Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sở lý luận
2.1.1 Một số khái niệm liên quan
2.1.1.1 Khái niệm kiểm dịch động vật và sản phẩm động vật
Theo luật thú y số 79/2015/QH13, được Quốc hội nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam thông qua vào ngày 19 tháng 6 năm 2015, điều 3 quy định những nguyên tắc cơ bản trong quản lý và bảo vệ sức khỏe động vật.
* Động vật: Bao gồm hai loại là động vật trên cạn và động vật thủy sản
- Động vật trên cạn là các loài gia súc, gia cầm, động vật hoang dã, bò sát, ong tằm và một số loài động vật khác sống trên cạn
Động vật thủy sản bao gồm nhiều loài như cá, giáp xác, động vật thân mềm, lưỡng cư, động vật có vú và một số loài khác sống trong môi trường nước.
* Sản phẩm động vật: Là các sản phẩm có nguồn gốc từ ĐV, bao gồm:
Sản phẩm động vật trên cạn bao gồm thịt, trứng, sữa, mật ong, sáp ong, sữa ong chúa, tinh dịch, phôi động vật, huyết, nội tạng, da, lông, xương, sừng, ngà, móng và nhiều sản phẩm khác có nguồn gốc từ động vật trên cạn.
Sản phẩm động vật thủy sản bao gồm các loại động vật đã được sơ chế hoặc chế biến, như nguyên con, phôi, trứng, tinh dịch và nhiều sản phẩm khác có nguồn gốc từ động vật thủy sản.
* Kiểm dịch động vật, sản phẩm động vật:
Là việc kiểm tra, áp dụng các biện pháp kỹ thuật để phát hiện, kiểm soát, ngăn chặn đối tượng kiểm dịch động vật, sản phẩm động vật
Kiểm dịch động vật (KDĐV) và sản phẩm động vật là nhiệm vụ quan trọng trong công tác thú y, giúp kiểm soát nguồn gốc và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP) cho người tiêu dùng Hoạt động này không chỉ bảo vệ sức khoẻ cộng đồng mà còn ngăn chặn sự lây lan dịch bệnh, góp phần phát triển chăn nuôi bền vững Các hoạt động cụ thể trong kiểm dịch động vật bao gồm kiểm soát giết mổ (KSGM) và kiểm tra vệ sinh thú y.
* Công tác kiểm dịch động vật
Chi cục Chăn nuôi và Thú y đã ban hành chỉ đạo về kiểm dịch và kiểm soát giết mổ, yêu cầu Trạm Chăn nuôi và Thú y thực hiện nghiêm túc Các kiểm dịch viên được phân công thường xuyên kiểm tra động vật trước khi đưa vào giết mổ tại cơ sở xuất khẩu và trang trại chăn nuôi trong tỉnh, đảm bảo an toàn trước khi vận chuyển đi tiêu thụ.
* Công tác kiểm soát giết mổ
Việc giết mổ gia súc, gia cầm chủ yếu diễn ra tại các điểm nhỏ lẻ, thiếu sự quản lý và giám sát từ chính quyền địa phương và cơ quan thú y, dẫn đến nguy cơ lây lan các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như cúm gia cầm, tai xanh ở lợn và lở mồm long móng Để cải thiện công tác kiểm dịch động vật và kiểm soát giết mổ, Chi cục Thú y cần tăng cường tuyên truyền về tầm quan trọng của việc kiểm soát giết mổ và kinh doanh động vật Đồng thời, cần chú trọng đào tạo, tập huấn nâng cao kiến thức chuyên môn cho cán bộ làm công tác kiểm dịch và giết mổ, nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm, chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp trong lĩnh vực này.
Đối tượng kiểm dịch động vật và sản phẩm động vật bao gồm vi sinh vật, sinh trùng, trứng và ấu trùng của các ký sinh trùng có khả năng gây bệnh cho động vật, đồng thời ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người.
