Khóa luận tốt nghiệp ngành Dược học: Đánh giá mức độ hiểu biết và tuân thủ điều trị của bệnh nhân lao phổi tại khoa Khám bệnh, Bệnh viện Phổi Trung ương

Khóa luận được nghiên cứu với mục tiêu nhằm đánh giá mức độ hiểu biết của người bệnh về bệnh lao phổi, các phương pháp phòng và điều trị bệnh lao, các thuốc điều trị lao và các tác dụng không mong muốn của thuốc điều trị lao. Đánh giá mức độ tuân thủ dùng thuốc trong điều trị của người bệnh lao và một số lý do liên quan tới việc không tuân thủ điều trị.

TỔNG QUAN

Định nghĩa bệnh lao

Bệnh lao, do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, là một bệnh truyền nhiễm có thể ảnh hưởng đến mọi bộ phận của cơ thể Lao phổi là thể bệnh phổ biến nhất, chiếm từ 80 đến 85% tổng số ca mắc, và là nguồn lây chính cho những người xung quanh.

Dịch tễ bệnh lao

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2017 ghi nhận 10 triệu ca mắc lao mới, với 2/3 số ca tập trung ở 8 quốc gia, bao gồm Ấn Độ (27%), Trung Quốc (9%), Indonesia (8%), Philippines (6%), Pakistan (5%), Nigeria (4%), Bangladesh (4%) và Nam Phi (3%) Lao phổi hiện đang là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn cầu, xếp thứ nhất trong danh sách 10 nguyên nhân tử vong hàng năm.

Hiện nay, việc điều trị bệnh lao gặp nhiều khó khăn do tỷ lệ lao kháng thuốc ngày càng tăng cao, với tỷ lệ lao kháng đa thuốc đạt 4,8% Tỷ lệ lao kháng thuốc tiên phát với ít nhất một loại thuốc là 17%, dao động từ 0% đến 56,3% Đặc biệt, tỷ lệ kháng isoniazid là 10,3%, trong khi tỷ lệ kháng đa thuốc có sự biến động từ 0% đến 22,3%.

Ngoài ra, ước tính rằng có khoảng 37% các trường hợp không được chẩn đoán và phát hiện (do tâm lý dấu bệnh hoặc kỹ thuật cận lâm sàng yếu) [10]

Tỷ lệ mắc bệnh lao năm 2017 của Việt Nam là 129/100.000 dân, nằm trong

Theo thống kê, có 30 nước có số người mắc bệnh lao cao nhất thế giới, trong đó có 20 nước chịu gánh nặng bệnh lao đa kháng thuốc Chiến lược Quốc gia phòng, chống lao đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt vào năm 2014, với mục tiêu giảm tỷ lệ mắc bệnh lao xuống dưới 20 trên 100.000 dân vào năm 2030.

Năm 2015, Việt Nam ghi nhận 102.655 bệnh nhân lao được phát hiện và điều trị, với tỷ lệ điều trị khỏi vượt quá 90% Quốc gia này cũng nằm trong số năm nước trên thế giới có tỷ lệ thành công cao trong điều trị lao kháng thuốc.

Bệnh học bệnh lao

Vi khuẩn lao do Robert Koch tìm ra năm 1882, vì vậy, nó còn được gọi là Bacillus Koch [3]

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Vi khuẩn lao có các đặc điểm sau:

Trực khuẩn ái khí có khả năng tồn tại trong môi trường tự nhiên từ 3 đến 4 tháng, điều này giải thích tại sao vi khuẩn lao thường phát triển chủ yếu ở phổi, nơi diễn ra quá trình trao đổi khí với môi trường.

- Sinh sản chậm, thời gian nhân đôi là 12-55 giờ [6,14] Do đó, việc sử dụng phác đồ kháng sinh trong điều trị lao cần tuân thủ vô cùng chặt chẽ

- Vi khuẩn lao kháng cồn – kháng acid, bắt màu đỏ trên tiêu bản nhuộm Ziehl – Neelsen [6,25]

Cấu trúc thành của vi khuẩn lao bao gồm lớp ngoài kị nước, chứa acid mycolic và lipid, giúp vi khuẩn này tồn tại lâu trong môi trường Cấu trúc đặc biệt này cũng giúp vi khuẩn lao chống lại cơ chế đề kháng của cơ thể và kháng với các loại kháng sinh thông thường.

Người mắc bệnh lao, đặc biệt là bệnh nhân lao phổi có AFB (+), được coi là nguồn lây chính Trên toàn cầu, khoảng 1/3 dân số mang vi khuẩn lao tiềm tàng, nghĩa là họ có vi khuẩn trong cơ thể nhưng chưa phát triển thành bệnh và không lây lan ra cộng đồng.

Bệnh lao lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp khi vi khuẩn lao phát tán vào không khí từ những người nhiễm bệnh thông qua hoạt động như nói chuyện, ho hoặc khạc Người khỏe mạnh có thể bị nhiễm bệnh khi hít phải vi khuẩn này.

Ngoài ra, bệnh lao còn có thể lây qua những đường khác như đường máu, đường tiêu hóa

Những đối tượng dễ mắc bệnh lao bao gồm:

Thứ nhất, người có hệ miễn dịch suy giảm [1]:

- Người bệnh nhiễm HIV/AIDS nằm trong nhóm có nguy cơ mắc lao rất cao

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) giai đoạn 2008 - 2011, khoảng 1/3 số người nhiễm HIV cũng bị nhiễm lao Bệnh lao là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở người có HIV, chiếm khoảng 25% tổng số ca tử vong trong nhóm này.

Sử dụng thuốc ức chế miễn dịch trong thời gian dài có thể dẫn đến suy giảm hệ miễn dịch, đặc biệt ở những bệnh nhân đang điều trị ung thư bằng hóa chất Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn lao xâm nhập và phát triển.

Người tiếp xúc với nguồn lây bệnh lao phổi AFB (+) thường sống và sinh hoạt chung với bệnh nhân Bệnh lao chủ yếu lây qua đường hô hấp.

Người tiếp xúc trực tiếp với bệnh nhân lao phổi có nguy cơ cao nhiễm vi khuẩn lao Tỷ lệ nhiễm lao tiềm ẩn ở Nam châu Phi là 4,2%, ở Việt Nam là 1,7%, và ở Mỹ chỉ 0,03% Nghiên cứu tại Bình Định cho thấy 36,5% người nhà bệnh nhân lao phổi có kết quả IGRAs dương tính, trong đó 5% phát sinh bệnh lao sau 12 tháng và 7% sau 18 tháng tiếp xúc.

Thứ ba, đối tượng nghiện rượu, bia, người hút thuốc lá [1,14]

Thứ tư, người mắc bệnh đái tháo đường hay các bệnh mạn tính khác [1,14]

Ngoài ra, yếu tố môi trường cũng có ảnh hưởng tới sự phát triển của vi khuẩn lao, tác động lên sức khỏe cộng đồng [1]

Có nhiều cách phân loại bệnh lao:

Theo cơ quan tổn thương: lao phổi, lao màng phổi, lao hạch, lao da, lao màng não…[1] Trong đó, lao phổi là thể hay gặp nhất

Theo độ tuổi: Lao trẻ em và lao người lớn [1]

Theo điều trị: Lao mới, lao tái phát, lao kháng thuốc [1], cụ thể:

Lao mới: người bệnh chưa bao giờ dùng thuốc chống lao hoặc mới dùng thuốc chống lao dưới 1 tháng [14]

Lao tái phát là tình trạng người bệnh đã được chẩn đoán và điều trị lao, hoàn thành ít nhất một phác đồ điều trị, nhưng sau đó lại xuất hiện các triệu chứng và được chẩn đoán mắc lao một lần nữa.

