Cơ sở lý luận và thực tiễn về giải quyết khiếu nại tố cáo của công dân
Cơ sở lý luận về tăng cường giải quyết khiếu nại tố cáo của công dân
Khiếu nại là quyền của công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức, theo quy định của Luật Khiếu nại, tố cáo, để yêu cầu các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại các quyết định hành chính, hành vi hành chính hoặc quyết định kỷ luật cán bộ, công chức Điều này được thực hiện khi có căn cứ cho rằng các quyết định hoặc hành vi đó vi phạm pháp luật và xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của họ (Mục 1, điều 2 của Luật khiếu nại, 2011).
Tố cáo là hành động mà công dân thực hiện theo quy định của Luật Khiếu nại, tố cáo, nhằm thông báo cho các cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân có thẩm quyền về những hành vi vi phạm pháp luật Những hành vi này có thể gây thiệt hại hoặc đe dọa đến lợi ích của Nhà nước, cũng như quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan và tổ chức (Mục 1, điều 2 của Luật tố cáo, 2011).
Người khiếu nại: Người khiếu nại là công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức thực hiện quyền khiếu nại (Mục 2, điều 2 của Luật khiếu nại, 2011).
Cơ quan và tổ chức có quyền khiếu nại bao gồm: cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức kinh tế và đơn vị vũ trang nhân dân.
4, điều 2 của Luật khiếu nại, 2011).
Người tố cáo: Người tố cáo là công dân thực hiện quyền tố cáo (Mục 4, điều 2 của Luật tố cáo, 2011).
Người bị khiếu nại được định nghĩa là cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân có quyết định hành chính, hành vi hành chính hoặc quyết định kỷ luật bị khiếu nại, theo Mục 5, Điều 2 của Luật Khiếu nại năm 2011.
Người bị tố cáo: Người bị tố cáo là cơ quan, tổ chức, cá nhân có hành vi bị tố cáo cáo (Mục 5, điều 2 của Luật tố cáo, 2011).
Người giải quyết khiếu nại là cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân có thẩm quyền để xử lý các khiếu nại theo quy định tại Mục 6, điều 2 của Luật khiếu nại năm 2011.
Người giải quyết tố cáo là cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân có thẩm quyền thực hiện việc giải quyết các tố cáo theo quy định tại Mục 6, Điều 2 của Luật Tố cáo năm 2011.
Quyết định hành chính là văn bản do cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền ban hành, nhằm áp dụng một lần cho một hoặc một số đối tượng cụ thể liên quan đến vấn đề trong quản lý hành chính, theo quy định tại Mục 8, điều 2 của Luật khiếu nại năm 2011.
Hành vi hành chính được định nghĩa là các hành động của cơ quan hành chính nhà nước và cá nhân có thẩm quyền trong các cơ quan này khi thực hiện nhiệm vụ và công vụ theo quy định của pháp luật, như nêu tại Mục 9, Điều 2 của Luật Khiếu nại năm 2011.
Quyết định kỷ luật là văn bản của người đứng đầu cơ quan, tổ chức nhằm áp dụng các hình thức kỷ luật như khiển trách, cảnh cáo, hạ bậc lương, hạ ngạch, cách chức hoặc buộc thôi việc đối với cán bộ, công chức thuộc quyền quản lý, theo quy định của pháp luật về cán bộ, công chức (Mục 10, điều 2 của Luật khiếu nại, 2011).
Giải quyết khiếu nại là quá trình xác minh và đưa ra quyết định về khiếu nại, theo quy định tại Mục 11, điều 2 của Luật khiếu nại năm 2011.
Giải quyết tố cáo là quá trình tiếp nhận, xác minh và kết luận về nội dung tố cáo, cũng như việc xử lý các tố cáo của người có thẩm quyền Điều này được quy định tại Mục 7, Điều 2 của Luật Tố cáo năm 2011.
Sự khác biệt giữa khiếu nại và tố cáo
Khiếu nại và tố cáo là quyền chính trị cơ bản của công dân, thường được quy định trong cùng một văn bản pháp luật Tuy nhiên, giữa hai khái niệm này có sự khác biệt về nội dung và cách thức giải quyết Thực tiễn cho thấy nhiều trường hợp chưa phân biệt rõ ràng giữa khiếu nại và tố cáo, đặc biệt khi đơn thư chứa đựng cả hai nội dung, dẫn đến lúng túng trong thụ lý và giải quyết Điều này gây ra nhầm lẫn, thiếu sót, và sai lầm trong xử lý đơn thư, khiến công dân phải khiếu nại nhiều lần hoặc tố cáo sai sự việc Do đó, việc phân biệt rõ ràng giữa khiếu nại và tố cáo là rất quan trọng, giúp công dân thực hiện quyền của mình đúng pháp luật và hỗ trợ cơ quan nhà nước giải quyết nhanh chóng, chính xác, giảm thiểu sai sót trong quá trình xử lý.
