Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách xã
Cơ sở lý luận
2.1.1.Tổng quan về ngân sách xã
Ngân sách thường được hiểu là tổng thu chi của một đơn vị trong một khoảng thời gian nhất định Nó là bảng tính toán các chi phí cần thiết để thực hiện kế hoạch hoặc chương trình cho một mục đích cụ thể Khi chủ thể là Nhà nước, khái niệm này được gọi là ngân sách Nhà nước.
Ngân sách được định nghĩa là tổng số thu và chi của một đơn vị trong thời gian nhất định Để quản lý tài chính quốc gia hiệu quả, cần nâng cao trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức và cá nhân trong việc sử dụng ngân sách nhà nước (NSNN), củng cố kỷ luật tài chính và tiết kiệm tài sản của Nhà nước Luật ngân sách Nhà nước số 83, được thông qua vào ngày 25/06/2015, xác định ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi đã được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định, nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao đời sống nhân dân.
Ngân sách nhà nước không chỉ đơn thuần là các con số thu chi, mà còn phản ánh các mối quan hệ lợi ích kinh tế giữa nhà nước và các chủ thể như doanh nghiệp, hộ gia đình, và cá nhân, cả trong và ngoài nước Những mối quan hệ này gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ ngân sách, thể hiện vai trò quan trọng của ngân sách trong nền kinh tế.
Nhận thức về ngân sách Nhà nước giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện về các mối quan hệ kinh tế liên quan đến ngân sách, đồng thời hiểu rõ sự gắn kết giữa hoạt động của ngân sách Nhà nước với môi trường ra đời, tồn tại và phát triển của nó.
2.1.1.2 Khái niệm ngân sách xã
Theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, hệ thống ngân sách nhà nước Việt Nam bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương Ngân sách địa phương được chia thành ngân sách của các cấp chính quyền địa phương, bao gồm ngân sách cấp tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương), ngân sách cấp huyện (huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh) và ngân sách cấp xã (xã, phường, thị trấn) Cấu trúc này phản ánh mô hình tổ chức chính quyền nhà nước hiện tại tại Việt Nam.
Ngân sách nhà nước Ngân sách
Ngân sách cấp huyện và TĐ
Ngân sách cấp xã và TĐ
Sơ đồ 2.1.Hệ thống ngân sách Nhà nước Việt Nam
Theo Điều 6 của Thông tư số 344/2016/TT-BTC ban hành ngày 30/12/2016, Bộ Tài chính quy định nguyên tắc quản lý ngân sách xã cùng các hoạt động tài chính liên quan tại các xã, phường, thị trấn.
- Ngân sách xã do Ủy ban nhân dân xã xây dựng và quản lý, Hội đồng nhân dân xã quyết định và giám sát
- Mọi khoản thu, chi ngân sách xã phải thực hiện quản lý qua Kho bạc Nhà nước theo quy định của Luật ngân sách nhà nước
- Các khoản thu, chi ngân sách xã phải hạch toán kế toán, quyết toán theo mục lục ngân sách nhà nước và chế độ kế toán của Nhà nước
- Ngân sách xã phải được công khai theo quy định của Luật ngân sách nhà nước và các văn bản hướng dẫn
Thu ngân sách xã bao gồm các khoản thu từ thuế, phí và lệ phí, cùng với các khoản huy động đóng góp từ cơ quan, tổ chức và cá nhân theo quy định pháp luật Ngoài ra, ngân sách xã còn nhận viện trợ không hoàn lại từ các tổ chức quốc tế, tổ chức khác và cá nhân nước ngoài, tất cả đều được quản lý bởi chính quyền cấp xã.
Thu ngân sách xã bao gồm các khoản thu từ ngân sách nhà nước phân cấp và các đóng góp tự nguyện từ tổ chức, cá nhân nhằm xây dựng công trình hạ tầng Các khoản thu này được Hội đồng nhân dân xã quyết định và đưa vào quản lý ngân sách xã theo quy định pháp luật.
- Thu ngân sách xã gồm các khoản thu phân cấp cho ngân sách xã hưởng
100, các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm (%) giữa ngân sách xã với ngân sách cấp trên, thu bổ sung từ ngân sách cấp trên;
Đối với khoản thu từ quỹ đất công ích và hoa lợi công sản, xã không được phép đấu thầu thu khoán một lần cho nhiều năm, nhằm đảm bảo cân đối ngân sách cho các năm sau Trong trường hợp cần thiết phải thu một lần cho một số năm, chỉ được thực hiện trong nhiệm kỳ của Hội đồng nhân dân xã, không được thu trước nhiệm kỳ của Hội đồng nhân dân khóa sau, trừ trường hợp thu đấu giá quyền sử dụng đất theo quy định pháp luật.
Chi ngân sách xã bao gồm các khoản chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên để đảm bảo quốc phòng, an ninh của Nhà nước Ngoài ra, ngân sách còn bao gồm chi cho hoạt động của các cơ quan Nhà nước, Đảng Cộng sản Việt Nam, các tổ chức chính trị xã hội, cũng như hỗ trợ cho các tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp và tổ chức xã hội được Nhà nước giao nhiệm vụ Bên cạnh đó, ngân sách cũng dành cho phát triển kinh tế - xã hội và các nhiệm vụ chi khác theo quy định của pháp luật.
