Cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước
Cơ sở lý luận về kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước
CƠ BẢN TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC
2.1.1 Một số khái niệm về vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước
Đầu tư là quá trình hy sinh nguồn lực hiện tại để thực hiện các hoạt động nhằm mang lại kết quả trong tương lai, với mục tiêu là kết quả đó phải lớn hơn chi phí đã bỏ ra Nguồn lực có thể là tiền, tài nguyên thiên nhiên, tài sản vật chất hoặc sức lao động Trong nghĩa hẹp, đầu tư chỉ bao gồm các hoạt động sử dụng nguồn lực hiện tại để đạt được kết quả lớn hơn nguồn lực đã sử dụng.
Đầu tư được hiểu là việc sử dụng các nguồn lực hiện có nhằm gia tăng tài sản vật chất, nguồn nhân lực và trí tuệ, từ đó nâng cao mức sống của cộng đồng hoặc duy trì khả năng hoạt động của các tài sản và nguồn lực hiện có (Trần Hoàng Tùng, 2010).
- Khái niệm Xây dựng cơ bản và Đầu tư Xây dựng cơ bản
Đầu tư xây dựng cơ bản là hoạt động tạo ra tài sản cố định cho nền kinh tế thông qua việc xây dựng mới, mở rộng, hiện đại hóa hoặc khôi phục các tài sản cố định Đây là một phần quan trọng trong đầu tư phát triển, giúp tái sản xuất và mở rộng tài sản cố định trong nền kinh tế Đầu tư xây dựng cơ bản đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế - xã hội, góp phần tạo ra tài sản cố định cho các lĩnh vực kinh tế và mang lại lợi ích đa dạng Các hình thức đầu tư này bao gồm xây dựng mới, cải tạo, mở rộng và hiện đại hóa tài sản cố định.
Ngân sách nhà nước (NSNN) là một khái niệm kinh tế quan trọng, phát triển song song với sự hình thành và tiến bộ của Nhà nước Theo Luật NSNN được Quốc hội Việt Nam thông qua ngày 16/12/2002, NSNN bao gồm toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong một năm nhằm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước Chi ngân sách nhà nước bao gồm các khoản chi cho phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, hoạt động của bộ máy nhà nước, thanh toán nợ và các khoản chi khác theo quy định pháp luật Ngoài ra, ngân sách nhà nước còn được phân chia thành ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, với ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của các đơn vị hành chính có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân.
Nhiệm vụ chi của ngân sách trung ương gồm: Chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên.
Nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương gồm: Chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên.
Vốn NSNN cho đầu tư phát triển và vốn sự nghiệp có tính chất đầu tư gồm:
- Vốn trong nước của các cấp ngân sách;
Vốn vay nợ nước ngoài của Chính phủ và nguồn viện trợ từ nước ngoài cho các cấp chính quyền và cơ quan nhà nước đóng vai trò quan trọng trong ngân sách Nhà nước.
KBNN là cơ quan được giao nhiệm vụ kiểm soát thanh toán vốn đầu tư từ nguồn NSNN.
2.1.2 Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN
Trong hệ thống các cơ quan kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB, KBNN có vai trò đặc thù, thể hiện qua các nội dung sau:
Thứ nhất, kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB, KBNN góp phần đảm bảo sử dụng vốn từ NSNN đúng chế dộ, đúng mục đích, tiết kiệm.
Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) hiện nay được xem là lĩnh vực phức tạp, chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố tự nhiên, kinh tế, chính trị và xã hội, cùng với sự thay đổi thường xuyên của cơ chế chính sách kiểm soát chi đầu tư Do đó, cần có cơ quan giám sát toàn bộ quá trình sử dụng vốn đầu tư để đảm bảo hiệu quả Sản phẩm của đầu tư XDCB thường có quy mô lớn, thời gian sản xuất dài và liên quan đến nhiều tổ chức, cá nhân Nếu không được kiểm soát chặt chẽ, dễ dẫn đến lãng phí và thất thoát ngân sách nhà nước mà không ai chịu trách nhiệm Việc kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB từ nguồn ngân sách nhà nước tại Kho bạc Nhà nước sẽ giúp giám sát các chủ thể sử dụng vốn, đảm bảo chi tiêu đúng mục đích và hạn chế tình trạng lãng phí, thất thoát tài chính của Nhà nước.
Thứ hai, kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB của KBNN góp phần đảm bảo chất lượng công trình xây dựng.
Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường hiện nay, các nhà thầu xây dựng phải đối mặt với quy luật cạnh tranh và giá trị, buộc họ phải tìm cách giảm giá thành để tối đa hóa lợi nhuận Tuy nhiên, việc cắt giảm chi phí và thay đổi kết cấu công trình có thể dẫn đến chất lượng công trình kém và tuổi thọ ngắn Do đó, việc kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại Kho bạc Nhà nước (KBNN) là cần thiết để hạn chế tình trạng này và tăng cường kỷ luật tài chính cho các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước Bên cạnh đó, thông qua kiểm soát chi, KBNN cung cấp thông tin quan trọng cho các cơ quan lập và phân bổ dự toán ngân sách hàng năm, giúp đảm bảo cấp vốn đúng đắn và phù hợp với tiến độ thực hiện dự án, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước.
Thứ ba, KBNN được nhà nước giao nhiệm vụ kiểm soát thanh toán cuối cùng trước khi đồng vốn của nhà nước ra khỏi NSNN.
KBNN có trách nhiệm pháp lý về tính hợp pháp của việc chi tiền và phải kiểm tra hồ sơ rút vốn theo quy định của Nhà nước về chi đầu tư XDCB Nếu phát hiện sai sót trong việc sử dụng vốn, KBNN có quyền từ chối thanh toán các khoản chi không hợp lý, không đúng mục đích hoặc không phù hợp với hợp đồng dự án.
Thứ tư, KBNN tham gia nghiên cứu, soạn thảo và ban hành quy trình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư thực hiện thống nhất trong cả nước.
KBNN có nhiệm vụ cụ thể hóa các văn bản pháp luật và chính sách của Đảng, Nhà nước liên quan đến kiểm soát chi kinh tế trong đầu tư xây dựng Điều này nhằm xây dựng quy trình rõ ràng cho các hoạt động tại KBNN, đảm bảo môi trường pháp lý thống nhất và đồng bộ trong việc thực hiện các quy định về kiểm soát chi và thanh toán vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước.
2.1.3 Vai trò của chi đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn NSNN
Thứ nhất, chi đầu tư XDCB của NSNN góp phần thúc đẩy sự phát triển nền kinh tế, tái tạo và tăng cường năng lực sản xuất
Sự cạnh tranh trong các ngành kinh tế có thể dẫn đến sự phát triển mất cân đối, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển xã hội Do đó, Nhà nước cần đầu tư vào một số lĩnh vực để khắc phục tình trạng này Chi đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển cơ sở hạ tầng như giao thông, thủy lợi, điện, trường học và trạm y tế Qua đó, đầu tư XDCB không chỉ thúc đẩy sự phát triển kinh tế mà còn tái tạo và nâng cao năng lực sản xuất, tăng năng suất lao động, thu nhập quốc dân và tổng sản phẩm xã hội.
Chi đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thúc đẩy hình thành các ngành nghề mới, đồng thời tăng cường chuyên môn hóa và phân công lao động xã hội.
Việc phát triển kết cấu hạ tầng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra môi trường thuận lợi cho đầu tư và phát triển kinh doanh, từ đó thúc đẩy sự phát triển xã hội Đầu tư của Nhà nước vào các lĩnh vực chiến lược không chỉ dẫn dắt hoạt động đầu tư mà còn định hướng nền kinh tế Thông qua đầu tư xây dựng cơ bản vào các khu vực quan trọng, nguồn vốn từ ngân sách nhà nước kích thích các chủ thể kinh tế tham gia vào sản xuất, kinh doanh và hợp tác trong phát triển hạ tầng Sự phát triển mạnh mẽ của hệ thống điện và giao thông đã góp phần vào sự hình thành các khu công nghiệp, thương mại, cơ sở kinh doanh và khu dân cư.
Thứ ba, chi đầu tư XDCB của NSNN góp phần thực hiện chính sách xã hội
Trong xã hội, sự phân hoá về mức sống và điều kiện sinh hoạt là điều không thể tránh khỏi, vì vậy cần có sự đầu tư từ ngân sách nhà nước để giám sát và giảm bớt chênh lệch này Đầu tư vào phát triển kết cấu hạ tầng, các cơ sở sản xuất kinh doanh, cũng như các công trình văn hoá và phúc lợi xã hội sẽ góp phần tạo ra việc làm, tăng thu nhập, và cải thiện đời sống vật chất lẫn tinh thần cho người dân, đặc biệt là ở nông thôn và vùng sâu vùng xa.
