Khái niệm
Khái niệm rủi ro
Rủi ro hiện nay đang là mối quan tâm lớn trong nhiều lĩnh vực và ngành nghề Nó được định nghĩa là những thiệt hại, mất mát, nguy hiểm, và các yếu tố liên quan đến sự không chắc chắn có thể xảy ra Trong đầu tư, rủi ro bao gồm những yếu tố ngẫu nhiên có thể đo lường bằng xác suất, dẫn đến các mất mát và thiệt hại không mong muốn.
Rủi ro trong quản lý dự án có thể được đo lường và dựa trên tần suất xuất hiện của các hiện tượng trong quá khứ, chúng ta có thể dự đoán khả năng tái diễn trong tương lai Một hiện tượng được coi là rủi ro khi xác suất xuất hiện của nó có thể được xác định rõ ràng.
Cần phân biệt rõ hai khái niệm rủi ro và bất trắc Bất trắc thể hiện tình huống mà xác suất xảy ra của sự kiện không thể xác định, do đó chứa đựng nhiều yếu tố chưa biết hơn so với rủi ro Rủi ro có thể được đo lường và đánh giá thông qua nhiều số liệu thống kê, trong khi bất trắc không có dữ liệu để phân tích Sự phân biệt này có thể được minh họa qua bảng so sánh giữa hai khái niệm.
Bảng 1.1 So sánh rủi ro và bất trắc Rủi ro
- Đánh giá được về thống kê
Rủi ro chủ yếu liên quan đến những quyết định của con người, với hậu quả khó lường Những quyết định này thường hướng tới tương lai, vì vậy thời gian trở thành yếu tố quan trọng trong việc quản lý rủi ro Rủi ro có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, bao gồm thời gian, chi phí, chất lượng và các hoạt động xây dựng khác.
Rủi ro là yếu tố không thể thiếu trong hầu hết các hoạt động của con người, gây ra sự bất định và khó khăn trong việc dự đoán kết quả Nguy cơ rủi ro có thể phát sinh bất cứ lúc nào, thường mang lại hậu quả nghiêm trọng và tổn thất cho những người phải chịu đựng Hầu hết các rủi ro xảy ra nằm ngoài ý muốn của con người, làm tăng thêm mức độ khó khăn trong việc quản lý và ứng phó.
Rủi ro được định nghĩa là sự tổng hợp của các sự kiện ngẫu nhiên tác động đến sự vật, hiện tượng, dẫn đến sự thay đổi kết quả theo chiều hướng bất lợi Những tác động này có thể được đo lường bằng xác suất.
Rủi ro có hai khía cạnh, bao gồm tiêu cực và tích cực, và có thể được đánh giá thông qua xác suất xảy ra rủi ro kết hợp với mức độ thiệt hại hoặc lợi ích mà rủi ro đó mang lại.
Rủi ro hiện nay được hiểu bao gồm cả hiểm họa và cơ hội Khi rủi ro được coi là hiểm họa, nó gây trở ngại cho việc đạt được mục tiêu Ngược lại, nếu rủi ro xuất hiện như một cơ hội, nó lại tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện mục tiêu Rủi ro dự án bao gồm các yếu tố ngẫu nhiên và tình huống không thuận lợi liên quan đến sự bất định, có thể được đo lường bằng xác suất không đạt được mục tiêu đã định, dẫn đến tổn thất và thiệt hại.
Rủi ro có thể gây ra tác động tiêu cực đến các dự án, nhưng việc xem xét và khai thác các cơ hội từ những rủi ro này là cần thiết để giúp dự án đạt mục tiêu nhanh chóng và tiết kiệm chi phí Đối với các rủi ro gây ảnh hưởng xấu, ưu tiên hoạt động phòng ngừa hơn là khắc phục sẽ mang lại hiệu quả tốt hơn cho dự án.
Nghiên cứu rủi ro một cách tích cực giúp tìm ra các biện pháp phòng ngừa hiệu quả, giảm thiểu rủi ro tiêu cực và khai thác cơ hội để đạt được kết quả tích cực trong tương lai Quản lý rủi ro hiện nay là một nhu cầu thiết yếu, đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng, nơi mà các vấn đề rủi ro thường rất phức tạp và đa dạng.
Nguồn gốc và hậu quả của rủi ro
1.1.2.1 Nguồn gốc của rủi ro
- Công nghệ mới và xa lạ.
Dự án có quy mô lớn vượt quá khả năng của người thực hiện, đồng thời họ cũng thiếu kinh nghiệm trong các dự án tương tự và không có đủ chuyên môn cần thiết để tiến hành dự án một cách hiệu quả.
- Sự im lặng của nhân viên trước những vấn đề rủi ro mà họ nhận thấy, hoặc nhận nhiệm vụ bất chấp rủi ro (vì lý do gì đó).
- Lãnh đạo không muốn nghe sự thật của rủi ro.
- Sự thay đổi của môi trường tự nhiên.
1.1.2.2 Hậu quả của rủi ro
- Chậm kế hoạch tiến độ.
- Có thể không đạt được kết quả cuối cùng.
Phân loại rủi ro
Rủi ro thuần túy và rủi ro suy tính
Rủi ro thuần túy là loại rủi ro mà nếu nó xảy ra sẽ dẫn đến kết quả tổn thất về kinh tế Đặc điểm của rủi ro này:
- Rủi ro thuần túy nếu xảy ra thường đưa đến kết quả mất mát hoặc tổn thất.
Ví dụ rủi ro hỏa hoạn sẽ làm mất mát một số tài sản nhưng nếu không bị hỏa hoạn sẽ không bị thiệt hại.
- Rủi ro thuần túy là loại rủi ro liên quan đến việc phá hủy tài sản (nếu hỏa hoạn thì tòa nhà bị phá hủy).
- Biện pháp đối phó với rủi ro này là bảo hiểm.
Rủi ro suy tính là loại rủi ro xuất phát từ những nguyên nhân khó dự đoán và có phạm vi ảnh hưởng rộng lớn Loại rủi ro này thường xảy ra trong thực tế, chẳng hạn như sự biến động giá cả, mức thuế không ổn định và tình hình chính trị bất ổn Sự tăng giá có thể mang lại lợi ích cho những người sở hữu hàng tồn kho, trong khi sự giảm giá có thể khiến họ gặp thiệt hại lớn.
Rủi ro có thể tính được và không tính được
Rủi ro có thể tính được là loại rủi ro mà tần số xuất hiện của nó có thể tiên đoán được ở một mức độ tin cậy nhất định.
Rủi ro không thể tính được là rủi ro mà tần suất của nó quá bất thường và rất khó dự đoán được.
Rủi ro không bao giờ chỉ nằm ở một hướng duy nhất, mà thường nằm giữa hai cực ranh giới Khái niệm này phản ánh rằng có nhiều mức độ chính xác và độ tin cậy khác nhau khi thực hiện các dự đoán liên quan đến rủi ro.
Rủi ro có thể bảo hiểm và rủi ro không thể bảo hiểm
Rủi ro không thể bảo hiểm bao gồm rủi ro cờ bạc và suy tính.
Cờ bạc tạo ra rủi ro mới, trong khi bảo hiểm giúp giảm thiểu rủi ro Cá cược là hình thức rủi ro có tính toán, liên quan đến khả năng thắng hoặc thua, và thường dẫn đến tình huống một bên thắng, một bên thua Ngược lại, các loại rủi ro theo suy tính khác có thể dẫn đến kết quả mà tất cả đều thắng hoặc đều thua.
Rủi ro có thể bảo hiểm là những rủi ro có khả năng gây ra thiệt hại nếu xảy ra Đặc điểm của những rủi ro này bao gồm khả năng xác định, tính ngẫu nhiên và khả năng ước lượng thiệt hại, giúp các công ty bảo hiểm đưa ra các giải pháp bảo vệ tài chính hiệu quả cho khách hàng.
Khả năng thiệt hại của một tập hợp các đơn vị tương tự nhau có thể được tính toán một cách chính xác để xác định mức phí Thiệt hại này mang tính ngẫu nhiên và cần được đánh giá cẩn thận để đảm bảo tính chính xác trong các dự báo tài chính.