Lao kháng thuốc: Người bệnh không đáp ứng với phác đồ điều trị [14]

Nguyên nhân có thể do nhiễm chủng vi khuẩn lao kháng thuốc hoặc điều trị không đúng các nguyên tắc

1.3.4 Triệu chứng lâm sàng của người bệnh lao phổi

Người bệnh mắc lao thường có các triệu chứng sau:

- Người bệnh sút cân nhanh, chán ăn, mệt mỏi [17]

- Người bệnh thường ra nhiều mồ hôi về đêm, sốt nhẹ về chiều [17]

- Ho là triệu chứng kéo dài thường gặp nhất [3,17] Có thể ho khan hoặc ho có đờm Ở giai đoạn sau, người bệnh có thể ho ra máu

- Đau ngực vùng tổn thương, có thể khó thở [17]

Tuy nhiên, ngay cả khi người bệnh không có triệu chứng nào kể trên cũng có thể bị mắc lao

1.3.5 Xét nghiệm cận lâm sàng chẩn đoán lao phổi

Xét nghiệm máu được chỉ định cho những người đến khám và có giá trị chẩn đoán lao phổi khi số lượng và tỷ lệ lympho tăng, cùng với tốc độ máu lắng cao Tuy nhiên, những chỉ số này không đặc hiệu và có thể xuất hiện trong nhiều bệnh lý khác Bên cạnh đó, kháng thể kháng lao có thể được phát hiện trong máu ngay cả khi vi khuẩn lao không có mặt trong đờm.

Tất cả những người có triệu chứng nghi ngờ lao phổi cần được xét nghiệm đờm Mẫu đờm thường được nhuộm soi trực tiếp để tìm AFB Tuy nhiên, đối với những trường hợp đặc biệt như bệnh nhân nhiễm HIV, nghi ngờ lao kháng thuốc, hoặc tái phát lao, cần thực hiện xét nghiệm Xpert MTB/RIF Xét nghiệm này cho kết quả sau khoảng hai giờ với độ nhạy và độ đặc hiệu cao, đồng thời giúp phát hiện chủng vi khuẩn kháng rifampicin.

X-quang phổi có giá trị sàng lọc cao, độ nhạy trên 90% với các trường hợp có triệu chứng hô hấp để sàng lọc lao phổi AFB (+) [1] X-quang phổi còn có tác dụng đánh giá đáp ứng với điều trị thử hay kết quả điều trị lao sau 2 tháng và kết thúc điều trị [1] Kết quả chụp cắt lớp vi tính cũng cho kết quả tương tự

Bệnh nhân mắc lao thường có phản ứng dương tính với tuberculin trong xét nghiệm tiêm TST Tuy nhiên, có thể xảy ra kết quả âm tính giả ở những người có hệ miễn dịch suy giảm như bệnh nhân HIV hoặc những người dùng thuốc ức chế miễn dịch, cũng như kết quả dương tính giả ở bệnh nhân mắc lao tiềm ẩn Do đó, xét nghiệm này thường không được chỉ định trong chẩn đoán lao.

1.3.6 Các biện pháp hạn chế lây lan bệnh

Lao phổi lây qua đường hô hấp [3] Vì vậy, người bệnh cần có ý thức để hạn chế lây lan bệnh trong cộng đồng:

- Khạc nhổ đúng nơi quy định [9]

- Xử lý dịch máu, đờm đúng cách [9]

1.3.7 Các biện pháp dự phòng bệnh

Để ngăn chặn sự lây lan của bệnh, việc cắt đứt nguồn lây là rất quan trọng Điều này đòi hỏi người bệnh phải được phát hiện sớm để nhận được điều trị kịp thời Bên cạnh đó, việc giáo dục và tư vấn cho người bệnh về thái độ và hành động cần thiết để tránh lây lan bệnh cho cộng đồng cũng là yếu tố không thể thiếu.

Thứ hai, cần chủ động tránh tiếp xúc với nguồn lây [14]

Tiêm vắc xin BCG cho trẻ em giúp tăng cường khả năng bảo vệ chống lại vi khuẩn lao Tuy nhiên, thời gian bảo vệ của vắc xin này chỉ kéo dài từ 5 đến 10 năm.

Bên cạnh đó, người bệnh có thể tự tập luyện, sinh hoạt, ăn uống điều độ để làm giảm các yếu tố nguy cơ mắc bệnh

Điều trị bệnh lao

Phối hợp các thuốc chống lao: Cần phối hợp các thuốc chống lao vì mỗi loại thuốc có tác dụng khác nhau [1,25]

Việc sử dụng thuốc chống lao đúng liều lượng là rất quan trọng, vì các loại thuốc này có tác dụng hiệp đồng Sử dụng liều thấp có thể dẫn đến hiệu quả điều trị kém, trong khi liều cao có thể gây ra tai biến Đặc biệt, việc không tuân thủ liều lượng có thể tạo ra các chủng vi khuẩn kháng thuốc.

Để đạt hiệu quả hấp thu tốt nhất, thuốc chống lao cần được uống đều đặn vào cùng một thời điểm trong ngày và nên uống xa bữa ăn.

Để điều trị hiệu quả, cần sử dụng thuốc đủ thời gian và theo hai giai đoạn: giai đoạn tấn công kéo dài từ 2 đến 3 tháng, nhằm tiêu diệt nhanh chóng số lượng lớn vi khuẩn trong các vùng tổn thương, từ đó ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn lao kháng thuốc.

Giai đoạn duy trì kéo dài 4-6 tháng nhằm tiêu diệt triệt để các vi khuẩn lao trong vùng tổn thương để tránh tái phát [1]

1.4.2 Các thuốc điều trị lao

Các thuốc chống lao thiết yếu [1,5]: isoniazid (H), rifampicin (R), pyrazinamid (Z), streptomycin (S), ethambutol (E)

Các thuốc chống lao hàng 2 [1]:

Bảng 1.1 Các thuốc chống lao hàng 2

Nhóm thuốc Thuốc Viết tắt

C Các thuốc hàng 2 chủ đạo khác

Eto/Pto Cs/Trd Lzd Cfz

Pyrazinamide Ethambutol Isoniazid liều cao

D3 p-aminosalicylic acid Imipenem-cilastatin Meropenem Amoxicillin-clavulanate Thioacetazone

PAS Ipm Mpm Amx-Clv

Giai đoạn tấn công kéo dài 2 tháng, gồm 4 loại thuốc R, H, Z và E, dùng hàng ngày

Giai đoạn duy trì kéo dài 4 tháng, gồm 3 loại thuốc R, H, E, dùng hàng ngày

Phác đồ A1 được chỉ định cho các trường hợp bệnh lao người lớn không có bằng chứng kháng thuốc

Giai đoạn tấn công kéo dài 2 tháng, gồm 4 loại thuốc R, H, Z và E, dùng hàng ngày

Giai đoạn duy trì kéo dài 4 tháng, gồm 2 loại thuốc R và H dùng hàng ngày

Phác đồ A2 chỉ định cho các trường hợp bệnh lao trẻ em không có bằng chứng kháng thuốc

Giai đoạn tấn công kéo dài 2 tháng, người bệnh dùng 4 loại thuốc H, R, Z và

Giai đoạn duy trì kéo dài trong 10 tháng, gồm 3 loại thuốc R, H và E, dùng hàng ngày

Phác đồ B1 được chỉ định cho bệnh nhân lao màng não, lao xương khớp và lao hạch ở người lớn Trong điều trị lao màng não, cần sử dụng corticosteroid như dexamethasone hoặc prednisolone với liều giảm dần trong 6-8 tuần đầu Ngoài ra, Streptomycin nên được dùng thay thế cho E trong giai đoạn tấn công.

Giai đoạn tấn công kéo dài 2 tháng, gồm 4 loại thuốc H, R, Z, E, người bệnh dùng hàng ngày

Giai đoạn duy trì kéo dài 10 tháng, gồm 2 loại thuốc là R, H dùng hàng ngày

Phác đồ B2 được chỉ định cho bệnh nhân mắc lao màng não, lao xương khớp và lao hạch ở trẻ em Trong điều trị lao màng não, cần sử dụng corticosteroid như dexamethasone hoặc prednisolone với liều giảm dần trong 6-8 tuần đầu Ngoài ra, Streptomycin nên được sử dụng thay cho E trong giai đoạn tấn công.

Sau khi được chẩn đoán xác định, người bệnh cần được đăng ký quản lý điều trị tại m ột đơn vị chống lao tuyến quận, huyện và tương đương [1]

Trong quá trình điều trị, bệnh nhân sẽ nhận thuốc hàng tháng tại đơn vị đăng ký Khi đến nhận thuốc, bệnh nhân có thể thực hiện các xét nghiệm theo yêu cầu của bác sĩ để đánh giá hiệu quả điều trị và đáp ứng với thuốc.