Ngân sách xã là tổng hợp các khoản thu, chi mà Nhà nước phân bổ cho Uỷ ban nhân dân xã để xây dựng và quản lý Hội đồng nhân dân xã có trách nhiệm quyết định và giám sát việc thực hiện ngân sách này theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước.
2.1.1.3 Đặc điểm của ngân sách xã
Ngân sách cấp xã là một phần quan trọng trong hệ thống ngân sách nhà nước (NSNN) theo quy định của Luật ngân sách Nhà nước Nó không chỉ sở hữu những đặc điểm chung của NSNN mà còn có những đặc điểm riêng, tạo nên sự khác biệt cơ bản so với các cấp ngân sách khác.
Ngân sách cấp xã được phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi theo quy định của pháp luật, đồng thời luôn phải chịu sự kiểm tra và giám sát từ các cơ quan quyền lực Nhà nước.
- Ngân sách cấp xã được quản lý và điều hành theo dự toán, theo chế độ, định mức, tiêu chuẩn do cơ quan có thẩm quyền quy định
- Phần lớn các khoản thu, chi ngân sách cấp xã được thực hiện theo hình thức phân phối lại và không hoàn trả trực tiếp
Quỹ NSX là loại quỹ tài chính do cơ quan chính quyền địa phương quản lý, hoạt động chủ yếu qua hai khía cạnh: huy động nguồn thu vào quỹ (thu NSX) và phân phối, sử dụng quỹ (chi NSX).
Các khoản thu, chi của ngân sách nhà nước luôn có tính pháp lý, với các chỉ tiêu thu, chi được quy định rõ ràng trong văn bản pháp luật và được pháp luật đảm bảo thực hiện.
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Kinh nghiệm quản lý thu-chi NSX của các địa phương trong nước
2.2.1.1 Kinh nghiệm tại xã Đông Phong, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh Đông Phong là một xã thuộc huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh có điều kiện thuận lợi trong phát triển kinh tế, xã nằm thuộc địa bàn có Khu công nghiệp Samsung và các doanh nghiệp đóng trên địa bàn Chính vì vậy, hoạt động kinh tế trên địa bàn xã diễn ra khá sôi động, dẫn đến công tác quản lý thu-chi ngân sách xã nói chung và công tác kế toán ngân sách xã nói riêng đóng vai trò quan trong trong phát triển kinh tế-xã hội ở địa phương Trong những năm gần dây, công tác kế toán và quản lý ngân sách tại xã Đông Phong hiện nay đã có nhiều chuyển biến tích cực so với các năm trước, việc phản ánh, ghi chép, lập báo cáo kế toán kịp thời theo đúng quy định, góp phần đưa công tác quản lý ngân sách trong việc lập, chấp hành dự toán và quyết toán chi NSX dần đi vào nền nếp Mặc dù đã có nhiều văn bản pháp lý cùng với các thông tư hướng dẫn thực hiện công tác kế toán và quản lý ngân sách xã đã được ban hành nhưng công tác kế toán ngân sách xã vẫn còn điều bất cập và tồn tại cần phải giải quyết như phân cấp nguồn thu không hợp lý, khai thác nguồn thu chưa triệt để, định mức chi chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội của các địa phương, trình độ quản lý của của cán bộ cấp xã còn có hạn chế, việc đào tạo cán bộ, sắp xếp luân chuyển cán bộ chưa đáp ứng được công tác quản lý NSX trong giai đoạn hiện nay (Đinh Thị Kiều Trang, 2019)
Kết quả tổng dự toán thu NSX trên đại bàn xã đã có sự biến động tương đối lớn trong giai đoạn 2015-2017, dự toán thu năm 2016 giảm 32,23 so năm
Năm 2017, dự toán thu ngân sách tăng 597,85 triệu đồng so với năm 2016, mặc dù tổng thu năm 2016 giảm do thuế và thu tại xã giảm 35,38% Cụ thể, theo Nghị định 28/2016, Chính phủ đã quyết định bỏ thu phí sử dụng đường bộ đối với xe mô tô hai bánh, xe mô tô ba bánh và các loại xe tương tự từ ngày 5/6/2018, dẫn đến việc giảm 100% phí sử dụng đường bộ Ngoài ra, nguồn phí và lệ phí cũng giảm 33,96%, trong khi thu điều tiết về ngân sách xã giảm 40,23% so với năm 2015.
Năm 2017, tổng số thu đã tăng mạnh so với năm 2016, chủ yếu nhờ vào khoản thu 30.280.000.000 đồng từ việc giao đất cho các dự án đất dân cư dịch vụ tại thôn Phong Xá và dự án đấu giá đất tại thôn Đông Yên.
Các khoản thu trong cân đối chiếm tỷ trọng lớn trong cả 3 năm (2015-
Trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2017, tỷ lệ các khoản thu ngân sách ổn định với các con số lần lượt là 94,67%, 92,13% và 98,87% Ngược lại, các khoản thu không cân đối chỉ chiếm tỷ trọng rất nhỏ trong tổng thu ngân sách, với xu hướng giảm dần; cụ thể, năm 2015 chiếm 5,33%, năm 2016 là 7,87%.
