ro trong thi công xây dựng rất quan trọng nó đem lại hiệu quả rõ rệt nhất.
Quản lý rủi ro trong thi công là quá trình nhận diện và đánh giá mức độ rủi ro, từ đó lựa chọn và thực hiện các biện pháp nhằm giảm thiểu rủi ro trong suốt vòng đời của dự án.
Quản lý rủi ro là quá trình nâng cao nhận thức về tác động tích cực và tiêu cực của rủi ro Trong lĩnh vực an toàn, rủi ro thường được coi là tiêu cực, do đó, quản lý rủi ro an toàn tập trung vào việc ngăn chặn và giảm thiểu hậu quả.
2.1.2 Các nguyên nhân cơ bản gây ra rủi ro và sự cố
Trong quá trình thi công, nhiều rủi ro đã để lại bài học quý giá cho chúng ta Việc phân tích các rủi ro giúp chúng ta rút ra kinh nghiệm và đề xuất các biện pháp phòng ngừa hiệu quả, nhằm ngăn chặn những sự cố nghiêm trọng xảy ra Các nguyên nhân gây ra rủi ro chủ yếu cần được xác định rõ ràng để có thể quản lý và giảm thiểu chúng trong tương lai.
Các nguyên nhân chủ quan gây ra rủi ro và sự cố
2.1.2.1 Các rủi ro liên quan đến chủ đầu tư công trình
Khó khăn về kinh phí là một rủi ro lớn mà chủ đầu tư phải đối mặt khi huy động nguồn vốn cho dự án Việc không chi trả đúng hạn cho các nhà thầu theo hợp đồng, huy động vốn chậm hoặc ngân hàng giải ngân chậm có thể dẫn đến những ảnh hưởng nặng nề cho công trình Rủi ro này có thể gây ra sự ngừng hẳn hoặc gián đoạn dự án cho đến khi chủ đầu tư giải quyết được các vấn đề tài chính.
- Chậm thanh toán các hạng mục đã hoàn thành:
Các bước quản lý rủi ro và đảm bảo an toàn trong thi công xây dựng
Xác định rủi ro là quá trình quan trọng trong quản lý dự án, giúp nhận diện những rủi ro có thể ảnh hưởng đến dự án Quá trình này bao gồm việc ghi nhận các đặc tính của từng rủi ro một cách rõ ràng và chi tiết.
1 Xác định các rủi ro
2 Dự toán chi phí công việc
3 Dự toán thời gian công việc
4 Giới hạn các phạm vi công việc
6 Kế hoạch quản lý chi phí
7 Kế hoạch quản lý tiến độ
8 Kế hoạch quản lý chất lượng
9 Các tài liệu dự án
10 Các nhân tố môi trường xung quanh doanh nghiệp, dự án
11 Các quá trình tổ chức Đầu ra
1 Ghi nhận các rủi ro
2.2.2 Lập kế hoạch quản lý rủi ro:
Lập kế hoạch quản lý rủi ro là quá trình xác định và triển khai các hoạt động quản lý rủi ro cần thiết cho dự án Việc này giúp đảm bảo rằng các rủi ro được nhận diện, đánh giá và kiểm soát hiệu quả, từ đó nâng cao khả năng thành công của dự án.
1 Thông báo phạm vi dự án
2 Kế hoạch quản lý chi phí
3 Kế hoạch quản lý tiến độ
4 Kế hoạch quản lý thông tin
5 Các nhân tố môi trường xung quanh doanh nghiệp, dự án
6 Các quá trình tổ chức Đầu ra
1 Kế hoạch quản lý rủi ro
2.2.3 Tiến hành phân tích rủi ro định tính:
Phân tích rủi ro định tính là quá trình xác định và ưu tiên các rủi ro trong dự án bằng cách đánh giá khả năng xảy ra và tác động của chúng Quá trình này giúp đưa ra các hành động cụ thể nhằm quản lý rủi ro hiệu quả hơn.
1 Ghi nhận các rủi ro
2 Kế hoạch quản lý rủi ro
3 Thông báo về phạm vi dự án
4 Các quá trình tổ chức
2.2.4 Tiến hành phân tích rủi ro định lượng:
1 Cập nhật về ghi nhận các rủi ro
Phân tích rủi ro định lượng là quá trình sử dụng các phương pháp toán học và xác suất để đánh giá tác động của những rủi ro đã xác định đối với các mục tiêu tổng thể của dự án.