Thiệt hại không được phép tự tạo ra, bởi nếu điều này xảy ra, phí bảo hiểm của các thành viên sẽ tăng cao, đồng thời có thể khuyến khích các hành động tiêu cực như trộm cắp và tội phạm để nhận được bồi thường từ bảo hiểm.
Thiệt hại không phải do hao mòn vật chất tự nhiên như mòn, sờn hay hỏng trong quá trình sử dụng, mà là sự giảm giá trị kinh tế có hệ thống Những thiệt hại này không phải là ngẫu nhiên, mà phản ánh sự suy giảm giá trị tài sản.
- Thiệt hại phải được định dạng, có thể đo lường và đủ để tạo ra những khó khăn kinh tế.
Thiệt hại được bảo hiểm cần phải xác định rõ nguyên nhân, chẳng hạn như bảo hiểm ngôi nhà cho trường hợp cháy nhưng không bao gồm thiệt hại do mối xông Cần phân biệt giữa các cam kết của tổ chức dịch vụ chống mối và tổ chức bảo hiểm Hoạt động kinh doanh của các dịch vụ chống mối cho nhà cửa và tài sản khác không được coi là bảo hiểm.
Để đánh giá thiệt hại một cách hiệu quả, cần phải có khả năng đo lường mức độ tổn thương Chẳng hạn, khi một con mèo trong gia đình qua đời, sự buồn bã mà mọi người cảm nhận là rất sâu sắc nhưng lại khó có thể định lượng được.
Thiệt hại cần phải đủ lớn để gây ra khó khăn kinh tế, vì vậy không nên bảo hiểm cho những thiệt hại nhỏ, thường xuyên, mà nên tập trung vào những thiệt hại lớn và không chắc chắn.
- Xác suất thiệt hại thảm họa thấp.
Thiệt hại thảm họa đề cập đến những thiệt hại lớn vượt quá khả năng chi trả của nhóm bảo hiểm, với ví dụ điển hình là thiệt hại 1000 tỷ đồng có thể được xem là thảm họa trong một số trường hợp nhưng không phải trong những trường hợp khác Các sự kiện như động đất, núi lửa và lũ lụt thường được coi là thảm họa cho hệ thống bảo hiểm tư nhân Đặc điểm của thiệt hại thảm họa là chúng xảy ra trong một phạm vi địa lý nhất định và khó có thể dự đoán chính xác Do đó, thiệt hại thảm họa thường không nằm trong phạm vi bảo hiểm của các công ty bảo hiểm tư nhân.
Trong hệ thống bảo hiểm, các thành viên cần có động lực để ngăn chặn thiệt hại và cảm thấy tiếc nuối khi thiệt hại xảy ra Sự thành công của một hệ thống bảo hiểm phụ thuộc vào việc các thành viên không thờ ơ trước những rủi ro và thiệt hại.
Rủi ro nội sinh và rủi ro ngoại sinh
Rủi ro nội sinh là những rủi ro phát sinh từ các yếu tố bên trong của dự án, bao gồm quy mô, độ phức tạp và tính mới lạ của dự án Ngoài ra, tốc độ thiết kế và xây dựng cùng với hệ thống tổ chức quản lý dự án cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra những rủi ro này.
Rủi ro ngoại sinh là những rủi ro phát sinh từ các yếu tố bên ngoài, bao gồm lạm phát, biến động thị trường, sự sẵn có của lao động và nguyên liệu, cũng như độ bất định chính trị và tác động của thời tiết.
Trong quá trình thực hiện dự án, chúng ta thường gặp phải những yếu tố rủi ro không thể lường trước Quản lý rủi ro là một phương pháp hệ thống nhằm tối ưu hóa việc xử lý các yếu tố bất lợi này Công tác quản lý rủi ro bao gồm việc nhận diện và phân loại các rủi ro, đánh giá và tính toán mức độ rủi ro, xây dựng các đối sách ứng phó và kiểm soát rủi ro hiệu quả.
Ý nghĩa và vai trò của quản lý rủi ro
Hiểu rõ các yếu tố có thể gây bất lợi cho dự án và doanh nghiệp là rất quan trọng đối với tầm nhìn của người kinh doanh Nhận diện những rủi ro tiềm ẩn sẽ giúp bạn tránh được thiệt hại không cần thiết và có thêm thời gian để lên kế hoạch phòng ngừa trước khi rủi ro xảy ra.
Xác định rủi ro và xây dựng phương pháp quản lý cùng chiến lược đối phó là rất quan trọng để tăng cường cơ hội thành công và giảm thiểu nguy cơ cho các mục tiêu dự án.
Quá trình quản lý rủi ro
Quản lý rủi ro dự án thường được thực hiện qua bốn bước chính: nhận dạng rủi ro, phân tích rủi ro, lập kế hoạch đối phó rủi ro và kiểm soát rủi ro.
Nhận dạng rủi ro là quá trình xác định các rủi ro có thể ảnh hưởng đến dự án và ghi chép các đặc điểm của chúng Kết quả của quá trình này là tài liệu Danh mục rủi ro, trong đó mô tả các rủi ro đã được nhận diện, các hoạt động đối phó rủi ro có thể áp dụng và các thông tin cần thiết khác.
Nhận diện rủi ro là một quá trình liên tục, không chỉ diễn ra một lần mà cần được thực hiện thường xuyên trong suốt vòng đời của dự án Các căn cứ chính để xác định rủi ro bao gồm việc phân tích môi trường, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và theo dõi các biến động trong quá trình thực hiện dự án.
Bản chất của công trình hoặc dự án quyết định rằng sản phẩm công nghệ chuẩn hóa ít gặp rủi ro, trong khi các sản phẩm cần cải tiến và đổi mới thường đối mặt với nhiều thách thức hơn Những rủi ro này thường được đánh giá thông qua các thông tin liên quan đến tiến độ và chi phí, giúp quản lý hiệu quả hơn.
+ Phân tích chu kỳ dự án.
+ Căn cứ vào sơ đồ phân tách công việc, lịch trình thực hiện dự án.
+ Phân tích chi phí đầu tư, nguồn vốn đầu tư.
+ Căn cứ vào thiết bị, nguyên liệu cho dự án.
+ Thông tin lịch sử các dự án tương tự về tình hình bán hàng, nhóm quản lý dự án.
Phân tích định tính rủi ro là quá trình ưu tiên các rủi ro dựa trên khả năng xảy ra và ảnh hưởng của chúng, được gọi là mức độ rủi ro Quá trình này nhằm hỗ trợ cho phân tích định lượng rủi ro và các hoạt động tiếp theo Để xác định mức độ rủi ro, người ta sẽ đo lường xác suất xuất hiện và tác động của rủi ro, sau đó tính giá trị kết hợp bằng cách nhân hai yếu tố này Các rủi ro sẽ được sắp xếp theo thứ tự giảm dần của mức độ rủi ro, với những rủi ro có mức độ ưu tiên cao hơn đứng trước Phương pháp phân tích định tính và định lượng được sử dụng để đánh giá mức độ rủi ro.
Phân tích định lượng rủi ro là quá trình đánh giá dữ liệu số về hậu quả của các rủi ro đã được nhận dạng và ưu tiên qua phân tích định tính Phân tích định tính mô tả tác động của từng loại rủi ro và phân loại chúng thành các mức độ: cao, trung bình và thấp, nhằm đánh giá tổng thể ảnh hưởng của rủi ro đến các bộ phận và toàn bộ dự án Đối với những dự án đơn giản, phương pháp định tính có thể đủ để xác định rủi ro Mặc dù phân tích định lượng thường theo sau phân tích định tính, không phải tất cả các dự án đều cần phân tích định lượng do tính phức tạp và yêu cầu về thời gian và chi phí.
Lập kế hoạch đối phó rủi ro là quá trình xây dựng các phương án hành động nhằm nâng cao cơ hội và giảm thiểu nguy cơ cho dự án Quá trình này yêu cầu người quản lý rủi ro lựa chọn các chiến lược đối phó cơ bản và đề xuất hành động cụ thể Các hoạt động đối phó rủi ro cần phù hợp với mức độ rủi ro, hiệu quả về kinh tế, đồng thời thực tế và thách thức trong bối cảnh dự án Tất cả các bên liên quan phải đồng thuận và có một người chịu trách nhiệm cụ thể cho các phương án hành động.
