Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sở lý luận
2.1.1.1 Khái niệm về quản lý
Nhiều học giả trong và ngoài nước đã đưa ra các định nghĩa khác nhau về quản lý từ những góc độ nghiên cứu khác nhau F.W Taylor, một trong những người sáng lập khoa học quản lý và là “ông tổ” của trường phái “quản lý theo khoa học”, đã định nghĩa quản lý là việc hoàn thành công việc thông qua người khác, đồng thời xác định cách thức thực hiện công việc một cách hiệu quả nhất và tiết kiệm nhất.
Henry Fayol (1916) là người tiên phong trong việc tiếp cận quản lý theo quy trình, và ông đã có ảnh hưởng sâu sắc đến lịch sử tư tưởng quản lý từ thời kỳ cận đại.
Quản lý hiện đại được hiểu là một quá trình toàn diện, bao gồm các bước lập kế hoạch, tổ chức, phân công, điều khiển và kiểm soát Mục tiêu của quản lý là tối ưu hóa nỗ lực của cá nhân và bộ phận, đồng thời sử dụng hiệu quả các nguồn lực vật chất của tổ chức để đạt được những mục tiêu đã đề ra.
Quản lý được hiểu là hoạt động của các cơ quan có thẩm quyền, nhằm đưa ra các quyết định quan trọng Các cách tiếp cận khác nhau giúp làm rõ vai trò và chức năng của quản lý trong việc điều hành và tổ chức các hoạt động.
Quản lý là công tác phối hợp có hiệu quả các hoạt động của những cộng sự trong cùng một tổ chức
Quản lý là quá trình phối hợp các nguồn lực nhằm đạt được những mục đích của tổ chức
Thực phẩm, hay thức ăn, là bất kỳ vật phẩm nào chứa chất bột, chất béo, chất đạm hoặc nước, được con người và động vật tiêu thụ để thu nạp dinh dưỡng hoặc vì sở thích Khái niệm thực phẩm rất đa dạng, tùy thuộc vào vùng miền và văn hóa; ví dụ, lục phủ ngũ tạng được coi là thực phẩm quý giá ở phương Đông nhưng không được chấp nhận ở phương Tây Ngày nay, thực phẩm chủ yếu được sản xuất qua gieo trồng, chăn nuôi và đánh bắt, trong khi nghệ thuật ẩm thực phản ánh các truyền thống và thói quen trong việc chọn lựa và chế biến thực phẩm Khoa học về nghệ thuật ẩm thực nghiên cứu các khía cạnh này, đồng thời việc buôn bán lương thực cũng giúp đa dạng hóa thực phẩm trong các nền văn hóa Dù con người là động vật ăn tạp, tôn giáo và các định kiến xã hội vẫn ảnh hưởng đến loại thực phẩm tiêu thụ Thực phẩm bao gồm nguyên liệu tươi sống hoặc đã qua chế biến, nhưng không bao gồm mỹ phẩm, thuốc lá hay dược phẩm.
2.1.1.3 Khái niệm vệ sinh thực phẩm
Vệ sinh thực phẩm là khái niệm khoa học đảm bảo thực phẩm không bị nhiễm vi sinh vật gây bệnh và không chứa độc tố Bên cạnh đó, vệ sinh thực phẩm còn liên quan đến việc tổ chức quy trình vệ sinh trong vận chuyển, chế biến và bảo quản thực phẩm.
Để đảm bảo an toàn và chất lượng thực phẩm, cần thiết phải thực hiện mọi điều kiện và biện pháp ở tất cả các giai đoạn trong chu trình thực phẩm.
2.1.1.4 Khái niệm an toàn thực phẩm
An toàn thực phẩm là một môn khoa học liên quan đến việc xử lý, chế biến, bảo quản và lưu trữ thực phẩm nhằm ngăn ngừa bệnh tật do thực phẩm gây ra Định nghĩa rộng hơn, an toàn thực phẩm bao gồm tất cả các vấn đề liên quan đến việc đảm bảo vệ sinh thực phẩm, nhằm bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng Đây là một thách thức lớn mà các nước đang phát triển đang phải đối mặt.
Là sự bảo đảm thực phẩm không gây hại cho người tiêu dùng khi nó được chuẩn bị hoặc ăn theo mục đích sử dụng (Trần Đáng, 2007)
2.1.1.5 Khái niệm về vệ sinh an toàn thực phẩm
Tất cả các điều kiện và biện pháp cần thiết từ sản xuất, chế biến, bảo quản, phân phối đến vận chuyển và sử dụng thực phẩm đều phải đảm bảo an toàn, sạch sẽ và không gây hại cho sức khỏe người tiêu dùng.
