Vật liệu và phương pháp nghiên cứu
Địa điểm nghiên cứu
Nghiên cứu được tiến hành trên các loại đất gò và đất bằng để sản xuất lúa tại xã Đoàn Kết, thành phố Kon Tum, Đăk Ngọc, huyện Đắk Hà và xã Sa Nghĩa, huyện Sa Thầy thuộc tỉnh Kon Tum.
Thời gian nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
- Các tài liệu thứ cấp về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của TP Kon Tum, huyện Đăk Hà, huyện Sa Thầy
- Các hệ thống cây trồng hiện có tại địa phương
- Điều tra các hộ nông dân
- Vật tư nông nghiệp để nghiên cứu:
+ Đối với cây đậu đỗ ăn hạt và vừng: Sử dụng giống đậu đen Bình Định, giống đậu xanh ĐX 208 và giống vừng đen Bình Định để thực nghiệm
+ Đối với cây ngô: Sử dụng các giống ngô nếp VN2 để thực nghiệm
+ Đối với cây lúa: Sử dụng các giống lúa HT1
+ Phân bón thuốc bảo vệ thực vật
Nội dung nghiên cứu
3.4.1 Đánh giá điều kiện tự nhiên và kinh tế -xã hội của vùng nghiên cứu
- Đánh giá điều kiện tự nhiên: Vị trí địa lý, địa hình, khí hậu thời tiết, đất đai
- Kinh tế - xã hội: Tình hình phát triển kinh tế, cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất nông nghiệp, các lĩnh vực về xã hội
3.4.2 Hiện trạng hệ thống cây trồng hàng năm tại huyện Sa Thầy, Đăk
Hà và thành phố Kon Tum
- Diện tích, năng suất, sản lượng các loại cây trồng chính trong hệ thống cây trồng hàng năm tại địa phương
- Cơ cấu các loại cây trồng, các công thức luân canh
- Hiệu quả kinh tế của các mô hình: Tổng chi phí, tổng thu nhập, lãi
3.4.3 Đánh giá một số mô hình thực nghiệm trong hệ thống cây trồng hàng năm tại huyện Sa Thầy, huyện Đắc Hà và thành phố Kon Tum a, Trên đất dốc: Đánh giá một số mô hình trồng ngô nếp VN2, đậu đen
Bình Định, đậu xanh ĐX 208 trong các công thức luân canh sau:
+ Ngô nếp (Hè Thu) – Ngô lai (Thu Đông)
+ Đậu đen (Hè Thu) – Ngô lai (Thu Đông)
+ Đậu xanh (Hè Thu) - Ngô lai (Thu Đông)
+ Ngô lai (Hè Thu) - Đậu đen (Thu Đông)
+ Ngô lai (Hè Thu) - Đậu xanh (Thu Đông)
Ngô lai (Hè Thu) và Ngô nếp (Thu Đông) là hai loại ngô quan trọng Trên đất bằng, mô hình trồng lúa HT1 trong vụ xuân hè, cùng với các loại đậu như đậu đen Bình Định, đậu xanh ĐX 208, vừng đen và ngô VN2, đã được đánh giá trong các công thức luân canh, bao gồm lúa vụ xuân hè và lúa vụ mùa.
+ Đậu đen (Xuân Hè) - Lúa (mùa)
+ Đậu xanh (Xuân Hè) - Lúa (mùa)
+ Vừng đen (Xuân Hè) - Lúa (mùa)
+ Ngô (Xuân Hè) - Lúa (mùa)
3.4.4 Đề xuất và giải pháp hệ thống cây trồng phù hợp với vùng
- Đề xuất hệ thống cây trồng mới thích hợp với điều kiện thiếu nước của vùng
- Giải pháp nhằm chuyển đổi hệ thống cây trồng của vùng.
Phương pháp nghiên cứu
3.5.1 Thu thập thông tin thứ cấp
Sử dụng phương pháp kế thừa để thu thập số liệu thứ cấp từ các đơn vị chức năng về điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội liên quan đến sử dụng đất, cây trồng và công thức luân canh trong hệ thống cây trồng hàng năm tại địa phương.