Kiểm soát rủi ro là quy trình thực hiện kế hoạch ứng phó, theo dõi các rủi ro đã được nhận diện và phát hiện rủi ro mới Quá trình này không chỉ bao gồm việc kiểm soát các rủi ro đã lập kế hoạch mà còn cần giám sát sự thay đổi và sự xuất hiện của rủi ro mới, cũng như các rủi ro đã hết hạn Mục tiêu của kiểm soát rủi ro là đánh giá tính hợp lệ của các giả thuyết dự án, đảm bảo tuân thủ các chính sách quản lý rủi ro, và cập nhật các khoản dự phòng chi phí và tiến độ phù hợp với kết quả đánh giá rủi ro.
Các phương pháp quản lý rủi ro
Né tránh rủi ro
Né tránh rủi ro là phương pháp loại bỏ khả năng thiệt hại bằng cách không chấp nhận các dự án có độ rủi ro quá cao Biện pháp này được áp dụng khi khả năng thiệt hại lớn và có thể thực hiện ngay từ giai đoạn đầu của chu kỳ dự án Ví dụ, nhiều nhà đầu tư nước ngoài thường không đầu tư vào các quốc gia có bất ổn chính trị do độ rủi ro cao Tuy nhiên, một số loại rủi ro như phá sản hay kiện tụng trách nhiệm là không thể né tránh, trong trường hợp này, chỉ có thể giảm thiểu thiệt hại mà không thể loại bỏ hoàn toàn khả năng thiệt hại.
Chấp nhận rủi ro
Chấp nhận rủi ro là hành động mà chủ đầu tư hoặc cán bộ dự án hiểu rõ về các rủi ro và hậu quả của chúng nhưng vẫn sẵn sàng chấp nhận những thiệt hại có thể xảy ra Hình thức này thường được áp dụng khi mức độ thiệt hại thấp và khả năng xảy ra không lớn Bên cạnh đó, cũng có những rủi ro không thể tránh khỏi mà đơn vị buộc phải chấp nhận, chẳng hạn như thiên tai bất ngờ gây thiệt hại cho công trình đang xây dựng.
Tự bảo hiểm rủi ro
Tự bảo hiểm là phương pháp quản lý rủi ro mà các đơn vị chấp nhận rủi ro và tự nguyện hợp thành nhóm với những đơn vị có rủi ro tương tự, giúp dự đoán chính xác mức độ thiệt hại Điều này cho phép chuẩn bị quỹ để bù đắp khi rủi ro xảy ra Giải pháp tự bảo hiểm có những đặc điểm nổi bật.
- Là hình thức chấp nhận rủi ro.
- Thường là sự kết hợp giữa các đơn vị đầu tư trong cùng công ty bố mẹ (ví dụ một tổng công ty) hoặc một ngành.
- Có hoạt động dự đoán mức thiệt hại (giống hoạt động bảo hiểm).
- Hệ thống tự bảo hiểm cũng đáp ứng mọi chi tiêu của hệ thống bảo hiểm.
Tự bảo hiểm mang lại nhiều lợi ích như nâng cao khả năng ngăn ngừa thiệt hại, thủ tục chi trả bảo hiểm nhanh chóng và tăng cường khả năng sinh lợi thông qua việc quay vòng vốn Tuy nhiên, phương pháp này cũng có nhược điểm, bao gồm chi phí vận hành chương trình tự bảo hiểm, cần mua sắm và cung cấp các dịch vụ nội bộ nhằm ngăn ngừa thiệt hại, và khi xảy ra rủi ro, phải thuê nhân viên để quản lý chương trình Hơn nữa, tự bảo hiểm còn tiềm ẩn rủi ro cờ bạc, khi đơn vị chấp nhận rủi ro với hy vọng thiệt hại sẽ không xảy ra trong những năm tới.
Ngăn ngừa thiệt hại
Ngăn ngừa thiệt hại là hoạt động quan trọng nhằm giảm thiểu tần suất thiệt hại khi xảy ra Để thực hiện điều này, cần xác định rõ nguồn gốc của thiệt hại, bao gồm hai nhóm nhân tố chính: nhân tố môi trường đầu tư và nhân tố nội tại của dự án Một số biện pháp hiệu quả để ngăn ngừa thiệt hại bao gồm phát triển hệ thống an toàn, đào tạo lại lao động và thuê người bảo vệ.
Chương trình giảm bớt thiệt hại là quá trình mà chủ đầu tư và cán bộ quản lý dự án thực hiện các biện pháp đo lường, phân tích và đánh giá rủi ro một cách liên tục Mục tiêu là xây dựng các kế hoạch ứng phó nhằm giảm thiểu thiệt hại khi sự cố xảy ra Tuy nhiên, nếu mức độ thiệt hại có thể nghiêm trọng và không thể chuyển dịch, việc áp dụng các biện pháp này sẽ không còn phù hợp.
Chuyển dịch rủi ro là biện pháp mà một bên kết nối với nhiều bên khác để cùng chia sẻ rủi ro, tương tự như bảo hiểm, nơi sự bất định về thiệt hại được chuyển từ cá nhân sang nhóm Tuy nhiên, bảo hiểm không chỉ đơn thuần là chuyển dịch rủi ro mà còn giảm thiểu rủi ro thông qua việc dự đoán thiệt hại bằng luật số lớn trước khi xảy ra Một ví dụ điển hình cho hoạt động chuyển dịch rủi ro là việc thuê tài sản, thiết bị, trong đó người đi thuê chuyển rủi ro về hao mòn tài sản cho người cho thuê.
Quá trình quản lý rủi ro cần được đánh giá thường xuyên do sự thay đổi liên tục của môi trường kinh doanh và đầu tư Mỗi thay đổi có thể tạo ra những khả năng thiệt hại mới, do đó cần xác định lại mức độ thiệt hại, số lượng và nguyên nhân Việc chuẩn bị các chương trình quản lý rủi ro phù hợp là rất quan trọng Mặc dù có nhiều chương trình quản lý rủi ro, nguyên tắc chung là nếu lợi ích của một chương trình không vượt quá chi phí của nó, thì nên thay thế bằng một chương trình khác hợp lý hơn.
Quá trình quản lý rủi ro trong giai đoạn thi công xây dựng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo thành công của dự án Nó không chỉ giúp xác định và đánh giá các yếu tố có thể gây ra rủi ro mà còn nhấn mạnh ý nghĩa của việc quản lý rủi ro để giảm thiểu tác động tiêu cực Hiểu rõ khái niệm và vai trò của quản lý rủi ro là cần thiết để bảo vệ dự án khỏi những bất trắc không mong muốn.
Hiểu rõ các rủi ro tiềm ẩn giúp chúng ta phòng ngừa thiệt hại và có thời gian lập kế hoạch ứng phó Việc xác định rủi ro, cùng với việc làm rõ phương pháp quản lý và chiến lược ứng phó, là rất quan trọng để tăng cường cơ hội thành công và giảm thiểu nguy cơ cho các mục tiêu của dự án.
THỰC TRẠNG VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TRONG THI CÔNG XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH
Tổng quan về quản lý rủi ro trong thi công xây dựng công trình
Trong mỗi dự án xây dựng, từ giai đoạn lên ý tưởng đến khi hoàn thành, luôn tồn tại những rủi ro Quản lý rủi ro trong quá trình thi công không chỉ giúp giảm thiểu sự cố mà còn mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt.
Thi công là quá trình tổ chức nhân lực và vật lực để xây dựng công trình, dựa trên nhiệm vụ của dự án khả thi, bản vẽ thiết kế và các điều khoản trong hợp đồng thi công Nó biến những nội dung chủ quan trong báo cáo khả thi và hồ sơ thiết kế thành công trình thực tế, phù hợp với các điều kiện và mục tiêu đã đề ra.
Giai đoạn thi công trong đầu tư xây dựng đóng vai trò quan trọng và ảnh hưởng lớn đến toàn bộ dự án, thường chiếm từ 85% đến 95,5% tổng mức đầu tư Do đó, việc đảm bảo tiến độ, kiểm soát chi phí và chất lượng là rất cần thiết Các nhà thầu cần có năng lực quản lý tốt để quản lý số lượng lớn công nhân, vật tư, máy móc và trang thiết bị trên công trường.
Mặt khác, do thời gian thi công thường kéo dài nên trong giai đoạn này phải chịu sự tác động lớn của các yếu tố tự nhiên, xã hội.