1 Ghi nhận các rủi ro
2 Kế hoạch quản lý rủi ro
3 Kế hoạch quản lý chi phí
4 Kế hoạch quản lý tiến độ
5 Các quá trình tổ chức
1 Cập nhật về ghi nhận các rủi ro
2.2.5 Lập kế hoạch ứng phó với rủi ro:
Lập kế hoạch hành động là bước quan trọng để đạt được mục tiêu dự án Quá trình ứng phó với rủi ro bao gồm phát triển các giải pháp nhằm tối ưu hóa cơ hội và giảm thiểu các mối đe dọa tiêu cực.
2.3.1 Các rủi ro trong giai đoạn thi công
Giai đoạn thi công xây dựng là một phần quan trọng trong triển khai dự án, thường gặp nhiều rủi ro và chi phí lớn Do đó, các nhà quản lý dự án cần áp dụng phương pháp quản lý hiệu quả và có kinh nghiệm Mục tiêu chính là giảm thiểu rủi ro để đảm bảo dự án diễn ra suôn sẻ và hoàn thành đúng thời hạn.
Trong giai đoạn thi công thường xuất hiện một số các rủi ro như sau:
- Rủi ro do các yếu tố xuất hiện ngẫu nhiên như môi trường, khí hậu.
Ngành xây dựng chịu ảnh hưởng lớn từ môi trường bên ngoài, đặc biệt là các yếu tố thời tiết và khí hậu Những biến đổi này có thể tác động đến thời gian thực hiện dự án, chất lượng công trình và chi phí đầu tư.
Sản xuất xây dựng tại Việt Nam diễn ra trong điều kiện khí hậu nóng ẩm và mưa nhiều, dẫn đến việc các dự án dễ gặp rủi ro do thời tiết Điều này không chỉ làm kéo dài thời gian thực hiện mà còn có thể gây ra tình trạng ngừng trệ trong quá trình thi công.
- Rủi ro do những biến động bất ngờ của thị trường
Ngành xây dựng đóng vai trò quan trọng trong việc phân bổ ngân sách đầu tư của nền kinh tế, có mối liên hệ trực tiếp với nhiều ngành dịch vụ khác Những biến động trên thị trường như giá nguyên vật liệu, thị trường lao động và thị trường vốn ảnh hưởng lớn đến hoạt động của các doanh nghiệp xây dựng Những biến động này tác động không nhỏ đến chi phí, chất lượng và tiến độ thi công của các công trình.
- Rủi ro do các nguyên nhân kỹ thuật
Đầu tư vào máy móc thiết bị cho dự án tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là rủi ro liên quan đến khả năng thu hồi vốn đầu tư Việc mua sắm máy móc có thể dẫn đến khả năng thu hồi vốn thấp, ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của dự án.
+ Rủi ro do hao mòn vô hình: do sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật gây ra
Đầu tư vào thiết bị không đồng bộ có thể gây ra rủi ro lớn, làm chậm quá trình đưa máy móc vào sử dụng Điều này dẫn đến ứ đọng vốn đầu tư và ảnh hưởng tiêu cực đến tiến độ và hiệu quả của dự án.
Thiếu thông tin và kinh nghiệm trong đầu tư mua sắm trang thiết bị có thể dẫn đến việc sử dụng công nghệ lạc hậu, gây ra rủi ro lớn Hơn nữa, việc sử dụng máy móc thiết bị không phù hợp cũng tạo ra những nguy cơ tiềm ẩn, ảnh hưởng đến hiệu suất và an toàn trong quá trình sản xuất.
Sự thiếu phù hợp giữa trình độ của người sử dụng và công nghệ máy móc hiện đại đang gây ra nhiều vấn đề Khi công nhân chưa được đào tạo đầy đủ hoặc không quen thuộc với cách thao tác, hiệu suất làm việc sẽ bị ảnh hưởng Hơn nữa, nếu các điều kiện bảo trì không được đảm bảo, máy móc sẽ không hoạt động hiệu quả, dẫn đến giảm năng suất và tăng rủi ro trong quá trình sản xuất.
Khả năng thực tế của máy móc và người sử dụng thường khó xác định ngay từ đầu, vì công suất hoạt động của thiết bị mới có thể chưa được đánh giá chính xác Ngoài ra, năng suất lao động của công nhân hoặc kỹ thuật viên điều khiển máy móc mới thường không đạt yêu cầu trong giai đoạn đầu sử dụng.
+ Người công nhân thiếu kinh nghiệm khi sử dụng các thiết bị
+ Ý thức kỷ luật của người công nhân khi sử dụng thiết bị thấp
Khí hậu Việt Nam có thể gây ra rủi ro cho máy móc và thiết bị, dẫn đến nguy cơ hư hỏng nếu không tuân thủ đúng chế độ bảo quản.