1.4.5 Một số tác dụng không mong muốn thường gặp

Trong quá trình dùng thuốc điều trị bệnh lao phổi, người bệnh có thể gặp một số tác dụng không mong muốn

Bảng 1.2 Những tác dụng không mong muốn của thuốc chống lao

Tác dụng không mong muốn Thuốc (nguyên nhân chính) Loại nhẹ

Buồn nôn, nôn, đau bụng R

Nước tiểu có màu cam hoặc đỏ R Đau khớp, sưng khớp Z >> E > H Ngứa, phát ban ngoài da H < R < Z < E < S

Sốc phản vệ S Ù tai, chóng mặt, điếc S

Suy thận cấp R < Km = Am > S Vàng da, viêm gan H + R > H >> Z > R

Xuất huyết, thiếu máu tan huyết R

ADR trên da mức độ nặng H < R < Z < E < S

Chương trình Chống lao Quốc gia

Việt Nam bắt đầu triển khai các hoạt động chống lao từ năm 1957 với việc thành lập Viện Chống Lao Trung ương (nay là Bệnh viện Phổi Trung ương) [7,24]

Chương trình Chống lao Quốc gia Việt Nam được thành lập năm 1986 [7]

Chương trình Chống lao Quốc gia đạt được độ bao phủ toàn bộ về địa lý vào năm 2000 [24]

Chương trình Chống lao Quốc gia Việt Nam là một trong những chương trình điều trị lao thành công nhất, với tỷ lệ điều trị thành công các ca bệnh lao AFB(+) mới đạt trên 90% từ năm 1998 Tổ chức Y tế Thế giới đã công nhận chương trình này là một trong những chương trình có chất lượng và hiệu quả cao, không chỉ trong khu vực mà còn trên toàn cầu, trở thành hình mẫu cho các quốc gia khác.

Mục tiêu hết năm 2020 của Chương trình Chống lao Quốc gia là:

- Giảm số người mắc bệnh lao xuống dưới 131/100.000 người dân [4]

- Giảm số người chết do bệnh lao xuống dưới 10/100.000 người dân [4]

- Khống chế số người mắc bệnh lao đa kháng thuốc với tỷ lệ dưới 5% trong tổng số người bệnh lao mới phát hiện [4]

DOTS là chiến lược xuyên suốt các hoạt động của Chương trình chống lao quốc gia [25], bao gồm 5 yếu tố:

- Có sự cam kết chính trị của các cấp chính quyền, đảm bảo tạo mọi điều kiện cho công tác chống lao

- Phát hiện thụ động nguồn lây bằng soi đờm trực tiếp

- Điều trị bệnh lao có kiểm soát bằng thuốc điều trị ngắn ngày

- Cung cấp thuốc chống lao đầy đủ với chất lượng tốt

- Có hệ thống ghi chép và báo cáo tốt, chính xác.

Các nghiên cứu về tuân thủ điều trị lao

Để kiểm soát hiệu quả bệnh lao, việc nâng cao kiến thức và thái độ của bệnh nhân là rất quan trọng Tuy nhiên, hiện nay vẫn thiếu nhiều nghiên cứu đánh giá mối liên hệ giữa kiến thức và mức độ tuân thủ điều trị của người bệnh lao, đặc biệt là ở những trường hợp lao mới.

1.6.1 Nghiên cứu tuân thủ điều trị lao quốc tế

Nghiên cứu của Wahyuni AS và cộng sự (2018) về hành vi điều trị bệnh nhân lao tại Indonesia đã chỉ ra mối liên hệ giữa sự hỗ trợ của nhân viên y tế và kết quả điều trị Tuy nhiên, nghiên cứu chưa phát hiện được ảnh hưởng của kiến thức và hành vi của bệnh nhân tới kết quả điều trị (p > 0,05) [32].

Nghiên cứu của Westerlund EE và cộng sự vào năm 2015 cho thấy chỉ khoảng 50% bệnh nhân lao có kiến thức cơ bản về bệnh Điều này cho thấy sự hiểu biết của bệnh nhân ảnh hưởng lớn đến hiệu quả điều trị; cụ thể, những bệnh nhân không hoàn thành cấp 2 có nguy cơ thất bại trong điều trị cao hơn, với tỷ lệ odds là OR = 1,6 (p = 0,01).

Theo Nwankwo (2015) [27] cũng cho kết quả tương tự, tỷ lệ người bệnh tuân thủ tốt các nguyên tắc điều trị lao tại Kigali là 50%

Năm 2013, nghiên cứu của Ahmed Esmael tại Ethiopia cho thấy sự hiểu biết về bệnh lao của 422 người bệnh là khá hạn chế Trong số đó, ba triệu chứng phổ biến nhất được nhận biết là ho (65,6%), ho kéo dài trên 2 tuần (32,7%), và sút cân (33,2%).

1.6.2 Nghiên cứu tuân thủ điều trị lao trong nước

Nghiên cứu của tác giả Ngô Thị Tho (2016) và cộng sự tại huyện Đắk Tô cho thấy chỉ 46,5% trong số 71 đối tượng có triệu chứng nghi lao nhận thức được rằng bệnh lao do vi khuẩn gây ra, trong khi đó 54,9% biết bệnh lao lây qua đường hô hấp.

Năm 2016, nghiên cứu của Vũ Văn Thành và Nguyễn Thị Khánh tại bệnh viện phổi tỉnh Nam Định đã đánh giá hơn 55 bệnh nhân lao Kết quả cho thấy chỉ có 29,1% người bệnh hiểu biết đúng về bệnh lao, trong khi chỉ 27,3% thực hiện tốt việc điều trị.

Nguyễn Xuân Tình (2014) đã tiến hành nghiên cứu về tuân thủ điều trị của người bệnh tại phòng khám ngoại trú Bệnh viện Lao và bệnh phổi Bắc Giang, với kết quả cho thấy có tới 63,6% người bệnh không tuân thủ tốt các nguyên tắc điều trị lao Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng này là do mức độ hiểu biết của người bệnh về các nguyên tắc điều trị còn thấp, chỉ đạt 11,2% Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng 42,4% người bệnh gặp phải các tác dụng không mong muốn trong quá trình điều trị.

Năm 2009, tại quận Hai Bà Trưng, Hà Nội, Uông Thị Mai Loan và cộng sự đã thực hiện một nghiên cứu để đánh giá mức độ tuân thủ các nguyên tắc điều trị của bệnh nhân lao Kết quả cho thấy tỷ lệ bệnh nhân không tuân thủ điều trị ở hai giai đoạn lần lượt là 88,5% và 66,7%.

[11] Trong khi đó, tỷ lệ không tuân thủ từ 3 nguyên tắc trở lên cao, lần lượt chiếm 30% và 22,4% [11]

Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện về kiến thức, thái độ và thực hành của bệnh nhân lao, nhưng các nghiên cứu này thường có cỡ mẫu nhỏ, dẫn đến việc chưa phản ánh đầy đủ mức độ hiểu biết và sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân.

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Đối tượng nghiên cứu

Các người bệnh được chẩn đoán lao phổi mới và đang được quản lý điều trị tại Khoa Khám bệnh, Bệnh viện Phổi Trung ương

Bảng 2.1 Tiêu chuẩn lựa chọn người bệnh

Tiêu chuẩn lựa chọn Tiêu chuẩn loại trừ

- Người bệnh từ 15 tuổi trở lên, được chẩn đoán lao phổi mới

- Có hồ sơ quản lý tại Khoa Khám bệnh, Bệnh viện Phổi Trung ương

- Đến khám lần đầu, hoặc khám định kỳ theo lịch hẹn

- Đồng ý tham gia nghiên cứu

- Người bệnh mắc lao điều trị lại

- Người bệnh có kết quả xét nghiệm Gene Xpert (+)

- Người bệnh không có khả năng trả lời phỏng vấn: người bệnh tâm thần,

- Người bệnh không tự uống thuốc, người bệnh đang có vấn đề về nuốt

- Người bệnh đồng nhiễm HIV, người bệnh có thai, cho con bú

Người bệnh tham gia nghiên cứu sẽ được phân loại như sau:

Người bệnh tháng thứ nhất: người bệnh đã dùng thuốc dưới 1 tháng

Người bệnh tháng thứ 2: người bệnh đã dùng thuốc từ 1 – 2 tháng

Người bệnh tháng thứ 3: người bệnh đã dùng thuốc từ 2-3 tháng.