Theo Luật khiếu nại, tố cáo sửa đổi, bổ sung năm 2005, chủ thể của hành vi khiếu nại bao gồm cơ quan nhà nước, tổ chức, công dân, cá nhân và tổ chức nước ngoài có quyền lợi bị xâm hại bởi quyết định hành chính Cán bộ, công chức từ Vụ trưởng trở xuống có quyền khiếu nại quyết định kỷ luật Chủ thể khiếu nại phải là người bị tác động trực tiếp bởi quyết định hành chính, trong khi chủ thể tố cáo chỉ là cá nhân, bao gồm công dân và người nước ngoài Cá nhân tố cáo có thể bị tác động trực tiếp hoặc không từ hành vi vi phạm pháp luật Do đó, quyền và nghĩa vụ của chủ thể khiếu nại và tố cáo khác nhau; nếu chủ thể khiếu nại không thực hiện đúng quyền của mình, họ sẽ mất cơ hội yêu cầu bảo vệ quyền lợi hợp pháp, còn tố cáo không đúng quy định như tố cáo nặc danh sẽ không được giải quyết.
Đối tượng của khiếu nại chủ yếu là các quyết định hành chính, hành vi hành chính hoặc quyết định kỷ luật của cán bộ, công chức từ Vụ trưởng trở xuống, với yêu cầu phải có tác động trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khiếu nại Ngược lại, đối tượng của tố cáo lại rộng hơn, cho phép công dân tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của bất kỳ cơ quan, tổ chức hay cá nhân nào nếu những hành vi đó gây thiệt hại hoặc đe dọa đến lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức Sự khác biệt này dẫn đến sự khác nhau về thẩm quyền, thủ tục giải quyết, cũng như quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan trong việc thực hiện quyền khiếu nại và tố cáo.
Khiếu nại được giải quyết lần đầu tại cơ quan có thẩm quyền ra quyết định hoặc thực hiện hành vi trái pháp luật Nếu đương sự không đồng ý với quyết định này, họ có quyền khiếu nại lên cấp trên hoặc khởi kiện tại Tòa án Đối với tố cáo, Điều 59 của Luật khiếu nại, tố cáo năm 2011 đã quy định rõ ràng về quy trình giải quyết.
Cơ sở thực tiễn về giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân
2.2.1 Kinh nghiệm giải quyết khiếu nại tố cáo của một số địa phương nước ta
2.2.1.1 Kinh nghiệm của tỉnh Vĩnh Phúc
Trong những năm qua, công tác tiếp dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo tại Vĩnh Phúc đã được các cấp ủy Đảng và chính quyền chú trọng, mang lại nhiều kết quả tích cực Qua đó, các kiến nghị và phản ánh của công dân được kịp thời giải quyết, đồng thời xử lý các vi phạm pháp luật, góp phần bảo đảm an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.
Năm 2017, số lượt người đến cơ quan hành chính tỉnh Vĩnh Phúc để khiếu nại, tố cáo giảm hơn 6% so với năm trước Các vụ việc đông người đã được chính quyền và các ngành xem xét, giải quyết thông qua việc kiểm tra, rà soát và tổ chức đối thoại nhiều lần mà không phát sinh tình tiết mới UBND tỉnh Vĩnh Phúc đã chỉ đạo các cấp, các ngành kết hợp công tác tiếp công dân với việc giải quyết kịp thời các đơn thư khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh, đặc biệt là các vụ việc phức tạp và tồn đọng.
UBND tỉnh đã chỉ đạo các cấp chính quyền thực hiện đầy đủ các văn bản chỉ đạo của Trung ương và Tỉnh ủy về công tác tiếp dân và giải quyết khiếu nại tố cáo, đặc biệt là Chỉ thị 35-CT/TW Lãnh đạo các ngành và Chủ tịch UBND cấp huyện cần nâng cao trách nhiệm trong công tác này Thanh tra tỉnh đã tham mưu UBND tỉnh ban hành quy chế tổ chức tiếp công dân theo Quyết định 06/2017/QĐ-UBND, nhằm tăng cường phối hợp giữa các cấp, các ngành Đồng thời, Thanh tra tỉnh phối hợp với Ban Tiếp công dân thường xuyên kiểm tra, đôn đốc các đơn vị giải quyết kịp thời các vụ khiếu kiện đông người từ cơ sở, nhằm hạn chế tình trạng khiếu kiện vượt cấp.