2.1.1.2 Khái niệm quản lý nhà nước và quản lý nhà nước về kinh tế
Thuật ngữ “quản lý” được hiểu khác nhau theo từng góc độ khoa học và cách tiếp cận của người nghiên cứu Quản lý là chủ đề nghiên cứu của nhiều ngành khoa học xã hội và tự nhiên, mỗi lĩnh vực có định nghĩa riêng về quản lý, và khái niệm này ngày càng phát triển trong mọi hoạt động của đời sống xã hội.
Theo Các Mác, lao động xã hội quy mô lớn cần quản lý để phối hợp hoạt động cá nhân và thực hiện chức năng chung, khác với sự vận động độc lập của từng bộ phận Cụ thể, trong khi một nhạc công có thể tự điều khiển, thì một dàn nhạc cần có sự chỉ huy của nhạc trưởng để hoạt động hiệu quả.
Theo Mác, quản lý có vai trò quan trọng trong việc phối hợp các lao động đơn lẻ nhằm đạt được sự thống nhất trong toàn bộ quá trình sản xuất Mác tiếp cận khái niệm quản lý từ góc độ mục đích, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc định hướng và tổ chức nguồn lực để tối ưu hóa hiệu quả sản xuất.
Quản lý được định nghĩa bởi các nhà khoa học nghiên cứu là quá trình chỉ huy và điều khiển các hoạt động xã hội và hành vi con người, nhằm phát triển theo quy luật và đạt được mục tiêu đã đề ra, đồng thời phù hợp với ý chí của người quản lý.
Quản lý được hiểu là tổ chức và chỉ đạo các hoạt động xã hội để đạt được mục tiêu của người quản lý Cách tiếp cận này làm rõ phương thức và mục đích của quản lý.
Quản lý có thể được hiểu là sự tác động của người quản lý lên đối tượng nhằm đạt được các mục tiêu đã đề ra Phương thức tác động này phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm các góc độ khoa học, lĩnh vực nghiên cứu khác nhau và cách tiếp cận của từng nhà nghiên cứu.
Theo Các Mác, quản lý nhà nước là quá trình có tổ chức và điều chỉnh thông qua quyền lực Nhà nước đối với các hoạt động xã hội và hành vi con người Mục tiêu của quản lý nhà nước là duy trì và phát triển các mối quan hệ xã hội cũng như trật tự pháp luật, nhằm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước trong việc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Kinh nghiệm quản lý kiểm dịch ĐV và sản phẩm ĐV trên thế giới
Kiểm dịch động vật quốc tế đóng vai trò thiết yếu trong việc ngăn chặn và kiểm soát dịch bệnh toàn cầu Các quy định toàn cầu đưa ra những nguyên tắc chung, nhưng việc thực hiện cụ thể tại mỗi quốc gia được điều chỉnh theo luật pháp và hệ thống quản lý riêng, cùng với quan điểm phòng ngừa dịch bệnh của từng nước Hiện nay, nhiều quốc gia đã đầu tư mạnh mẽ vào việc phát triển hệ thống kiểm dịch.
Đài Loan, mặc dù không phải là thành viên của Liên Hiệp Quốc và WHO, vẫn tuân thủ các quy định kiểm dịch quốc tế của WHO Năm 2007, Đài Loan đã điều chỉnh Luật thú y để phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế và mạng lưới kiểm dịch toàn cầu Tuy nhiên, do không có tư cách thành viên, thông tin dịch bệnh của Đài Loan thường không được báo cáo trực tiếp với WHO, dẫn đến việc hạn chế trao đổi thông tin với các quốc gia khác, mặc dù Đài Loan có khả năng và hệ thống theo dõi dịch bệnh đạt tiêu chuẩn quốc tế Hiện tại, Đài Loan áp dụng mô hình quản lý dịch bệnh tương tự như của Mỹ, với các trung tâm CDC đóng vai trò chủ chốt trong công tác kiểm dịch.