Bảng 2.1 Danh mục các rủi ro trong thi công, kỹ thuật xây dựng
1 Dự toán thời gian hợp đồng không chính xác
2 Thời gian khung làm việc cho phép không đủ
3 Đào đất tạm và thiết kế hệ thống chống đỡ không phù hợp
4 Thiết kế cốp pha đà giáo không đúng
5 Những vật thể do con người chôn/ những chất thải độc hại không được xác định
6 Thi công hoặc những khu vực dàn dựng xây dựng bị giới hạn hoặc không đủ
XÁC ĐỊNH RỦI RO TRONG QUÁ TRÌNH THI CÔNG XÂY DỰNG CÁC CÔNG TRÌNH TẠI KHU KINH TẾ CỬA KHẨU NAM GIANG - QUẢNG NAM VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP
Các công trình xây dựng tại Khu kinh tế Cửa khẩu Nam Giang - Quảng Nam 28 1 Giới thiệu
3.1 Các công trình xây dựng tại Khu kinh tế Cửa khẩu Nam Giang - Quảng Nam
Tỉnh Quảng Nam và tỉnh Sê Kông (Lào) có đường biên giới dài hơn 140km, nằm trên tuyến quốc lộ 14D của Việt Nam và quốc lộ 16B của Lào, đóng vai trò chiến lược về quốc phòng, an ninh và kinh tế - xã hội giữa hai nước Từ tháng 5 năm 1999, Chính phủ Việt Nam và Lào đã mở cửa khẩu phụ, và đến tháng 2 năm 2006, cửa khẩu chính Nam Giang - Đắc Tà Ọoc được khai trương Khu kinh tế cửa khẩu Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, dự kiến phát triển đến năm 2025, bao gồm hai xã Chàl Val và La Dêê với tổng diện tích 31.060ha, được chia thành ba tiểu khu Tiểu khu I có diện tích khoảng 30ha, chủ yếu là khu kiểm soát và thương mại dịch vụ Tiểu khu II, rộng khoảng 630ha, sẽ bao gồm khu đô thị, khu phi thuế quan, khu công nghiệp và các trung tâm thương mại Tiểu khu III, với diện tích khoảng 56ha, sẽ là trung tâm hành chính và khu nhà ở, thương mại dịch vụ, cùng các cụm dân cư nông thôn.
Khu vực cửa khẩu Nam Giang - Đắc Tà Ọoc đã hoàn thành nhiều công trình quan trọng như cổng cửa khẩu, trạm kiểm soát, và hệ thống hạ tầng kỹ thuật, tạo điều kiện cho giao thông thuận lợi với 03 tuyến quốc lộ đi qua Huyện Nam Giang đã đầu tư mạnh mẽ vào giao thông nông thôn, đảm bảo 100% xã có đường ô tô đến trung tâm và trên 90% thôn có đường bê tông hóa Hệ thống điện lưới quốc gia và hạ tầng thông tin liên lạc đã được phủ khắp, phục vụ đời sống và phát triển kinh tế Cơ sở vật chất trường học được nâng cấp, không còn trường tạm bợ, đáp ứng nhu cầu dạy và học Huyện cũng chú trọng đầu tư các thiết chế văn hóa thể thao, bao gồm nhà thi đấu và sân vận động, phục vụ cho các hoạt động văn hóa và sự kiện chính trị Hạ tầng trung tâm hành chính huyện tại thị trấn Thạnh Mỹ đang được xây dựng đồng bộ theo quy hoạch đã được phê duyệt.
“Nguồn:http://www.namgiang.quangnam.gov.vn/Default.aspx?tabid9&G roup=7&NID93&tong-quan-tinh-hinh-kinh-te-xa-hoi-huyen-nam-giang”
Hình 3.1 Quy hoạch tổng thể phát triển Kinh tế - Xã hội huyện Nam Giang
Nguồn thông tin từ trang web namgiang.quangnam.gov.vn cung cấp bản đồ quy hoạch tổng thể kinh tế - xã hội huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, với tầm nhìn đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030.
3.1.2 Sự cần thiết và ưu tiên của các công trình
Khu kinh tế cửa khẩu thu hút mạnh mẽ đầu tư từ cả trong nước và nước ngoài, khẳng định vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm an ninh quốc phòng tại các tỉnh miền núi, biên giới Những lợi thế nổi bật của các khu kinh tế cửa khẩu đã được ghi nhận, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của khu vực.
Thứ nhất, góp phần thúc đẩy mở rộng thị trường xuất nhập khẩu hàng hóa.