Giai đoạn thi công là giai đoạn có nhiều rủi ro nhất trong quá trình thực hiện dự án, điều này xuất phát từ những đặc điểm riêng biệt của nó.
2.1.1 Khái niệm về quản lý rủi ro trong thi công xây dựng công trình
Rủi ro đối với doanh nghiệp là bất kỳ sự không chắc chắn nào có thể ảnh hưởng đến khả năng đạt được mục tiêu trong quá trình thi công xây dựng Doanh nghiệp có khả năng nhận diện và quản lý các rủi ro tiềm ẩn Quản lý rủi ro là một quá trình đánh giá toàn diện các hoạt động của doanh nghiệp nhằm nhận biết những nguy cơ có thể gây tác động xấu, từ đó đưa ra các giải pháp ứng phó và phòng ngừa phù hợp với từng nguy cơ.
Nhiều nhà khoa học nổi bật như Martin Barnes, D.F Cooper, D.H MacDonald, C.B Chapman, H Ren và He Zhi đã có những đóng góp quan trọng trong nghiên cứu về rủi ro và quản lý rủi ro (QLRR) Theo quan điểm nghiên cứu, QLRR không chỉ được xem xét khi rủi ro xảy ra mà còn được đánh giá từ góc độ dự báo và khả năng đề phòng.
Nghiên cứu về quản lý rủi ro (QLRR) của Chapman và cộng sự chỉ ra rằng rủi ro là những yếu tố gây sai lệch so với kế hoạch dự án Cuốn sách trình bày chín giai đoạn trong quy trình QLRR, bao gồm: định nghĩa, mục tiêu, nhận định, cấu trúc, sở hữu, ước tính, đánh giá, khai thác và quản lý Roger Flanagan cũng nhấn mạnh rằng ngành xây dựng có nhiều rủi ro và bất định hơn các lĩnh vực khác, với rủi ro được phân tích từ nhiều góc độ, bao gồm cả yếu tố tiêu cực và tích cực.
4 bước: xác định, phân loại, phân tích, phản ứng với rủi ro.
Quản lý rủi ro là yếu tố then chốt cho sự thành công của dự án, bao gồm các bước lập kế hoạch, xác định, phân tích và phản hồi Việc ứng phó với rủi ro dựa trên thông tin thu thập trong giai đoạn phân tích giúp cải thiện khả năng hoàn thành dự án đúng hạn, trong ngân sách và đạt hiệu suất tốt.
Tác giả Đỗ Thị Mỹ Dung đã nghiên cứu quản lý rủi ro trong lĩnh vực xây dựng, nhấn mạnh sự cần thiết của việc áp dụng quản lý rủi ro trong quá trình thực hiện dự án Đồng thời, Lê Anh Dũng đã làm rõ các lý thuyết liên quan đến rủi ro và quản lý rủi ro trong đầu tư xây dựng Nghiên cứu cũng phân tích mối liên hệ giữa các biến để đánh giá các rủi ro sau khi đã được nhận dạng trong quá trình thi công cọc Barret tại TP.HCM.
Trong luận án tiến sĩ của mình, Trịnh Thùy Anh đã phân tích lý thuyết về quản lý rủi ro (QLRR) từ nhiều góc độ khác nhau như chủ đầu tư, tư vấn, nhà thầu và cộng đồng, nhằm xác định các rủi ro mà từng chủ thể phải đối mặt cũng như những rủi ro mà họ có thể gây ra Tác giả đã đề xuất ba giải pháp cho QLRR, tập trung vào vai trò của nhà nước, bao gồm nhóm giảm nhẹ rủi ro, QLRR dự án theo chu trình, và xây dựng hệ thống QLRR hiệu quả.
Quản lý rủi ro là một quy trình chính thức và liên tục nhằm xác định, kiểm soát và báo cáo các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu kinh doanh Ngày nay, quản lý rủi ro ngày càng được chú trọng trong nhiều lĩnh vực và ngành nghề, trở thành nhu cầu thiết yếu Đối với một dự án, quản lý rủi ro bao gồm 6 loại chính, giúp doanh nghiệp ứng phó hiệu quả với các thách thức tiềm ẩn.
Quản lý rủi ro về Tài chính
Quản lý rủi ro về Kỹ thuật thi công
Quản lý rủi ro về Môi trường
Quản lý rủi ro về Thể chế
Quản lý rủi ro về Kinh tế
Quản lý rủi ro với Người có liên quan quyền lợi, Xã hội.
Trong một dự án cầu đường nói chung thì quản lý rủi ro trong thi công xây dựng rất quan trọng nó đem lại hiệu quả rõ rệt nhất.
Quản lý rủi ro trong thi công là quá trình nhận diện và đánh giá mức độ rủi ro, từ đó lựa chọn và thực hiện các biện pháp nhằm giảm thiểu rủi ro trong suốt vòng đời của dự án.
Quản lý rủi ro là quá trình nâng cao nhận thức về tác động tích cực và tiêu cực của rủi ro Trong lĩnh vực an toàn, rủi ro thường được xem xét với kết quả tiêu cực, do đó, quản lý rủi ro an toàn tập trung vào việc ngăn ngừa và giảm thiểu hậu quả.
2.1.2 Các nguyên nhân cơ bản gây ra rủi ro và sự cố
Trong quá trình thi công, nhiều rủi ro đã để lại những bài học quý giá Việc phân tích rủi ro giúp chúng ta rút ra kinh nghiệm và áp dụng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả, nhằm ngăn chặn các sự cố nghiêm trọng xảy ra Các nguyên nhân chính gây ra rủi ro trong thi công cần được nhận diện rõ ràng để có thể quản lý và giảm thiểu chúng.
Các nguyên nhân chủ quan gây ra rủi ro và sự cố
2.1.2.1 Các rủi ro liên quan đến chủ đầu tư công trình
Khó khăn về kinh phí của chủ đầu tư là một rủi ro lớn trong việc huy động vốn cho dự án Khi chủ đầu tư không thanh toán đúng hạn cho các nhà thầu theo hợp đồng, hoặc gặp trở ngại trong việc huy động vốn và ngân hàng giải ngân chậm, điều này có thể dẫn đến những ảnh hưởng nghiêm trọng cho công trình Rủi ro này có thể gây ra sự ngừng trệ hoặc gián đoạn dự án cho đến khi chủ đầu tư giải quyết được các vấn đề tài chính.
- Chậm thanh toán các hạng mục đã hoàn thành:
Các bước quản lý rủi ro và đảm bảo an toàn trong thi công xây dựng
Xác định rủi ro là quá trình quan trọng trong quản lý dự án, giúp nhận diện và đánh giá các rủi ro có thể ảnh hưởng đến dự án Quá trình này bao gồm việc ghi nhận bằng văn bản các đặc tính của từng rủi ro, từ đó tạo cơ sở cho việc lập kế hoạch ứng phó hiệu quả.
1 Xác định các rủi ro
2 Dự toán chi phí công việc
3 Dự toán thời gian công việc
4 Giới hạn các phạm vi công việc
6 Kế hoạch quản lý chi phí
7 Kế hoạch quản lý tiến độ
8 Kế hoạch quản lý chất lượng
9 Các tài liệu dự án
10 Các nhân tố môi trường xung quanh doanh nghiệp, dự án
11 Các quá trình tổ chức Đầu ra
1 Ghi nhận các rủi ro
2.2.2 Lập kế hoạch quản lý rủi ro:
Lập kế hoạch quản lý rủi ro là quá trình xác định và thực hiện các hoạt động cần thiết để quản lý rủi ro cho dự án Việc này giúp đảm bảo rằng các rủi ro được nhận diện, đánh giá và kiểm soát hiệu quả, từ đó nâng cao khả năng thành công của dự án.
1 Thông báo phạm vi dự án
2 Kế hoạch quản lý chi phí
3 Kế hoạch quản lý tiến độ
4 Kế hoạch quản lý thông tin
5 Các nhân tố môi trường xung quanh doanh nghiệp, dự án
6 Các quá trình tổ chức Đầu ra
1 Kế hoạch quản lý rủi ro
2.2.3 Tiến hành phân tích rủi ro định tính:
Phân tích rủi ro định tính là quá trình xác định và ưu tiên các rủi ro trong dự án thông qua việc đánh giá khả năng xảy ra và tác động của chúng Quá trình này giúp đưa ra các hành động cụ thể nhằm giảm thiểu rủi ro, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý dự án.