Thu bổ sung từ ngân sách cấp trên được xác định dựa trên chênh lệch giữa dự toán chi và dự toán thu của các xã, thị trấn Khoản thu bổ sung này được cấp hàng tháng cho các xã qua tài khoản mở tại KBNN huyện Từ năm 2015 đến 2017, thu bổ sung cân đối ngân sách cấp trên của xã Đông Phong luôn chiếm tỷ trọng nhỏ và có xu hướng giảm, với mức giảm nhẹ 0,59% vào năm 2016 so với năm 2015, và giảm 100% vào năm 2017 so với năm 2016.
Xã Đông Phong đã xác định rằng nguồn thu ngân sách chủ yếu không phụ thuộc vào bổ sung mất cân đối từ ngân sách tỉnh Qua thời gian, xã đã dần nâng cao khả năng tự cân đối các khoản thu để đáp ứng nhu cầu chi thường xuyên, giảm thiểu sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên.
Tổng dự toán chi ngân sách xã Đông Phong trong ba năm (2015-2017) cho thấy sự biến động rõ rệt, với tổng chi năm 2016 giảm 35,77% so với năm 2015, trong đó chi đầu tư phát triển giảm 55,95% và chi thường xuyên giảm 35,27% Tuy nhiên, dự toán chi năm 2017 lại tăng mạnh 597,85% so với năm 2016.
Năm 2017, nguồn chi thường xuyên tăng 40,96% và chi đầu tư phát triển tăng 1955,1% nhờ vào sự tập trung của UBND xã trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn Tổng số chi cho xây dựng hạ tầng đạt 20.551.000.000 đồng, góp phần vào chương trình xây dựng nông thôn mới.
Tổng hợp dự toán nguồn vốn chi đầu tư phát triển từ ngân sách xã trong giai đoạn 2015-2017 cho thấy sự không ổn định Cụ thể, năm 2015, nguồn vốn đạt 2.270.000.000 đồng (chiếm 26.67%), nhưng năm 2016 giảm xuống còn 1.000.000.000 đồng, giảm 55,95% so với năm trước Tuy nhiên, đến năm 2017, nguồn chi này dự kiến tăng mạnh lên 20.551.000.000 đồng, tăng 1955,1% so với năm 2016, nhờ vào việc UBND xã đầu tư xây dựng hạ tầng nông thôn đạt chuẩn nông thôn mới.
Dự toán chi thường xuyên được tổng hợp dựa trên số liệu do UBND các xã gửi lên UBND huyện hàng năm Trong giai đoạn 2015-2017, tổng dự toán chi thường xuyên của ngân sách xã không ổn định, phản ánh sự biến động trong quản lý tài chính địa phương.
Từ năm 2015 đến 2017, tình hình tài chính có sự biến động rõ rệt: năm 2015 đạt 6.160.700.000 đồng, nhưng năm 2016 giảm xuống còn 3.988.000.000 đồng, giảm 35,27% so với năm trước Tuy nhiên, năm 2017 ghi nhận mức tăng 40,96%, đạt 5.621.655.583 đồng so với năm 2016 Sự thay đổi này chủ yếu là do việc thực hiện nhiều chính sách mới, bao gồm cải cách tiền lương, luật dân quân tự vệ và chính sách an sinh xã hội cho hộ nghèo.
Trong giai đoạn 2015-2017, công tác chấp hành dự toán thu ngân sách tại xã Đông Phong đã đạt được kết quả tương đối tốt với sự biến động đáng kể Cụ thể, năm 2015, tổng số thu thực hiện vượt kế hoạch giao với mức tăng 26%.
Tổng số thu thực hiện trong năm 2016 đã tăng 55% so với kế hoạch giao, trong khi năm 2017, con số này tiếp tục tăng 72% Các khoản thu cơ bản đều đạt và vượt mức dự toán được giao.
Các khoản thu thuế và thu tại xã năm 2015 thực hiện so với kế hoạch tăng
12 %; năm 2016 thực hiện so với kế hoạch giao tăng 3,34 lần; năm 2017 thực hiện so với kế hoạch chỉ đạt 16%
Các khoản thu ngoài quốc doanh của tỉnh trong năm 2015 chỉ đạt 0,28% so với kế hoạch, trong khi năm 2016 con số này tăng lên 9% Đặc biệt, năm 2017, khoản thu ngoài quốc doanh đã tăng mạnh, đạt 14,13 lần so với kế hoạch đề ra.
Trong giai đoạn 2015-2017, xã Đông Phong đã thực hiện công tác chấp hành dự toán chi ngân sách một cách hiệu quả, bám sát kế hoạch quản lý chi ngân sách nhà nước Năm 2015, tổng chi thực hiện của xã đã đạt được mức theo dự toán đề ra.
78 % ; Năm 2016 tổng chi thực hiện so với kế hoạch vượt 20%; năm 2017 tổng chi thực hiện so với kế hoạch là 61%