Việc triển khai hiệu quả các chính sách ưu đãi sẽ thu hút đầu tư từ doanh nghiệp hai bên, nâng cao sức cạnh tranh của hàng hóa và dịch vụ Điều này sẽ thúc đẩy quá trình chuyển dịch từ nền kinh tế tự cung tự cấp sang nền kinh tế sản xuất hàng hóa, góp phần phát triển các vùng và hình thành khu vực thị trường rộng lớn, có khả năng thu hút và thâm nhập vào các thị trường khác.
Sự phát triển của thị trường từ các khu kinh tế cửa khẩu tạo ra nhiều cơ hội việc làm cho người lao động ở cả khu vực cửa khẩu và các vùng lân cận Điều này dẫn đến sự gia tăng trong hoạt động trao đổi thương mại, góp phần thúc đẩy sản xuất trong nước.
Thúc đẩy phát triển công nghiệp, dịch vụ và du lịch, đồng thời hoàn thiện hạ tầng khu vực cửa khẩu và biên giới là mục tiêu quan trọng Cần tạo ra môi trường thuận lợi để thu hút đầu tư, phát triển khoa học công nghệ, và hợp tác liên doanh, chuyển giao công nghệ với các doanh nghiệp trong và ngoài nước.
Các khu kinh tế cửa khẩu đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy công nghiệp hóa và hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn ở các tỉnh miền núi và biên giới Chúng không chỉ tạo ra nhiều ngành công nghiệp và dịch vụ mới mà còn thu hút lao động từ lĩnh vực nông nghiệp Nhờ vào hoạt động của các khu kinh tế cửa khẩu, sản phẩm nông nghiệp Việt Nam đã chiếm lĩnh thị trường đa dạng, đồng thời mang lại cơ hội cho nông dân tiếp cận và sử dụng thiết bị, vật tư, giống cây trồng và vật nuôi chất lượng cao để phát triển sản xuất nông nghiệp.
Sự hình thành và phát triển của các khu kinh tế cửa khẩu đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và xóa đói giảm nghèo Những khu vực này không chỉ tạo ra việc làm và thu nhập cho người dân mà còn góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao đời sống nhân dân Đồng thời, chúng cũng thúc đẩy hợp tác kinh tế - thương mại và xây dựng mối quan hệ hữu nghị bền vững với các quốc gia láng giềng.
Sự phát triển của khu kinh tế cửa khẩu đã thúc đẩy việc hình thành các khu dân cư tập trung dọc biên giới, từ đó tăng cường giao lưu kinh tế, văn hóa và an ninh quốc phòng trong khu vực Điều này không chỉ thắt chặt tình hữu nghị giữa các quốc gia mà còn góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội, cũng như hội nhập kinh tế khu vực và toàn cầu.
Vì vậy, việc đầu tư xây dựng công trình phục vụ cho quá trình phát triển tại các khu kinh tế cửa khẩu là rất thiết thực.
3.1.3 Mô tả các công trình
3.1.3.1 Công trình Quốc môn Cửa khẩu Nam giang
Công trình Quốc môn được khởi công vào tháng 10 năm 2014 và hoàn thành vào tháng 12 năm 2016, với diện tích xây dựng 540m2 và kết cấu khung cột, sàn mái bê tông cốt thép Tường bao che bằng gạch, sàn lát đá granit tự nhiên và gạch granit, cùng với mặt đứng trang trí bằng lam bê tông và phù điêu hoa văn Phần dưới công trình được chia thành hai luồng giao thông độc lập với các lớp kết cấu chắc chắn Hệ thống kỹ thuật bao gồm điện, chiếu sáng, thông gió, cấp thoát nước, phòng cháy chữa cháy và thu lôi Tổng mức đầu tư cho công trình lên tới hơn 27 tỷ đồng, nhằm hoàn thiện hạ tầng tại Tiểu khu I, Khu kinh tế cửa khẩu Nam Giang, nâng cấp thành cửa khẩu Quốc tế và tạo biểu trưng cho khu vực, góp phần vào quá trình hội nhập quốc gia.
Hình 3.2 Công trình Quốc môn cửa khẩu Nam Giang
3.1.3.2 Công trình Trạm kiểm soát liên hợp
Công trình được khởi công vào tháng 10 năm 2012 và chính thức đưa vào sử dụng từ tháng 6 năm 2015, do Ban Quản lý các khu công nghiệp Quảng Nam làm chủ đầu tư Với diện tích sử dụng 3.456m2, tổng mức đầu tư cho dự án này lên đến hơn 31 tỷ đồng.
