Cơ sở lý luận và thực tiễn về QL vốn đầu tư XDCB
Cơ sở lý luận
2.1.1 Một số khái niệm liên quan
Xây dựng cơ bản là quá trình tạo ra tài sản cố định thông qua các hoạt động như khảo sát, thiết kế, xây dựng và lắp đặt máy móc thiết bị Kết quả của những hoạt động này là các tài sản cố định có năng lực sản xuất phục vụ cho nhu cầu nhất định.
Xây dựng cơ bản là quá trình đổi mới và tái sản xuất mở rộng các tài sản cố định trong lĩnh vực sản xuất vật chất của nền kinh tế quốc dân Quá trình này bao gồm các hình thức như xây dựng mới, xây dựng lại, khôi phục và mở rộng các tài sản này (Bùi Mạnh Hùng, 2004).
2.1.1.2 Khái niệm đầu tư XDCB Đầu tư XDCB là hoạt động đầu tư thực hiện bằng cách tiến hành xây dựng mới tài sản cố định, bao gồm các hoạt động đầu tư vào lĩnh vực xây dựng cơ bản (khảo sát, thiết kế, tư vấn xây dựng, thi công xây lắp công trình, sản xuất và cung ứng thiết bị vật tư xây dựng) nhằm thực hiện xây dựng các công trình (Phạm Quỳnh Trang, 2003) Đầu tư được hiểu là việc bỏ vốn vào các hoạt động kinh tế xã hội để đạt mục đích (mục tiêu) thu được lợi ích dưới các hình thức khác nhau trong tương lai
Trong đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB), việc xác định và giới hạn nguồn vốn là rất quan trọng, nhằm tạo ra các sản phẩm công trình xây dựng Những công trình này bao gồm cơ sở vật chất kỹ thuật và kết cấu hạ tầng thiết yếu cho nền kinh tế, như hệ thống giao thông, hồ đập thủy lợi, trường học và bệnh viện.
Trong hoạt động đầu tư, các nhà đầu tư cần chú ý đến ba yếu tố chính: sức lao động, tư liệu lao động và đối tượng lao động Tư liệu lao động, bao gồm máy móc, thiết bị và phương tiện vận tải, là những công cụ vật chất giúp con người tác động vào đối tượng lao động như nguyên vật liệu và sản phẩm dở dang Không có hoạt động đầu tư nào có thể thiếu tài sản cố định (TSCĐ), bao gồm toàn bộ cơ sở kỹ thuật đáp ứng tiêu chuẩn của Nhà nước và có khả năng điều chỉnh theo biến động giá cả qua từng thời kỳ.
Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) là một phần quan trọng trong hoạt động đầu tư, bao gồm các bước như khảo sát, thiết kế, xây dựng và lắp đặt để tạo ra tài sản cố định (TSCĐ) Kết quả của XDCB là các TSCĐ có năng lực sản xuất và phục vụ nhất định, đóng góp vào quá trình đổi mới và tái sản xuất mở rộng các TSCĐ trong nền kinh tế XDCB không chỉ là xây dựng cơ sở vật chất cho quốc gia mà còn là hoạt động kinh tế thiết yếu nhằm tạo ra các công trình phục vụ mục đích của nhà đầu tư, góp phần vào sự phát triển của xã hội.
Quá trình xây dựng cơ bản chuyển đổi vốn đầu tư bằng tiền tệ thành tài sản phục vụ cho mục đích đầu tư.
2.1.1.3 Khái niệm về quản lý và quản lý vốn đầu tư XDCB a, Khái niệm về quản lý
Quản lý là chức năng và hoạt động của hệ thống có tổ chức trong các lĩnh vực khác nhau như sinh học, kỹ thuật và xã hội Nó đảm bảo duy trì một cấu trúc ổn định, tối ưu hóa hoạt động và thực hiện các chương trình cũng như mục tiêu của hệ thống.
Quản lý là quá trình tác động của người quản lý lên đối tượng nhằm đạt được mục tiêu cụ thể Hoạt động này diễn ra phổ biến ở mọi lĩnh vực, cấp độ và liên quan đến tất cả mọi người Quản lý mang tính chất xã hội, xuất phát từ sự phân công và hợp tác trong cộng đồng để thực hiện công việc chung.
Quản lý là hoạt động có mục đích của con người, trong đó một hay nhiều cá nhân điều phối hành động của những người khác để đạt được mục tiêu một cách hiệu quả.
Quản lý là quá trình áp dụng kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm để điều khiển nguồn lực nhằm thực hiện các tiến trình giải quyết vấn đề (Nguyễn Bạch Nguyệt và Từ Quang, 2007) Đặc biệt, khái niệm quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa việc sử dụng nguồn lực và nâng cao hiệu quả đầu tư.
Quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản là quá trình điều hành phù hợp với quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch ngành và quy hoạch xây dựng Điều này đảm bảo an ninh, an toàn xã hội và môi trường, đồng thời tuân thủ các quy định pháp luật liên quan đến đất đai và các lĩnh vực khác (Nguyễn Bạch Nguyệt và Từ Quang, 2007).
Quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản là chức năng quan trọng của hệ thống tổ chức, nhằm đảm bảo việc sử dụng hiệu quả nguồn vốn để phát triển cơ sở vật chất và hạ tầng kinh tế - xã hội, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
2.1.2 Vai trò và nguyên tắc quản lý vốn đầu tư XDCB
2.1.2.1 Vai trò của vốn đầu tư XDCB
Vốn đầu tư XDCB đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, là động lực chính cho sự phát triển và tăng trưởng Thiếu vốn đầu tư, nền kinh tế sẽ không thể tiến xa và đạt được những mục tiêu phát triển bền vững.
Vốn đầu tư XDCB là công cụ kinh tế thiết yếu giúp Nhà nước can thiệp vào sự phát triển kinh tế - xã hội, điều tiết vĩ mô và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đồng thời duy trì vai trò chủ đạo của kinh tế Nhà nước.
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Kinh nghiệm về quản lý vốn đầu tư XDCB ở một số địa phương trong nước
2.2.1.1 Kinh nghiệm quản lý vốn đầu tư của Ban Quản lý dự án xây dựng dân dụng và kỹ thuật hạ tầng đô thị tỉnh Nghệ An năm 2014
Ban QLDA xây dựng dân dụng và kỹ thuật hạ tầng đô thị tỉnh Nghệ An, thuộc UBND tỉnh Nghệ An, được thành lập theo QĐ số 115/2005/QĐ-UBND, có nhiệm vụ làm chủ đầu tư cho các dự án sử dụng vốn NSTW hỗ trợ và vốn TPCP tại TP Vinh Đến cuối năm 2014, Ban đang quản lý 13 dự án lớn, bao gồm 9 dự án đang thực hiện và 4 dự án đang trong quá trình quyết toán đầu tư.
Những ưu điểm trong công tác quản nguồn vốn ĐTXD của Ban quản lý:
- Nguồn vốn quy hoạch thực hiện đầu tư
Trong năm qua, ban quản lý đã tập trung đầu tư vào các công trình quy hoạch quan trọng như khu kinh tế Đông Nam và thị xã Thái Hòa, đồng thời triển khai các quy hoạch mới như xây dựng vùng Tân Thắng và điều chỉnh quy hoạch thành phố Vinh giai đoạn 2020 Công tác đầu tư được định hướng vào các dự án trọng điểm theo Nghị quyết Đại hội XVII của Đảng bộ tỉnh, bao gồm các dự án trong kế hoạch 5 năm 2011-2015 như hạ tầng khu kinh tế Đông Nam và nâng cấp tỉnh lộ 535 đoạn Vinh-Cửa Lò.
Dưới sự chỉ đạo kịp thời của UBND tỉnh Nghệ An, các ngành liên quan đã phối hợp chặt chẽ với các nhà thầu để triển khai dự án nguồn Ngân sách Nhà nước Tính đến ngày 31/10, khối lượng thực hiện đạt 2.896 tỷ đồng, tương đương 83,57% kế hoạch, tăng 7,85% so với cùng kỳ năm trước, trong đó tỷ lệ giải ngân đạt 73,5%.
*Những tồn tại và hạn chế
Công tác GPMB, công tác quy hoạch, QLNN về đầu tư, đấu thầu của Ban quản lý còn nhiều bất cập:
Chất lượng tư vấn, khảo sát và thiết kế lập dự án đang gặp nhiều vấn đề, thể hiện sự yếu kém và thiếu trách nhiệm Việc gia tăng quy mô và tổng mức đầu tư, ngoại trừ những thay đổi do chính sách, diễn ra khá phổ biến trong các dự án hiện nay.
- Công tác kiểm tra, giám sát của Ban quản lý đối với các dự án quan trọng chưa được thực hiện thường xuyên, kịp thời
Dự án tổ chức đấu thầu chưa thể bàn giao mặt bằng do giá bồi thường GPMB không hợp lý và nguồn vốn hạn chế, dẫn đến tiến độ tái định cư chậm Hơn nữa, công tác trích lục và trích đo cũng chưa được chú trọng đúng mức.