UBND tỉnh chủ động giải quyết các vụ việc khiếu nại tố cáo đông người, phức tạp thông qua công tác tiếp công dân Thanh tra tỉnh phối hợp rà soát, phân loại các vụ việc tồn đọng để xây dựng kế hoạch giải quyết cụ thể Hàng năm, UBND tỉnh tổ chức hội nghị với Chủ tịch UBND cấp huyện và lãnh đạo các đơn vị để đánh giá tình hình và tháo gỡ khó khăn trong quá trình tiếp nhận khiếu nại của người dân Tập trung vào các vụ việc bức xúc liên quan đến giao đất, khai thác tài nguyên, bồi thường giải phóng mặt bằng và an toàn thực phẩm Đồng thời, tăng cường thanh tra, kiểm tra trách nhiệm quản lý Nhà nước và xử lý nghiêm các vi phạm trong công tác tiếp công dân và giải quyết khiếu nại tố cáo.
Trong năm 2017, các cơ quan hành chính nhà nước đã tiếp hơn 3.800 lượt tổ chức và công dân, giảm 8,2% so với năm 2016 Chất lượng tiếp công dân và kết quả giải quyết đơn thư khiếu nại được nâng cao, đảm bảo tuân thủ pháp luật Đối với các vụ việc phức tạp mới phát sinh, UBND tỉnh đã chỉ đạo các sở, ngành phối hợp với UBND các huyện, thành phố để nắm bắt tình hình và gặp gỡ công dân nhằm tìm biện pháp giải quyết hiệu quả.
Công tác giải quyết khiếu nại tố cáo đã được các cấp chính quyền và ngành thanh tra chú trọng, với gần 2.500 lượt đơn thư tiếp nhận, giảm 8,7% so với năm trước Tổng số vụ việc thuộc thẩm quyền giải quyết của các cơ quan hành chính là 217 vụ, của cơ quan tư pháp là 52 vụ và của cơ quan Đảng là 15 vụ Tỷ lệ giải quyết khiếu nại đạt trên 80,7%, trong khi 39 đơn tố cáo đã giải quyết được 35 vụ, đạt tỷ lệ 89,7% Qua đó, đã kiến nghị thu hồi gần 790m2 đất cho Nhà nước và trả lại 400m2 đất cho công dân.
Trong công tác tiếp công dân, Thanh tra tỉnh lắng nghe ý kiến của người dân để phát hiện những vấn đề tồn đọng và vướng mắc trong thực hiện cơ chế, chính sách Qua đó, Thanh tra tỉnh kịp thời trao đổi với các cơ quan liên quan, từ đó tham mưu cho UBND tỉnh điều chỉnh, sửa đổi cho phù hợp, nhằm đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong thực tiễn áp dụng.
Công tác tiếp dân và giải quyết khiếu nại tố cáo ở cấp xã còn nhiều tồn tại, như chất lượng kiểm tra và xác minh chưa cao, dẫn đến việc đề xuất giải pháp không phù hợp và khả thi Một số vụ việc thuộc thẩm quyền cấp huyện bị chậm trễ, gây khiếu kiện vượt cấp và bức xúc trong nhân dân Để nâng cao hiệu quả công tác này, Thanh tra tỉnh sẽ phối hợp tổ chức hội nghị tuyên truyền pháp luật về khiếu nại, tố cáo, nhằm nâng cao ý thức và trách nhiệm của cán bộ, đồng thời giúp người dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình Việc phối hợp giữa các cấp, các ngành trong công tác tiếp dân cũng sẽ được thực hiện tốt hơn.
2.2.1.2 Kinh nghiệm của tỉnh Hòa Bình
Trong thời gian qua, công tác tiếp dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo đã được các cấp, ngành từ tỉnh đến cơ sở tích cực quan tâm, dẫn đến nhiều vụ việc phức tạp được xử lý theo đúng quy định pháp luật, góp phần ổn định an ninh chính trị và phát triển kinh tế - xã hội tại Hòa Bình Để nâng cao hiệu quả trong công tác này, UBND tỉnh đã ban hành kế hoạch thanh tra và thành lập các Ban tiếp công dân cấp tỉnh và huyện, đồng thời quy định lịch tiếp công dân định kỳ cho lãnh đạo các cấp Ngoài ra, tỉnh cũng hỗ trợ triển khai phần mềm quản lý và theo dõi đơn thư khiếu nại, tố cáo trên toàn địa bàn.
Việc công khai và minh bạch trong quản lý Nhà nước được chú trọng, đặc biệt trong các lĩnh vực như công tác cán bộ, quản lý tài chính, đầu tư xây dựng cơ bản, quản lý đất đai và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở Các ngành chức năng, huyện, thành phố được chỉ đạo tăng cường tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo (KNTC) cho cán bộ, đảng viên và nhân dân Công tác tuyên truyền về KNTC và các quy định của Nhà nước được lồng ghép trong các cuộc họp giao ban từ cấp tỉnh đến cơ sở và các tổ chức đoàn thể UBND các cấp thường xuyên tổ chức đối thoại để giải thích và vận động nhân dân chấp hành pháp luật về KNTC, đồng thời thi hành các quyết định đã có hiệu lực pháp luật Công tác tiếp dân được duy trì nghiêm túc theo quy định.