Thứ tư, chi đầu tư XDCB của NSNN góp phần củng cố và tăng cường an ninh, quốc phòng
Chi đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) không chỉ tập trung vào việc phát triển cơ sở hạ tầng mà còn chú trọng vào các công trình văn hóa, nhằm bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa của địa phương và quốc gia Đầu tư vào truyền thông cũng rất quan trọng, giúp thông tin rõ ràng các chính sách và đường lối của Nhà nước, từ đó tạo điều kiện ổn định cho chính trị quốc gia Ngoài ra, các khoản chi cho cơ sở y tế đóng góp vào việc chăm sóc sức khỏe cho người dân Đặc biệt, chi đầu tư XDCB còn tạo ra các công trình như trạm, trại quốc phòng và các dự án bảo mật quốc gia, yêu cầu vốn đầu tư lớn và kỹ thuật cao (Hoàng Mạnh Thắng, 2015).
2.1.4 Nội dung kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB qua KBNN
Theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và Bộ Tài chính, Kho bạc Nhà nước thực hiện kiểm soát thanh toán đối với vốn đầu tư và vốn sự nghiệp mang tính chất đầu tư trong nước, dựa trên chức năng và nhiệm vụ được phân cấp.
2.1.4.1 Nội dung của KBNN trong việc kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB
Cơ sở thực tiễn công tác kiểm soát chi vốn đầu tư xdcb từ ngân sách nhà nước qua kho bạc nhà nước
2.2.1 Kinh nghiệm kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB qua Kho bạc Nhà nước Hà Nội
KBNN Hà Nội hoạt động theo Quyết định số 108/2009/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, quy định chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của KBNN thuộc Bộ Tài chính Với vai trò quan trọng trong việc kiểm soát nguồn thu và thực hiện nhiệm vụ chi lớn của thủ đô, KBNN Hà Nội phục vụ nhiều đối tượng đa dạng, từ đó tích lũy nhiều kinh nghiệm quý báu mà các KBNN khác có thể học hỏi.
Về cơ cấu tổ chức và công chức kiểm soát chi đầu tư XDCB
Sau khi Hà Nội mở rộng địa giới hành chính, Kho bạc Nhà nước Hà Nội đã kiện toàn tổ chức, hiện bao gồm 12 phòng chuyên môn và 29 Kho bạc quận, huyện Để thực hiện nhiệm vụ kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản, Kho bạc Nhà nước Hà Nội có 4 phòng nghiệp vụ chuyên trách, bao gồm phòng kiểm soát chi ngân sách nhà nước trung ương 1, 2, 3 và phòng kiểm soát chi ngân sách nhà nước địa phương.
Tại các KBNN quận, huyện thuộc KBNN Hà Nội công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB được thực hiện tại tổ TH-HC hoặc phòng Tổng hợp.
Đến cuối năm 2015, KBNN Hà Nội có 236 công chức phụ trách kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB, tất cả đều có trình độ đại học và trên đại học Trong số này, văn phòng KBNN Hà Nội có 61 công chức, trong khi các KBNN quận, huyện có 175 công chức.
Về kiểm soát chi đầu tư XDCB KBNN Hà Nội thực hiện quy trình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB
Theo quy trình giao dịch một cửa và các văn bản hướng dẫn của KBNN,
Bộ Tài chính đã tăng cường kiểm soát thanh toán vốn đầu tư và các dự án đầu tư công Tại Kho bạc Nhà nước Hà Nội, công tác kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản trong những năm gần đây trở nên căng thẳng do số vốn và số lượng dự án đầu tư gia tăng nhanh chóng Cụ thể, tổng vốn đầu tư đã tăng từ 20.447.520 triệu đồng vào năm 2013 lên 25.902.881 triệu đồng vào năm 2014 và tiếp tục tăng trong năm 2015.
Trong năm qua, KBNN Hà Nội đã đạt tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư cao hơn so với năm trước, với tổng số tiền lên tới 26.906.7621 triệu đồng Qua việc kiểm soát thanh toán hàng ngàn hồ sơ, đơn vị này đã tiết kiệm cho ngân sách nhà nước hàng tỷ đồng, cụ thể là 2.576 triệu đồng năm 2013, 2.352 triệu đồng năm 2014 và 2.346 triệu đồng năm 2015.
KBNN Hà Nội đã đạt được nhiều thành tích nhờ vào việc chú trọng đào tạo công chức chuyên trách trong kiểm soát chi đầu tư XDCB từ NSNN, coi đây là khâu quan trọng để đảm bảo chất lượng kiểm soát Đồng thời, KBNN Hà Nội cũng ưu tiên bố trí công chức có trình độ chuyên môn cao cho công việc này, thể hiện sự quan tâm đến bộ phận kiểm soát trong cơ cấu tổ chức của đơn vị.