Sử dụng phương pháp điều tra nhanh nông thôn (RRA- Rapid Rural Appraisal), đánh giá nhanh nông thôn có sự tham gia của người dân (PRA-
Participatory Rural Appraisal (PRA) utilizes Key Information Panels (KIPs) to conduct interviews and gather essential data regarding land use and crop structure.
- Qui mô điều tra: 40 phiếu/xã x 2 xã/ huyện x 3 huyện;
+ Thành phố Kon Tum: xã Đoàn Kết và xã Đắk Blà
+ Huyện Đăk Hà: xã Đắk Ngọc và xã Đắk La
+ Huyện Sa Thầy: xã Sa Nghĩa và thị trấn Sa Thầy
3.5.3 Các mô hình thử nghiệm
* Các chỉ tiêu và phương pháp theo dõi:
Cây đậu đỗ ăn hạt và vừng, theo QCVN 01-62:2011/BNNPTNT, có thời gian sinh trưởng từ khi gieo đến khi thu hoạch, chiều cao cây lúc thu hoạch, mật độ cây khi thu hoạch, và năng suất thực thu.
Cây ngô, theo tiêu chuẩn QCVN 01-56:2011/BNNPTNT, có thời gian sinh trưởng từ khi gieo đến khi thu hoạch, chiều cao cây tại thời điểm thu hoạch, mật độ cây trong quá trình thu hoạch và năng suất bắp tươi.
Cây lúa, theo QCVN 01-55:2011/BNNPTNT, có các yếu tố quan trọng cần chú ý như thời gian sinh trưởng từ gieo đến thu hoạch, chiều cao cây khi thu hoạch, mật độ cây và năng suất thực thu.
* Phương pháp bố trí thí nghiệm:
Mỗi một mô hình được bố tại 3 điểm triển khai đề tài và diện tích ô thí nghiệm là 100 m 2 không lặp lại
3.5.4 Phương pháp phân tích số liệu thống kê
- Sử dụng phương pháp thống kê sinh học để phân tích số liệu thực nghiệm thông qua chương trình máy tính Excel
- Phương pháp phân tích hiệu quả kinh tế:
Sử dụng phương pháp phân tích hiệu quả kinh tế của cây trồng để phân tích hiệu quả theo các tiêu chí sau:
+ Tổng giá trị thu nhập(GR) = năng suất x giá bán
+ Tổng chi phí lưu động(TVC) = chi phí vật tư + chi phí lao động + chi phí năng lượng + lãi suất vốn đầu tư
+ Lãi thuần (RVAC) = GR – TVC
+Tỷ suất lãi so với vốn đầu tư (VCR toàn phần) = RVAC/TVC
+ Tỷ suất lãi của mô hình mới so với mô hình củ=RVAC mới/RVAC củ
3.5.5.1 Kỹ thuật chăm sóc cho lúa
+ Giống: Sử dụng giống lúa HT1
Lượng giống gieo sạ là 150 kg/ha
+ Thời vụ trồng: Vụ Đông Xuân gieo sạ từ cuối tháng 12 đầu tháng 1; vụ
Hè Thu gieo sạ từ cưới tháng 4 đầu tháng 5 hàng năm
Kỹ thuật làm đất trong vụ Đông Xuân yêu cầu cày ngâm 45 - 60 ngày trước khi gieo sạ, trong khi vụ Hè Thu cần cày ải 15 - 20 ngày trước khi gieo Cày nên được thực hiện 3 - 5 ngày trước khi gieo sạ, với độ sâu từ 10 - 12 cm và kết hợp vệ sinh đồng ruộng Sau khi cày, cần bừa nhuyễn kỹ 2 lần, trong lần bừa thứ hai nên bón lót vôi và lân Cuối cùng, san phẳng toàn bộ mặt ruộng để chuẩn bị cho việc gieo sạ.
