Cơ sở lý luận về phát triển thanh toán không dùng tiền mặt của ngân hàng thương mại
Lý luận chung về thanh toán không dùng tiền mặt trong hoạt động kinh
2.1.1 Sự ra đời và khái niệm của thanh toán không dùng tiền mặt tại ngân hàng thương mại
Trong thời kỳ nguyên thủy, kinh tế tự cung tự cấp không cần trao đổi Khi xã hội phát triển, con người nhận ra rằng họ không thể tự sản xuất mọi thứ và cần trao đổi để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng Tuy nhiên, việc trao đổi không phải lúc nào cũng khả thi do sự khác biệt về nhu cầu, sản phẩm, địa lý và thời gian Do đó, khái niệm về một hàng hóa chung, có giá trị để trao đổi, đã ra đời – đó chính là tiền tệ Tiền tệ xuất hiện đầu tiên như một phương tiện trao đổi và sau đó phát triển thành phương tiện thanh toán.
Hình thức ban đầu của tiền là hóa tệ, bao gồm các hàng hóa như lông thú, da thú và muối, đóng vai trò là vật trung gian trao đổi Khi sản xuất hàng hóa gia tăng và nhu cầu trao đổi tăng lên, phân công lao động xã hội đã dẫn đến sự ra đời của tiền kim loại như vàng và bạc Tuy nhiên, với sự phát triển của sản xuất và khối lượng hàng hóa trao đổi ngày càng lớn, việc giao dịch bằng tiền kim loại trở nên khó khăn và không thuận tiện Do đó, cùng với sự hình thành các nghiệp vụ ngân hàng, tiền giấy đã xuất hiện như một hình thức tiền tệ mới ưu việt hơn.
Khi nền kinh tế toàn cầu phát triển mạnh mẽ và công nghệ ngày càng ảnh hưởng sâu sắc đến mọi khía cạnh của cuộc sống, việc sử dụng tiền mặt bắt đầu bộc lộ nhiều hạn chế.
Bắt đầu từ thế kỷ XIX, sự phát triển không ngừng của khoa học công nghệ đã hoàn thiện chức năng trung gian thanh toán của hệ thống ngân hàng, tạo điều kiện cho sự ra đời của hình thức thanh toán không dùng tiền mặt Hình thức này dựa trên đồng tiền ghi sổ và đã phát triển lên một tầm cao mới với sự xuất hiện của tiền điện tử.
Tiền ghi sổ và tiền điện tử là hai loại tiền được tạo ra qua các giao dịch của ngân hàng thương mại, mang lại sự an toàn và khó làm giả hơn so với tiền mặt Hệ thống ngân hàng cho phép lưu chuyển một lượng lớn tiền tệ một cách nhanh chóng, an toàn và chính xác Chính phủ có khả năng kiểm soát tiền ghi sổ và tiền điện tử thông qua ngân hàng thương mại, vì chúng được sinh ra từ hệ thống này và quay trở lại ngân hàng sau khi lưu thông.
Thanh toán không dùng tiền mặt đã ra đời nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển vượt bậc của nền kinh tế toàn cầu, dựa trên sự hoàn thiện của hoạt động trung gian thanh toán trong hệ thống ngân hàng thương mại và sự tiến bộ của khoa học công nghệ Hình thức này khắc phục nhiều nhược điểm của thanh toán tiền mặt như lạm phát, tiền giả, và chi phí vận chuyển Hiện nay, các chính phủ trên thế giới đang tạo điều kiện cho các ngân hàng phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, hướng tới việc trở thành hình thức thanh toán chủ yếu trong tương lai.
Sự ra đời và tầm quan trọng của thanh toán không dùng tiền mặt trong nền kinh tế đã dẫn đến việc hình thành các khái niệm liên quan trong ngân hàng thương mại, giúp mọi người dễ dàng tiếp cận và hiểu rõ hơn về hoạt động này.
Thanh toán không dùng tiền mặt là phương thức thanh toán mà không sử dụng tiền mặt, thay vào đó, giao dịch được thực hiện bằng cách chuyển tiền từ tài khoản này sang tài khoản khác thông qua ngân hàng.
Thanh toán không dùng tiền mặt là phương thức thanh toán qua ngân hàng, trong đó tiền được chuyển từ tài khoản của người này sang tài khoản của người khác dưới sự giám sát của ngân hàng.
Hai khái niệm chính liên quan đến hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt trong ngân hàng thương mại được sử dụng phổ biến tại các trường đại học ở Việt Nam Hiện nay, nhiều giáo trình và chuyên gia trong lĩnh vực tài chính vẫn đưa ra các khái niệm đa dạng về thanh toán không dùng tiền mặt.