1 Ghi nhận các rủi ro
2 Kế hoạch quản lý rủi ro
3 Thông báo về phạm vi dự án
4 Các quá trình tổ chức
2.2.4 Tiến hành phân tích rủi ro định lượng:
1 Cập nhật về ghi nhận các rủi ro
Phân tích rủi ro định lượng là quá trình sử dụng các phương pháp toán học và xác suất để đánh giá tác động của những rủi ro đã được xác định đối với các mục tiêu tổng thể của dự án.
1 Ghi nhận các rủi ro
2 Kế hoạch quản lý rủi ro
3 Kế hoạch quản lý chi phí
4 Kế hoạch quản lý tiến độ
5 Các quá trình tổ chức
1 Cập nhật về ghi nhận các rủi ro
2.2.5 Lập kế hoạch ứng phó với rủi ro:
Lập kế hoạch hành động là bước quan trọng để đạt được mục tiêu dự án, trong khi ứng phó với rủi ro bao gồm việc phát triển giải pháp nhằm tối ưu hóa cơ hội và giảm thiểu các mối đe dọa tiêu cực.
2.3.1 Các rủi ro trong giai đoạn thi công
Giai đoạn thi công xây dựng là thời điểm quan trọng trong triển khai dự án, nơi đối mặt với nhiều rủi ro và chi phí lớn Do đó, các nhà quản lý dự án cần áp dụng phương pháp quản lý hiệu quả và có kinh nghiệm để giảm thiểu rủi ro Mục tiêu cuối cùng là đảm bảo dự án diễn ra suôn sẻ và hoàn thành đúng thời hạn.
Trong giai đoạn thi công thường xuất hiện một số các rủi ro như sau:
- Rủi ro do các yếu tố xuất hiện ngẫu nhiên như môi trường, khí hậu.
Ngành xây dựng chịu ảnh hưởng lớn từ các yếu tố môi trường bên ngoài, đặc biệt là thời tiết và khí hậu Những biến đổi này có thể tác động đến thời gian hoàn thành dự án, chất lượng công trình và chi phí thực hiện.
Sản xuất xây dựng tại Việt Nam thường gặp khó khăn do điều kiện thời tiết nóng ẩm và mưa nhiều, dẫn đến rủi ro từ thiên nhiên Điều này có thể làm kéo dài thời gian thực hiện các dự án và thậm chí gây ra tình trạng ngừng trệ trong quá trình thi công.
- Rủi ro do những biến động bất ngờ của thị trường
Ngành xây dựng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách đầu tư và có mối liên hệ chặt chẽ với nhiều dịch vụ khác Các biến động trên thị trường như giá nguyên vật liệu, thị trường lao động và thị trường vốn ảnh hưởng lớn đến hoạt động của doanh nghiệp xây dựng Những biến động này có thể tác động đến chi phí, chất lượng và tiến độ thi công của các công trình.
- Rủi ro do các nguyên nhân kỹ thuật
Đầu tư vào máy móc thiết bị cho dự án tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là khả năng thu hồi vốn đầu tư thấp Việc mua sắm và sử dụng các thiết bị này có thể gặp khó khăn, ảnh hưởng đến hiệu quả của dự án.
+ Rủi ro do hao mòn vô hình: do sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật gây ra
Đầu tư vào thiết bị không đồng bộ có thể gây ra rủi ro lớn, làm chậm tiến độ đưa máy móc vào sử dụng, dẫn đến ứ đọng vốn đầu tư và ảnh hưởng tiêu cực đến toàn bộ dự án.
Thiếu thông tin và kinh nghiệm trong việc đầu tư mua sắm trang thiết bị có thể dẫn đến việc sử dụng công nghệ lạc hậu Điều này không chỉ gây ra rủi ro trong hiệu suất làm việc mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển bền vững của doanh nghiệp Sử dụng máy móc thiết bị cũ kỹ cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, từ việc giảm năng suất đến tăng chi phí bảo trì, do đó cần phải cân nhắc kỹ lưỡng trong quá trình đầu tư.
Sự không tương thích giữa trình độ người sử dụng và công nghệ mới là một vấn đề nghiêm trọng, khi mà máy móc hiện đại được đưa vào sử dụng nhưng công nhân chưa được đào tạo đầy đủ, không biết cách thao tác hoặc chưa thành thạo Hơn nữa, điều kiện bảo trì cũng chưa được đảm bảo, dẫn đến hiệu suất làm việc không cao.
Khả năng thực tế của máy móc và người sử dụng là yếu tố quan trọng cần xem xét Công suất hoạt động của thiết bị mới thường khó xác định chính xác ngay từ đầu, trong khi năng suất lao động của công nhân hay kỹ thuật viên điều khiển máy móc cũng chưa đạt yêu cầu trong giai đoạn đầu sử dụng.
+ Người công nhân thiếu kinh nghiệm khi sử dụng các thiết bị
+ Ý thức kỷ luật của người công nhân khi sử dụng thiết bị thấp
Điều kiện khí hậu tại Việt Nam có thể gây ra nhiều rủi ro cho máy móc và thiết bị, làm tăng nguy cơ hư hỏng nếu không tuân thủ đúng quy trình bảo quản.
Bảng 2.1 Danh mục các rủi ro trong thi công, kỹ thuật xây dựng
1 Dự toán thời gian hợp đồng không chính xác
2 Thời gian khung làm việc cho phép không đủ
3 Đào đất tạm và thiết kế hệ thống chống đỡ không phù hợp
4 Thiết kế cốp pha đà giáo không đúng
5 Những vật thể do con người chôn/ những chất thải độc hại không được xác định
6 Thi công hoặc những khu vực dàn dựng xây dựng bị giới hạn hoặc không đủ
XÁC ĐỊNH RỦI RO TRONG QUÁ TRÌNH THI CÔNG XÂY DỰNG CÁC CÔNG TRÌNH TẠI KHU KINH TẾ CỬA KHẨU NAM GIANG - QUẢNG NAM VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP
Các công trình xây dựng tại Khu kinh tế Cửa khẩu Nam Giang - Quảng Nam 28 1 Giới thiệu
3.1 Các công trình xây dựng tại Khu kinh tế Cửa khẩu Nam Giang - Quảng Nam
Tỉnh Quảng Nam và Sê Kông (Lào) có đường biên giới dài hơn 140km, với vị trí chiến lược trên quốc lộ 14D của Việt Nam và quốc lộ 16B của Lào, đóng vai trò quan trọng về quốc phòng, an ninh và kinh tế - xã hội giữa hai nước Từ tháng 5 năm 1999, Chính phủ Việt Nam và Lào đã mở cửa khẩu phụ, và đến tháng 2 năm 2006, cửa khẩu chính Nam Giang - Đắc Tà Ọoc được khai trương Khu kinh tế cửa khẩu Nam Giang, với tổng diện tích 31.060ha, bao gồm hai xã Chàl Val và La Dêê, dự kiến sẽ phát triển đến năm 2025 Khu vực này được chia thành ba tiểu khu: Tiểu khu I là khu vực cửa khẩu Nam Giang với khoảng 30ha, chủ yếu phục vụ kiểm soát và thương mại dịch vụ; Tiểu khu II tại xã Chàl Val với quy mô 630ha, tập trung vào đô thị, khu phi thuế quan, khu công nghiệp và trung tâm thương mại; Tiểu khu III ở xã La Dêê với 56ha, chức năng chính là trung tâm hành chính và khu nhà ở, thương mại dịch vụ.
Khu vực cửa khẩu Nam Giang - Đắc Tà Ọoc đã hoàn thành nhiều công trình quan trọng như cổng cửa khẩu, trạm kiểm soát, hệ thống cấp nước và các cơ sở hạ tầng khác Huyện Nam Giang hiện có 03 tuyến quốc lộ và nhiều đường giao thông nông thôn, đảm bảo 100% xã có đường ô tô đến trung tâm Hệ thống điện lưới quốc gia và thông tin liên lạc được đầu tư đồng bộ, phục vụ nhu cầu sinh hoạt và phát triển kinh tế Cơ sở vật chất trường học từ mầm non đến THPT được cải thiện, không còn lớp học tạm bợ Các thiết chế văn hóa và thể thao cũng được đầu tư xây dựng, đáp ứng nhu cầu cộng đồng Hạ tầng hành chính tại thị trấn Thạnh Mỹ đang được hình thành theo quy hoạch, đảm bảo đồng bộ và kết nối với các khu chức năng.
“Nguồn:http://www.namgiang.quangnam.gov.vn/Default.aspx?tabid9&G roup=7&NID93&tong-quan-tinh-hinh-kinh-te-xa-hoi-huyen-nam-giang”
Hình 3.1 Quy hoạch tổng thể phát triển Kinh tế - Xã hội huyện Nam Giang
Bản đồ quy hoạch tổng thể kinh tế - xã hội huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, được cập nhật đến năm 2025, với tầm nhìn đến năm 2030, cung cấp cái nhìn tổng quát về phát triển khu vực Thông tin chi tiết có thể được tìm thấy tại trang web namgiang.quangnam.gov.vn.
3.1.2 Sự cần thiết và ưu tiên của các công trình
Khu kinh tế cửa khẩu thu hút đầu tư mạnh mẽ từ cả nhà đầu tư trong nước và quốc tế, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm an ninh quốc phòng tại các tỉnh miền núi, biên giới Một số lợi thế nổi bật của các khu kinh tế cửa khẩu bao gồm việc thúc đẩy thương mại, tạo ra việc làm và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân địa phương.
Thứ nhất, góp phần thúc đẩy mở rộng thị trường xuất nhập khẩu hàng hóa.
Việc triển khai hiệu quả các chính sách ưu đãi là rất quan trọng để thu hút đầu tư từ doanh nghiệp hai bên, nâng cao sức cạnh tranh của hàng hóa và dịch vụ Điều này không chỉ thúc đẩy quá trình chuyển dịch từ nền kinh tế tự cung tự cấp sang nền kinh tế sản xuất hàng hóa, mà còn tạo ra sự phát triển tại các vùng, hình thành khu vực thị trường rộng lớn có khả năng thu hút và thâm nhập vào các khu vực thị trường khác.
Sự phát triển của thị trường nhờ vào các khu kinh tế cửa khẩu đã tạo ra nhiều cơ hội việc làm cho người lao động, không chỉ trong khu vực cửa khẩu mà còn ở các vùng lân cận Điều này thúc đẩy hoạt động trao đổi thương mại, qua đó góp phần vào sự phát triển sản xuất trong nước.
Thúc đẩy phát triển công nghiệp, dịch vụ và du lịch tại khu vực cửa khẩu và biên giới là yếu tố quan trọng để hoàn thiện kết cấu hạ tầng Đồng thời, cần tạo ra môi trường thuận lợi nhằm thu hút đầu tư Phát triển khoa học công nghệ và hợp tác liên doanh, chuyển giao công nghệ với các doanh nghiệp trong và ngoài nước cũng là những nhiệm vụ cần thiết để nâng cao năng lực cạnh tranh.
Các khu kinh tế cửa khẩu đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy công nghiệp hóa và hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn ở các tỉnh miền núi và biên giới Chúng tạo ra nhiều ngành công nghiệp và dịch vụ mới, đồng thời thu hút lao động từ lĩnh vực nông nghiệp Nhờ vào hoạt động của các khu kinh tế cửa khẩu, sản phẩm nông nghiệp Việt Nam đã chiếm lĩnh thị trường đa dạng, mang lại cơ hội cho người nông dân tiếp cận và sử dụng thiết bị, vật tư, cũng như giống cây trồng và vật nuôi chất lượng cao để phát triển sản xuất nông nghiệp.
Sự hình thành và phát triển của các khu kinh tế cửa khẩu không chỉ góp phần tăng trưởng kinh tế mà còn giúp xóa đói giảm nghèo Những khu vực này thúc đẩy hợp tác kinh tế - thương mại, xây dựng mối quan hệ hữu nghị bền vững với các nước bạn Qua đó, ngành nghề sản xuất được phát triển, cơ cấu kinh tế được chuyển dịch, tạo ra việc làm và thu nhập cho người dân, nâng cao đời sống của cộng đồng.
Sự phát triển khu kinh tế cửa khẩu không chỉ tạo ra các khu dân cư tập trung dọc biên giới mà còn thúc đẩy giao lưu kinh tế, văn hóa và an ninh quốc phòng trong khu vực Điều này góp phần thắt chặt tình hữu nghị giữa các quốc gia, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập kinh tế khu vực cũng như thế giới.
Vì vậy, việc đầu tư xây dựng công trình phục vụ cho quá trình phát triển tại các khu kinh tế cửa khẩu là rất thiết thực.
3.1.3 Mô tả các công trình
3.1.3.1 Công trình Quốc môn Cửa khẩu Nam giang
Công trình Quốc môn được khởi công vào tháng 10 năm 2014 và hoàn thành vào tháng 12 năm 2016, với tổng diện tích xây dựng 540m2 Kết cấu của công trình bao gồm khung cột, sàn mái bê tông cốt thép và tường xây gạch bao che, hoàn thiện bằng bả mattíc sơn vôi và sàn lát đá granit tự nhiên Phần dưới của công trình được thiết kế với hai luồng giao thông độc lập, bao gồm các lớp bê tông M300 dày 26cm, lớp cấp phối đá dăm dày 30cm và lớp đất đồi K98 dày 50cm Hệ thống kỹ thuật của công trình bao gồm cấp điện, điện chiếu sáng, thông gió, cấp thoát nước và phòng cháy chữa cháy Tổng mức đầu tư cho dự án lên tới hơn 27 tỷ đồng, nhằm hoàn thiện cơ sở hạ tầng tại Tiểu khu I, Khu kinh tế cửa khẩu Nam Giang, nâng cấp lên cửa khẩu Quốc tế và tạo dựng biểu tượng cho khu vực này trong tiến trình hội nhập quốc gia.
Hình 3.2 Công trình Quốc môn cửa khẩu Nam Giang
3.1.3.2 Công trình Trạm kiểm soát liên hợp
Công trình được khởi công vào tháng 10 năm 2012 và hoàn thành vào tháng 6 năm 2015, do Ban Quản lý các khu công nghiệp Quảng Nam làm chủ đầu tư Với diện tích sử dụng lên đến 3.456m2, tổng mức đầu tư cho dự án này là hơn 31 tỷ đồng.
Hình 3.3 Công trình Trạm kiểm soát liên hợp
3.1.3.3 Công trình hệ thống cấp nước Tiểu khu I – Khu kinh tế ửa khẩu Nam Giang
Công trình cấp nước được khởi công vào tháng 10 năm 2012 và hoàn thành vào tháng 5 năm 2016 với tổng mức đầu tư hơn 11 tỷ đồng Với công suất thiết kế 1.000 m3/ngày đêm, công trình sử dụng nguồn nước mặt từ khe suối Để khắc phục địa hình chênh cao, trạm bơm tăng áp được lắp đặt nhằm tăng áp lực nước cho mạng lưới Mạng lưới ống cấp nước chính có đường kính D110 mm, chạy từ nhà máy nước qua trạm tăng áp và theo vỉa hè đường 14D, cung cấp nước cho toàn bộ khu vực Tiểu khu I.
Hình 3.4 Công trình Hệ thống cấp nước Tiểu khu I
Quy trình xác định rủi ro trong thi công xây dựng công trình
Nhận dạng các yếu tố rủi ro
Thiết kế bảng khảo sát
Khảo sát, thu thập, phân tích và xử lý số liệu
Xác định tần suất và mức độ rủi ro của các yếu tố
Danh mục các yếu tố rủi ro
Rủi ro luôn tồn tại trong mọi giai đoạn của dự án, từ việc xác định chủ trương đầu tư đến khi dự án đi vào khai thác Nhiều yếu tố, cả trực tiếp lẫn gián tiếp, có thể gây ra rủi ro Đặc biệt, với vị trí địa lý và điều kiện thi công khó khăn, giai đoạn thi công tại khu vực này sẽ đối mặt với nhiều rủi ro tiềm ẩn, làm cho công tác quản lý rủi ro trở nên phức tạp hơn.
Khi thiết kế dự án đầu tư xây dựng, mọi điều kiện đều dựa trên nghiên cứu hiện tại và giả định tương lai Trong quá trình thực hiện, sẽ có những tình huống phát sinh khác biệt so với thiết kế ban đầu, dẫn đến việc cần sửa chữa thiết kế kỹ thuật để đảm bảo chất lượng công trình Đôi khi, sự thay đổi thiết kế cũng xuất phát từ yêu cầu đột ngột của chủ đầu tư nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường.
Trong quá trình thi công xây dựng, rủi ro về nhân công là một mối đe dọa lớn Để giảm giá thành nhân công, việc thuê nhân công tại khu vực thi công thường là giải pháp tối ưu Tuy nhiên, tại cửa khẩu Nam Giang, một khu vực biên giới xa xôi, không có nguồn nhân công tại chỗ, dẫn đến việc các nhà thầu phải thuê nhân công từ khu vực đồng bằng và di chuyển lên.
Trình độ tay nghề thấp và thiếu kinh nghiệm của công nhân là một trong những rủi ro lớn ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng thi công dự án Để tránh những rủi ro tiềm ẩn do việc cắt giảm chi phí nhân công dẫn đến việc thuê công nhân kém chất lượng, các nhà thầu cần thực hiện tuyển chọn và sắp xếp nhân lực một cách hợp lý.
Một trong những nguyên nhân chính ảnh hưởng đến chất lượng và tiến độ công trình là sự thiếu kinh nghiệm và trách nhiệm của cán bộ giám sát thi công Việc quản lý lỏng lẻo và không có mặt thường xuyên để giải quyết các vấn đề phát sinh trên công trường có thể dẫn đến thi công sai thiết kế ban đầu và sử dụng nguyên vật liệu không đúng cách Hệ quả là các giai đoạn hoàn thiện không được nghiệm thu, phải sửa chữa lại, gây lãng phí và chậm tiến độ cho dự án.
Rủi ro trong quá trình thi công xây dựng có thể xuất phát từ sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bên tham gia như chủ đầu tư, nhà thầu và đơn vị thi công Một ví dụ điển hình là việc xử lý nghiệm thu, thanh toán và quyết toán của ban quản lý dự án hoặc chủ đầu tư diễn ra chậm chạp và không linh hoạt, dẫn đến tình trạng nhà thầu tạm dừng thi công do thiếu vốn và thiếu sự hợp tác từ phía chủ đầu tư.
Rủi ro trong việc sử dụng máy móc thiết bị:
Sự không phù hợp giữa trình độ của người sử dụng và công nghệ hiện đại đang là vấn đề lớn, khi mà máy móc tiên tiến được đưa vào sử dụng nhưng công nhân chưa được đào tạo đầy đủ Họ có thể chưa biết cách thao tác hoặc chưa thành thạo với thiết bị mới, đồng thời các điều kiện bảo trì cũng chưa được đảm bảo, dẫn đến hiệu suất làm việc không cao.
Khả năng thực tế của máy móc và người sử dụng thường không thể xác định chính xác ngay từ đầu, vì công suất hoạt động của thiết bị mới có thể chưa được tối ưu Đồng thời, năng suất lao động của công nhân và kỹ thuật viên điều khiển các máy móc này cũng có thể chưa đáp ứng yêu cầu trong giai đoạn đầu sử dụng.
- Người công nhân thiếu kinh nghiệm khi sử dụng các thiết bị.
- Ý thức kỷ luật của người công nhân khi sử dụng thiết bị thấp.
Điều kiện khí hậu tại Việt Nam có thể gây ra nhiều rủi ro cho máy móc và thiết bị, làm tăng nguy cơ hư hỏng nếu không tuân thủ đúng chế độ bảo quản.
An toàn lao động là một yếu tố quan trọng hàng đầu trong các dự án đầu tư xây dựng hiện nay, thu hút sự quan tâm lớn từ cộng đồng Nhà thầu đóng vai trò chính trong việc thực hiện các biện pháp an toàn lao động để đảm bảo an toàn cho người lao động.
Tư vấn cũng phải có nhân lực, hồ sơ quản lý riêng, giám sát và cuối cùng là nghiệm thu công trình cùng chủ đầu tư.
Dựa trên việc tham khảo, phân tích và đánh giá các nghiên cứu hiện có, cùng với phỏng vấn các chuyên gia trong lĩnh vực thi công công trình tại Nam Giang, Quảng Nam và các khu vực lân cận, luận văn đã chỉ ra những rủi ro kỹ thuật có thể ảnh hưởng đến quá trình thi công xây dựng trong khu vực nghiên cứu.
3.2.2 Thiết kế bảng khảo sát
Bảng khảo sát được thực hiện với 15 yếu tố rủi ro ảnh hưởng đến dự án đầu tư xây dựng tại khu kinh tế cửa khẩu Nam Giang - Quảng Nam Đối tượng khảo sát bao gồm các cá nhân tham gia trực tiếp vào dự án, như chủ đầu tư, Ban QLDA, tư vấn quản lý dự án, tư vấn giám sát và nhà thầu thi công.
Phương pháp thu thập dữ liệu: Thực hiện bằng 3 phương pháp:
- Gửi bảng câu hỏi trực tiếp;
- Gửi bằng thư điện tử.
Kích thước mẫu: 140 phiếu được gửi cho các đối tượng khảo sát.
Theo nghiên cứu của Hair, Anderson, Tatham và Black (1998) về phân tích nhân tố khám phá EFA, kích thước mẫu tối thiểu cần gấp 5 lần tổng số biến quan sát, tức là n=5*m, trong đó n là kích thước mẫu quan sát và m là số lượng câu hỏi trong bảng khảo sát Do đó, khi lựa chọn số lượng mẫu, cần đảm bảo tuân thủ cả hai công thức trên, và nguyên tắc là nên có mẫu dư hơn là thiếu Vì lý do này, tác giả đã quyết định chọn kích thước mẫu khảo sát là 140.
Trong nghiên cứu, tổng số phiếu thu về là 125, trong đó có 118 phiếu được kiểm tra hợp lệ Để khảo sát ý kiến người được hỏi, nghiên cứu áp dụng thang đo Likert với 5 mức độ ảnh hưởng: từ "Rất ít ảnh hưởng" đến "Rất ảnh hưởng" Qua phân tích và ý kiến chuyên gia, tác giả xác định một số rủi ro thường gặp trong thi công công trình tại khu vực Nam Giang, Quảng Nam, được trình bày trong Bảng 3.1 Mô hình phân tích bao gồm 4 nhóm thang đo tiềm năng với tổng cộng 15 biến quan sát ảnh hưởng đến quá trình thi công xây dựng, cùng với 1 thang đo đại diện cho rủi ro trong quá trình thi công với 3 biến quan sát.
Bảng 3.1 Mã hóa thang đo các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình thi công
1 Nguồn vốn phân bổ không đủ và không kịp thời
2 BQL/Ban giám sát thiếu năng lực chuyên môn
3 Thiếu trách nhiệm trong quản lý
4 An toàn lao động nơi thi công công trình
5 Thiếu máy móc thiết bị
6 Lao động có tay nghề kém
7 Quản lý và giám sát thi công yếu kém
9 Chậm trễ trong công tác nghiệm thu các hạng mục đã hoàn thành
10 Chậm trễ cung ứng vật tư
11 Cung ứng nguyên vật liệu kém chất lượng
12 Nhà thầu phụ yếu kém hoặc không đủ năng lực
13 Hồ sơ thiết kế sai sót
14 Tư vấn giám sát không nghiệm thu kịp thời
15 Tư vấn giám sát thiếu năng lực chuyên môn
V Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố rủi ro đến quá trình thi công
3.2.3 Khảo sát, thu thập, phân tích và xử lý số liệu
Sau khi thu thập phiếu khảo sát, tác giả tiến hành nhập liệu và thực hiện thống kê mô tả cùng các kiểm định thống kê bằng phần mềm SPSS, viết tắt của "Statistical Package for the Social Sciences".
Đề xuất các giải pháp khắc phục rủi ro
Để đảm bảo chất lượng công trình, sự hợp tác giữa Chủ đầu tư, nhà thầu, nhà thầu phụ, nhà cung ứng và tư vấn là rất quan trọng Mỗi bên cần có nhân lực và thực hiện các hoạt động quản lý chất lượng cụ thể Chủ đầu tư phải xác định rõ yêu cầu về chất lượng và tiến độ, đồng thời cử nhân lực tham gia kiểm tra trong quá trình thi công để đảm bảo đạt tiêu chuẩn Cuối cùng, việc tổ chức nghiệm thu là cần thiết để xác nhận sự hoàn thiện về chất lượng của công trình.