+ Lượng phân bón đầu tư cho 1 ha:
5 tấn phân chuồng+300kg vôi+100 kg N + 60 kg P2O5 + 70 kg K2O
Để bón phân hiệu quả cho cây trồng, cần thực hiện bón lót 100% vôi và 100% lân khi bừa đất lần 2 Trong giai đoạn cây con (10 - 12 ngày sau sạ vụ Đông Xuân và 8 - 10 ngày sau sạ vụ Hè Thu), bón thúc lần 1 với 40% N và 50% K2O Bón thúc lần 2 vào giai đoạn đẻ nhánh (22 - 25 ngày sau sạ vụ Đông Xuân và 20 - 22 ngày sau sạ vụ Hè Thu) với 40% N Đến giai đoạn làm đòng (50 - 55 ngày sau sạ vụ Đông Xuân và 45 - 50 ngày sau sạ vụ Hè Thu), bón thúc lần 3 với 20% N và 50% K2O Trong các giai đoạn đẻ nhánh và làm đòng, cần sử dụng bảng so màu lá lúa để điều chỉnh lượng phân đạm Đồng thời, áp dụng phương pháp quản lý dịch hại tổng hợp để phòng trừ sâu bệnh hại hiệu quả.
+ Thu hoạch:Sau khi lúa trỗ 28 - 32 ngày, ruộng lúa chuyển vàng và số hạt chín trên bông chiếm từ 85 - 90% trên toàn ruộng thì thu hoạch
3.5.5.2 Kỹ thuật chăm sóc cho ngô
* Thời vụ: Vụ Đông Xuân: gieo hạt trong tháng 12 – 01; Vụ Hè: gieo từ cuối tháng 4 đến đầu tháng 5; Vụ Thu đông: gieo từ cuối tháng 7 đến tháng 8
* Lượng giống gieo trồng, kỹ thuật gieo:
Mật độ khoảng cách: mật độ khuyến cáo như sau: Hàng cách hàng 60 - 65cm, cây cách cây 25 - 30cm đảm bảo mật độ 55.000 - 61.000 cây/ha
- Sau khi làm luống xong, rạch hàng rồi mới gieo hạt Độ sâu lấp hạt tùy theo điều kiện đất đai của từng mùa vụ, thông thường 3 - 5cm
+ Lượng phân bón đầu tư cho 1 ha: 10 tấn phân chuồng; 180 kg N + 90 kg
+ Phương thức bón: Bón lót 100% phân chuồng và 100% phân lân Bón thúc lần 1 (khi ngô có 3 - 4 lá): 35% lượng đạm và 50% lượng kali Bón thúc lần
Khi ngô đạt 9 - 10 lá, cần bổ sung 35% lượng đạm và 50% lượng kali Vào thời điểm lá xoắn noãn, trước khi trổ cờ 3 ngày, bón thúc lần 3 với 30% lượng đạm Để đảm bảo hiệu quả, cần làm sạch cỏ dại, bón phân cách gốc từ 10-15 cm và lấp kín phân sau khi bón.
Để phòng trừ sâu bệnh hại hiệu quả, cần thường xuyên theo dõi cây trồng nhằm phát hiện sớm các đối tượng gây hại như sâu Xám ở giai đoạn cây con, sâu đục thân, đục trái và bệnh khô vằn trong giai đoạn từ trỗ cờ đến chín Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật đặc trị cho từng loại sâu bệnh sẽ giúp xử lý kịp thời và bảo vệ mùa màng.
3.5.5.3 Kỹ thuật chăm sóc cho cây đậu đen
* Chuẩn bị đất: Đất cày bừa kỹ, nhặt sạch cỏ dại
Để tối ưu hóa năng suất cây trồng, lượng phân bón cho mỗi hecta cần sử dụng là 5 tấn phân chuồng hoặc phân hữu cơ tương đương, cùng với 30 kg N, 60 kg P2O5 và 60 kg K2O Tùy thuộc vào điều kiện cụ thể, lượng phân bón có thể được điều chỉnh cho phù hợp Nếu độ pH của đất dưới 5,5, cần bón thêm 300 kg vôi bột cho mỗi hecta.
+ Cách bón: Bón lót toàn bộ phân hữu cơ, phân lân, vôi, 1/2 lượng đạm,1/2 lượng kali
Toàn bộ phân hóa học được trộn đều và bón vào hàng đã rạch sẵn, sau đó tiến hành bón phân hữu cơ Sau khi hoàn tất việc bón lót, cần lấp một lớp đất nhẹ để phủ kín phân trước khi gieo hạt, nhằm tránh tình trạng hạt tiếp xúc trực tiếp với phân, điều này có thể làm giảm sức nảy mầm.
Bón thúc lần 1: Sau gieo 15 ngày bón 1/3 đạm +1/2 kali lượng phân còn lại Bón thúc lần 2 : Sau gieo 25 ngày bón tòan bộ lượng phân còn lại
* Thời vụ và mật độ gieo :
- Thời vụ gieo: Tùy thuộc vào điều kiện cụ thể của thời tiết (có mưa) mà cần bố trí thời vụ cho hợp lí
Vụ Đông xuân gieo cưới tháng 12 đầu tháng 1;
Vụ Hè thu: gieo khoảng đầu tháng 5;
Vụ Thu đông gieo vào khoảng đầu tháng 8
* Khoảng cách, mật độ gieo trồng
Gieo hạt với khoảng cách hàng 40cm và cây cách cây 20cm, mỗi hốc gieo 2 hạt Khi cây có từ 1 đến 2 lá thật, tiến hành tỉa định cây để đảm bảo mật độ đạt 250.000 cây/ha.
Lần 1: Xới nhẹ, tỉa định cây kết hợp với bón thúc khi cây có từ 2 đến 3 lá thật
Lần 2: Xới sâu, vun cao khi cây có từ 5 đến 6 lá thật
Tưới nước: Giữ độ ẩm đất thường xuyên khoảng 70-75% độ ẩm tối đa đồng ruộng
Phòng trừ sâu bệnh: Phòng trừ sâu bệnh và sử dụng thuốc hoá học theo hướng dẫn của ngành bảo vệ thực vật
Khi đánh giá phản ứng của giống với các loại sâu bệnh hại chính phải thực hiện bằng các thí nghiệm chuyên ngành (thí nghiệm lây nhiễm nhân tạo)
Để thu hoạch hiệu quả, nên thực hiện 2 - 3 đợt Đợt 1 diễn ra khi khoảng 40 - 50% số quả đã chín, đợt 2 khi 50% quả chín và lá trên cây bắt đầu úa vàng, và đợt 3 khi tất cả quả đã chín và lá trên cây rụng hoàn toàn.
3.5.5.4 Kỹ thuật chăm sóc cho đậu xanh
- Chuẩn bị đất: Đất cày bừa kỹ, nhặt sạch cỏ dại
+ Lượng phân bón cho 1 ha: 5 tấn phân chuồng hoặc phân hữu cơ khác 30 kg N,
60 kg P205, 60 kg K20, nếu đất có độ pH dưới 5,5 bón thêm từ 300kg vôi bột/ha
+ Cách bón: Bón lót toàn bộ phân hữu cơ, phân lân, vôi, 1/2 lượng đạm,1/2 lượng kali
Tất cả các loại phân hoá học được trộn đều và bón vào hàng đã được rạch sẵn, tiếp theo là bón phân hữu cơ Sau khi hoàn tất việc bón lót, cần lấp một lớp đất nhẹ để phủ kín phân, nhằm tránh cho hạt giống tiếp xúc trực tiếp với phân, điều này giúp bảo vệ sức nảy mầm của hạt.
Bón thúc lần 1: Sau gieo 10 ngày bón 1/3đạm +1/2kali lượng phân còn lại Bón thúc lần 2 : Sau gieo 20 ngày bón toàn bộ lượng phân còn lại
Thời vụ và mật độ gieo:
- Thời vụ gieo: Tùy thuộc vào điều kiện cụ thể của thời tiết (có mưa) mà cần bố trí thời vụ cho hợp lí
Vụ Đông xuân gieo cưới tháng 12 đầu tháng 1; Vụ Hè thu: gieo khoảng đầu tháng 5; Vụ Thu đông gieo vào khoảng đầu tháng 8
Khoảng cách, mật độ gieo trồng
Gieo hạt với khoảng cách hàng 30cm và cây cách cây 20cm, mỗi hốc trồng 2 hạt Khi cây có từ 1 đến 2 lá thật, tiến hành tỉa định cây để đảm bảo mật độ từ 330.000 đến 340.000 cây/ha.