Hình 3.3 Công trình Trạm kiểm soát liên hợp
3.1.3.3 Công trình hệ thống cấp nước Tiểu khu I – Khu kinh tế ửa khẩu Nam Giang
Công trình cấp nước được khởi công vào tháng 10 năm 2012 và hoàn thành vào tháng 5 năm 2016, với tổng đầu tư hơn 11 tỷ đồng Công suất thiết kế của trạm là 1.000 m3/ngày đêm, sử dụng nguồn nước mặt từ khe suối Để đảm bảo áp lực nước cho mạng lưới, trạm bơm tăng áp đã được lắp đặt do địa hình chênh cao Mạng lưới đường ống cấp nước chính có đường kính D110 mm, nối từ nhà máy nước qua trạm tăng áp và chạy dọc vỉa hè đường 14D, cung cấp nước cho toàn bộ khu vực Tiểu khu I.
Hình 3.4 Công trình Hệ thống cấp nước Tiểu khu I
Quy trình xác định rủi ro trong thi công xây dựng công trình
Nhận dạng các yếu tố rủi ro
Thiết kế bảng khảo sát
Khảo sát, thu thập, phân tích và xử lý số liệu
Xác định tần suất và mức độ rủi ro của các yếu tố
Danh mục các yếu tố rủi ro
Rủi ro luôn tồn tại trong mọi giai đoạn của dự án, từ xác định chủ trương đầu tư đến khi dự án đi vào khai thác Nhiều yếu tố, cả trực tiếp lẫn gián tiếp, có thể gây ra rủi ro Đặc biệt, với vị trí địa lý và điều kiện thi công khó khăn, giai đoạn thi công tại khu vực này sẽ đối mặt với nhiều rủi ro tiềm ẩn, khiến công tác quản lý rủi ro trở nên phức tạp hơn.
Khi thiết kế dự án đầu tư xây dựng, mọi điều kiện thực hiện dự án dựa trên nghiên cứu hiện tại và giả định tương lai Trong quá trình thực hiện, sẽ không tránh khỏi những tình huống phát sinh khác với điều kiện thiết kế ban đầu, dẫn đến việc phải điều chỉnh thiết kế kỹ thuật để đảm bảo chất lượng công trình Đôi khi, việc thay đổi thiết kế cũng xuất phát từ yêu cầu đột ngột của chủ đầu tư nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường.
Trong quá trình thi công xây dựng, rủi ro về nhân công là một mối đe dọa lớn Để giảm giá thành nhân công, việc thuê nhân công tại khu vực thi công thường là giải pháp tối ưu Tuy nhiên, cửa khẩu Nam Giang là khu vực biên giới xa xôi, không có nguồn nhân công tại chỗ, dẫn đến hầu hết các nhà thầu phải thuê nhân công từ khu vực đồng bằng và di chuyển lên.
Trình độ tay nghề thấp và thiếu kinh nghiệm của công nhân là một trong những rủi ro lớn ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng thi công dự án Để tránh việc cắt giảm chi phí nhân công dẫn đến việc thuê công nhân kém chất lượng, các nhà thầu cần thực hiện tuyển chọn và sắp xếp nhân lực một cách hợp lý.
Thiếu kinh nghiệm và trách nhiệm của cán bộ giám sát thi công là nguyên nhân chính ảnh hưởng đến chất lượng và tiến độ công trình Việc quản lý lỏng lẻo và không có mặt thường xuyên để giải quyết vấn đề phát sinh có thể dẫn đến thi công sai thiết kế ban đầu và sử dụng nguyên vật liệu không đạt tiêu chuẩn Hệ quả là các giai đoạn hoàn thiện không được nghiệm thu, phải sửa chữa, gây lãng phí và chậm tiến độ dự án.
Rủi ro trong thi công xây dựng thường phát sinh do sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bên tham gia như chủ đầu tư, nhà thầu và đơn vị thi công Một ví dụ điển hình là việc xử lý nghiệm thu, thanh toán và quyết toán của ban quản lý dự án hoặc chủ đầu tư diễn ra chậm chạp và không linh hoạt Điều này có thể dẫn đến tình trạng nhà thầu phải tạm dừng thi công do thiếu vốn, cũng như thiếu sự hợp tác từ phía chủ đầu tư.
Rủi ro trong việc sử dụng máy móc thiết bị:
Sự không tương thích giữa trình độ người sử dụng và công nghệ mới là một vấn đề nghiêm trọng, khi mà máy móc hiện đại được áp dụng trong khi công nhân chưa được đào tạo đầy đủ, không biết cách thao tác hoặc chưa thành thạo Hơn nữa, các điều kiện bảo trì cũng chưa được đảm bảo, dẫn đến hiệu suất làm việc không tối ưu.