Theo FAO và WHO, vệ sinh an toàn thực phẩm là bảo đảm thực phẩm không gây hại cho sức khỏe và tính mạng người tiêu dùng, không bị hỏng và không chứa các tác nhân vật lý, hóa học, sinh học hoặc tạp chất vượt quá giới hạn cho phép Khái niệm này phản ánh đầy đủ bản chất của vấn đề, tuy nhiên, để dễ hiểu hơn trong quản lý nhà nước, định nghĩa chấp nhận rộng rãi là: vệ sinh an toàn thực phẩm là việc bảo đảm thực phẩm an toàn cho sức khỏe con người, không chứa các tác nhân sinh học, hóa học, lý học vượt mức cho phép.
2.1.1.6 Khái niệm quản lý nhà nước
Quản lý nhà nước là khái niệm xuất hiện đồng thời với sự hình thành của Nhà nước, thể hiện vai trò quản lý của Nhà nước đối với xã hội và công dân.
Quản lý nhà nước là quá trình chỉ huy và điều hành xã hội nhằm thực hiện quyền lực nhà nước, bao gồm tổ chức và cán bộ của bộ máy nhà nước Các cơ quan nhà nước như lập pháp, hiến pháp và tư pháp thực hiện quản lý thông qua các văn bản quy phạm pháp luật, nhằm tổ chức và điều khiển các quan hệ xã hội cũng như hành vi của con người.
Quản lý nhà nước là quá trình có tổ chức và định hướng nhằm điều chỉnh các hoạt động xã hội và hành vi con người Mục tiêu của quản lý nhà nước là duy trì sự ổn định và phát triển của đối tượng theo những định hướng cụ thể.
Quản lý nhà nước là hình thức quản lý xã hội đặc trưng, thể hiện quyền lực nhà nước và sử dụng pháp luật để điều chỉnh hành vi con người trong mọi lĩnh vực đời sống Hoạt động này được thực hiện bởi các cơ quan trong bộ máy Nhà nước, nhằm đáp ứng nhu cầu hợp pháp của công dân và duy trì sự ổn định, phát triển của xã hội (Mai Hữu Khuê, 2003).
2.1.1.7 Quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm
Quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm là hoạt động mà nhà nước sử dụng quyền lực công để điều chỉnh và điều hành mọi hoạt động liên quan đến vệ sinh an toàn thực phẩm.
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới về quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm trong sản xuất nông nghiệp
2.2.1.1 Kinh nghiệm của Thái Lan
Sau khi gia nhập WTO vào năm 2002, Thái Lan đã nỗ lực nâng cao chất lượng và tiêu chuẩn sản phẩm nông nghiệp và thực phẩm để đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế Quốc gia này đã tăng cường vai trò của các cơ quan quản lý thực phẩm, triển khai các chương trình tuyên truyền về an toàn thực phẩm và xây dựng hệ thống kiểm soát an toàn thực phẩm hiệu quả nhằm giám sát việc thực hiện các quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm.
Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan đã xây dựng các tiêu chuẩn cho hàng nông sản, áp dụng cho thực vật, động vật nuôi và cá, dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế từ FAO/WHO, IPPC và OIE Bộ tiêu chuẩn này cũng tương thích với các quy định và tiêu chuẩn khoa học của các quốc gia tiên tiến.
Tiêu chuẩn đối với hàng nông sản do Cục Tiêu chuẩn Thực phẩm và Hàng nông sản (ACFS) quản lý bao gồm các yếu tố an toàn và vệ sinh dịch tễ, nhằm bảo vệ sức khỏe con người, động vật và thực vật.
Để xây dựng quy trình và tiêu chuẩn của ACFS, cần thực hiện 8 bước quan trọng: (i) xác định thứ tự ưu tiên cho các đối tượng cần tiêu chuẩn hóa; (ii) thành lập ủy ban kỹ thuật để soạn thảo tiêu chuẩn; (iii) soạn thảo dự thảo tiêu chuẩn; và (iv) thành lập ủy ban đánh giá.
Để đảm bảo quy trình hiệu quả, cần lấy ý kiến từ tất cả các bên liên quan, trình ủy ban kiểm soát và Hội đồng ACFS, thông báo với WTO và các nước thành viên đối với các tiêu chuẩn bắt buộc, và cuối cùng là đăng công báo (Thương vụ Việt Nam tại Thái Lan, 2015).
Thái Lan thực hiện quy trình Thực hành Nông nghiệp Tốt (GAP) trong sản xuất nông sản, điều này giúp sản phẩm được người tiêu dùng trong và ngoài nước ưa chuộng Chính phủ hỗ trợ nông dân trong từng bước sản xuất theo tiêu chuẩn GAP, từ việc chọn giống cây, bón phân, thu hoạch đến chế biến và bảo quản Hệ thống tiêu thụ kết hợp giữa các nhà bán lẻ và siêu thị, tạo ra mạng lưới đại lý thu mua hàng hóa tại nơi sản xuất Một số địa phương cử nhân viên giám sát và kiểm tra quy trình sản xuất, đảm bảo an toàn và tuân thủ tiêu chuẩn GAP.
