Bộ giáo dục và đào tạo Trờng đại học vinh -------------- TRầN THị THU HằNG THựC TRạNG Và MộT Số CHỉ TIÊU HìNH THáI, SINH Lý, SINH HóA TRÊN NGƯờI NGHIệN ma túy ở NGHệ AN Chuyên ngành: SINH HọC THựC NGHIệM Mã số: 60.42.30 Luận văn thạc sĩ KHOA HọC SINH HọC Ngời hớng dẫn khoa học: PGS.TS. nGHIÊM XUÂN THĂNG Vinh - 2010 LI CM N! i Luận văn được hoàn thành bản thân tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của thầy giáo, PGS.TS.Nghiêm Xuân Thăng. Người đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Đồng thời trong suốt quá trình nghiên cứu, bản thân tôi cũng nhận được sự giúp đỡ tận tình, tạo mọi điều kiện của các cơ quan đoàn thể : Ban giám hiệu trường Đại Học Vinh Khoa Sau đại học trường Đại Học Vinh Khoa Sinh học trường Đại Học Vinh Tập thể các y bác sỹ khoa Xét nghiệm máu bênh viện Đa Khoa Nghệ An. Tổ chức LIFE-GAP ở Nghệ An, Câu lạc bộ Hoa Nắng,… Ban phòng chống tệ nạn xã hội tỉnh Nghệ An. Sở LĐTBXH tỉnh Nghệ An. Trung tâm Giáo dục lao động xã hội số I, số II, trung tâm giáo dục LĐXH, phòng LĐTBXH huyện Nghĩa Đàn, Tx Thái Hoà, Tx Cửa Lò tỉnh Nghệ An. Cùng sự động viên của gia đình, bạn bè, đồng nghiệp trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu để tôi hoàn thành tốt luận văn này. Tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc ! Vinh 20/12/2010 Trần Thị Thu Hằng ii MỤC LỤC Trang LỜI CẢM ƠN………………………………………………………………i MỤC LỤC………………………………………………………………… ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT…………………………………… .iv DANH MỤC CÁC BẢNG…………………………………………………… v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ…………………………………………………vi Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o .i Chương 1. TỔNG QUAN ix 1.1. Cơ sở khoa học và lý luận về bệnh nghiện ma túy ix DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN TT Chữ viết tắt Tên thường của chữ viết tắt 1 AST Aspartate aminotransferase 2 ALT Alanine aminotransferase BMI Body Mass Index : Chỉ số khối cơ thể 5 GRA Granulocyte: Bạch cầu trung tính 6 HATT Huyết áp tâm thu 7 HATTr Huyết áp tâm trương 8 HGB Hemoglobine 9 LYM Lympho bào 10 LĐTBXH Lao động thương binh xã hội 11 MCH Mean corpuscular 3emoglobin: Số lượng Hemoglobine trung bình trong một hồng cầu 12 PLT Platelet: Số lượng Tiểu cầu bình thường 13 Tp Thành phố 14 Tx Thị xã 15 SDMT Sử dụng ma tuý 16 WBC White blood cell: Số lượng bạch cầu có trongmột đơn vị máu 17 WHO Tổ chức y tế thế giới 18 RBC Red blood cell: Số lượng Hồng cầu trong một đơn vị máu iii iv DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o .i Chương 1. TỔNG QUAN ix 1.1. Cơ sở khoa học và lý luận về bệnh nghiện ma túy ix v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o .i Chương 1. TỔNG QUAN ix 1.1. Cơ sở khoa học và lý luận về bệnh nghiện ma túy ix MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ma tuý (Narcotic) là một thuật ngữ dùng để chỉ các chất kích thích có khả năng gây nghiện như heroin, doping, papain và kể cả cocain, nicotin và cả các ancol. Nhưng hiện nay người ta chỉ dùng bó hẹp để chỉ các chất gây nghiện được chiết xuất từ nhựa lấy ở quả của cây thuốc phiện (opium Philicinacae). Khi nghiện các chất này có thể gây tác hại đầu độc đối với nhiều dạng tế bào và mô, cơ quan trong cơ thể. Đặc biệt là các noron thần kinh, các trung khu thần kinh, các tế bào cơ vân, cơ tim, cơ trơn. Qua đó ảnh hưởng đến khả năng hưng phấn, ức chế của tổ chức thần kinh. Khả năng co giãn, vận động của tổ chức cơ. Khả năng cảm giác, hoạt động phối hợp vận động, hoạt động tim mạch, hô hấp chuyển hoá trong cơ thể. Nghiện nặng có thể dẫn đến huỷ hoại sự phát triển của tế bào, mô và các chỉ tiêu sinh lý bình thường của cơ thể. Trong số bệnh lý phát hiện được của người nghiện đứng hàng đầu là những bệnh nhiễm trùng do tiêm chích gây ra khi dùng chung bơm kim tiêm như viêm gan B, C, đặc