Trong quá trình tiếp công dân, UBND các cấp đã tuân thủ nghiêm ngặt quy định của Luật Khiếu nại và Luật Tố cáo, cùng với các quy định liên quan đến công tác tiếp công dân Tại các buổi tiếp công dân, cán bộ được phân công có trách nhiệm giải thích rõ ràng cho công dân về chính sách pháp luật của Nhà nước, cũng như nghĩa vụ và quyền lợi của họ Những trường hợp còn vướng mắc sẽ được xử lý kịp thời.
Các cấp UBND đã ban hành văn bản chỉ đạo các cơ quan, đơn vị thực hiện việc kiểm tra, xem xét và đề xuất các biện pháp giải quyết phù hợp với quy định của pháp luật.
Trong 2 năm (2016-2017), Ban tiếp công dân các cấp đã tiếp thường xuyên 1.677 đoàn công dân với 2.745 người Tại các sở, ban, ngành đã tiếp thường xuyên 1.484 đoàn với 1.537 lượt công dân Riêng Ban tiếp công dân tỉnh đã tiếp 2.423 đoàn với 4.213 lượt công dân Trong đó, tiếp thường xuyên tại trụ sở Tiếp công dân tỉnh 1.875 đoàn với 2.525 lượt công dân; tiếp công dân định kỳ vào ngày 15 hàng tháng có 548 đoàn với 1.688 lượt người đến nộp đơn và KNTC Ban tiếp công dân các huyện, thành phố đã tiếp nhận, phân loại, xử lý 1.953 đơn các loại, trong đó có 666 đơn khiếu nại, 173 đơn tố cáo, 1.114 đơn kiến nghị, phản ánh Các sở, ban, ngành tiếp nhận, phân loại, xử lý 982 đơn các loại, trong đó có 70 đơn khiếu nại, 45 đơn tố cáo; 867 đơn kiến nghị, phản ánh Ban tiếp công dân tỉnh đã tiếp nhận, phân loại, xử lý 1.994 đơn các loại, trong đó có 493 đơn khiếu nại, 220 đơn tố cáo và 1.281 đơn kiến nghị, phản ánh. Để tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác tiếp dân, giải quyết KNTC, thời gian tới, các cấp, các ngành trong tỉnh tiếp tục tăng cường công tác quản lý Nhà nước về giải quyết KNTC; đổi mới phương pháp và nâng cao chất lượng công tác tiếp công dân; tập trung chỉ đạo giải quyết kịp thời, đúng pháp luật đơn thư mới phát sinh ngay từ cơ sở, không để xảy ra khiếu nại vượt cấp, kéo dài; giải quyết dứt điểm các vụ việc còn tồn đọng; tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ và nhân dân.
Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các cá nhân, đơn vị thiếu trách nhiệm trong tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo Nâng cao quản lý Nhà nước trong các lĩnh vực như đất đai, đầu tư, xây dựng, tài chính, ngân sách và chính sách xã hội Thực hiện cải cách hành chính hiệu quả, tạo điều kiện cho công dân tham gia quản lý Nhà nước và thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình Đẩy mạnh thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và phòng, chống tham nhũng để xây dựng môi trường pháp lý lành mạnh, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và giảm thiểu phát sinh khiếu nại.
2.2.2 Bài học kinh nghiệm rút ra về giải quyết khiếu nại tố cáo cho huyện Thanh Ba
Huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, đã có những chuyển biến tích cực trong công tác tiếp dân và giải quyết khiếu nại của người dân, với số vụ khiếu nại giảm dần qua các năm Các vấn đề chủ yếu liên quan đến quản lý đất đai, thu hồi đất và chính sách bồi thường khi thực hiện dự án đầu tư Nhiều vụ việc tồn đọng từ trước vẫn chưa được giải quyết thỏa đáng, điển hình như khiếu nại của ông Hà Văn Thảo về việc không được bồi thường khi thu hồi 824,5m² đất, hay vụ việc của ông Lê Văn Nhiệm liên quan đến việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho ông Tô Thanh Vân Ngoài ra, bà Vũ Thị Tơ cũng đã tố cáo các hành vi vi phạm liên quan đến chuyển đổi mục đích sử dụng đất và bán đất không đúng quy định tại xã Hoàng Cương.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng nêu trên, nhưng tựu trung lại có một số nguyên nhân chủ yếu như sau: