Lý do nghiên cứu
Khoa học xã hội đóng vai trò quan trọng trong đời sống chính trị và xã hội, góp phần xây dựng nền tảng tư tưởng và cơ sở khoa học cho việc hoạch định đường lối, chiến lược và chính sách của Đảng và Nhà nước Những nghiên cứu trong lĩnh vực này không chỉ hỗ trợ trong việc phát triển con người mà còn giúp khơi nguồn và xây dựng bản sắc văn hóa dân tộc.
Nghiên cứu khoa học xã hội là một hoạt động trí não đặc thù, với sản phẩm mang giá trị định tính cao, khó đo lường chính xác về mặt định lượng Việc đánh giá thời gian lao động, cường độ và hiệu suất trong nghiên cứu khoa học nói chung đã khó, và đối với khoa học xã hội, điều này càng trở nên phức tạp hơn.
Hiện nay, việc đánh giá chất lượng các kết quả nghiên cứu khoa học xã hội dựa trên các tiêu chí như ý nghĩa lý luận và thực tiễn, đóng góp mới cho lý luận và thực tiễn, cùng với những đề xuất khả thi cho chính sách kinh tế, xã hội và văn hóa Tuy nhiên, các đánh giá này thường mang tính ước lệ, phụ thuộc vào quan điểm của người đánh giá và bối cảnh chính trị-xã hội hiện tại Một số đề xuất có thể không được đánh giá cao trong thời điểm hiện tại nhưng lại có giá trị quan trọng cho các giai đoạn phát triển sau này, như tư tưởng chủ động hội nhập quốc tế đã bắt đầu hình thành từ sau.
Đề xuất "đổi mới" của giới khoa học xã hội chỉ được thực hiện sau Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt Nam, đánh dấu sự khởi đầu cho việc mở cửa thị trường và hội nhập quốc tế Nhiều phát hiện và đánh giá về lịch sử - khảo cổ, mặc dù chính xác, nhưng phải mất hàng chục năm mới được công nhận Điều này cho thấy rằng, việc đánh giá các công trình khoa học xã hội không chỉ dựa vào tính khả thi và ứng dụng thực tiễn.
Việc thiếu một hệ thống tiêu chí đánh giá công trình khoa học xã hội một cách khách quan và toàn diện đã dẫn đến tình trạng nghiệm thu kết quả nghiên cứu chưa chính xác và thiếu nghiêm túc Điều này đã ảnh hưởng tiêu cực đến động lực phát triển của lĩnh vực khoa học xã hội.
Trường Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên (ĐHKH, ĐHTN) được thành lập năm 2002, ban đầu là Khoa Khoa học Tự nhiên Đến năm 2006, trường được đổi tên thành Khoa Khoa học Tự nhiên và Xã hội để phù hợp với sự mở rộng ngành đào tạo Năm 2008, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định thành lập Trường ĐHKH trên cơ sở Khoa Khoa học Tự nhiên và Xã hội Trường có nhiệm vụ đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ có trình độ đại học, sau đại học, đồng thời triển khai nhiều đề tài nghiên cứu khoa học ở các cấp khác nhau ĐHKH ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật và chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực khoa học tự nhiên và xã hội, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của khu vực và đất nước Các hướng nghiên cứu của trường thể hiện tính đa dạng và phong phú, đáp ứng nhu cầu cấp thiết của xã hội.
Qua quan sát thực tế, chúng tôi nhận thấy việc đánh giá kết quả các công trình nghiên cứu khoa học xã hội tại trường ĐHKH còn nhiều hạn chế Sự khác biệt giữa kết quả đánh giá và giá trị thực sự của nghiên cứu thể hiện qua việc nhiều công trình được xếp loại “Xuất sắc” hay “Tốt”, trong khi chất lượng và hiệu quả thực tế chưa cao Ngoài những nguyên nhân chung, hiện tượng này còn do chất lượng chuyên môn của hội đồng đánh giá không đồng đều và thiếu tính khách quan, cùng với quy trình đánh giá và nghiệm thu chưa đáp ứng được yêu cầu và thực tế.
Xuất phát từ nhu cầu làm rõ thực trạng đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học xã hội tại trường ĐHKH, bài viết này đề xuất hệ thống tiêu chí đánh giá cụ thể và định lượng Mục tiêu là nhận diện chất lượng các kết quả nghiên cứu, từ đó giúp cải thiện quy trình nghiệm thu các sản phẩm nghiên cứu khoa học xã hội Hệ thống tiêu chí này sẽ góp phần khắc phục những hạn chế hiện tại trong việc đánh giá kết quả nghiên cứu tại trường Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên.
Lịch sử nghiên cứu
Nghiên cứu về công tác đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học đã có nhiều tác giả trong và ngoài nước bàn tới:
Trên thế giới, chúng ta có thể kể ra quan điểm của một số tác giả tiêu biểu như:
P Fasella trong cuốn “Đánh giá các chương trình nghiên cứu và triển khai của Cộng đồng Châu Âu” đã nêu ra các nguyên tắc quan trọng trong việc đánh giá R&D, nhấn mạnh rằng quá trình này cần được thực hiện liên tục trong suốt các giai đoạn nghiên cứu Ông cũng đề xuất việc kết hợp giữa đánh giá nội bộ và đánh giá bên ngoài; trong đó, đánh giá nội bộ thường do các nhà quản lý dự án thực hiện, còn đánh giá bên ngoài được thực hiện bởi các chuyên gia không tham gia vào chương trình nghiên cứu.
Theo P Fasella, việc đánh giá chương trình nên được thực hiện bởi các chuyên gia bên ngoài, không tham gia vào chương trình Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của cơ chế phản hồi thường xuyên để đảm bảo phương pháp đánh giá phù hợp với hoàn cảnh Ông cũng đề xuất hội đồng đánh giá nên có quy mô nhỏ, từ 6-8 người, và thời gian đánh giá nên bắt đầu vào giữa chương trình để xem xét các hoạt động đã thực hiện trước đó Thời gian tối đa cho việc đánh giá là 6 tháng đối với phương pháp “chuyên gia” và 3 tháng cho phương pháp “hội đồng”.
A.M.T Rouban trong cuốn “Đánh giá các chương trình R&D của Pháp” chỉ ra rằng việc thiết lập hệ thống chỉ báo rõ ràng cho đánh giá và sử dụng công trình khoa học phụ thuộc vào nhiều yếu tố như các nhà khoa học, nhà quản lý và cơ quan giám sát Do đó, việc phát triển một hệ thống chỉ báo áp dụng cho mọi đánh giá vẫn là một vấn đề gây tranh cãi.
Trong cuốn "Đánh giá R&D: kinh nghiệm và suy nghĩ", Delcroix nhấn mạnh rằng quá trình đánh giá là một hoạt động liên tục, thâm nhập vào các hoạt động của chương trình Ông đề xuất một số cơ sở đánh giá, bao gồm nguồn gốc của nghiên cứu khoa học và công nghệ ở từng giai đoạn, tác động kinh tế xã hội của đề tài nghiên cứu, và sự tham gia của các đội ngũ nghiên cứu trong các hoạt động quốc tế.
Các quan niệm của các tác giả hiện nay chủ yếu chỉ đưa ra nguyên tắc và phương pháp chung cho việc đánh giá kết quả nghiên cứu Tại Việt Nam, Quyết định số 19/2007/QĐ-BKHCN ngày 18 tháng 9 năm 2007 của Bộ Khoa học và Công nghệ đã quy định về đánh giá nghiệm thu các đề tài nghiên cứu khoa học cơ bản trong lĩnh vực khoa học tự nhiên Quy định này đưa ra các tiêu chí đánh giá bao gồm kết quả nghiên cứu, kết quả đào tạo sau đại học, tiến độ thực hiện đề tài và tình hình sử dụng kinh phí Tuy nhiên, những tiêu chí này vẫn còn gây nhiều tranh cãi trong cộng đồng khoa học trong nước.
Nhiều nhà khoa học như Vũ Cao Đàm, Nguyễn Văn An và Hồ Tú Bảo đã có những công trình nghiên cứu đáng chú ý về đánh giá nghiên cứu khoa học Đặc biệt, cuốn sách “Đánh giá nghiên cứu khoa học” đã góp phần quan trọng trong lĩnh vực này.
(NXB Khoa học và Kỹ thuật năm 2007), Vũ Cao Đàm đã đưa ra một hệ thống phương pháp luận về việc đánh giá nghiên cứu khoa học
Một số học viên chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ đã chọn nghiên cứu về việc xây dựng tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học Điển hình là đề tài của học viên Nguyễn Văn, tập trung vào việc thực hiện chức năng nghiên cứu khoa học tại trường Cao đẳng nghề Hải Dương.
Quang đã chỉ ra thực trạng đánh giá nghiên cứu khoa học tại trường Cao đẳng nghề Hải Dương trong năm 2008, từ đó đề xuất các tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu Luận văn của Lê Ngọc Sơn, bảo vệ năm 2010 với đề tài “Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học của cán bộ trường Đại học Sư phạm Hà Nội”, đã phát triển bộ tiêu chí đánh giá chất lượng nghiên cứu khoa học dựa trên 3 bước cụ thể.
Bước 1 (40 điểm) yêu cầu xem xét tính mới dựa trên các sự kiện khoa học, vấn đề khoa học và luận điểm khoa học theo các tiêu chuẩn mực Bước 2 (25 điểm) tập trung vào việc đánh giá tính logic của năm bộ phận: sự kiện khoa học, vấn đề khoa học, luận điểm khoa học, luận cứ khoa học và phương pháp nghiên cứu.
Bước 3: Đánh giá tổng thể các tiêu chí như độ rõ ràng, tính logic và tính khoa học trong việc luận giải sự cần thiết của nghiên cứu đề tài; xác định mức độ rõ ràng và khả thi của mục tiêu nghiên cứu; xem xét phương pháp nghiên cứu; và đánh giá tính khoa học, sự độc đáo cũng như sự phù hợp của cách tiếp cận Cuối cùng, cần kiểm tra kết cấu và hình thức theo cấu trúc logic của kết quả nghiên cứu.
Bài viết trên tạp chí Hoạt động khoa học của Bộ Khoa học và Công nghệ đã cung cấp cái nhìn sâu sắc về đánh giá và nghiệm thu nghiên cứu khoa học tại Việt Nam Đặc biệt, bài viết “Một số vấn đề trong đánh giá và nghiệm thu kết quả nghiên cứu khoa học” của Nguyễn Văn An, đăng trong số 4/2005, nêu bật vai trò và thực trạng của hoạt động này Tác giả cũng đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện hiệu quả của cơ chế quản lý trong đánh giá và nghiệm thu kết quả nghiên cứu.
Trong bài viết “ Đánh giá định lượng kết quả nghiên cứu khoa học” của GS
Hồ Tú Bảo trong bài viết đăng trên tạp chí “Hoạt động khoa học”, số 7/2010 đã trình bày khái niệm và các đặc điểm cơ bản của những chỉ số quan trọng dùng để đánh giá định lượng các ấn phẩm nghiên cứu khoa học, bao gồm chỉ số trích dẫn, hệ số ảnh hưởng và chỉ số H.
Trong bài viết "Đánh giá nghiên cứu khoa học như thế nào" của Vũ Cao Đàm trên khoahoc.baodatviet.vn, tác giả nhấn mạnh rằng việc đánh giá nghiên cứu khoa học cần được áp dụng trong những trường hợp cụ thể Ông phân loại các phương pháp đánh giá nghiên cứu và đề xuất xây dựng một hệ thống đánh giá khoa học với các cách tiếp cận và tiêu chí phù hợp, nhằm đảm bảo tính khách quan trong việc đánh giá các công trình khoa học.
Bài viết “Đánh giá khoa học qua định lượng ấn phẩm: Những xu hướng mới trên thế giới trong đánh giá khoa học xã hội, nghệ thuật và nhân văn” của Phạm Thị Ly, đăng tải trên khoavanhoc-ngonngu.edu.vn, phân tích thực trạng phân cực trong nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn toàn cầu Tác giả chỉ ra những hạn chế của hệ thống đánh giá định lượng ấn phẩm hiện tại trong việc đánh giá kết quả nghiên cứu trong lĩnh vực này Bài viết cũng đề xuất các xu hướng mới nhằm cải tiến phương pháp đo lường ấn bản khoa học, nhấn mạnh sự cần thiết bổ sung công cụ và tiêu chí định tính cho khoa học xã hội và nhân văn, đồng thời đưa ra một số kiến nghị để nâng cao chất lượng nghiên cứu trong lĩnh vực này tại Việt Nam.
Các công trình nghiên cứu hiện có đã tiếp cận vấn đề đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học từ nhiều phương diện khác nhau, bao gồm phương pháp luận, thực trạng đánh giá và hệ thống tiêu chí để đảm bảo chất lượng Tuy nhiên, chúng vẫn chưa đề cập đến việc xây dựng tiêu chí đánh giá cho kết quả nghiên cứu khoa học xã hội Hơn nữa, các nghiên cứu này thường được thực hiện trong các bối cảnh khác nhau về nội dung, thời gian và không gian Do đó, đề tài “Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học ngành khoa học xã hội tại trường Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên” mặc dù không phải là một hướng tiếp cận hoàn toàn mới, nhưng lại được thực hiện trong bối cảnh nghiên cứu mới và tập trung vào các tiêu chí đánh giá cụ thể cho kết quả nghiên cứu khoa học xã hội tại một trường đại học cụ thể.
Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu
Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá chất lượng các kết quả nghiên cứu khoa học xã hội ở trường ĐHKH, ĐHTN.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, đề tài thực hiện một số nhiệm vụ sau:
Đề tài này làm rõ cơ sở lý luận liên quan đến các khái niệm như khoa học, nghiên cứu khoa học, tiêu chí và đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học Nó cũng nhấn mạnh đặc điểm của hoạt động nghiên cứu khoa học xã hội và yêu cầu về tiêu chí đánh giá kết quả trong lĩnh vực này.
- Làm rõ thực trạng việc đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học xã hội tại trường ĐHKH, ĐHTN
- Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học xã hội ở trường ĐHKH, ĐHTN.
Mẫu khảo sát
- Các công trình nghiên cứu khoa học xã hội;
- Các luận văn thạc sĩ;
- Cán bộ, giảng viên trực tiếp thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học các cấp thuộc lĩnh vực khoa học xã hội;
- Cán bộ quản lý, chuyên viên phụ trách hoạt động nghiên cứu khoa học của trường ĐHKH.
Câu hỏi nghiên cứu
Việc đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học xã hội tại trường ĐHKH, ĐHTN hiện nay như thế nào?
Một hệ thống tiêu chí như thế nào để nhận dạng được đúng chất lượng các công trình nghiên cứu xã hội ở trường ĐHKH, ĐHTN?
Giả thuyết nghiên cứu
Hiện nay, việc đánh giá chất lượng các công trình nghiên cứu khoa học xã hội của trường ĐHKH, ĐHTN còn gặp nhiều hạn chế, không phản ánh đúng thực tế về chất lượng của các nghiên cứu này.
Hệ thống tiêu chí đánh giá chất lượng kết quả nghiên cứu khoa học xã hội cần bao gồm các yếu tố như tính mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài, tính hệ thống và toàn diện trong nghiên cứu, cùng với tính phù hợp của phương pháp nghiên cứu.
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp phân tích – tổng hợp
Dựa trên các luận cứ lý thuyết từ nghiên cứu tài liệu và dữ liệu thực tiễn như thống kê về việc đánh giá kết quả nghiên cứu tại Trường, cùng với ý kiến thu thập qua phương pháp trưng cầu ý kiến, chúng tôi tiến hành phân tích và tổng hợp các thông tin để có cái nhìn tổng quan về việc đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học xã hội tại Trường ĐHKH, ĐHTN Từ đó, chúng tôi đề xuất một hệ thống tiêu chí phù hợp với đặc điểm riêng của Trường ĐHKH.
Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
Chúng tôi đã phát 45 phiếu bảng hỏi cho cán bộ và giảng viên trực tiếp tham gia đề tài nghiên cứu khoa học xã hội tại trường ĐHKH Mục đích là thu thập ý kiến nhận xét về công tác đánh giá chất lượng kết quả nghiên cứu mà trường đang thực hiện, cũng như quan điểm của họ về hệ thống tiêu chí đánh giá chất lượng các kết quả nghiên cứu khoa học xã hội.
Thông tin thu thập từ phiếu điều tra bao gồm cả thông tin định tính và định lượng Đối với thông tin định tính, chúng tôi xử lý theo phương pháp logic, đưa ra phán đoán về bản chất sự kiện và thể hiện mối liên hệ giữa các sự kiện Trong khi đó, thông tin định lượng được xử lý bằng các phương pháp toán học thông qua bảng số liệu và biểu đồ.
