Cơ sở lý luận và thực tiễn về vai trò của phụ nữ trong xây dựng Nông thôn mới
Cơ sở lý luận về vai trò của phụ nữ
2.1.1 Quan điểm về vai trò của phụ nữ
2.1.1.1 Quan điểm về vai trò của phụ nữ a Quan điểm “Phụ nữ trong phát triển” gọi tắt là WID (Women in Development) và “Giới và phát triển” gọi tắt là GAD (Gender and Development)
Nghiên cứu về phụ nữ đã phát triển lý luận của nhà nữ quyền, với hai quan điểm nổi bật là “Phụ nữ trong phát triển” (WID) và “Giới và phát triển” (GAD), phản ánh các giai đoạn khác nhau trong phong trào bình quyền Lý thuyết về giới bắt nguồn từ các phong trào đấu tranh cho quyền lợi phụ nữ, từ Anh đến Hoa Kỳ và các quốc gia khác Cuộc tranh luận giữa WID và GAD xuất phát từ thực tiễn giải quyết nghèo đói ở các nước đang phát triển, với mỗi tiếp cận đặt ra những khía cạnh khác nhau về vai trò của phụ nữ trong sự phát triển Mặc dù các câu trả lời về vai trò này không giống nhau, nhưng chúng đều nhấn mạnh tầm quan trọng của phụ nữ trong việc phát triển cộng đồng (Trần Thị Vân Anh và Lê Ngọc Hùng, 2000).
Quan điểm “Phụ nữ và phát triển”(WID)
Sau chiến tranh thế giới thứ II, Liên hiệp quốc được thành lập với các hoạt động hỗ trợ phát triển ngày càng mở rộng Tuy nhiên, ban đầu chưa có sự chú ý đến phụ nữ, vì quan niệm cho rằng mọi sự phát triển kinh tế xã hội sẽ tự động mang lại lợi ích cho tất cả, bao gồm cả phụ nữ Sự thay đổi bắt đầu từ Chiến lược phát triển quốc tế cho thập kỷ thứ hai, khi Đại hội đồng Liên hiệp quốc nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khuyến khích sự hòa nhập của phụ nữ trong phát triển Từ đó, thuật ngữ “Phụ nữ trong phát triển” đã ra đời (Trần Thị Vân Anh và Lê Ngọc Hùng, 2000).
Quan điểm “Phụ nữ trong phát triển” nhấn mạnh tầm quan trọng của phụ nữ trong quá trình phát triển, tập trung vào các vấn đề như cơ hội giáo dục, việc làm, bình đẳng gia đình và tham gia xã hội Cách tiếp cận WID yêu cầu đảm bảo công bằng xã hội và quyền lợi cho phụ nữ, đồng thời cải thiện dịch vụ chăm sóc sức khỏe và chất lượng cuộc sống cho họ.
Trước đây, phụ nữ thường chỉ được nhìn nhận qua vai trò người mẹ và người vợ, dẫn đến chính sách hỗ trợ họ chủ yếu tập trung vào phúc lợi xã hội và sinh đẻ Tuy nhiên, quan điểm WID đã nhấn mạnh vai trò sản xuất của phụ nữ, khuyến khích họ tham gia vào nền kinh tế và tiếp cận cơ hội việc làm trong lĩnh vực sản xuất cũng như công tác xã hội Điều này không chỉ nâng cao vị trí của phụ nữ mà còn khẳng định rằng việc không công nhận và phát huy vai trò sản xuất của họ trong gia đình và xã hội là một sai lầm, gây lãng phí nguồn lực (Trần Thị Vân Anh và Lê Ngọc Hùng, 2000).
Cách tiếp cận WID nhấn mạnh rằng các quá trình phát triển sẽ hiệu quả hơn khi phụ nữ được xem là trung tâm trong nghiên cứu và phân bổ nguồn lực dự án Phương pháp này cũng phản bác quan điểm trước đây cho rằng lợi ích từ dự án phát triển sẽ tự động mang lại lợi ích cho phụ nữ và các nhóm yếu thế, đồng thời cho rằng sự phát triển và hiện đại hóa sẽ tự động thúc đẩy bình đẳng giới.
Quan điểm "Phụ nữ trong phát triển" nhấn mạnh vai trò quan trọng của phụ nữ trong xây dựng và phát triển kinh tế, coi họ là người hưởng thụ thành quả và nắm giữ các nguồn lực giúp thoát khỏi sự lệ thuộc Tuy nhiên, cách tiếp cận này vẫn đặt phụ nữ trong khuôn khổ phát triển đã được định sẵn, không công nhận họ là chủ thể của quá trình phát triển kinh tế xã hội, dẫn đến hạn chế khả năng chủ động và sáng tạo của phụ nữ, đồng thời có thể làm giảm hiệu quả kinh tế Ngoài ra, cách tiếp cận WID còn xem xét vấn đề phụ nữ một cách tách biệt, quá chú trọng vào khía cạnh sản xuất và thu nhập, trong khi bỏ qua khía cạnh tái sản xuất.