biệt là nhiễm căn bệnh thế kỷ HIV/AIDS, các bệnh về tim mạch, thần kinh,… Những căn bệnh nói trên chiếm 74,5% ở người nghiện từ 18-45 tuổi. Hiện nay ma tuý là vấn nạn nhức nhối của toàn thế giới nói chung cũng như Việt Nam nói riêng. Tỉ lệ người nghiện không những không giảm mà ngày một gia tăng kéo theo nhiều tệ nạn xã hội làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống kinh tế văn hoá xã hội. Làm giảm sút sức lao động sản xuất trong xã hội, suy giảm nòi giống. Ảnh hưởng đến đạo đức, thuần phong mỹ tục lâu đời của dân tộc, đến sự phát triển kinh tế trật tự trị an của xã hội. Do đó, nghiện ma túy là một hiểm họa của toàn nhân loại, đe doạ sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia, đồng thời là gánh nặng của toàn xã hội. Giúp vi người nghiện từ bỏ, tránh xa ma tuý để ngăn ngừa và giảm nhẹ những tác hại do nghiện ma túy gây ra. Đảm bảo sự phát triển cân bằng và hưng thịnh cho mỗi quốc gia. Đây không chỉ là tâm nguyện của gia đình, người thân, bạn bè của những người nghiện mà còn là mối quan tâm của toàn xã hội, trách nhiệm của những nhà chức trách, những người làm công tác nghiên cứu khoa học là nhu cầu tiến bộ xã hội phát triển hài hòa của mỗi quốc gia dân tộc. Theo tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho đến năm 2009 trên toàn thế giới có 350 triệu người nghiện ma tuý, trong đó bao gồm: 56 triệu người nghiện cocain, 55 triệu người nghiện thuốc phiện, 130 triệu người chơi Cần sa và 109 triệu người chơi thuốc lắc. Riêng ở Việt Nam, theo Bộ Lao động Thương binh Xã hội (BTBXH), năm 2008 toàn quốc có 583.000 người nghiện, trong đó: 70% ở độ tuổi thanh thiếu niên, 80% nghiện nặng, 85,5% số con nghiện có tiền án tiền sự. Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo tháng 8-1998 có 2.837 học sinh sinh viên nghiện ma túy và 10 năm sau (2008) con số đó là 28.578 người. Tại thành Hồ Chí Minh, theo thống kê của sở LĐTBXH tháng 7-1997 số người nghiện là 4.500 đến tháng 7-1998 tăng lên 10.038 và cho đến năm 2008 số người nghiện đã lên tới 208.350 người (trong đó 81% ở độ tuổi dưới 30). Nghệ An là một tỉnh lớn có diện tích 16.487 km 2 với dân số 3.003200 người (năm 2008) với nhiều huyện miền núi có độ cao, khí hậu và đặc điểm đất đai phù hợp với việc trồng cây thuốc phiện để lấy nhựa chế biến thành thuốc phiện. Những năm gần đây được sự vận động và kiểm soát chặt chẽ của nhà nước hầu hết diện tích trồng cây thuốc phiện đã được phá bỏ và chuyển sang trồng cây lương thực và cây công nghiệp. Nhưng trên thực tế một số miền núi dân tộc ít người vẫn đang lén lút trồng thuốc phiện. Đây cũng chính là nguyên nhân làm cho số người nghiện thuốc phiện ở các vùng miền núi nhất là vùng dân tộc thiểu số tăng cao. Theo thống kê của Sở LĐTBXH năm 2005 toàn tỉnh Nghệ An có 5.520 người nghiện ma tuý, chủ yếu ở độ tuổi 18-30 và tập trung ở những vùng trọng điểm như: Tp Vinh, Tx Cửa Lò và các huyện miền núi như Anh Sơn, vii Kỳ Sơn, Con Cuông, Quế Phong. Năm 2008, số người nghiện lên tới 8512 người và có chiều hướng ngày một gia tăng. Để góp phần làm sáng tỏ mức độ nguy hiểm và những tác hại do nghiện ma túy gây ra ảnh hưởng đến sức khoẻ và sự biến đổi các chỉ số hình thái, sinh lý và sinh hóa của người nghiện. Nhằm góp phần cảnh báo, ngăn ngừa, làm giảm tệ nạn nghiện ma tuý, nâng cao sức khỏe cộng đồng, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Thực trạng và một số chỉ tiêu hình thái, sinh lý, sinh hoá trên người nghiện ma tuý ở Nghệ An”. 2. Mục tiêu của đề tài + Đánh giá thực trạng nghiện ma tuý ở Nghệ An. + Xác định một số chỉ tiêu hình thái, sinh lý, sinh hoá ở người nghiện. 3. Nội dung nghiên cứu + Điều tra thực trạng nghiện ma túy trên địa bàn tỉnh Nghệ An và các điểm nghiên cứu. + Tác hại của ma túy biểu hiện trên sự biến đổi một số chỉ số về: Hình thái: Chiều cao, cân nặng, chỉ số BMI và chỉ số Pignet. Sinh lý : Tần số tim, huyết áp, tần số hô hấp và thời gian nín thở. Huyết học: RBC, HGB, GRA, LYM, PLT, MCH, WBC. Sinh hóa: ALT, AST, acid Uric, Albumin. vii i Chương 1. TỔNG QUAN 1.1. Cơ sở khoa học và lý luận về bệnh nghiện ma túy. 1.1.1. Các thuật ngữ liên quan đến ma túy Theo định nghĩa của tổ chức Y tế thế giới (WHO): “Ma túy là tên gọi chung chỉ những chất gây nghiện, chất hướng thần có nguồn gốc tự nhiên hay nhân tạo. Những chất này khi đưa vào cơ thể sống sẽ làm thay đổi trạng thái nhận thức và sinh lý, có thể dẫn đến nghiện”. Tại Điều 2 của Luật phòng, chống ma tuý Việt Nam, định nghĩa về ma tuý hoặc có liên quan đến khái niệm ma tuý như sau: Ma tuý là chất gây nghiện, nếu sử dụng lặp đi lặp lại nhiều lần sẽ dẫn đến trạng thái lệ thuộc vào chất sử dụng do tác động của chất đó vào hệ thần kinh trung ương. Chất ma tuý là chất gây nghiện, chất hướng thần được quy định trong các danh mục do Chính phủ ban hành. Chất gây nghiện là chất kích thích hoặc ức chế thần kinh, dễ gây tình trạng nghiện đối với người sử dụng. Chất hướng thần là chất kích thích, ức chế thần kinh hoặc gây ảo giác, nếu sử dụng nhiều lần có thể dẫn tới tình trạng nghiện với người sử dụng. Tiền chất là các chất không thể thiếu được trong quá trình điều chế, sản xuất ma tuý được quy định do chính phủ ban hành. Thuốc gây nghiện, hướng thần là các loại thuốc chữa bệnh được quy định trong danh mục do Bộ Y tế do chính phủ ban hành. Người sử dụng ma tuý là người sử dụng chất ma tuý, thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần và bị lệ thuộc vào chất này [14]. Một số loại ma tuý thường gặp:  Thuốc phiện: Là chất nhựa lấy từ vỏ của quả cây thuốc phiện (hay còn gọi là cây Anh Túc) và được sử dụng dưới dạng hút và tiêm.  Morphine: Được chiết xuất từ thuốc phiện, là hoạt chất chủ yếu có những tác dụng dược lý cơ bản nhất của thuốc phiện như giảm đau, chống ho, ix chống tiêu chảy, . Trong Y học Morphin được dùng làm nguyên liệu bán tổng hợp để sản xuất thuốc trị ho, giảm đau, tiêu chảy, .  Heroin: Là chất được bán tổng hợp từ morphine. Thường được chế biến thành 02 loại: Loại bột trắng hồng, xốp như bông gọi là " Heroin 4" (còn gọi là bạch phiến) dùng để chích vào tĩnh mạch. Loại bột màu nâu hồng gọi là " Heroin 3" dùng để hút, hít. So với Morphine, Heroin có tác dụng gây nghiện nhanh và mạnh gấp nhiều lần nên sau khi xuất hiện, Heroin đã nhanh chóng thay thế Morphie.  Cần sa: Còn gọi là cây Gai dầu, cây Gai mèo, cây Đại ma, Bồ đà. Cần sa dùng để hút, được chế biến hoặc từ lá, hoa, rễ hay nhánh của cây Cannabis sativa phơi khô trộn lẫn với nhau. Thường có màu nâu hoặc xanh xám, Cần sa chứa gần 400 hóa chất (trong đó, chất chính là THC (delta-9-tetrahydrocannabinol)).  Ma tuý tổng hợp: Là chất ma tuý được điều chế bằng phương pháp tổng hợp hoá học toàn phần từ các hoá chất (được gọi là tiền chất). Điển hình là các chất ma tuý thuộc nhóm ATS như amphetamine, methamphetamine, MDMA (3, 4 methylenedioxymethaphetamine, còn gọi là Ecstasy). Chúng còn gọi là "các chất loạn thần", "ma tuý điên" hay " ma tuý bạo lực". Amphetamin thường được đóng dưới dạng viên nhộng, viên nén hay hình tròn hoặc hình ô van, màu hồng, màu ghi hay nâu xám, . Ngoài ra còn có thể gặp ở dạng ống tiêm hoặc bột. Methamphetamin thường gặp là viên nén có màu đỏ, da cam hoặc nâu nhạt, với các tên gọi là "YABA", "YAMA", "KYAPPY", Shabu, . Đường kính khoảng từ 7 đến 8 mm, dày từ 2 đến 4 mm. Trên mặt có ký hiệu chữ M, WY, 99, hoặc hình ngôi sao 5 cánh, . Đôi khi gặp methamphetamin còn được sử dụng dưới dạng bột để hút, hít với tên gọi là "Ice" có nghĩa là đá, hoặc đóng ống dùng để tiêm. MDMA thường dùng dưới dạng viên nén, hình tròn với màu sắc rất đa dạng. Phía trên của viên thường có khắc hình trái tim, hình con bướm, chim x