Thái Lan đã thiết lập hệ thống kiểm soát nhập khẩu để quản lý chất lượng thực phẩm và hóa chất, đồng thời kiểm soát dịch bệnh xâm nhập Ngoài ra, quốc gia này còn đẩy mạnh tuyên truyền và phát động các chiến dịch về an toàn thực phẩm.
Hàng năm, Thái Lan sản xuất một lượng lớn nông sản và thực phẩm, đồng thời chú trọng đến việc tuyên truyền về an toàn thực phẩm Năm 2004, chính phủ Thái Lan đã phát động “năm an toàn thực phẩm” nhằm nâng cao nhận thức của người dân và các cơ sở sản xuất thực phẩm về sức khỏe con người Đặc biệt, chương trình “Bếp ăn của thế giới” được tổ chức thường xuyên để quảng bá thực phẩm Thái Lan toàn cầu Nhờ đó, người tiêu dùng trong và ngoài nước đều tin tưởng vào chất lượng thực phẩm của Thái Lan.
Chính phủ Thái Lan đã kêu gọi tất cả các bên liên quan trong chuỗi nuôi trồng và chế biến thực phẩm tuân thủ các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm Đồng thời, họ cũng tăng cường các kế hoạch kiểm soát an toàn thực phẩm nhằm ngăn chặn và giảm thiểu nguy cơ ngộ độc thực phẩm và các bệnh liên quan đến thực phẩm không an toàn Những nỗ lực này được thực hiện thông qua các chiến lược “từ trang trại tới bàn ăn” và “từ trang trại tới dĩa ăn” Ngoài ra, việc xây dựng hệ thống cơ quan kiểm soát an toàn thực phẩm cũng là một phần quan trọng trong chính sách này.
Thái Lan đã triển khai chương trình an toàn thực phẩm quốc gia nhằm nâng cao trách nhiệm của các bộ, ngành trong việc kiểm soát thực phẩm, đảm bảo an toàn và dinh dưỡng cho thực phẩm trong nước.
Bộ Y tế kiểm soát thực hiện các quy định bởi đạo luật Thực phẩm B.E 2522
Các quy định về thuốc thú y và tiền chất được quy định bởi đạo luật dược phẩm B.E 2510 (1967) và được Bộ Nông nghiệp và hợp tác xã kiểm soát Bộ này cũng giám sát việc thực hiện các đạo luật liên quan đến thủy sản, bảo vệ đa dạng thực vật, nhập khẩu động vật và kiểm soát chất lượng thức ăn Trong khi đó, Bộ Công nghiệp chịu trách nhiệm về đạo luật chất lượng hàng hóa công nghiệp B.E 2511 (1968), và Bộ Thương mại quản lý các quy định của đạo luật kiểm soát chất lượng hàng hóa xuất nhập khẩu B.E 2522 (1979).
Các cơ quan tổ chức tham gia vào hệ thống đảm bảo an toàn thực phẩm tại
Bộ Y tế bao gồm các cơ quan quan trọng như Cục Quản lý Chất lượng Thực phẩm và Dược phẩm (FDA), Cục Khoa học Dược phẩm (DMSc), Cục Y tế (DOH), Văn phòng Bí thư Thường trực, và Trung tâm An toàn Thực phẩm, đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm cũng như dược phẩm tại Việt Nam.
Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã là cơ quan quốc gia chịu trách nhiệm về tiêu chuẩn thực phẩm và hàng nông sản, bao gồm các đơn vị như ACFS, Cục Thủy sản, Cục Nông nghiệp và Cục Phát triển vật nuôi.
Chế tài đối với các vi phạm liên quan an toàn thực phẩm
Theo luật thực phẩm B.E 2522 (1979), vi phạm an toàn thực phẩm có thể bị phạt tiền lên tới 100 nghìn Baht hoặc phạt tù tối đa 10 năm, tùy thuộc vào mức độ vi phạm Hình phạt được quy định bởi Tổng thư ký Cục Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) hoặc người được chỉ định Các vi phạm nghiêm trọng sẽ được điều tra và chuyển đến cơ quan cảnh sát hoàng gia Thái Lan để xử lý hình phạt tù nếu cần thiết.
Các chính sách của Thái Lan đã tạo ra sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan chính phủ, ngành thực phẩm, nông dân, truyền thông và cộng đồng, góp phần đạt được nhiều thành tựu trong việc đảm bảo vệ sinh thực phẩm Đất nước này đã được chọn làm chủ nhà cho Diễn đàn toàn cầu về vệ sinh an toàn thực phẩm lần thứ hai (GF2), nhằm chia sẻ kinh nghiệm và thông tin để bảo vệ sức khỏe con người trên toàn cầu Thái Lan cũng được chỉ định làm trung tâm mạng lưới an toàn thực phẩm ASEAN.