Địa điểm và thời gian nghiên cứu

Địa điểm: Khoa Khám bệnh, Bệnh viện Phổi Trung ương Thời gian: từ tháng 1/2019 đến tháng 3/2019

Thiết kế nghiên cứu

Nghiên cứu cắt ngang mô tả kết hợp với nghiên cứu định lượng nhằm đánh giá sự hiểu biết và mức độ tuân thủ điều trị của người bệnh

Các phương pháp thu thập số liệu

Sử dụng Bộ câu hỏi nghiên cứu (phụ lục) [20,21]

Người bệnh được chẩn đoán lao phổi mới tại Khoa Khám bệnh, Bệnh viện Phổi Trung ương trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 3 năm 2019 sẽ được thu nhận vào nghiên cứu khi đến khám lại.

Bước 1: Các bác sĩ trong khoa được thông báo về nghiên cứu

Khi bệnh nhân lao phổi đến khám và đáp ứng các tiêu chuẩn lựa chọn, họ sẽ được thông tin về nghiên cứu Nếu đồng ý tham gia, bệnh nhân sẽ được hướng dẫn để gặp nghiên cứu viên.

Bước 3: Nghiên cứu viên tiến hành phỏng vấn người bệnh về kiến thức và tuân thủ điều trị

Bước 4: Người bệnh quay trở lại phòng khám gặp bác sĩ sau khi đã được phỏng vấn để được tiếp tục khám bệnh.

Nội dung nghiên cứu và biến số đo lường kết quả

Đánh giá mức độ hiểu biết của người bệnh về bệnh lao phổi rất quan trọng, bao gồm các khía cạnh như nguyên nhân gây bệnh, yếu tố nguy cơ, đường lây truyền, triệu chứng lâm sàng và phương pháp chẩn đoán bệnh.

Đánh giá sự hiểu biết của bệnh nhân về các phương pháp phòng, chống bệnh lao là rất quan trọng, bao gồm việc giảm thiểu sự lây lan của bệnh và áp dụng các biện pháp dự phòng hiệu quả.

Các câu trả lời của người bệnh sẽ được cho điểm theo thang điểm sau [21]:

Bảng 2.2 Điểm đánh giá mức độ hiểu biết về bệnh lao của người bệnh

Tiêu chí 0 điểm 1 điểm 2 điểm

Nguyên nhân gây bệnh Không biết, trả lời sai Trả lời đúng

Yếu tố nguy cơ Biết 3 nguy cơ

Bệnh có lây hay không Không Có Đường lây Không biết, trả lời sai ≥1 đường lây

Dấu hiệu nhận biết Không biết 1-2 dấu hiệu >2 dấu hiệu

Xét nghiệm chẩn đoán đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện bệnh, với việc thực hiện từ 1-2 xét nghiệm hoặc hơn 2 xét nghiệm để đảm bảo độ chính xác Để hạn chế nguồn lây, cần áp dụng từ 1-2 phương pháp hoặc hơn 2 phương pháp nhằm giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm Ngoài ra, các phương pháp phòng chống hiệu quả cũng cần được triển khai, từ 1-2 phương pháp đến hơn 2 phương pháp, để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Kết quả đánh giá hiểu biết về bệnh lao

0-5: Ít hiểu biết; 6-11: Hiểu biết trung bình; 12-16: Hiểu biết tốt

Đánh giá sự hiểu biết của người bệnh về điều trị lao là rất quan trọng, bao gồm mức độ hiểu biết chung về các nguyên tắc điều trị, sự nhận thức về từng nguyên tắc cụ thể, cũng như chính sách điều trị của Chương trình chống lao quốc gia Người bệnh cần nắm rõ thông tin về việc được cấp thuốc miễn phí, nhận sự tư vấn và giải thích từ cán bộ y tế, cũng như được theo dõi trong suốt quá trình điều trị.

Thang điểm được đánh giá như sau [20]:

Bảng 2.3 Điểm đánh giá mức độ hiểu biết về điều trị bệnh lao của người bệnh

Bệnh có thể chữa khỏi không Không Có

Chính sách điều trị của Chương trình chống lao quốc gia *

Người bệnh phải trả tiền thuốc

Người bệnh được phát thuốc miễn phí

Phối hợp thuốc chống lao Người bệnh biết nguyên tắc này

Người bệnh không biết nguyên tắc này

Uống thuốc đều đặn Người bệnh biết nguyên tắc này

Uống thuốc đúng cách Người bệnh biết nguyên tắc này

Uống thuốc đủ thời gian Người bệnh biết nguyên tắc này

Kết quả đánh giá hiểu biết về điều trị bệnh lao

0 – 3: Ít hiểu biết; 4 – 8: Hiểu biết trung bình; 9 – 12: Hiểu biết tốt

(*): Sự tư vấn, hỗ trợ, theo dõi của nhân viên y tế được đánh giá riêng

Đánh giá mức độ tuân thủ điều trị của người bệnh sẽ được thực hiện hàng tháng dựa trên các nguyên tắc như phối hợp các thuốc chống lao, uống thuốc đều đặn, đúng cách và đủ thời gian Điểm đánh giá sẽ được xác định theo các tiêu chí cụ thể.

Bảng 2.4 Điểm cho mức độ tuân thủ điều trị của người bệnh

Nguyên tắc Tiêu chí đánh giá 0 điểm 1 điểm 2 điểm

Phối hợp các thuốc chống lao

Dùng đủ số loại thuốc >1 thuốc 1 thuốc Uống đủ số loại thuốc Uống đủ liều trong 1 ngày >1 lần/tuần 1 lần/tuần Uống đủ tất cả các liều

Uống thuốc đều đặn Uống thuốc đều đặn >2 lần/tuần 1-2 lần/tuần Không quên uống thuốc

Uống các thuốc cùng lúc Không Có

Uống các thuốc vào thời gian nhất định Không Có

Uống thuốc đủ thời gian

Không đánh giá được vì không theo dõi người bệnh đến hết thời gian điều trị

Kết quả đánh giá mức độ tuân thủ điều trị của người bệnh

4 – 7: Tuân thủ bình thường

Nghiên cứu đánh giá mức độ hỗ trợ của nhân viên y tế đối với bệnh nhân trong việc thực hiện các nguyên tắc điều trị, bao gồm việc hướng dẫn về thuốc, liều dùng, thời gian và thời điểm sử dụng thuốc Để thu thập thông tin, bệnh nhân đã được khảo sát thông qua bảng hỏi nhằm đánh giá sự hỗ trợ mà họ nhận được.

Trong quá trình điều trị, người bệnh có thể gặp phải nhiều tác dụng không mong muốn Thông qua phản hồi của người bệnh, chúng ta có thể xác định rõ các tác dụng phụ mà họ trải qua, từ đó nâng cao chất lượng điều trị và hỗ trợ tốt hơn cho bệnh nhân.

Kỹ thuật xử lý và phân tích kết quả

Số liệu thu thập được mã hóa, nhập liệu bằng công cụ ODK và tổng hợp trên website https://odk.ona.io

Các số liệu thu thập được phân tích bằng phần mềm Microsoft Office Excel

Đạo đức trong nghiên cứu

Các đối tượng nghiên cứu đều được thông báo về mục đích và nội dung nghiên cứu và có quyền từ chối trả lời phỏng vấn

Toàn bộ thông tin cá nhân của người bệnh được giữ bí mật

Mọi thông tin thu thập được chỉ nhằm mục đích phục vụ nghiên cứu

KẾT QUẢ

Mô tả đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu

Khảo sát thu nhận được 101 người bệnh tham gia nghiên cứu

Bảng 3.1 Kết quả mô tả sự phân bố người bệnh Đặc điểm

Đối tượng khảo sát chủ yếu là bệnh nhân đang trong giai đoạn điều trị, với 55,45% ở tháng thứ 3, 24,75% ở tháng thứ 2 và 19,80% ở tháng đầu tiên Trong số này, 44,55% bệnh nhân đang ở giai đoạn điều trị tấn công với các loại thuốc R, H, Z, E, trong khi những bệnh nhân còn lại được điều trị bằng các thuốc R, H, E.

Tỷ lệ nam giới mắc bệnh chiếm 64,36%, chủ yếu trong độ tuổi 20-29 với 40,59% và 30-39 với 24,75% Nhóm tuổi từ 50-59 có tỷ lệ người bệnh thấp nhất, chỉ 8,91%.