Cục Phát triển Chăn nuôi Thái Lan, thuộc Bộ Nông nghiệp và HTX, là cơ quan quản lý Nhà nước chịu trách nhiệm nghiên cứu và phát triển công nghệ chăn nuôi, nhằm sản xuất các sản phẩm chăn nuôi an toàn thực phẩm, từ đó nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường nội địa và xuất khẩu Cơ quan này đã xây dựng và ban hành 6 văn bản pháp chế quan trọng, bao gồm Luật Dịch tễ, Luật Chăn nuôi, Luật Kiểm soát chất lượng thức ăn chăn nuôi, Luật Lâm sàng, Luật Bệnh dại và Luật Kiểm soát giết mổ, buôn bán vật nuôi và sản phẩm chăn nuôi.
Cục Phát triển Chăn nuôi Thái Lan quản lý 5 lĩnh vực với 19 đơn vị và phòng ban chức năng, bao gồm 9 Trung tâm vệ sinh thú y vùng và 76 Chi cục Chăn nuôi, cùng 887 Ban chăn nuôi huyện Các Ban này hợp tác với khoảng 7.800 tổ chức chuyển giao công nghệ chăn nuôi và thú y trên toàn quốc, cùng với 34.197 tình nguyện viên hoạt động trong lĩnh vực này Cục phân loại nguồn bệnh động vật thành bệnh lây từ động vật sang người, bệnh phát sinh trong nước và bệnh ngoại lai Khi dịch bệnh xảy ra, việc giám sát bệnh qua môi trường như không khí và nước, cũng như quản lý dịch qua biểu hiện lâm sàng và phân tích mẫu bệnh phẩm là rất quan trọng Tất cả mẫu bệnh phẩm đều được gửi về phòng thí nghiệm tại Viện Thú y hoặc các Trung tâm Nghiên cứu và phát triển thú y vùng để xác định và đánh giá mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh.
Chính phủ Trung Quốc đã ban hành quy định mới về giết mổ gia súc có hiệu lực từ 01-08-2008 nhằm hiện đại hóa cơ sở giết mổ lợn Theo quy định, chỉ những chủ lò mổ có giấy chứng nhận mới được tiến hành giết mổ lợn, và để được cấp giấy chứng nhận, họ phải đáp ứng các tiêu chuẩn về trang thiết bị, chất lượng nguồn nước và bảo vệ môi trường Cơ sở được cấp giấy chứng nhận cần có chứng nhận tiêm phòng gia súc, thiết bị cách ly và quy trình xử lý lợn ốm để tránh ô nhiễm Công nhân tại lò mổ phải có giấy chứng nhận sức khỏe hợp pháp, trong khi cán bộ kiểm tra thịt cần được đào tạo chuyên môn Những người không đáp ứng yêu cầu sẽ phải tuân thủ quy định mới hoặc rời bỏ nghề, trừ các hộ chăn nuôi ở vùng xa hoặc nông thôn.
2.2.2 Kinh nghiệm quản lý kiểm dịch ĐV và sản phẩm ĐV ở trong nước 2.2.2.1 Tại Bắc Giang
Hiện nay, tỉnh Bắc Giang có 03 cơ sở giết mổ gia cầm tập trung và 6 điểm nhỏ lẻ, với tổng công suất khoảng 1.500 con/ngày, chiếm khoảng 30% tổng lượng tiêu thụ thịt gia cầm trong toàn tỉnh.
Các cơ sở giết mổ tập trung trên địa bàn tỉnh Bắc Giang có nhiều hình thức đầu tư xây dựng:
- Do các công ty cổ phần đầu tư (chủ yếu ở tỉnh Bắc Giang , xây dựng
3 cơ sở GMTT làm dịch vụ cho các chủ giết mổ gia súc đưa vào giết mổ)
- Do hợp tác xã nông nghiệp đầu tư, làm dịch vụ cho các chủ giết mổ gia súc đưa vào giết mổ
- Do các chủ giết mổ liên kết xây dựng lò mổ tập trung
- Do các chủ tư nhân bỏ vốn xây dựng
Các cơ sở giết mổ gia súc gia cầm tại tỉnh hiện chưa nhận được hỗ trợ tài chính từ nhà nước, chỉ được chính quyền địa phương hỗ trợ về mặt bằng Tuy nhiên, hầu hết các cơ sở này hoạt động hiệu quả, góp phần phòng chống dịch bệnh động vật và cung cấp thực phẩm an toàn cho người tiêu dùng.
Uỷ ban nhân dân Thành phố Hà Nội đã ban hành Chỉ thị 08/CT-UBND nhằm tăng cường quản lý hoạt động giết mổ và kinh doanh gia súc, gia cầm Chỉ thị nhấn mạnh tình trạng hiện tại là có ít cơ sở giết mổ tập trung, trong khi việc giết mổ chủ yếu diễn ra một cách tự phát tại các hộ gia đình trong khu dân cư, không tuân thủ quy trình quy định.
Công tác quản lý nhà nước về vệ sinh thú y và bảo vệ môi trường hiện đang gặp nhiều thách thức, dẫn đến nguy cơ lây lan dịch bệnh và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng Để cải thiện tình hình này, Chủ tịch Uỷ ban nhân dân Thành Phố yêu cầu các phòng, ban, đơn vị chức năng và phường tích cực tuyên truyền, khuyến khích người dân chỉ sử dụng sản phẩm thịt đã được kiểm soát giết mổ, đảm bảo vệ sinh thú y và an toàn thực phẩm Đồng thời, người hành nghề kinh doanh và giết mổ cũng cần ký cam kết chấp hành nghiêm ngặt các quy định về vệ sinh thú y và an toàn thực phẩm.
Quản lý chặt chẽ hoạt động giết mổ và kinh doanh gia súc, gia cầm là rất quan trọng Việc giết mổ động vật phải diễn ra tại các cơ sở giết mổ tập trung và được cơ quan thú y kiểm soát nghiêm ngặt Cần chấm dứt tình trạng kiểm tra, lăn dấu và thu phí tại các chợ Đồng thời, cần bố trí lực lượng kiểm tra thường xuyên tại các chợ để xử lý nghiêm các vi phạm liên quan đến kinh doanh và giết mổ gia súc, gia cầm.
Cần khẩn trương xây dựng các cơ sở giết mổ gia súc, gia cầm tập trung theo quy hoạch và quy định tại các quyết định 1303/QĐ-UBND, 1744/QĐ-UBND và 4466/QĐ-UBND của Uỷ ban nhân dân thành phố Các cơ sở này phải đảm bảo định hướng lâu dài, đáp ứng yêu cầu kỹ thuật, vệ sinh an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường và phòng, chống dịch bệnh cho con người và động vật.
Cần tăng cường quản lý nhà nước đối với hoạt động giết mổ và kinh doanh gia súc, gia cầm Việc thanh tra và kiểm tra thường xuyên sẽ giúp phát hiện và chấn chỉnh kịp thời các hoạt động kinh doanh và giết mổ không đúng quy định.
Cần xử lý nghiêm khắc các tổ chức và cá nhân thiếu trách nhiệm trong quản lý và thực thi nhiệm vụ chuyên môn, đặc biệt là những trường hợp giết mổ nhỏ lẻ không qua kiểm soát, không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, gây lây lan dịch bệnh và ô nhiễm môi trường.
Cơ quan quản lý nhà nước về thú y có trách nhiệm tổ chức thu, nộp, quản lý và sử dụng phí, lệ phí theo quy định tại Thông tư số 04/2012/TT-BTC của Bộ Tài Chính Toàn bộ số tiền phí, lệ phí thu được sẽ được sử dụng để chi cho công tác quản lý thu phí theo quy định tại Nghị định số 24/2006/NĐ-CP Đồng thời, Chi cục Chăn nuôi và thú y cùng các đơn vị liên quan cần tăng cường quản lý nhà nước và hướng dẫn quy trình kỹ thuật, hỗ trợ địa phương trong việc tập huấn và đào tạo cán bộ kiểm dịch, kiểm soát giết mổ.
Cần tăng cường quản lý nhà nước bằng cách thành lập các Tổ công tác để thực hiện kiểm tra, thanh tra thường xuyên và giám sát hoạt động kinh doanh cũng như việc giết mổ gia súc, gia cầm tại các địa phương.