Khả năng thực tế của máy móc thiết bị và người sử dụng thường không thể xác định chính xác ngay từ đầu, đặc biệt là công suất hoạt động của thiết bị mới Trong giai đoạn đầu sử dụng, năng suất lao động của công nhân hoặc kỹ thuật viên điều khiển máy móc cũng thường chưa đạt yêu cầu.
- Người công nhân thiếu kinh nghiệm khi sử dụng các thiết bị.
- Ý thức kỷ luật của người công nhân khi sử dụng thiết bị thấp.
Khí hậu ở Việt Nam có thể gây ra rủi ro cho máy móc và thiết bị, dẫn đến hư hỏng nếu không tuân thủ đúng chế độ bảo quản.
An toàn lao động là một yếu tố quan trọng được cộng đồng chú ý trong các dự án đầu tư xây dựng hiện nay Nhà thầu đóng vai trò chủ yếu trong việc thực hiện các biện pháp an toàn lao động, nhằm bảo vệ sức khỏe và tính mạng của công nhân.
Tư vấn cũng phải có nhân lực, hồ sơ quản lý riêng, giám sát và cuối cùng là nghiệm thu công trình cùng chủ đầu tư.
Dựa trên việc tham khảo, phân tích và đánh giá các nghiên cứu hiện có, cùng với phỏng vấn các chuyên gia có kinh nghiệm thi công tại Nam Giang, Quảng Nam và các khu vực lân cận, luận văn đã chỉ ra những rủi ro kỹ thuật có thể ảnh hưởng đến quá trình thi công xây dựng trong khu vực nghiên cứu.
3.2.2 Thiết kế bảng khảo sát
Bảng khảo sát được thực hiện với 15 yếu tố rủi ro ảnh hưởng đến dự án đầu tư xây dựng tại khu kinh tế cửa khẩu Nam Giang - Quảng Nam Đối tượng khảo sát bao gồm những người tham gia trực tiếp vào dự án, như chủ đầu tư, Ban Quản lý dự án, tư vấn quản lý dự án, tư vấn giám sát và nhà thầu thi công.
Phương pháp thu thập dữ liệu: Thực hiện bằng 3 phương pháp:
- Gửi bảng câu hỏi trực tiếp;
- Gửi bằng thư điện tử.
Kích thước mẫu: 140 phiếu được gửi cho các đối tượng khảo sát.
Theo nghiên cứu của Hair, Anderson, Tatham và Black (1998), kích thước mẫu tối thiểu cho phân tích nhân tố khám phá EFA nên gấp 5 lần tổng số biến quan sát, tức n=5*m, trong đó n là kích thước mẫu quan sát và m là số lượng câu hỏi trong bảng khảo sát Do đó, khi lựa chọn số lượng mẫu, cần đảm bảo tuân thủ nguyên tắc này, với ưu tiên là có đủ mẫu để đảm bảo tính chính xác Vì lý do đó, tác giả đã quyết định chọn kích thước mẫu khảo sát là 140.
Trong nghiên cứu, tổng số phiếu thu về là 125, trong đó có 118 phiếu hợp lệ được kiểm tra Để khảo sát ý kiến người được hỏi, nghiên cứu áp dụng thang đo Likert với 5 mức độ ảnh hưởng: từ "Rất ít ảnh hưởng" đến "Rất ảnh hưởng" Qua phân tích và ý kiến chuyên gia, tác giả đã xác định một số rủi ro thường gặp trong quá trình thi công công trình tại khu vực Nam Giang, Quảng Nam, được trình bày trong Bảng 3.1 Mô hình phân tích bao gồm 4 nhóm thang đo tiềm năng với tổng cộng 15 biến quan sát ảnh hưởng đến quá trình thi công, cùng với 1 thang đo đại diện cho rủi ro trong thi công với 3 biến quan sát.