Có 60 người bệnh (chiếm 59,41%) có trình độ học vấn từ cao đẳng, đại học trở lên Số người bệnh có trình độ học vấn thấp (cấp 1 và cấp 2) chiếm tỷ lệ không cao (dưới 7%).

Mô tả mức độ hiểu biết của người bệnh về bệnh và điều trị bệnh lao phổi 18 1 Mô tả mức độ hiểu biết của người bệnh về bệnh lao phổi

➢ Mô tả hiểu biết của người bệnh về nguyên nhân gây bệnh

Hình 3.1 Đồ thị thể hiện hiểu biết của người bệnh về nguyên nhân gây bệnh lao

Có 39,60% người bệnh biết nguyên nhân gây bệnh lao là do vi khuẩn lao

Bên cạnh đó còn tỷ lệ khá cao người bệnh không biết nguyên nhân gây ra bệnh lao (chiếm 31,68%)

Vi khuẩn lao Không biết Nguyên nhân khác (virus, môi trường, thuốc lá,…)

Các nguyên nhân khác được người bệnh kể tới bao gồm virus, yếu tố môi trường, thuốc lá, rượu, bia…

➢ Mô tả hiểu biết biết của người bệnh về yếu tố nguy cơ của bệnh

Đồ thị trong Hình 3.2 cho thấy phần lớn người bệnh lao nhận thức được các yếu tố nguy cơ gây bệnh, với 58,42% (59 người) cho rằng nguyên nhân chủ yếu là do tiếp xúc với nguồn lây Ngoài ra, 39,60% người bệnh cũng nhận thức rằng sự suy giảm miễn dịch là một yếu tố quan trọng góp phần vào sự phát triển của bệnh.

Một yếu tố nguy cơ ít được bệnh nhân nhận thức là những người mắc các bệnh mạn tính như đái tháo đường và suy thận mạn Chỉ khoảng 3,96% người bệnh biết đến nguy cơ này.

Chỉ có 10% người bệnh không biết yếu tố nguy cơ của bệnh lao

➢ Mô tả hiểu biết của người bệnh về sự lây nhiễm của bệnh

Trong 101 người bệnh tham gia khảo sát, có 98 người bệnh (97,03%) biết bệnh lao (thể lao phổi) có lây

Hiểu biết về đường lây nhiễm của bệnh lao phổi cho thấy 97,96% người bệnh nhận thức rằng bệnh lây qua đường hô hấp Tuy nhiên, chỉ có 4/98 người bệnh biết rằng lao có thể lây qua đường máu hoặc tiêu hóa, và chỉ 1 người không biết cụ thể đường lây.

Không biết Yếu tố môi trường Người mắc các bệnh mạn tính Dùng thuốc lá, rượu, bia Tiếp xúc với nguồn lây

Do hệ thống miễn dịch suy giảm

➢ Mô tả hiểu biết của người bệnh về triệu chứng lâm sàng bệnh lao phổi

Hình 3.3 Đồ thị thể hiện hiểu biết của người bệnh về triệu chứng của bệnh lao

Kết quả khảo sát cho thấy, triệu chứng người bệnh biết nhiều nhất là ho, có

85 người bệnh (83,17%) biết triệu chứng này

Hơn 50% bệnh nhân nhận thức được các triệu chứng như sốt, mệt mỏi và sút cân Tuy nhiên, chỉ có 31,68% người bệnh biết đến các triệu chứng điển hình khác của bệnh lao phổi như đau ngực và khó thở.

Có 7 người bệnh (6,93%) không biết các triệu chứng của bệnh

➢ Mô tả hiểu biết của người bệnh về xét nghiệm chẩn đoán bệnh lao phổi

Hình 3.4 Đồ thị thể hiện hiểu biết của người bệnh về phương pháp xét nghiệm chẩn đoán bệnh lao phổi

Ho (ho khan, ho có đờm, ho ra máu)

Mệt mỏi, gầy sút, kém ăn

Sốt Đau ngực, khó thở Khác (đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn,…)

Tiêm TST Xét nghiệm đờm X-quang phổi Chụp CT Xét nghiệm máu

Trong một nghiên cứu, 91,09% đối tượng cho thấy họ có kiến thức về các xét nghiệm chẩn đoán bệnh lao phổi Các xét nghiệm được biết đến nhiều nhất bao gồm xét nghiệm đờm với 88,12% người bệnh, chụp X-quang phổi chiếm 82,18%, và xét nghiệm máu đạt 81,19%.

Không người bệnh nào biết xét nghiệm tiêm dưới da TST

➢ Mô tả hiểu biết của người bệnh về phương pháp hạn chế lây bệnh

Bảng 3.2 Hiểu biết của người bệnh về các phương pháp hạn chế lây lan bệnh lao

Phương pháp Số lượng Tỷ lệ

Khạc nhổ đúng nơi quy định 40 39,60%

Xử lý dịch đờm, máu đúng cách 13 12,87% Đeo khẩu trang 95 94,06%

Một trong những biện pháp hạn chế lây lan bệnh phổ biến nhất được người bệnh biết đến là đeo khẩu trang, với tỷ lệ lên tới 94,06% Tuy nhiên, dưới 40% người bệnh nhận thức được rằng việc khạc nhổ đúng nơi quy định và che miệng khi ho cũng là những cách quan trọng để ngăn chặn sự lây lan của bệnh.

Có 4 người bệnh không biết các phương pháp để hạn chế sự lây lan của bệnh

➢ Mô tả hiểu biết của người bệnh về biện pháp dự phòng bệnh

Bảng 3.3 Hiểu biết của người bệnh về các biện pháp dự phòng bệnh lao

Biện pháp dự phòng bệnh Số lượng Tỷ lệ

Tránh tiếp xúc trực tiếp với nguồn lây 79 78,22%

Phát hiện sớm để tiếp nhận điều trị 41 40,59%

Làm giảm các yếu tố nguy cơ 17 16,83%

Tỷ lệ người bệnh hiểu biết về các biện pháp phòng ngừa bệnh lao rất cao, đạt 90,10% Biện pháp được biết đến nhiều nhất là việc tránh tiếp xúc với nguồn lây.

Theo nghiên cứu của Trường Đại học Y Dược, VNU, 78,22% trường hợp lây nhiễm xảy ra do tiếp xúc trực tiếp với nguồn lây Trong khi đó, biện pháp tiêm vắc xin BCG và giảm yếu tố nguy cơ là những phương pháp dự phòng ít được biết đến, với tỷ lệ người bệnh nhận thức về hai biện pháp này lần lượt chỉ đạt 17,82% và 16,83%.

➢ Mô tả hiểu biết chung của người bệnh bệnh lao phổi

Bảng 3.4 Kết quả điểm đánh giá hiểu biết của người bệnh về bệnh lao phổi

Tiêu chí 0 điểm 1 điểm 2 điểm

Bệnh có lây hay không 3 (2,97%) 98 (97,03%) Đường lây 2 (2,04%) 96 (97,96%)

Xét nghiệm chẩn đoán 9 (8,91%) 15 (14,85%) 77 (76,24%) Phương pháp hạn chế nguồn lây 5 (4,95%) 68 (67,33%) 28 (27,72%) Phương pháp phòng chống 10 (9,90%) 77 (76,24%) 14 (13,86%)

Khoảng 60,40% người bệnh không biết nguyên nhân gây bệnh và 58,42% không nhận thức được các yếu tố nguy cơ Mặc dù hơn 97% người bệnh lao hiểu rằng bệnh này có khả năng lây lan, chỉ có 27,72% có kiến thức tốt về các biện pháp hạn chế nguồn lây và chỉ 13,86% biết hơn 2 phương pháp phòng chống lây bệnh.

Trên 90% người bệnh kể tên được ít nhất 1 dấu hiệu nhận biết bệnh lao và trên 76% người bệnh kể tên được hơn 02 xét nghiệm chẩn đoán bệnh lao

Bệnh nhân có kiến thức tương đối tốt về dấu hiệu, chẩn đoán và tính chất lây nhiễm của bệnh Tuy nhiên, hiểu biết về nguyên nhân, yếu tố nguy cơ, cũng như các phương pháp hạn chế nguồn lây và phòng chống bệnh vẫn còn hạn chế.