Thanh toán không dùng tiền mặt là phương thức thanh toán hiệu quả, không sử dụng tiền mặt mà thay vào đó trích tiền từ tài khoản của người chi trả để chuyển vào tài khoản của người thụ hưởng tại Ngân hàng Phương thức này cũng có thể thực hiện thông qua việc thanh toán bù trừ với sự trung gian của Ngân hàng.
Hình thức thanh toán không dùng tiền mặt ngày càng hoàn thiện và phát triển, trở thành một phần thiết yếu trong nền kinh tế thị trường Sự ra đời của thanh toán không dùng tiền mặt là một tất yếu khách quan.
2.1.2 Đặc điểm của thanh toán không dùng tiền mặt tại ngân hàng thương mại
Thanh toán không dùng tiền mặt là xu hướng phát triển không thể thiếu trong nền kinh tế hiện đại Hình thức thanh toán này mang lại nhiều lợi ích như tiện lợi, nhanh chóng và an toàn, đồng thời giúp giảm thiểu rủi ro liên quan đến việc sử dụng tiền mặt.
Thanh toán không dùng tiền mặt qua hệ thống ngân hàng thương mại chủ yếu dựa vào các đồng tiền ghi sổ, không có sự hiện diện của tiền mặt Quá trình này diễn ra thông qua việc chuyển tiền từ tài khoản tiền gửi của người phải trả sang tài khoản của người thụ hưởng tại ngân hàng Đây là đặc điểm quan trọng và cơ bản nhất của hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt trong ngân hàng thương mại.
Trong thanh toán qua ngân hàng thương mại, hàng hóa và tiền tệ có sự vận động độc lập tương đối Điều này xảy ra do trong giao dịch, các bên tham gia gồm người trả tiền, người nhận tiền và ngân hàng trung gian Sự xác nhận của ba bên này là yếu tố chính trong giao dịch thanh toán, trong khi hàng hóa không xuất hiện trực tiếp.
Các công trình nghiên cứu có liên quan
Phạm Thị Tuyết đã tiến hành phân tích kết quả dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Bắc Ninh Nghiên cứu này nhằm đánh giá hiệu quả và tiềm năng phát triển của dịch vụ thanh toán điện tử trong bối cảnh ngân hàng hiện đại Kết quả cho thấy sự gia tăng đáng kể trong việc áp dụng các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt, góp phần nâng cao trải nghiệm khách hàng và tối ưu hóa quy trình giao dịch.
Học viện Nông nghiệp Việt Nam, năm 2016
Khóa luận này hệ thống hóa và làm rõ các lý luận cơ bản về thanh toán không dùng tiền mặt tại các ngân hàng thương mại (NHTM), đồng thời đánh giá hiệu quả và các yếu tố ảnh hưởng đến thanh toán không dùng tiền mặt trong bối cảnh kinh tế thị trường hiện nay Nghiên cứu thực trạng thanh toán không dùng tiền mặt tại BIDV Bắc Ninh, chỉ ra những kết quả đạt được và những hạn chế, cũng như các nguyên nhân khách quan và chủ quan tác động đến hiệu quả thanh toán Từ đó, khóa luận đề xuất các giải pháp thiết thực và có cơ sở khoa học nhằm nâng cao hiệu quả thanh toán không dùng tiền mặt tại BIDV Bắc Ninh.
Luận văn thạc sĩ “Giải pháp mở rộng thanh toán không dùng tiền mặt tại
Luận văn của Đỗ Thị Đức Hoà (2015) về Ngân hàng Nông nghiệp và PT Nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Nam Định đã hệ thống hoá lý luận về thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) tại các ngân hàng thương mại, cùng với các sản phẩm dịch vụ liên quan và các yếu tố ảnh hưởng đến TTKDTM trong nền kinh tế thị trường hiện nay Bằng cách rút ra bài học kinh nghiệm từ TTKDTM của Thái Lan và Châu Âu, luận văn đã phân tích và đánh giá thực trạng TTKDTM tại chi nhánh Nam Định Từ đó, tác giả đề xuất các phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt tại ngân hàng này.
Luận văn thạc sỹ của Đào Thị Kim Phƣợng năm 2015 nghiên cứu các giải pháp huy động vốn tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Bắc Ninh Tác giả đã đánh giá thực trạng hoạt động kinh doanh của ngân hàng này, tập trung vào các khía cạnh quan trọng, đặc biệt là trong lĩnh vực huy động vốn.
Các nghiên cứu trước đây đã đề cập đến nhiều vấn đề liên quan đến hoạt động của các ngân hàng thương mại (NHTM) và Ngân hàng Nhà nước trong các lĩnh vực như huy động vốn và thanh toán không dùng tiền mặt Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện về hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt của các NHTM Do đó, đề tài mà tác giả nghiên cứu là mới mẻ và không bị trùng lặp.