Bảng 3.1 Mã hóa thang đo các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình thi công
1 Nguồn vốn phân bổ không đủ và không kịp thời
2 BQL/Ban giám sát thiếu năng lực chuyên môn
3 Thiếu trách nhiệm trong quản lý
4 An toàn lao động nơi thi công công trình
5 Thiếu máy móc thiết bị
6 Lao động có tay nghề kém
7 Quản lý và giám sát thi công yếu kém
9 Chậm trễ trong công tác nghiệm thu các hạng mục đã hoàn thành
10 Chậm trễ cung ứng vật tư
11 Cung ứng nguyên vật liệu kém chất lượng
12 Nhà thầu phụ yếu kém hoặc không đủ năng lực
13 Hồ sơ thiết kế sai sót
14 Tư vấn giám sát không nghiệm thu kịp thời
15 Tư vấn giám sát thiếu năng lực chuyên môn
V Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố rủi ro đến quá trình thi công
3.2.3 Khảo sát, thu thập, phân tích và xử lý số liệu
Sau khi thu thập phiếu khảo sát, tác giả tiến hành nhập liệu và thực hiện thống kê mô tả cùng các kiểm định thống kê bằng phần mềm SPSS SPSS là viết tắt của
Đề xuất các giải pháp khắc phục rủi ro
Để đạt yêu cầu về chất lượng công trình, sự tham gia của Chủ đầu tư, nhà thầu, nhà thầu phụ, nhà cung ứng và tư vấn là rất cần thiết Mỗi bên phải có nhân lực và thực hiện các hoạt động quản lý chất lượng cụ thể Chủ đầu tư cần xác định rõ yêu cầu về chất lượng và tiến độ, đồng thời có nhân lực tham gia kiểm tra trong quá trình thi công để đảm bảo chất lượng Cuối cùng, việc tổ chức nghiệm thu là cần thiết để xác nhận sự hoàn thiện của công trình.
Công trình Quốc môn cửa khẩu Nam Giang, Quảng Nam đang đối mặt với rủi ro sạt lở cạnh hố móng, gây tổn thất cho chủ đầu tư và nhà thầu trong quá trình thi công Móng vững chắc là yếu tố quan trọng đảm bảo an toàn cho công trình, trong khi phần nền móng chiếm từ 30% đến 40% giá thành xây dựng Sự cố trong khâu nền móng, từ khảo sát đến thi công, có thể dẫn đến chi phí xử lý cao và đôi khi không thể khắc phục Khu vực cửa khẩu Nam Giang có khí hậu khắc nghiệt, dễ xảy ra xói mòn và sạt lở Nguyên nhân chính của nguy cơ này xuất phát từ giai đoạn thiết kế, khi đơn vị thiết kế chưa tính đến nguy cơ sạt lở đất gửi và đất nguyên thủy do chênh lệch cao độ và tác động của thời tiết Việc tạm dừng thi công để điều chỉnh thiết kế sẽ ảnh hưởng đến tiến độ, kế hoạch phân bổ vốn và khả năng huy động nguồn lực của nhà thầu.
Nhà thầu tư vấn thiết kế và giám sát cần đánh giá các rủi ro và nguy cơ có thể tác động trực tiếp đến công trình Việc nhận định này rất quan trọng để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong quá trình thi công.
Nhà máy nước đang chậm tiến độ hoàn thành, dự kiến hơn một năm nhưng đã gần năm năm vẫn chưa xong Nguyên nhân chính là do nhà thầu thiếu kinh phí và nhà thầu phụ chậm trễ cung ứng vật liệu, máy móc Để đảm bảo chất lượng công trình, nhà thầu cần chuẩn bị đầy đủ máy móc, vật tư và nhân lực, đồng thời giám sát quy trình quản lý chất lượng Trong quá trình thực hiện, nhà thầu sử dụng nguồn tiền cho lương, quản lý và mua sắm vật liệu, thiết bị Tại khu vực Nam Giang, tác giả nhận thấy sự thiếu chuyên nghiệp trong quản lý tài chính của nhà thầu đã gây ra chậm trễ Do đó, cần có cơ chế tài chính tốt để đảm bảo sử dụng nguồn tiền dự án hiệu quả và tránh rủi ro về kinh phí trong thi công.
Trong quá trình thi công, việc không kịp thời thay đổi thiết kế có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả kinh tế và xã hội của dự án Ví dụ, tại công trình quốc môn cửa khẩu Nam Giang, thiết kế ban đầu không tính đến phương án neo giằng cho đá ốp, nhưng nhà thầu đã nhận thấy sự cần thiết của việc này để đảm bảo an toàn Do đó, họ đã đề xuất thay đổi thiết kế cho phù hợp với thực tế thi công Những thay đổi thiết kế trong quá trình xây dựng thường xuất phát từ nhu cầu thực tế của thị trường, và đây là một trong những rủi ro tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến tiến độ thi công của công trình.
Nhà thầu cần chủ động trong quá trình thi công để lập kế hoạch nhân lực và thời gian dự phòng hợp lý, đảm bảo hoàn thành dự án đúng hạn Trước khi thiết kế, việc nghiên cứu kỹ lưỡng các yếu tố ngoại cảnh là cần thiết để dự đoán xu hướng tương lai, giảm thiểu rủi ro thay đổi thiết kế Chủ đầu tư và nhà thầu cần có công cụ giám sát chặt chẽ để phát hiện lỗi thiết kế sớm, tránh tình trạng phải phá dỡ xây dựng lại, gây lãng phí lớn Để hạn chế rủi ro từ công nhân tay nghề kém, cần tuyển chọn kỹ lưỡng và giám sát sát sao để loại bỏ những công nhân không phù hợp Đối với cán bộ giám sát thiếu kinh nghiệm, việc chọn đơn vị thi công có kinh nghiệm và sử dụng phần mềm giám sát liên tục là rất cần thiết để xử lý công việc hiệu quả.