Hình 3.5 Đồ thị thể hiện sự đánh giá chung kiến thức của người bệnh về bệnh lao phổi

Kết quả từ hình 3.5 cho thấy rằng 64,36% người bệnh có mức độ hiểu biết về bệnh lao phổi ở mức trung bình Điều này được thể hiện rõ ràng ở cả ba nhóm người bệnh trong tháng đầu, tháng thứ hai và tháng thứ ba của quá trình điều trị.

Chỉ có rất ít người bệnh có hiểu biết kém về bệnh, chiếm 4,95%

3.2.2 Mô tả hiểu biết của người bệnh về điều trị bệnh

Bảng 3.5 Kết quả điểm đánh giá sự hiểu biết của người bệnh về điều trị bệnh

Bệnh có thể chữa khỏi không 2 (1,98%) 99 (98,02%) Chính sách điều trị của CTCLQG * 0 (0%) 101 (100%) Phối hợp thuốc chống lao 54 (53,47%) 47 (46,53%)

Uống thuốc đúng cách 6 (5,94%) 95 (94,06%) Uống thuốc đủ thời gian 74 (73,27%) 27 (26,73%)

(*) CTCLQG: Chương trình chống lao quốc gia

Sự tư vấn và hỗ trợ từ nhân viên y tế được đánh giá cao, với hầu hết người bệnh có kiến thức tốt về điều trị bệnh lao Đặc biệt, 100% đối tượng tham gia khảo sát đều nhận thức rằng thuốc điều trị lao được phát miễn phí.

Tháng thứ 1 Tháng thứ 2 Tháng thứ 3

Hiểu biết tốt Hiểu biết trung bình Ít hiểu biết

Chương trình chống lao quốc gia đã giúp nâng cao nhận thức về bệnh lao, với hơn 98% người bệnh hiểu rằng bệnh này có thể được chữa khỏi hoàn toàn Tuy nhiên, có 3/101 người bệnh vẫn tự mua thuốc điều trị ngoài chương trình, điều này cần được chú ý để đảm bảo hiệu quả điều trị.

Nhiều bệnh nhân lao chưa nắm rõ nguyên tắc điều trị, với 53,47% không biết về phối hợp thuốc và 73,27% không uống thuốc đủ thời gian Chỉ 26,73% bệnh nhân nhận thức được cần uống thuốc theo hai giai đoạn tấn công và duy trì, trong đó có 4,95% không biết thời gian điều trị cần thiết Hầu hết bệnh nhân còn lại đều hiểu rõ thời gian sử dụng thuốc của mình.

Hình 3.6 Đồ thị thể hiện sự đánh giá chung kiến thức của người bệnh về các nguyên tắc điều trị

Người bệnh lao phổi có kiến thức điều trị tương đối tốt, với 100% người bệnh trong cả ba nhóm đạt mức hiểu biết từ trung bình trở lên Đặc biệt, 49,50% người bệnh thể hiện mức hiểu biết tốt về bệnh.

3.2.3 Các phương tiện giúp người bệnh có hiểu biết về bệnh lao phổi

Tháng thứ 1 Tháng thứ 2 Tháng thứ 3

Hình 3.7 Đồ thị thể hiện các phương tiện giúp người bệnh có hiểu biết về bệnh lao

Mô tả về việc tuân thủ điều trị của người bệnh lao phổi

Bảng 3.6 Kết quả điểm tuân thủ điều trị của người bệnh

Nguyên tắc Tiêu chí đánh giá 0 điểm 1 điểm 2 điểm

Phối hợp các thuốc chống lao

Dùng đủ số loại thuốc 0 (0%) 0 (0%) 101

Uống các thuốc cùng lúc 0 (0%) 101 (100%)

Uống vào thời gian nhất định 0 (0%) 101 (100%)

Uống thuốc đủ thời gian Không đánh giá được vì không đủ thời gian theo dõi

Tư vấn của cán bộ y tế Sách, báo, tờ rơi

Ti vi, đài phát thanh

Kết quả từ bảng 3.6 chỉ ra rằng người bệnh lao có mức độ tuân thủ điều trị rất tốt, với 100% bệnh nhân phối hợp sử dụng các loại thuốc chống lao và thực hiện việc uống thuốc đúng cách.

Có 22 người bệnh (chiếm 21,78%) đã quên uống thuốc 1 – 2 lần Khi quên uống thuốc, có 1 người bệnh hỏi ý kiến của bác sĩ, 10 người bệnh bỏ liều, không làm gì cả và 11 người bệnh uống bù sau đó 1 – 2 giờ, nhưng vẫn đảm bảo việc uống thuốc cách xa bữa ăn

Một nguyên tắc quan trọng trong điều trị bệnh lao là cần sử dụng thuốc trong thời gian đủ lâu Tuy nhiên, do hạn chế về thời gian nghiên cứu, nguyên tắc này không được đánh giá đầy đủ Trong quá trình nghiên cứu, có 5 bệnh nhân (4.95%) cho biết họ không biết thời gian cần thiết để điều trị bệnh lao.

Các người bệnh khác đều biết được thời gian cần dùng thuốc của mình.

Mô tả các tác dụng không mong muốn người bệnh gặp trong quá trình dùng thuốc

Hình 3.8 Đồ thị thể hiện những tác dụng không mong muốn người bệnh gặp trong quá trình dùng thuốc (N1)

Tác dụng không mong muốn người bệnh gặp trong quá trình dùng thuốc là các tác dụng nhẹ Trong đó, thường gặp nhất là ngứa, phát ban ngoài da (32,67%)

Ngoài ra, người bệnh còn cảm thấy mệt mỏi, men gan tăng, đau khớp, sưng khớp

Trong quá trình dùng thuốc, có 3,96% người bệnh gặp hiện tượng kháng isoniazid

Có 35 người bệnh (34,65%) không gặp tác dụng không mong muốn trong thời gian điều trị

Không gặp Khác (rối loạn tiêu hóa nhẹ, phù,…)

Buồn nôn, nôn, đau bụng Đau khớp, sưng khớp Ngứa, phát ban ngoài da

Vàng da, đau mắt Ù tai, chóng mặt

Mệt mỏiMen gan tăng

BÀN LUẬN

Đặc điểm chung về đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu “Đánh giá mức độ hiểu biết và tuân thủ điều trị của bệnh nhân lao phổi tại Khoa Khám bệnh, Bệnh viện Phổi Trung ương” được thực hiện trong 3 tháng từ tháng 1 đến hết tháng 3 năm 2019, đã thu thập dữ liệu từ 101 bệnh nhân Tất cả người bệnh tham gia đều được điều trị theo phác đồ A1 (2RHZE/4RHE), trong đó hơn 50% đang ở tháng thứ 3 điều trị, bắt đầu sử dụng thuốc giai đoạn 2 (giai đoạn duy trì) Giai đoạn này, bệnh nhân có sự thay đổi nhỏ về số lượng và liều dùng thuốc so với giai đoạn trước.

Những thay đổi này có thể ảnh hưởng đến mức độ tuân thủ điều trị của người bệnh

Tỷ lệ người bệnh nam là 64,36% Nghiên cứu của Uông Thị Mai Loan

Trong nghiên cứu năm 2011, 82,2% người bệnh tham gia là nam giới Theo báo cáo của WHO, từ năm 2007 đến 2017, tỷ lệ mắc lao ở nam giới toàn cầu cao gấp đôi so với nữ giới, và ở Việt Nam, tỷ lệ này lên tới 4,5 lần Điều này cho thấy tỷ lệ người bệnh phân bố theo giới tính trong nghiên cứu phù hợp với xu thế chung về tỷ lệ mắc lao cao hơn ở nam giới Tuy nhiên, tỷ lệ này không cao do đối tượng nghiên cứu chỉ bao gồm người bệnh lao phổi mới, không đại diện cho tất cả các bệnh nhân lao.

Người bệnh tham gia nghiên cứu tập trung chủ yếu ở hai nhóm tuổi từ 20 –

Trong nghiên cứu này, nhóm tuổi 29 chiếm 40,59% và nhóm 30 – 39 tuổi chiếm 24,75%, khác với nghiên cứu của Ngô Thị Tho (2016) cho thấy tỷ lệ người bệnh trên 60 tuổi cao nhất (28,6%), điều này có thể do đối tượng nghiên cứu của tác giả là người bệnh có triệu chứng nghi lao Uông Mai Loan ghi nhận độ tuổi trung bình của người bệnh mắc lao tại quận Hai Bà Trưng là 42 tuổi, tương đồng với nghiên cứu này Ngoài ra, kết quả cũng gần với nghiên cứu của Vũ Văn Thành (2018), trong đó 34,5% người bệnh thuộc nhóm 30 – 39 tuổi.