Công trình Quốc môn cửa khẩu Nam Giang, Quảng Nam đang đối mặt với rủi ro sạt lở cạnh hố móng, gây tổn thất cho nhà đầu tư và nhà thầu trong quá trình thi công Móng vững chắc là yếu tố quyết định an toàn cho công trình, trong khi phần nền móng chiếm 30-40% giá thành xây dựng Sự cố trong khâu nền móng có thể dẫn đến chi phí xử lý cao và thậm chí không thể khắc phục Khu vực cửa khẩu Nam Giang có khí hậu khắc nghiệt và dễ xảy ra xói mòn, trong đó nguyên nhân chính của nguy cơ sạt lở là do thiết kế chưa tính toán đầy đủ về độ ổn định của đất khi đặt nền móng Việc tạm dừng thi công để điều chỉnh thiết kế sẽ ảnh hưởng đến tiến độ và kế hoạch phân bổ vốn của dự án, cũng như khả năng huy động nguồn lực của nhà thầu.
Nhà thầu tư vấn thiết kế và giám sát cần đánh giá các rủi ro và nguy cơ có thể tác động trực tiếp đến công trình để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong quá trình thi công.
Nhà máy nước đang chậm tiến độ hoàn thành, dự kiến kéo dài hơn một năm nhưng đã gần năm năm vẫn chưa xong Nguyên nhân chủ yếu là do nhà thầu thiếu kinh phí và nhà thầu phụ chậm cung ứng vật liệu, máy móc Để đảm bảo chất lượng công trình, nhà thầu cần chuẩn bị đầy đủ thiết bị, vật tư, nhân lực và giám sát quy trình quản lý chất lượng Trong suốt dự án, nhà thầu đã sử dụng nguồn tiền cho lương, vận hành và mua sắm vật tư Qua quá trình giám sát tại Nam Giang, tác giả nhận thấy sự thiếu chuyên nghiệp trong quản lý tài chính của các nhà thầu đã gây ra chậm trễ Do đó, việc thiết lập một cơ chế tài chính hiệu quả là cần thiết để đảm bảo sử dụng nguồn tiền dự án một cách thông suốt, tránh rủi ro về kinh phí trong thi công.
Trong quá trình thi công, việc không kịp thời thay đổi thiết kế có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế và xã hội của dự án Chẳng hạn, tại công trình quốc môn cửa khẩu Nam Giang, thiết kế ban đầu không tính đến phương án neo giằng cho đá ốp, nhưng nhà thầu đã nhận thấy sự cần thiết của việc này để đảm bảo an toàn Do đó, họ đã đề xuất chủ đầu tư thay đổi thiết kế Nhiều dự án khác cũng gặp tình huống tương tự, cho thấy việc thay đổi thiết kế là rủi ro tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến tiến độ thi công.
Nhà thầu cần chủ động trong quá trình thi công bằng cách lập kế hoạch sắp xếp nhân lực và công việc, đồng thời yêu cầu thời gian dự phòng hợp lý để đảm bảo hoàn thành dự án đúng hạn Trước khi thiết kế, việc nghiên cứu kỹ lưỡng các yếu tố ngoại cảnh và môi trường là cần thiết để giảm thiểu rủi ro thay đổi thiết kế sau này Cả chủ đầu tư và nhà thầu cần có công cụ giám sát chặt chẽ để phát hiện lỗi thiết kế sớm, tránh lãng phí do phải xây dựng lại Để hạn chế rủi ro từ công nhân tay nghề kém, cần tuyển chọn kỹ lưỡng và giám sát sát sao để đảm bảo hiệu suất làm việc Cuối cùng, để khắc phục tình trạng cán bộ giám sát thiếu kinh nghiệm, việc lựa chọn đơn vị thi công có kinh nghiệm và sử dụng phần mềm giám sát liên tục là vô cùng quan trọng.
Để hoàn thành công trình đúng tiến độ, tiết kiệm chi phí và đảm bảo chất lượng, sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên tham gia là rất quan trọng Một bên không hợp tác có thể dẫn đến ảnh hưởng dây chuyền, làm chậm tiến độ hoặc thậm chí ngưng trệ dự án Do đó, cần có sự trao đổi thường xuyên giữa các bên để nắm bắt tình hình và kịp thời xử lý các vấn đề phát sinh Giải pháp hiệu quả là sử dụng hệ thống phần mềm hỗ trợ thông tin liên lạc liên tục giữa các bên tham gia.
An toàn lao động là một vấn đề quan trọng trong thi công xây dựng, đòi hỏi nhà thầu phải chuẩn bị biện pháp an toàn, kiểm định máy móc và giám sát tuân thủ quy định Ngoài ra, các yêu cầu từ chủ đầu tư, cơ quan quản lý và cộng đồng xung quanh cũng ảnh hưởng đến quy trình này Hệ thống văn bản pháp luật về an toàn lao động và bảo hiểm cung cấp căn cứ cho nhà thầu thực hiện Việc vi phạm quy định an toàn lao động sẽ bị xử lý nghiêm túc nếu nhà thầu không tuân thủ.
Bài viết giới thiệu một số công trình tiêu biểu tại khu vực Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, cho thấy đây là những dự án quan trọng Tuy nhiên, trong quá trình thi công, đã xuất hiện nhiều rủi ro, gây thiệt hại cho cả chủ đầu tư lẫn nhà thầu.
Dựa trên số liệu khảo sát, tác giả đã đề xuất quy trình xác định các yếu tố rủi ro trong thi công xây dựng tại khu vực Nam Giang, Quảng Nam Qua phân tích, tác giả nhận thấy rằng các yếu tố rủi ro chủ yếu đến từ nhà thầu, cho thấy vai trò quan trọng của họ trong quá trình thi công Hơn nữa, sự phối hợp hiệu quả giữa chủ đầu tư, nhà thầu thi công, nhà thầu phụ và đơn vị tư vấn là rất cần thiết để giảm thiểu rủi ro Từ đó, tác giả đã đưa ra một số biện pháp nhằm giảm thiểu các yếu tố rủi ro trong thi công xây dựng.
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Luận văn này tập trung vào việc đánh giá ảnh hưởng của rủi ro kỹ thuật đối với quá trình thi công xây dựng tại Khu kinh tế cửa khẩu Nam Giang, tỉnh Quảng Nam Việc định lượng rủi ro là một thách thức phức tạp, nhưng tác giả đã nỗ lực phân tích và đánh giá một cách định lượng Qua việc phân tích số liệu khảo sát, luận văn làm nổi bật tầm quan trọng và mối liên hệ giữa các yếu tố rủi ro Đồng thời, luận văn cũng đề xuất một số giải pháp nhằm giảm thiểu rủi ro trong quá trình thi công tại khu vực nghiên cứu.
Trong nghiên cứu luận văn, cần tăng cường sự quan tâm từ các cấp có thẩm quyền đối với việc đánh giá tác động và quản lý rủi ro công trình Việc xây dựng các định nghĩa rõ ràng về sự cố và rủi ro trong các văn bản pháp luật là rất quan trọng Cần có chính sách khuyến khích nghiên cứu về rủi ro kỹ thuật, đặc biệt là phân tích nguyên nhân gây ra sự cố Tổ chức thường xuyên các hội thảo để rút kinh nghiệm và xây dựng hệ thống quản lý rủi ro trong tương lai sẽ giúp giảm thiểu tác hại và cung cấp cơ sở dữ liệu tham khảo cho các công trình tương tự Việc công bố danh mục rủi ro trong các dự án xây dựng cũng là giải pháp thiết thực để nâng cao nhận thức và phòng ngừa rủi ro Các chủ đầu tư, nhà thầu và đơn vị thi công cần đánh giá và quản lý tác động của rủi ro kỹ thuật trong từng giai đoạn dự án, đồng thời có biện pháp dự phòng kịp thời để đảm bảo tiến độ và chất lượng, giảm chi phí phát sinh Quan trọng hơn, việc nhận dạng và quản lý rủi ro ngay từ giai đoạn lập dự án đầu tư là cần thiết.