Quan điểm “Giới và phát triển” (GAD)
Tiếp cận “Giới và phát triển” ra đời sau “Phụ nữ trong phát triển” và rút ra bài học từ những thất bại của các chương trình trước Phương pháp này chú trọng đến mối liên hệ giữa phụ nữ và sự phát triển, cũng như giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội Tiếp cận này hướng tới phát triển bền vững, tập trung vào cân bằng giới và đáp ứng nhu cầu của cả nam và nữ GAD tạo ra sự thay đổi trong nhận thức về vai trò, trách nhiệm và quyền tiếp cận nguồn lực kinh tế của cả hai giới, đồng thời điều chỉnh các yếu tố cấu trúc ảnh hưởng đến tình trạng và vai trò của phụ nữ, nhằm cân bằng các quan hệ giới.
Phụ nữ được xem là những nhân tố tích cực trong phát triển, không chỉ là người thụ hưởng Mục tiêu của phương pháp này là nâng cao sức mạnh và khả năng tự lực của phụ nữ, tạo điều kiện cho họ phát triển toàn diện và bình đẳng với nam giới Sự tham gia của phụ nữ trong các hoạt động kinh tế, xã hội và quản lý cộng đồng không chỉ tăng cường năng lực cá nhân mà còn thúc đẩy sự phát triển chung của xã hội Phương pháp tiếp cận này nhận diện sự khác biệt trong vai trò và nhu cầu giữa nam và nữ, từ đó đề xuất các giải pháp giải quyết cả những vấn đề trước mắt và nguyên nhân sâu xa của bất bình đẳng giới, được coi là hiệu quả trong bối cảnh hiện nay.
Quan điểm GAD nhấn mạnh vai trò quan trọng của phụ nữ trong sự phát triển cộng đồng, đồng thời khuyến khích đánh giá những đóng góp của họ trong các lĩnh vực khác nhau Việc tìm hiểu nhu cầu và nguyện vọng của phụ nữ là cần thiết để tạo điều kiện cho họ phát huy năng lực, tham gia tích cực vào các hoạt động kinh tế, văn hóa, chính trị và chăm sóc sức khỏe Hình thành thói quen và chuẩn mực mới về vai trò của phụ nữ trong bối cảnh hội nhập và phát triển hiện nay là điều quan trọng.
GAD nhấn mạnh vai trò quan trọng của cả phụ nữ và nam giới trong việc xây dựng và duy trì xã hội, tuy nhiên, sự bất bình đẳng trong việc hưởng thụ lợi ích và đối mặt với khó khăn vẫn tồn tại, khiến phụ nữ trở thành nhóm yếu thế cần được chú trọng Mặc dù có mối quan hệ tương hỗ giữa hai giới, nhưng phương thức và phạm vi hoạt động của họ trong xã hội lại khác nhau, dẫn đến những ưu tiên và cách nhìn nhận riêng Nam giới có thể tạo ra những rào cản hoặc cơ hội cho phụ nữ, và sự phát triển ảnh hưởng khác nhau đến cả hai giới Để thúc đẩy lợi ích xã hội, cần có sự đồng thuận và hợp tác giữa nam giới và phụ nữ trong việc giải quyết vấn đề Phương pháp tiếp cận GAD cung cấp cơ sở lý luận cho việc xem xét vai trò của phụ nữ như là chủ thể của sự biến đổi trong phát triển cộng đồng, thông qua việc trao quyền và nâng cao sức mạnh nội tại của họ Đặc biệt, việc lập kế hoạch giới trong các dự án phát triển quốc tế và quốc gia là cần thiết để đảm bảo công bằng giới không chỉ trên lý thuyết mà còn trong thực tiễn.
Tư tưởng của Bác Hồ xuyên suốt cuộc đời hoạt động cách mạng là giải phóng con người, đặc biệt chú trọng đến sự nghiệp giải phóng phụ nữ và bảo vệ quyền bình đẳng cho họ Những quan điểm của Người về vấn đề này vẫn còn nguyên giá trị, xuất phát từ tình cảm sâu sắc đối với phụ nữ và thực trạng bất bình đẳng dưới chế độ phong kiến cũng như sự cai trị của thực dân Pháp vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX Bác Hồ luôn nhấn mạnh vai trò to lớn của phụ nữ Việt Nam trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.
