Cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước
Cơ sở lý luận về kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước
2.1.1 Một số khái niệm về vốn đầu tư XDCB từ ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước
Theo Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13, ngân sách nhà nước bao gồm toàn bộ các khoản thu và chi của Nhà nước, được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định Việc này được quyết định bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
Chi đầu tư phát triển là một phần quan trọng trong ngân sách nhà nước, bao gồm chi phí cho xây dựng cơ bản và các nhiệm vụ đầu tư khác theo quy định pháp luật.
Chi ngân sách nhà nước bao gồm các khoản chi cho phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và hoạt động của bộ máy nhà nước Ngoài ra, ngân sách còn chi trả nợ của Nhà nước, viện trợ và các khoản chi khác theo quy định của pháp luật.
Ngân sách nhà nước bao gồm hai phần chính: ngân sách trung ương và ngân sách địa phương Trong đó, ngân sách địa phương được hình thành từ ngân sách của các đơn vị hành chính cấp tỉnh, huyện và xã có Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân.
Nhiệm vụ chi của ngân sách trung ương gồm: Chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên.
Nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương gồm: Chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên.
Vốn NSNN cho đầu tư phát triển và vốn sự nghiệp có tính chất đầu tư gồm:
- Vốn trong nước của các cấp ngân sách;
Vốn vay nợ nước ngoài của Chính phủ cùng với vốn viện trợ từ nước ngoài cho Chính phủ, các cấp chính quyền và các cơ quan nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ ngân sách nhà nước.
Cơ quan KBNN là cơ quan được giao nhiệm vụ kiểm soát thanh toán vốn đầu tư từ nguồn NSNN.
2.1.2 Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ NSNN
2.1.2.1 Sự cần thiết phải kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN Đất nước ta đang trong quá trình phát triển kinh tế, chính trị, xã hội ở mọi mặt, mọi lĩnh vực, đặc biệt Nhà nước ta ưu tiên trong lĩnh vực đầu tư, xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng, kiến trúc thượng tầng, giao thông thủy lợi… Với nguồn vốn ngân sách có hạn, Vụ NSNN ở Trung ương cũng như các Sở, ban, ngành tài chính ở tỉnh, huyện là người trực tiếp quy định các khoản thu, chi NSNN phải có kế hoạch chi tiêu sao cho giảm thất thoát, lãng phí mà lại đem lại hiệu quả cao nhất Do vậy, phải thực hiện tốt công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB:
Đầu tư XDCB đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế quốc gia, chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách Những khoản chi này không chỉ tạo ra cơ sở vật chất cho nền kinh tế mà còn góp phần vào tăng trưởng kinh tế Do đó, việc đảm bảo các khoản chi đầu tư được thực hiện đúng mục đích và không gây lãng phí là yêu cầu thiết yếu.
Ngân sách nhà nước (NSNN) của Việt Nam đang đối mặt với hạn chế lớn do thâm hụt ngân sách và nợ công gia tăng Nguồn thu NSNN còn hạn hẹp trong khi nhu cầu chi cho phát triển kinh tế - xã hội ngày càng tăng Vì vậy, việc kiểm soát chi tiêu NSNN, đặc biệt là chi đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB), là rất quan trọng để tiết kiệm, chống lãng phí, tập trung tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội, kiểm soát lạm phát, ổn định tiền tệ và cải thiện nền tài chính quốc gia.
Trong thời gian qua, cơ chế kiểm soát chi đầu tư đã được sửa đổi và hoàn thiện, nhưng vẫn chỉ quy định những vấn đề chung mang tính nguyên tắc, chưa bao quát hết các phát sinh trong quá trình kiểm soát chi tiêu của ngân sách nhà nước Sự phát triển xã hội và sự đa dạng, phức tạp của các nghiệp vụ chi đã tạo ra nhiều kẽ hở và bất cập Vì vậy, việc bổ sung kịp thời để hoàn thiện cơ chế kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản nhằm phù hợp với thực tiễn là rất cần thiết.
Vào thứ tư, nhiều chủ đầu tư đã lợi dụng những kẽ hở trong cơ chế quản lý để sử dụng nguồn kinh phí một cách nhanh chóng, đặc biệt là hiện tượng chạy kinh phí vào cuối năm Điều này dẫn đến tình trạng hồ sơ không đầy đủ, không hợp pháp, sai định mức và đơn giá theo quy định, gây ra tiêu cực và sử dụng sai vốn, từ đó gây thất thoát cho ngân sách nhà nước.