Để hoàn thành công trình đúng kế hoạch, tiết kiệm chi phí và đảm bảo chất lượng, sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên tham gia là rất quan trọng Thiếu trách nhiệm từ một bên có thể dẫn đến rủi ro, khiến dự án bị ngưng hoặc chậm tiến độ Do đó, việc trao đổi thông tin thường xuyên giữa các bên là cần thiết để nắm bắt tình hình và kịp thời giải quyết các vấn đề phát sinh Một giải pháp hiệu quả là sử dụng hệ thống phần mềm hỗ trợ trao đổi thông tin liên tục, giúp các bên xử lý công việc một cách nhanh chóng và hiệu quả.
An toàn lao động là một vấn đề quan trọng trong quá trình thi công xây dựng Để đảm bảo an toàn, nhà thầu cần chuẩn bị biện pháp an toàn lao động, kiểm định thiết bị và giám sát việc tuân thủ quy định Ngoài ra, nhà thầu còn phải tuân thủ các yêu cầu từ chủ đầu tư, cơ quan quản lý và cộng đồng xung quanh Hệ thống văn bản quy định về an toàn lao động và bảo hiểm cung cấp căn cứ pháp lý cho nhà thầu Vi phạm quy định về an toàn lao động sẽ bị xử lý nghiêm túc.
Bài viết giới thiệu các công trình điển hình tại khu vực Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, cho thấy đây là những dự án trọng điểm Trong quá trình thi công, nhiều rủi ro đã phát sinh, gây thiệt hại cho cả chủ đầu tư và nhà thầu.
Dựa trên số liệu khảo sát, tác giả đã đề xuất quy trình xác định các yếu tố rủi ro trong thi công xây dựng tại khu vực nghiên cứu Qua phân tích dữ liệu, tác giả đánh giá rằng các yếu tố rủi ro có xác suất cao chủ yếu xuất phát từ nhà thầu, cho thấy vai trò quan trọng của họ trong quá trình thi công Hơn nữa, sự phối hợp hiệu quả giữa nhà đầu tư, nhà thầu chính, nhà thầu phụ và đơn vị tư vấn là cần thiết để đảm bảo tiến độ và chất lượng công trình Từ những nhận định này, tác giả đã đưa ra một số biện pháp nhằm giảm thiểu các yếu tố rủi ro trong quá trình thi công.
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Luận văn đánh giá ảnh hưởng của rủi ro kỹ thuật đến thi công xây dựng tại Khu kinh tế cửa khẩu Nam Giang, tỉnh Quảng Nam Mặc dù định lượng rủi ro là một thách thức phức tạp, tác giả đã nỗ lực phân tích và đánh giá định lượng Thông qua khảo sát số liệu, luận văn làm nổi bật tầm quan trọng và mối liên hệ giữa các yếu tố rủi ro Ngoài ra, luận văn cũng đề xuất một số giải pháp nhằm giảm thiểu rủi ro trong quá trình thi công tại khu vực nghiên cứu.
Trong nghiên cứu luận văn, cần tăng cường sự quan tâm đến công tác đánh giá tác động và quản lý rủi ro công trình bằng cách xây dựng các định nghĩa rõ ràng về sự cố và rủi ro trong các văn bản pháp lý Cần có chính sách khuyến khích nghiên cứu rủi ro kỹ thuật, đặc biệt là phân tích nguyên nhân gây ra sự cố Việc tổ chức thường xuyên các hội thảo nghiên cứu và đánh giá sự cố sẽ giúp rút ra kinh nghiệm và phát triển hệ thống quản lý rủi ro hiệu quả Đồng thời, xây dựng và công bố danh mục rủi ro cho các dự án xây dựng sẽ nâng cao nhận thức và tạo cơ sở dữ liệu tham khảo Các chủ đầu tư, nhà thầu và đơn vị thi công cần quản lý rủi ro kỹ thuật trong từng giai đoạn dự án, có biện pháp ứng phó kịp thời để đảm bảo tiến độ và chất lượng, đồng thời giảm thiểu chi phí phát sinh Quan trọng hơn, việc chủ động nhận diện và quản trị rủi ro ngay từ giai đoạn lập dự án đầu tư là rất cần thiết.