Các nhà kinh điển của chủ nghĩa xã hội khoa học đã nhấn mạnh tầm quan trọng của phụ nữ trong xã hội, coi việc giải phóng phụ nữ và thực hiện bình đẳng giới là mục tiêu then chốt của cách mạng Điều này lý giải cho việc Ngày 08 tháng 3 được công nhận là Ngày Phụ nữ quốc tế, nhằm đoàn kết phụ nữ trên toàn thế giới trong cuộc đấu tranh giành quyền bình đẳng về kinh tế, chính trị và xã hội Hơn nữa, khi thành lập Quốc tế Cộng sản vào tháng 3 năm 1919, tổ chức này cũng đã tích cực thúc đẩy các mục tiêu liên quan đến quyền lợi của phụ nữ.
Cũng như Mác và Lênin, Bác Hồ nhận thấy vai trò quan trọng của phụ nữ trong lịch sử dân tộc và thế giới Người nhấn mạnh rằng “Non sông gấm vóc Việt Nam do phụ nữ ta, trẻ cũng như già, ra sức dệt thêu mà thêm tốt đẹp, rực rỡ” Bác cũng khẳng định rằng “trong lịch sử cách mệnh chẳng có lần nào là không có đàn bà tham gia”, và nhấn mạnh rằng “An Nam cách mệnh cũng phải có nữ giới tham gia mới thành công” (Khuất Minh Phương, 2014).
Bác Hồ nhấn mạnh rằng phụ nữ chiếm một nửa nhân loại và là lực lượng lao động quan trọng trong xã hội Ông khẳng định rằng nếu phụ nữ chưa được giải phóng thì xã hội cũng chưa được giải phóng, và việc xây dựng chủ nghĩa xã hội chỉ đạt được một nửa Để phát triển sản xuất, cần có nhiều sức lao động, và điều này đòi hỏi phải giải phóng lao động của phụ nữ Mặc dù không viết nhiều về vấn đề này, những quan điểm của Bác về bình đẳng giới rất giản dị và dễ hiểu Ông chỉ ra rằng việc chia sẻ công việc nhà không chỉ đơn giản là luân phiên giữa nam và nữ, mà thực sự là một cuộc cách mạng lớn và đầy thách thức.
Những nghiên cứu có liên quan đến vai trò của phụ nữ nông thôn trong xây dựng cộng đồng
Nhận thức về vai trò quan trọng của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ gia đình, nông nghiệp và xây dựng Nông thôn mới đã thúc đẩy nhiều nghiên cứu trong những năm gần đây Các tác giả đã tập trung phân tích sự ảnh hưởng của phụ nữ đối với hộ gia đình và sự phát triển nông thôn, nhấn mạnh sự cần thiết phải công nhận và phát huy vai trò của họ trong các lĩnh vực này.
Nghiên cứu “Khảo sát vai trò của phụ nữ nông thôn trong phát triển kinh tế hộ tại huyện Phụng Hiệp, tỉnh Hậu Giang” của Phạm Ngọc Nhàn và cộng sự (2014) chỉ ra vai trò quan trọng của phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ gia đình và ra quyết định sản xuất Mặc dù phụ nữ có khả năng kiểm soát nguồn lực tốt, họ vẫn chưa hoàn toàn bình đẳng trong việc tham gia giải quyết các vấn đề lớn trong sản xuất Đề tài nhấn mạnh cần nâng cao năng lực cho phụ nữ thông qua các chương trình tập huấn và khuyến nông, nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế hộ bền vững.
Học viện Nông nghiệp Việt Nam thực hiện nhiều nghiên cứu quan trọng về phụ nữ nông thôn, với sự tham gia của giảng viên và sinh viên, nhằm tìm hiểu và cải thiện điều kiện sống cũng như phát triển kinh tế cho họ.
“ Khảo sát vai trò của phụ nữ trong nông nghiệp nông thôn ở xã Nghĩa Hiệp, Yên
Nghiên cứu "Mỹ, Hưng Yên" của tác giả Quyền Đình Hà và cộng sự (2006) so sánh vai trò của phụ nữ với nam giới trong sản xuất và kiểm soát nguồn lực kinh tế Qua khảo sát sự tham gia của phụ nữ trong các tổ chức chính quyền và đoàn thể, cũng như việc tiếp cận thông tin và quan hệ xã hội qua các hoạt động cộng đồng, nghiên cứu đã phát hiện nhiều điểm đáng chú ý về vai trò của phụ nữ trong xã hội.
Phụ nữ nông thôn thường ít có cơ hội tham gia các hoạt động hội họp và tiếp cận thông tin truyền thông nông nghiệp Tuy nhiên, họ lại có những ưu thế và trách nhiệm vượt trội so với nam giới trong các lĩnh vực xã hội, môi trường và phát triển nông thôn Dựa trên kết quả nghiên cứu, nhóm tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực của phụ nữ nông thôn, tạo điều kiện thuận lợi để họ thực hiện tốt vai trò trong sản xuất, đời sống và xã hội.
Cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng Nông thôn mới, với nhiều nghiên cứu và bài báo đã chỉ ra tầm ảnh hưởng của họ Gần đây, một bài viết đã đề cập đến vấn đề này, nhấn mạnh sự cần thiết phải phát huy vai trò của cộng đồng trong quá trình phát triển nông thôn.
Bài viết "Vai trò chủ thể của nông dân trong xây dựng Nông thôn mới" của Nguyễn Linh Khiếu (2017) trên Tạp chí Cộng sản nhấn mạnh tầm quan trọng của nông dân trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội của quốc gia Đặc biệt, trong quá trình xây dựng nông thôn mới tại Việt Nam, vai trò của nông dân càng được khẳng định và thể hiện rõ ràng hơn bao giờ hết.
Nghiên cứu của Cao Thị Kim Dung (2015) về vai trò của phụ nữ trong xây dựng Nông thôn mới tại huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh đã chỉ ra những quan điểm quan trọng liên quan đến sự tham gia của phụ nữ trong quá trình này Bài viết tổng hợp vai trò của phụ nữ trong việc phát triển Nông thôn mới và nêu bật các yếu tố ảnh hưởng đến sự đóng góp của họ Từ đó, tác giả đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao vai trò của phụ nữ trong xây dựng Nông thôn mới, góp phần đạt được mục tiêu phát triển toàn huyện.
Hiện tại, tỉnh Nam Định, đặc biệt là huyện Mỹ Lộc, chưa có nghiên cứu nào về vai trò của phụ nữ trong việc xây dựng Nông thôn mới.
Đề tài này trình bày các lý luận và thực tiễn nhằm làm rõ vai trò quan trọng của phụ nữ trong quá trình xây dựng Nông thôn mới tại huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định.
Tóm lại, qua quá trình nghiên cứu lí luận và thực tiễn, chúng tôi rút ra một số kết luận sau:
Vai trò của phụ nữ trong xã hội phản ánh giá trị và vị thế mà họ nắm giữ, đồng thời thể hiện những hành vi mà xã hội kỳ vọng từ họ Để phụ nữ có thể phát huy tối đa vai trò của mình, cần có sự hỗ trợ từ cộng đồng, Chính phủ và đặc biệt là nam giới Sự chia sẻ và hợp tác này sẽ giúp phụ nữ thích ứng với sự phát triển của xã hội, từ đó đảm nhận tốt hơn nhiều vai trò trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống.
Nhà nước Việt Nam nhận thức rõ vai trò quan trọng của phụ nữ trong việc xây dựng Nông thôn mới, nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới và nâng cao công tác phụ nữ Điều này nhằm tạo điều kiện cho phụ nữ tham gia tích cực hơn, đóng góp hiệu quả hơn vào sự phát triển của gia đình, cộng đồng và đất nước, đặc biệt là trong Chương trình Mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM.
Vai trò của phụ nữ trong xây dựng NTM được thể hiện qua các nội dung sau:
Vai trò của phụ nữ trong việc tham gia Ban chỉ đạo xây dựng Nông thôn mới;
Phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong quy hoạch tổng thể và lập kế hoạch xây dựng nông thôn mới, góp phần đảm bảo sự phát triển bền vững và toàn diện Họ không chỉ tham gia vào các quyết định quy hoạch mà còn thúc đẩy sự phát triển đời sống văn hóa, thông tin và truyền thông tại các vùng nông thôn, giúp nâng cao nhận thức và cải thiện chất lượng sống của cộng đồng Sự tham gia tích cực của phụ nữ trong các lĩnh vực này là yếu tố then chốt để xây dựng một xã hội nông thôn phát triển và văn minh.
Phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong việc đóng góp nguồn lực cho xây dựng Nông thôn mới, không chỉ thông qua lao động mà còn trong việc quản lý và phát triển cộng đồng Họ cũng là những người tiên phong trong việc tiếp cận và ứng dụng khoa học kỹ thuật mới, giúp nâng cao hiệu quả sản xuất kinh tế hộ gia đình, từ đó cải thiện đời sống và phát triển bền vững cho nông thôn.
Vai trò của phụ nữ trong việc ra quyết định về phát triển kinh tế hộ và xây dựng Nông thôn mới;
Vai trò của phụ nữ trong việc kiểm tra giám sát, sử dụng các công trình xây dựng NTM;
Vai trò của phụ nữ trong xây dựng Nông thôn mới chịu ảnh hưởng bởi ba nhóm yếu tố chính: đầu tiên là các cơ chế chính sách hỗ trợ và khuyến khích sự tham gia của phụ nữ; thứ hai là những yếu tố liên quan đến bản thân phụ nữ như năng lực, kiến thức và sự tự tin; và cuối cùng là các yếu tố liên quan đến tổ chức hội phụ nữ, bao gồm sự kết nối và hỗ trợ từ các tổ chức này trong việc thúc đẩy vai trò của phụ nữ trong cộng đồng.