Trong nghiên cứu về trình độ học vấn của người bệnh, có 59,41% người bệnh có trình độ từ đại học trở lên Ngược lại, nghiên cứu của Ngô Thị Tho (2016) cho thấy 64,3% người bệnh chưa đạt tới trung học cơ sở, trong khi nghiên cứu của Nguyễn Xuân Tình (2014) tại Bắc Giang chỉ ra rằng 46,4% người bệnh chưa hoàn thành trung học phổ thông Theo Uông Thị Mai Loan (2011), 39,7% người bệnh đã tốt nghiệp trung học phổ thông Điều này cho thấy có sự đa dạng trong trình độ học vấn của người bệnh.

Sự khác biệt trong các nghiên cứu trước đó có thể được giải thích bởi những điều kiện kinh tế và xã hội không đồng nhất giữa các khu vực.

Do quy mô khảo sát hạn chế và đối tượng chọn lọc, tỷ lệ phân bố bệnh nhân lao phổi theo tuổi, giới tính và trình độ học vấn không phản ánh đúng mô hình bệnh tật tại Bệnh viện Phổi Trung ương, cũng như tình hình dịch tễ bệnh lao ở Việt Nam.

Đánh giá mức độ hiểu biết của người bệnh về bệnh lao và điều trị bệnh lao phổi…

4.2.1 Đánh giá sự hiểu biết của người bệnh về bệnh lao phổi

Gần 98% người bệnh được khảo sát nhận thức rằng bệnh lao phổi có thể lây qua đường hô hấp, cho thấy sự hiểu biết này rất quan trọng trong việc phòng ngừa và hạn chế lây lan bệnh lao trong cộng đồng Tỷ lệ nhận thức này cao hơn đáng kể so với các nghiên cứu trước đây, như nghiên cứu của Nguyễn Thị Tho (2016) chỉ ra rằng chỉ 54,9% người bệnh biết đến con đường lây truyền này.

(2012), 86,1% người bệnh biết đường lây chính là đường hộ hấp [16], 86% người bệnh trong nghiên cứu của Nguyễn Văn Cư biết điều này [8]

Tuy nhiên, chỉ có 39,6% người bệnh biết bệnh lao do vi khuẩn lao gây ra

Nghiên cứu cho thấy chỉ khoảng 46,5% bệnh nhân hiểu đúng nguyên nhân gây bệnh, tương tự như kết quả của Ngô Thị Tho (2016) Đồng thời, Nguyễn Quốc Bảo (2004) cũng chỉ ra rằng chỉ có khoảng 40,3% người biết rằng bệnh lao do vi khuẩn gây ra.

Tỷ lệ hiểu biết về bệnh lao ở người bệnh còn thấp, với 58,42% người bệnh không nắm rõ hơn 2 yếu tố nguy cơ Việc thiếu kiến thức về nguồn lây và yếu tố nguy cơ không chỉ làm tăng khả năng lây lan vi khuẩn lao mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng Do đó, cần thiết phải tư vấn và giáo dục người bệnh về nguyên nhân gây bệnh để nâng cao nhận thức và cải thiện công tác phòng ngừa Hơn nữa, việc tuyên truyền về các yếu tố nguy cơ trong cộng đồng cũng rất quan trọng, giúp các đối tượng dễ mắc lao chủ động hơn trong việc phòng chống bệnh.

Khi được hỏi về biện pháp hạn chế nguồn lây và dự phòng lao, chỉ có 27,72% và 13,86% người bệnh biết đến trên 2 phương pháp Kiến thức hạn chế về dự phòng bệnh đã làm cho việc kiểm soát nguồn lây trở nên khó khăn hơn, dẫn đến khoảng 1/3 dân số thế giới bị nhiễm lao tiềm ẩn và gia tăng số ca mắc lao mới.

Các triệu chứng điển hình của bệnh lao bao gồm ho kéo dài, ho có đờm, ho ra máu, sốt nhẹ vào buổi chiều, mệt mỏi và sút cân, đóng vai trò quan trọng trong việc chẩn đoán sớm và chính xác Chỉ có 41,58% bệnh nhân nhận biết hơn 2 triệu chứng lâm sàng, trong khi 6,93% không biết bất kỳ triệu chứng nào, cho thấy kiến thức về dấu hiệu nhận biết bệnh lao còn hạn chế Theo nghiên cứu của Nguyễn Minh Lương và Trương Phi Hùng (2010), tỷ lệ bệnh nhân hiểu biết về các triệu chứng quan trọng chỉ đạt 44,9% Việc phát hiện bệnh sớm là cần thiết để điều trị và hạn chế lây lan trong cộng đồng, do đó, nhân viên y tế cần tăng cường tuyên truyền và cung cấp thông tin về triệu chứng bệnh cho bệnh nhân và cộng đồng.

Các xét nghiệm phổ biến mà người bệnh thường biết đến bao gồm xét nghiệm đờm (88,12%), chụp X-quang phổi (82,18%) và xét nghiệm máu (81,19%) Hầu hết người bệnh khi đến khám và theo dõi kết quả điều trị đều được chỉ định thực hiện các xét nghiệm này, do đó, việc nhiều người biết đến chúng là điều dễ hiểu.

Trong quá trình khảo sát, khoảng 91% người bệnh đã nhận được sự tư vấn từ nhân viên y tế Nghiên cứu của Ngô Thị Tho (2016) cho thấy hơn 90% người bệnh có hiểu biết về bệnh lao nhờ các buổi học từ nhân viên y tế thôn làng và cán bộ y tế địa phương Tuy nhiên, đánh giá cho thấy sự tư vấn này chưa toàn diện và hiệu quả chưa cao Do đó, cần đề xuất bổ sung nội dung và thay đổi hình thức tuyên truyền, giáo dục để người bệnh tiếp cận thông tin về bệnh tốt hơn.

4.2.2 Đánh giá sự hiểu biết của người bệnh về điều trị bệnh lao phổi

Tất cả 100% người tham gia khảo sát đều nhận thức rằng thuốc điều trị lao được cấp miễn phí trong Chương trình chống lao quốc gia, cho thấy người bệnh lao đã hiểu rõ quyền lợi của mình Điều này không chỉ giúp họ nhận thức về quyền lợi mà còn tạo động lực để hoàn thành phác đồ điều trị Hơn nữa, 98,02% người bệnh tin rằng bệnh lao có thể chữa khỏi, khẳng định niềm tin vào khả năng hồi phục.

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ bệnh nhân biết bệnh lao có thể chữa khỏi đạt 81,7%, cao hơn so với nghiên cứu của Ngô Thị Tho (2016) Sự khác biệt này xuất phát từ việc trong nghiên cứu của Ngô Thị Tho, một số bệnh nhân phải điều trị lại do các nguyên nhân như thất bại trong điều trị, bỏ trị hoặc kháng thuốc.

Kết quả khảo sát cho thấy 95,05% người bệnh biết nguyên tắc uống thuốc đều đặn và 94,06% biết uống thuốc đúng cách, điều này giúp nâng cao khả năng tuân thủ điều trị Tỷ lệ nhận thức này cao hơn so với nghiên cứu của Vũ Văn Thành và Nguyễn Thị Khánh tại Bệnh viện lao và bệnh phổi Nam Định năm 2016, trong đó chỉ 80% người bệnh biết nguyên tắc uống thuốc đều đặn và 3,2% biết uống thuốc đúng cách.

Trong nghiên cứu của Nguyễn Xuân Tình (2013), có 77,5% bệnh nhân hiểu nguyên tắc uống thuốc đều đặn và 83,4% biết cách uống thuốc đúng cách Tỷ lệ này cao hơn so với các nghiên cứu trước đây, cho thấy sự cải thiện trong nhận thức của người bệnh về việc tuân thủ điều trị.

Chỉ có 26,73% người bệnh hiểu rõ nguyên tắc uống thuốc theo đủ thời gian và qua 2 giai đoạn tấn công và duy trì Tất cả người bệnh trong nghiên cứu được chỉ định phác đồ 2RHZE/4RHE, và chỉ đến tháng thứ 3 họ mới được giảm số thuốc và liều dùng Trong tháng đầu và tháng thứ hai, nhiều người bệnh có thể chưa nắm rõ việc sử dụng thuốc theo hai giai đoạn Mặc dù người bệnh đã bước vào giai đoạn hai ở tháng thứ 3, nhưng họ có thể không hiểu rõ ý nghĩa của việc giảm số loại và liều dùng thuốc Đánh giá kiến thức về điều trị lao phổi cho thấy, 49,50% người bệnh có kiến thức tốt và 50,50% có kiến thức trung bình, cho thấy sự chênh lệch không đáng kể Kết quả này cao hơn so với nghiên cứu của Vũ Văn Thành (2016), khi chỉ có 29,1% người bệnh có kiến thức tốt.

Theo một nghiên cứu gần đây, có đến 95,05% người bệnh hiểu rõ thời gian cần thiết để điều trị bệnh lao, tỷ lệ này cao hơn nhiều so với nghiên cứu của Ngô Thị Tho (2016), chỉ có 49,3% người bệnh có kiến thức đúng về thời gian điều trị.

Người bệnh trong khảo sát này thể hiện kiến thức về điều trị vượt trội so với các nghiên cứu trước Điều này có thể được giải thích bởi trình độ học vấn cao của họ, với hơn 90% người bệnh tốt nghiệp trung học phổ thông trở lên Nhờ vậy, khả năng tìm hiểu và nhận thức của người bệnh trong nghiên cứu này cao hơn đáng kể.

Đánh giá về việc tuân thủ điều trị của người bệnh lao phổi

Việc tuân thủ dùng thuốc trong điều trị của người bệnh là khá tốt, mặc dù có 22 trường hợp bệnh nhân quên uống thuốc 1-2 lần trong quá trình điều trị Kết quả cho thấy sự cần thiết của việc nhắc nhở và hỗ trợ bệnh nhân trong việc duy trì lịch trình dùng thuốc.

Theo đánh giá của Trường Đại học Y Dược, VNU, 100% bệnh nhân tuân thủ tốt các nguyên tắc điều trị, nhờ vào hiểu biết tốt về quy trình điều trị và ý thức cao trong việc thực hiện Điều này cho thấy thái độ hợp tác và mong muốn khỏi bệnh của bệnh nhân.

Tỷ lệ tuân thủ dung thuốc trong điều trị có sự khác biệt rõ rệt giữa các nghiên cứu, với hơn 50% thực hành tốt các nguyên tắc điều trị theo Nwankwo (2015) [27], trong khi nghiên cứu của Nguyễn Xuân Tình cho thấy 63,6% bệnh nhân không tuân thủ tất cả nguyên tắc điều trị [22] Nghiên cứu của Vũ Văn Thành (2016) [20] chỉ ra rằng 38,2% người bệnh tuân thủ tốt các nguyên tắc điều trị.

Nghiên cứu của Uông Mai Loan (2009) cho biết, tỷ lệ người bệnh không tuân thủ từ

Trong điều trị tăng huyết áp, 3 nguyên tắc chính được áp dụng, chiếm 30% trong giai đoạn tấn công và 22,4% trong giai đoạn duy trì Tuy nhiên, việc tuân thủ nguyên tắc điều trị, đặc biệt là việc sử dụng thuốc đều đặn, không được thực hiện đúng mức, với tỷ lệ không tuân thủ lên tới 90% trong giai đoạn tấn công và 86,2% trong giai đoạn duy trì.

Khi gặp khó khăn trong việc sử dụng thuốc, bệnh nhân nên chủ động liên hệ với bác sĩ để được tư vấn Sự hợp tác và chủ động trong quá trình điều trị sẽ giúp cải thiện kết quả điều trị Tuy nhiên, do thời gian và quy mô nghiên cứu hạn chế, khảo sát chưa thể đánh giá mối liên hệ giữa việc tuân thủ điều trị và hiệu quả điều trị của bệnh nhân.

Đánh giá tác dụng không mong muốn người bệnh gặp phải trong quá trình dùng thuốc

Trong quá trình sử dụng thuốc, người bệnh thường gặp phải các tác dụng không mong muốn nhẹ, trong đó ngứa và phát ban ngoài da là phổ biến nhất, chiếm tỷ lệ 32,67% Tình trạng này xuất hiện ở cả bốn loại thuốc R, H, Z và E, dẫn đến tỷ lệ người bệnh gặp tác dụng không mong muốn này cao hơn.

Chỉ khảo sát các bệnh nhân có men gan cao được chỉ định sử dụng thuốc bổ gan, trong khi các tác dụng không mong muốn khác chưa được ghi nhận và chưa có biện pháp xử trí từ bác sĩ.

Khảo sát về tác dụng không mong muốn của thuốc cho thấy người bệnh chủ động thông báo với bác sĩ trong quá trình sử dụng thuốc Điều này giúp bác sĩ kịp thời điều chỉnh và bổ sung phương pháp điều trị, từ đó nâng cao sự an toàn và hiệu quả trong quá trình điều trị.

Tỷ lệ người bệnh kháng thuốc trong quá trình điều trị là rất thấp (chiếm 3,96%) Trong nghiên cứu của Nguyễn Xuân Tình, có 42,4% người bệnh gặp tác

Kết quả nghiên cứu cho thấy người bệnh lao phổi mới có nguy cơ mắc lao kháng thuốc thấp hơn so với những người điều trị lao tái phát hoặc lao bỏ trị Điều này có thể giải thích bởi đặc điểm của đối tượng nghiên cứu, là những bệnh nhân mới được chẩn đoán.

Hạn chế của nghiên cứu

Sự hiểu biết và tuân thủ điều trị của người bệnh có ảnh hưởng lớn đến kết quả điều trị và sự lây lan trong cộng đồng Nghiên cứu hiện tại chỉ dừng lại ở việc mô tả sự hiểu biết và đánh giá tuân thủ điều trị, mà chưa đánh giá sâu về ảnh hưởng của chúng đến hiệu quả điều trị và tình hình dịch tễ Do đó, cần tiến hành các nghiên cứu sâu hơn để xác định mối tương quan giữa kiến thức, thái độ tuân thủ của người bệnh và hiệu quả điều trị cùng sự lây lan trong cộng đồng.

ĐỀ XUẤT

Dựa trên kết quả đánh giá sự hiểu biết của bệnh nhân, cần đề xuất các biện pháp tư vấn và tuyên truyền mới, đồng thời bổ sung nội dung và thay đổi hình thức để giúp bệnh nhân dễ dàng tiếp cận kiến thức về bệnh lao và phương pháp điều trị hiệu quả.

Chúng tôi đề xuất thực hiện các nghiên cứu sâu hơn để đánh giá sự tuân thủ điều trị không điển hình của người bệnh, tập trung vào việc khai thác chi tiết quá trình sử dụng thuốc Mục tiêu là để xác định mối tương quan giữa hiểu biết, thái độ và thực hành trong điều trị của người bệnh.

Cần tiến hành nghiên cứu mở rộng để đánh giá vai trò của sự hiểu biết và tuân thủ điều trị của bệnh nhân đối với kết quả điều trị và ảnh hưởng của các yếu tố này trong dịch tễ bệnh lao Điều này sẽ giúp xây dựng mô hình tuyên truyền và giáo dục cho bệnh nhân cũng như cộng đồng, nhằm mục tiêu đẩy lùi bệnh lao vào năm 2030, góp phần hoàn thành nhiệm vụ thiên niên kỷ.

Tiêu đề	Đánh Giá Mức Độ Hiểu Biết Và Tuân Thủ Điều Trị Của Bệnh Nhân Lao Phổi Tại Khoa Khám Bệnh, Bệnh Viện Phổi Trung Ương
Tác giả	Dương Thị Duyên
Người hướng dẫn	PGS.TS. Dương Thị Ly Hương, TS. Nguyễn Kim Cương
Trường học	Đại Học Quốc Gia Hà Nội
Chuyên ngành	Dược Học
Thể loại	khóa luận tốt nghiệp
Năm xuất bản	2019
Thành phố	Hà Nội

Định dạng
Số trang	51
Dung lượng	1,04 MB