XDCB KBNN Hà Nội là một trong những Kho bạc tiên phong trong cả nước áp dụng công nghệ thông tin vào quản lý và kiểm soát chi đầu tư từ năm 2000 Chương trình này cho phép theo dõi chi tiết từng dự án đầu tư, bao gồm tổng mức đầu tư, kế hoạch vốn hàng năm, và các lần tạm ứng, thanh toán Đặc biệt, từ năm 2011, KBNN Hà Nội đã triển khai chương trình quản lý vốn đầu tư liên ngành giữa Kế hoạch và Đầu tư, Tài chính và KBNN, giúp theo dõi tình hình thực hiện và thanh toán từng dự án, hợp đồng Chương trình còn kết nối thông tin và truyền dữ liệu giữa các cơ quan, đảm bảo cung cấp số liệu kịp thời, đầy đủ và thống nhất, góp phần nâng cao hiệu quả chỉ đạo và điều hành kế hoạch đầu tư XDCB hàng năm của UBND thành phố Hà Nội.
2.2.2 Kinh nghiệm kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB qua Kho bạc Nhà nước Hải Dương
KBNN Hải Dương là đơn vị trực thuộc KBNN, có nhiệm vụ quản lý quỹ ngân sách nhà nước và thực hiện thu, chi ngân sách nhà nước tại tỉnh Hải Dương, bao gồm 11 huyện và một thành phố trực thuộc tỉnh.
KBNN Hải Dương tổ chức bộ máy gồm 09 phòng nghiệp vụ và 11 KBNN huyện, với tổng cộng 221 công chức Trong số này, gần 10% công chức trực tiếp tham gia kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước.
Trong quá trình hoạt động và phát triển, KBNN Hải Dương luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ đã được Bộ Tài chính, KBNN và Tỉnh ủy
KBNN Hải Dương đã đạt được nhiều thành tích xuất sắc trong công tác quản lý tiền và tài sản nhà nước, được Đảng và nhà nước ghi nhận bằng việc tặng thưởng Huân chương lao động hạng Nhất, hạng Nhì, hạng Ba cùng nhiều phần thưởng cao quý khác cho tập thể và cá nhân hoàn thành tốt nhiệm vụ.
Trong những năm gần đây, công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước tại KBNN Hải Dương đã có sự tăng trưởng ổn định Cụ thể, năm 2013, tổng chi đầu tư đạt 2.457.853 triệu đồng với tỷ lệ giải ngân 92,55% Năm 2014, con số này là 2.507.548 triệu đồng và tỷ lệ giải ngân đạt 92,56% Đến năm 2015, tổng chi đầu tư lên tới 2.605.138 triệu đồng, với tỷ lệ giải ngân đạt 92,77%.
Trong quá trình kiểm soát chi đầu tư XDCB, KBNN Hải Dương đã phát hiện nhiều sai sót trong hồ sơ thanh toán của chủ đầu tư, như sai khối lượng so với thiết kế và hợp đồng, cũng như sai sót do cộng số học Nhờ đó, KBNN đã từ chối thanh toán hàng ngàn món chi đầu tư, tiết kiệm cho ngân sách nhà nước hàng tỷ đồng, cụ thể là 2.315 triệu đồng năm 2013, 2.833 triệu đồng năm 2014, và 3.204 triệu đồng năm 2015.
KBNN Hải Dương đạt được những thành tích ấn tượng nhờ vào việc tích cực đào tạo công chức và hướng dẫn các chủ đầu tư về chính sách mới của Nhà nước.
Trong quá trình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB, KBNN Hải Dương đã hợp tác hiệu quả với các Sở, ngành liên quan, thực hiện tốt vai trò tham mưu cho chính quyền địa phương KBNN tỉnh chủ động kiểm tra thực tế tại các dự án trọng điểm để nắm bắt tiến độ triển khai, từ đó đề xuất giải pháp cho UBND tỉnh nhằm tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ thi công, thu hồi tạm ứng, quyết toán dự án hoàn thành, và điều chỉnh kế hoạch vốn, đảm bảo sử dụng vốn hợp lý, tránh tình trạng tồn đọng và lãng phí.
Đơn vị chú trọng đến công tác kiểm tra và kiểm soát nội bộ, nhằm phát hiện và khắc phục kịp thời các sai sót, từ đó nâng cao chất lượng kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB).
2.2.3 Kinh nghiệm rút ra cho Kho bạc Nhà nước Văn Lâm trong việc tăng cường kiểm soát chi XDCB