Vào thứ năm, ngân sách nhà nước gặp hạn chế, dẫn đến việc nhiều khoản chi cho hoạt động đầu tư phải dựa vào nguồn vốn vay từ các quốc gia và tổ chức nước ngoài Vì vậy, việc kiểm tra và kiểm soát các khoản chi này đối với từng đối tượng là vô cùng cần thiết để đảm bảo kỷ cương trong quản lý tài chính và duy trì uy tín của đất nước.
Kiểm soát hoạt động chi đầu tư XDCB là cần thiết để phát hiện và ngăn chặn gian lận, sai phạm, và lãng phí trong việc sử dụng ngân sách Điều này đảm bảo các khoản chi được sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả Kiểm soát chi ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước ngày càng được hoàn thiện để phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
2.1.2.1 Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN
Trong hệ thống các cơ quan kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB, KBNN có vai trò đặc thù, thể hiện qua các nội dung sau:
Thứ nhất, kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB, KBNN góp phần đảm bảo sử dụng vốn từ NSNN đúng chế dộ, đúng mục đích, tiết kiệm.
Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) hiện nay được xem là lĩnh vực phức tạp, chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố như tự nhiên, kinh tế, chính trị và xã hội Cơ chế chính sách kiểm soát chi đầu tư thường xuyên thay đổi, trong khi năng lực của các chủ đầu tư và ban kiểm soát chi dự án còn hạn chế Do đó, cần có cơ quan giám sát toàn bộ quá trình sử dụng vốn đầu tư Sản phẩm từ đầu tư XDCB thường có quy mô lớn và thời gian sản xuất dài, với nhiều tổ chức và cá nhân tham gia Nếu không kiểm soát chặt chẽ quá trình chi tiêu, dễ dẫn đến lãng phí và thất thoát ngân sách nhà nước mà không xác định được trách nhiệm Việc kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ nguồn ngân sách nhà nước tại Kho bạc Nhà nước sẽ giúp giám sát các chủ thể sử dụng vốn, đảm bảo chi tiêu đúng mục đích và hạn chế tình trạng lãng phí, thất thoát ngân sách.
Thứ hai, kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB của KBNN góp phần đảm bảo chất lượng công trình xây dựng.
Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, quy luật cạnh tranh và giá trị buộc các nhà thầu xây dựng phải hạ giá thành để tăng lợi nhuận, dẫn đến việc cắt giảm định mức chi tiêu và thay đổi kết cấu công trình, gây ra hậu quả công trình kém chất lượng và tuổi thọ ngắn Do đó, kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại Kho bạc Nhà nước là cần thiết để hạn chế tình trạng này và tăng cường kỷ luật tài chính cho các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước Thêm vào đó, thông qua kiểm soát chi, Kho bạc Nhà nước cung cấp thông tin cho các cơ quan lập và phân bổ dự toán ngân sách hàng năm, giúp cấp vốn chính xác và phù hợp với tiến độ thực hiện dự án, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ngân sách nhà nước.
Thứ ba, KBNN được nhà nước giao nhiệm vụ kiểm soát thanh toán cuối cùng trước khi đồng vốn của nhà nước ra khỏi NSNN.
KBNN có trách nhiệm pháp lý và báo cáo với cơ quan cấp trên về tính hợp pháp của việc chi tiền Để thực hiện nhiệm vụ này, KBNN cần kiểm tra và đối chiếu hồ sơ rút vốn với các quy định của Nhà nước liên quan đến chi đầu tư xây dựng cơ bản Trong quá trình kiểm tra, nếu phát hiện sai sót hoặc sử dụng vốn không đúng mục đích, không hiệu quả, không đúng chế độ, hoặc không phù hợp với hợp đồng dự án, KBNN có quyền từ chối thanh toán các khoản chi không hợp lý.
Thứ tư, KBNN tham gia nghiên cứu, soạn thảo và ban hành quy trình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư thực hiện thống nhất trong cả nước.
Cơ sở thực tiễn công tác kiểm soát chi vốn đầu tư xdcb từ ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước
2.2.1.Kinh nghiệm kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước của Kho bạc Nhà nước Hà Nội
KBNN Hà Nội hoạt động theo Quyết định số 108/2009/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, quy định chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của KBNN trực thuộc Bộ Tài chính Với vai trò là Kho bạc của Thủ đô, KBNN Hà Nội kiểm soát nguồn thu và thực hiện nhiệm vụ chi lớn, phục vụ cho một đối tượng đa dạng, từ đó tích lũy nhiều kinh nghiệm hoạt động mà các KBNN khác có thể học hỏi.
Về cơ cấu tổ chức và cán bộ thanh toán vốn đầu tư XDCB:
Sau khi Hà Nội mở rộng địa giới hành chính, Kho bạc Nhà nước (KBNN) Hà Nội đã được kiện toàn với 12 phòng chuyên môn và 29 KBNN quận, huyện Để thực hiện nhiệm vụ kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng, KBNN Hà Nội hiện có 4 phòng nghiệp vụ: phòng kiểm soát chi NSNN Trung ương 1, phòng kiểm soát chi NSNN Trung ương 2, phòng kiểm soát chi NSNN Trung ương 3 và phòng kiểm soát chi NSNN địa phương.
Tại các KBNN quận, huyện thuộc KBNN Hà Nội, công tác kiểm soát thanh toán được thực hiện bởi tổ hoặc phòng tổng hợp Đến hết năm 2015, số cán bộ trực tiếp phụ trách kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB của KBNN Hà Nội là
245 cán bộ (100% cán bộ có trình độ đại học và trên đại học), trong đó văn phòng KBNN Hà Nội có 65 cán bộ, KBNN quận, huyện có 180 cán bộ.
Về kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB:
KBNN Hà Nội thực hiện kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng theo quy trình giao dịch một cửa và hướng dẫn của Bộ Tài chính Trong những năm gần đây, khối lượng công việc kiểm soát thanh toán tại KBNN Hà Nội gia tăng do số vốn và dự án đầu tư tăng nhanh, với số vốn đầu tư đạt 43.547.569 triệu đồng năm 2015, 49.527.593 triệu đồng năm 2016 và 55.235.745 triệu đồng năm 2017 Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư hàng năm cũng tăng lên, và qua việc kiểm soát hàng ngàn hồ sơ, KBNN Hà Nội đã tiết kiệm hàng tỷ đồng cho ngân sách nhà nước, cụ thể là 2.749 triệu đồng năm 2015, 3.870 triệu đồng năm 2016 và 4.102 triệu đồng năm 2017.
KBNN Hà Nội đạt được những thành tích nổi bật nhờ vào việc chú trọng đào tạo cán bộ kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng từ NSNN, coi đây là yếu tố then chốt để đảm bảo chất lượng kiểm soát thanh toán Đồng thời, KBNN Hà Nội cũng ưu tiên bố trí cán bộ có trình độ chuyên môn cao cho công tác này, khẳng định vai trò quan trọng của bộ phận kiểm soát trong cơ cấu tổ chức của đơn vị.
Về áp dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB:
KBNN Hà Nội là một trong những Kho bạc tiên phong trong cả nước áp dụng chương trình kiểm soát chi và thanh toán vốn đầu tư qua mạng từ năm 2000 Chương trình này cho phép theo dõi chi tiết các dự án đầu tư, bao gồm tổng mức đầu tư, kế hoạch vốn hàng năm, và các lần tạm ứng, thanh toán Đặc biệt, vào năm 2011, KBNN Hà Nội đã phát triển và triển khai chương trình kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng liên ngành.
Chương trình Kế hoạch và Đầu tư - Tài chính - KBNN cho phép theo dõi chi tiết tình hình thực hiện và thanh toán của từng dự án, hợp đồng Nó kết nối thông tin và truyền dữ liệu về triển khai các dự án đầu tư xây dựng từ ngân sách thành phố giữa các cơ quan như Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài chính và KBNN Hà Nội Chương trình đáp ứng yêu cầu cung cấp số liệu kịp thời, đầy đủ và thống nhất, hỗ trợ cho công tác chỉ đạo và điều hành thực hiện kế hoạch đầu tư xây dựng hàng năm của UBND thành phố Hà Nội.
2.2.2 Kinh nghiệm kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước của Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên
KBNN Thái Nguyên là một đơn vị thuộc KBNN, có nhiệm vụ kiểm soát chi quỹ ngân sách nhà nước và thực hiện thu, chi ngân sách nhà nước tại tỉnh Thái Nguyên, bao gồm 07 huyện, 01 thị xã và 01 thành phố.
Bộ máy của Kho bạc Nhà nước (KBNN) Thái Nguyên bao gồm 09 phòng nghiệp vụ và 08 KBNN huyện, với tổng cộng 232 cán bộ Trong số đó, gần 15% cán bộ tham gia trực tiếp vào công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước.
KBNN Thái Nguyên đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ theo yêu cầu của Bộ Tài Chính và các cơ quan tỉnh, được ghi nhận bởi thành tích nổi bật Nhờ những đóng góp quan trọng, KBNN Thái Nguyên đã vinh dự nhận Huân chương lao động hạng Nhất, hạng Nhì, hạng Ba cùng nhiều phần thưởng cao quý khác, ghi nhận sự nỗ lực của tập thể và cá nhân trong việc đảm bảo an toàn tài chính và tài sản nhà nước.
Công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư các công trình kết cấu hạ tầng tại Thái Nguyên đã có sự gia tăng đáng kể trong những năm gần đây, với tỷ lệ giải ngân cao (91.63% năm 2015, 90.00% năm 2016, 89.48% năm 2017) KBNN Thái Nguyên đã thực hiện kiểm soát chặt chẽ hồ sơ thanh toán từ các chủ đầu tư, giúp phát hiện nhiều sai sót như sai khối lượng so với thiết kế và sai sót trong tính toán Nhờ đó, hàng ngàn món chi đầu tư không đúng chế độ chính sách đã được phát hiện, yêu cầu chủ đầu tư sửa đổi và hoàn thiện hồ sơ chi NSNN cho đúng quy định của Nhà nước, với số tiền không đúng chế độ lên tới hàng triệu đồng qua các năm.
KBNN Thái Nguyên đã đạt được nhiều thành tích nhờ vào việc tích cực đào tạo cán bộ và hướng dẫn các chủ đầu tư về chính sách mới của Nhà nước Trong quá trình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB, KBNN Thái Nguyên đã phối hợp hiệu quả với các sở, ngành liên quan, đồng thời thực hiện tốt vai trò tham mưu cho chính quyền địa phương Ngoài ra, KBNN tỉnh còn chủ động kiểm tra thực tế tại một số dự án trọng điểm để nắm bắt tình hình triển khai, từ đó đề xuất các giải pháp cho UBND tỉnh nhằm tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ thi công, thu hồi tạm ứng, quyết toán dự án hoàn thành, và điều chỉnh kế hoạch vốn, đảm bảo sử dụng vốn hợp lý, không để tồn đọng và gây lãng phí.
KBNN tỉnh đang dần phân cấp nhiệm vụ kiểm soát thanh toán vốn đầu tư cho KBNN cấp huyện dựa trên phân cấp của tỉnh và thực trạng đội ngũ cán bộ Việc này nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ đầu tư và ban kiểm soát chi dự án trong huyện, đồng thời giảm bớt khối lượng công việc cho phòng Kiểm soát chi NSNN KBNN tỉnh Nhờ đó, KBNN tỉnh có thể dành nhiều thời gian hơn cho công tác kiểm tra, hướng dẫn nghiệp vụ cho các chủ đầu tư và KBNN huyện, cũng như thực hiện đánh giá tổng hợp và phân tích để tham mưu cho tỉnh về kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB từ NSNN.
2.2.3 Kinh nghiệm rút ra cho Kho bạc Nhà nước Mỹ Hào trong kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB từ ngân sách Nhà nước
Qua nghiên cứu công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng từ ngân sách nhà nước của Kho bạc Nhà nước Hà Nội và Kho bạc Nhà nước Thái Nguyên, có thể rút ra một số kinh nghiệm quý báu Những kinh nghiệm này sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn vốn đầu tư, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm trong các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng.
Con người đóng vai trò quyết định trong việc thực hiện công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư, vì vậy cần có chính sách đào tạo và bồi dưỡng thường xuyên về nghiệp vụ, ngoại ngữ và tin học Điều này giúp xây dựng đội ngũ cán bộ có chuyên môn vững vàng, đáp ứng yêu cầu công việc hiện tại Bên cạnh đó, việc nâng cao trình độ lý luận chính trị và phẩm chất đạo đức là cần thiết để cán bộ có lập trường tư tưởng vững chắc, dũng cảm phát hiện và đấu tranh với các hành vi tiêu cực, sai trái trong lĩnh vực nhạy cảm này.