Một số gói thầu vẫn đang thực hiện chậm tiến độ và đề nghị gia hạn hợp đồng mà chưa có quy định thống nhất, dẫn đến lãng phí vốn đầu tư Tiến độ giải ngân nguồn vốn hiện vẫn thấp so với quy định, trong khi tình hình dư tạm ứng từ các năm trước vẫn còn nhiều.
Về quản lý chất lượng công trình và quyết toán vốn đầu tư:
Việc tuân thủ quy định quản lý chất lượng công trình xây dựng hiện đang gặp nhiều vấn đề Ban quản lý đã sơ suất trong việc lựa chọn một số nhà thầu không đủ năng lực, dẫn đến việc sử dụng vật liệu không đúng thiết kế Hơn nữa, một số dự án không đáp ứng đủ các tiêu chuẩn về an toàn chịu lực và phòng chống cháy nổ.
Đến ngày 31/10/2014, Kho bạc Nhà nước tỉnh Nghệ An đã tổng hợp nhiều dự án do Ban quản lý thực hiện đã hoàn thành và đưa vào khai thác sử dụng, tuy nhiên vẫn chưa nhận được quyết định phê duyệt quyết toán từ các cấp có thẩm quyền, dẫn đến tình trạng chậm trễ trong việc quyết toán vốn đầu tư.
Từ kinh nghiệm quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) của Hàn Quốc và Trung Quốc, cùng với thực tiễn tại Ban Quản lý Dự án xây dựng dân dụng và kỹ thuật hạ tầng đô thị tỉnh Nghệ An, có thể rút ra những bài học quan trọng về việc hoàn thiện cơ chế và nâng cao hiệu quả công tác quản lý vốn đầu tư XDCB ở địa phương.
Quản lý Nhà nước đối với đầu tư XDCB cần tập trung vào việc phát hiện những bất cập trong chính sách và cơ chế liên quan đến vốn đầu tư Cần có sự sửa đổi, điều chỉnh và bổ sung kịp thời để phù hợp với sự phát triển của khoa học-công nghệ và biến đổi của cơ chế thị trường Điều này sẽ tạo ra cơ sở pháp lý vững chắc, nâng cao hiệu quả và hiệu lực của quản lý Nhà nước trong lĩnh vực đầu tư XDCB trong tương lai.
Để nâng cao hiệu quả trong quản lý đầu tư xây dựng cơ bản, các chủ đầu tư và Ban Quản lý dự án cần cải thiện chất lượng quy hoạch, kế hoạch, thiết kế, thẩm định, đấu thầu và phê duyệt Đồng thời, việc quản lý cấp phát vốn và quyết toán vốn đầu tư cho các dự án cũng cần được chú trọng để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong sử dụng nguồn lực.
Để cải thiện chất lượng quản lý đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB), cần kiện toàn bộ máy thực thi công tác quản lý, đồng thời nâng cao năng lực chuyên môn và phẩm chất đạo đức của đội ngũ cán bộ, viên chức trong lĩnh vực này.
Kho bạc Nhà nước, chủ đầu tư và nhà thầu cần cải thiện chất lượng quản lý trong công tác thanh toán và quyết toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản Điều này bao gồm việc đảm bảo tính chính xác và tuân thủ đúng chế độ, đồng thời giảm thiểu các thủ tục gây phiền hà, giảm nợ đọng và xử lý nghiêm các sai phạm dẫn đến thất thoát, lãng phí hoặc tham nhũng Quản lý cần tập trung vào việc nâng cao năng lực kiểm tra, kiểm soát, kiểm toán và thanh tra các khâu liên quan.
Để nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước về đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB), cần tăng cường vai trò của các cơ quan chức năng như Sở Kế hoạch, Sở Tài chính và KBNN Cần sớm hoàn thành việc rà soát và phân loại các dự án đang đầu tư vốn nhưng thiếu nguồn lực để tiếp tục, cũng như các dự án đã quyết định đầu tư nhưng chưa được bố trí vốn Các biện pháp giải quyết phù hợp cần được đề xuất, bao gồm chuyển đổi sang hình thức đầu tư khác, huy động nguồn vốn hợp pháp hoặc tạm dừng thực hiện cho đến khi có đủ điều kiện bố trí vốn, đồng thời bảo toàn giá trị cho các công trình dở dang.
Các chủ đầu tư cần nâng cao công tác giám sát và đánh giá đầu tư đối với các nhà thầu và doanh nghiệp trong lĩnh vực xây dựng Việc này cần được thực hiện chặt chẽ ở mọi giai đoạn, từ lập, thẩm định, phê duyệt dự án, dự toán, thiết kế bản vẽ thi công, đến tổ chức đấu thầu và thi công, nhằm đảm bảo tuân thủ đúng quy định của Nhà nước về đầu tư xây dựng cơ bản.