Phương pháp phỏng vấn sâu
Để thu thập thông tin chi tiết liên quan đến vấn đề nghiên cứu, chúng tôi đã thực hiện phỏng vấn một số cán bộ quản lý, chuyên gia và giảng viên, những người giữ vai trò chủ nhiệm các đề tài nghiên cứu.
- Phỏng vấn 02 cán bộ (01 phó trưởng phòng Đào tạo NCKH &QHQT và
01 chuyên viên phụ trách mảng nghiên cứu khoa học)
- Phỏng vấn sâu 05 giảng viên là chủ nhiệm các đề tài nghiên cứu khoa học thuộc các cấp như cấp cơ sở; cấp Bộ, cấp Đại học
- Phỏng vấn 05 cán bộ giảng viên tham gia chấm đề tài nghiên cứu khoa học xã hội các cấp).
Phương pháp quan sát
Chúng tôi áp dụng phương pháp quan sát để theo dõi quy trình nghiệm thu đề tài nghiên cứu khoa học, nghiên cứu cách thức quản lý vấn đề khoa học tại trường, và quan sát quy trình làm việc của hội đồng nghiệm thu nhằm có cái nhìn tổng quát về vấn đề nghiên cứu.
Phương pháp trưng cầu ý kiến chuyên gia
Sau khi đề xuất hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học (KQNC) xã hội tại trường ĐHKH, chúng tôi đã tiến hành khảo sát ý kiến chuyên gia về tính khả thi và các tiêu chí đã xây dựng Kết quả khảo sát sẽ làm cơ sở cho những khuyến nghị đối với trường ĐHKH nhằm áp dụng hệ thống tiêu chí này vào thực tiễn, góp phần khắc phục những hạn chế hiện tại trong công tác đánh giá KQNC xã hội.
Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được kết cấu thành 3 chương:
Chương1 Cơ sở lý luận
Chương 2 Thực trạng đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học xã hội tại trường ĐHKH, ĐHTN
Chương3 Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học ngành khoa học xã hội trường ĐHKH, ĐHTN
CƠ SỞ LÝ LUẬN
Khoa học và nghiên cứu khoa học
Khái niệm “Khoa học” được giải thích trong một số từ điển như sau:
Theo từ điển Larousse (2002), khoa học được định nghĩa là tập hợp tri thức đã được kiểm chứng qua thực nghiệm, liên quan đến các sự kiện, sự vật và hiện tượng theo quy luật xác định.
Theo Từ điển Triết học của Liên Xô (bản tiếng Việt, 1975), khoa học được định nghĩa là lĩnh vực hoạt động nhằm tạo ra tri thức mới về tự nhiên, xã hội và tư duy, bao gồm tất cả các điều kiện và yếu tố liên quan đến quá trình sản xuất tri thức Trong ngữ cảnh này, khoa học được coi là một hoạt động sản xuất tri thức của con người.
Từ điển Bách khoa toàn thư của Liên Xô(Bản tiếng Việt, 1986), khoa học
Khoa học là lĩnh vực hoạt động của con người, có chức năng xử lý và hệ thống hóa tri thức khách quan Nó được xem như một hình thái ý thức xã hội, bao gồm cả hoạt động thu nhận kiến thức mới và kết quả từ những hoạt động đó Trong bối cảnh này, khoa học đóng vai trò là phương tiện cung cấp tri thức khách quan cho con người.
Khoa học được coi là một thiết chế xã hội, theo từ điển Xã hội học của Nguyễn Khắc Viện (1994), với vai trò là hệ thống giá trị và quy tắc tạo nên khuôn mẫu xã hội được chấp nhận rộng rãi Nó thâm nhập vào mọi lĩnh vực hoạt động xã hội và thực hiện chức năng định hình hành vi, xây dựng luận cứ cho các quyết định trong sản xuất, kinh doanh và tổ chức xã hội Nhờ đó, khoa học ngày càng trở thành phương tiện quan trọng trong việc biến đổi sâu sắc mọi khía cạnh của đời sống xã hội.
Theo định nghĩa trong từ điển Từ và Ngữ Việt Nam (2005), khoa học được hiểu là hệ thống tri thức mà con người tích lũy về tự nhiên, xã hội và tư duy qua lịch sử Khoa học giúp con người khám phá các quy luật khách quan của hiện tượng và giải thích chúng.
Tóm lại qua các từ điển được tra cứu, chúng tôi nhận thấy về cơ bản có 4 định nghĩa về khoa học dựa trên 4 cách tiếp cận sau:
Khoa học là một hệ thống tri thức
Khoa học là một hoạt động sản xuất tri thức
Khoa học là một hình thái ý thức xã hội
Khoa học là một thiết chế xã hội
Trong luận văn này, khoa học được định nghĩa là hệ thống tri thức về các quy luật của vật chất, sự vận động của vật chất, cũng như các quy luật tự nhiên, xã hội và tư duy Khái niệm này không chỉ phổ biến mà còn được UNESCO sử dụng trong các tài liệu chính thức Khoa học được coi là một hệ thống tĩnh tại các tri thức, phản ánh sản phẩm trí tuệ tích lũy từ hoạt động tìm tòi và sáng tạo của nhân loại.
Trong luận văn này, chúng ta cần phân biệt rõ ràng giữa hệ thống tri thức khoa học và hệ thống tri thức kinh nghiệm.
Hệ thống tri thức kinh nghiệm được hình thành từ những hiểu biết tích lũy qua hoạt động sống hàng ngày và mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên, giúp con người hiểu biết về sự vật và quản lý thiên nhiên Tuy nhiên, tri thức kinh nghiệm chưa đi sâu vào bản chất và các thuộc tính của sự vật Ngược lại, tri thức khoa học được xây dựng một cách hệ thống thông qua nghiên cứu và phương pháp khoa học, dựa trên quan sát và thí nghiệm Ví dụ, khi trời oi bức, mọi người có thể dự đoán mưa dựa trên kinh nghiệm, nhưng khoa học lý giải rằng độ ẩm không khí tăng đến một giới hạn nhất định là dấu hiệu trời sắp mưa Tóm lại, tri thức khoa học phát triển từ hoạt động nghiên cứu, trong khi tri thức kinh nghiệm dựa vào quan sát lặp đi lặp lại, và tri thức kinh nghiệm là nền tảng cho sự hình thành tri thức khoa học.
1.1.2 Nghiên cứu khoa học (NCKH) Để hiểu đúng về khái niệm “nghiên cứu khoa học”, trước hết chúng ta cần hiểu “nghiên cứu” là gì
Nghiên cứu, theo định nghĩa từ điển Từ và Ngữ Việt Nam (2005), là quá trình đi sâu vào một vấn đề nhằm tìm hiểu bản chất của nó hoặc tìm kiếm giải pháp cho những thách thức mà vấn đề đó đặt ra.
Nghiên cứu được định nghĩa là một quy trình tìm hiểu tích cực, có hệ thống nhằm khám phá và phân tích các sự kiện Quá trình này không chỉ giúp tạo ra sự hiểu biết sâu sắc hơn về các hành vi và giả thuyết mà còn dẫn đến các ứng dụng thực tiễn thông qua các định luật và giả thuyết Thuật ngữ này thường liên quan đến việc thu thập thông tin chuyên môn và gắn liền với khoa học cùng các phương pháp khoa học, phản ánh bản chất sâu sắc của các sự kiện.
Nghiên cứu là quá trình điều tra với mục tiêu rõ ràng nhằm khám phá, sáng tạo tri thức và xây dựng học thuyết, đồng thời kiểm tra, xác minh, thẩm định hoặc bác bỏ các tri thức khoa học và học thuyết hiện có.
Từ các cách hiểu trên về nghiên cứu, khái niệm nghiên cứu khoa học cũng được hiểu theo nhiều cách khác nhau:
Theo luật Khoa học và công nghệ (2000), nghiên cứu khoa học là hoạt động khám phá và hiểu biết về các hiện tượng, sự vật, quy luật của tự nhiên, xã hội và tư duy Nó bao gồm việc sáng tạo các giải pháp để ứng dụng vào thực tiễn, chia thành nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng.
Theo Vũ Cao Đàm, nghiên cứu khoa học được xem như một hoạt động xã hội nhằm khám phá những điều chưa được biết đến trong lĩnh vực khoa học, bao gồm việc phát hiện bản chất của sự vật và nâng cao nhận thức về thế giới Nó cũng liên quan đến việc sáng tạo các phương pháp và công cụ kỹ thuật mới để cải tạo thế giới Về quy trình, nghiên cứu khoa học là việc hình thành và chứng minh các luận điểm khoa học liên quan đến sự vật hoặc hiện tượng cần được khám phá.
Nghiên cứu khoa học theo Dương Thiệu Tống là một hoạt động hệ thống nhằm đạt được sự hiểu biết được kiểm chứng Đây là nỗ lực có tổ chức, thu thập thông tin, phân tích và sắp xếp dữ liệu, sau đó đánh giá thông tin thông qua phương pháp qui nạp và diễn dịch.
Nghiên cứu khoa học là quá trình tìm hiểu và khám phá bản chất của các sự vật trong tự nhiên, xã hội và con người Mục tiêu của nghiên cứu là thỏa mãn nhu cầu nhận thức, đồng thời phát triển các giải pháp nhằm tác động và biến đổi sự vật theo mục đích sử dụng.
Đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học và tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu
1.2.1 Đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học a Đánh giá
Khái niệm “Đánh giá” tương đương với khái niệm “Evaluer” trong tiếng Pháp và “Evaluate” trong tiếng Anh:
Từ điển Larousse (2002) giải thích “Evaluer” là “Déterminer la valeur, le prix, l’importance de”, tạm dịch là “Xác định giá trị, giá cả, tầm quan trọng”
Đánh giá, theo định nghĩa của từ điển Web Dictionary of Cybernetics and System, là quá trình áp dụng các phương pháp và thủ tục khoa học để thu thập và hạn chế thông tin Mục đích của đánh giá là so sánh một sự kiện thực tế hoặc giả thuyết với các mục tiêu và giá trị chuẩn.
Theo từ điển Cobuild (2001), "Evaluate" có nghĩa là đánh giá một người hoặc sự vật bằng cách xem xét và phán xét chúng, chẳng hạn như xác định chúng tốt hay xấu.
Trong tiếng Việt: “Đánh giá” được hiểu theo một số nghĩa như sau:
+ Xem xét một công việc sau khi đã hoàn tất, xem xét mức độ đạt yêu cầu so với dự kiến ban đầu
+ Xem xét một con người theo một tiêu chuẩn đã đặt ra
Đề tài nghiên cứu cần được đánh giá dựa trên số lượng và chất lượng kết quả, cũng như hiệu quả của nghiên cứu Điều này sẽ là cơ sở quan trọng để quyết định việc nghiệm thu kết quả nghiên cứu hay không.
Vũ Cao Đàm định nghĩa đánh giá là quá trình so sánh dựa trên một tiêu chuẩn nhất định, nhằm xác định một sự vật tốt hơn hoặc xấu hơn so với một đối tượng chuẩn mực đã được chọn, trong đó bao gồm các chỉ tiêu liên quan đến tiêu chuẩn đó.
Đánh giá là quá trình xem xét và so sánh một sự vật với các tiêu chí chuẩn mực để xác định giá trị của nó Cần phân biệt rõ giữa "Đánh giá" và "Thẩm định" để hiểu đúng về hai khái niệm này.
Thẩm định (Assessment) là sự đánh giá trước, Trong tiếng Việt “Thẩm định” được sử dụng trong một số trường hợp sau:
+ Xem xét đề tài trước khi quyết định nghiên cứu, là cơ sở để một cấp quản lý có phê duyệt nhiệm vụ nghiên cứu hay không
Kiểm tra tính hiệu quả của một phương án công nghệ là cần thiết, bao gồm việc thẩm định tác động môi trường và đánh giá hiệu quả kinh tế của công nghệ đó.
+ Kiểm tra lại một chỉ tiêu trước khi sử dụng, ví dụ, thẩm định đơn giá trước khi sử dụng nó để quyết đoán công trình
Thẩm định là quá trình “đánh giá trước”, trong khi đánh giá là “đánh giá sau” Mặc dù thẩm định và đánh giá có những khác biệt nhất định về chỉ tiêu và nội dung, nhưng phương pháp thực hiện của chúng về cơ bản là tương đồng Kết quả nghiên cứu (KQNC) đóng vai trò quan trọng trong việc hiểu rõ hơn về hai khái niệm này.
KQNC, theo Vũ Cao Đàm, là sản phẩm được hình thành từ hoạt động nghiên cứu khoa học, phản ánh thông tin về bản chất của sự vật và đối tượng nghiên cứu.
KQNC được biểu hiện qua nhiều hình thức đa dạng, bao gồm thông tin về quy luật tự nhiên, xã hội và tư duy, giải pháp công nghệ, tổ chức quản lý, cùng với các mẫu vật có thông số kỹ thuật khả thi.
Kết quả nghiên cứu khoa học chủ yếu là thông tin, và chúng ta tiếp cận những kết quả này thông qua nhiều hình thức khác nhau như báo cáo khoa học, băng ghi hình, băng ghi âm, mô tả quy trình, công thức, kỹ năng, bí quyết, và các mẫu vật như công nghệ mẫu và sản phẩm mẫu.
Việc đánh giá kết quả nghiên cứu (KQNC) là quá trình xem xét thông tin từ các vật mang, và cần phân biệt giữa KQNC và "Hiệu quả nghiên cứu", hiểu là lợi ích thu được sau khi áp dụng KQNC vào thực tiễn Hiệu quả nghiên cứu chỉ được xác định sau khi KQNC được thực hiện, do đó, đánh giá hiệu quả nghiên cứu diễn ra sau khi đánh giá KQNC Không phải mọi KQNC đều cho thấy hiệu quả ngay lập tức, đặc biệt trong lĩnh vực khoa học xã hội Do đó, việc đánh giá hiệu quả nghiên cứu cần có lộ trình, tiêu chí và phương pháp cụ thể Trong luận văn này, chúng tôi tập trung vào việc xây dựng tiêu chí đánh giá KQNC dựa trên số lượng và chất lượng sản phẩm nghiên cứu để quyết định nghiệm thu và xác định mức độ đáp ứng của kết quả nghiên cứu so với mục tiêu đã đề ra.
Đánh giá kết quả nghiên cứu (KQNC) là quá trình xem xét số lượng và chất lượng của các kết quả nghiên cứu khoa học, dựa trên các tiêu chí chuẩn mực nhằm xác định giá trị của chúng Điều này cũng đóng vai trò là cơ sở để quyết định việc nghiệm thu các kết quả nghiên cứu.
Theo Vũ Cao Đàm, đánh giá KQNC là việc định lượng giá trị của kết quả nghiên cứu, và cần dựa vào các đặc trưng quan trọng của đối tượng đánh giá, cụ thể là KQNC cùng các chỉ tiêu chuẩn mực liên quan Những chuẩn mực này là cơ sở để đánh giá chất lượng của KQNC Tuy nhiên, khi đề cập đến đánh giá KQNC, chúng ta chỉ tập trung vào chất lượng của các kết quả thu được từ quá trình nghiên cứu, mà chưa xem xét hiệu quả sau khi áp dụng.
Tóm lại, có thể thấy đánh giá kết quả nghiên cứu nhằm một số mục đích sau:
- Là cơ sở để đánh giá tầm quan trọng của kết quả nghiên cứu trong hệ thống khoa học nói chung
- Là cơ sở để đánh giá hiệu quả đầu tư vào khoa học
Đánh giá giá trị của kết quả nghiên cứu khoa học (KQNC) là cần thiết để trả công và tôn trọng người nghiên cứu, nhưng cũng gặp nhiều khó khăn Thứ nhất, việc xác định tính thông tin của KQNC là một thách thức, vì đây là một đặc trưng tương đối trừu tượng và thường chỉ có thể được đánh giá định tính qua ý kiến của chuyên gia Thứ hai, tính mới của KQNC là yếu tố quyết định, và việc đánh giá tính mới chủ yếu dựa vào ý kiến của các chuyên gia trong hội đồng Thứ ba, độ trễ trong áp dụng KQNC cũng cần được xem xét, vì mọi KQNC đều có thời gian chờ trước khi được ứng dụng Cuối cùng, tính rủi ro là một đặc điểm không thể thiếu trong nghiên cứu khoa học và cần được đánh giá một cách khách quan khi xem xét KQNC.
Trong luận văn này, chúng tôi áp dụng quan điểm đánh giá KQNC của Vũ Cao Đàm, coi KQNC là việc định giá trị của kết quả nghiên cứu Giá trị của KQNC được hiểu là mức độ quan trọng trong tính hữu ích về số lượng và chất lượng thông tin mà KQNC cung cấp Khi đánh giá KQNC của đề tài, cần thống nhất quan điểm này.