Viện Khoa học và công nghệ Việt Nam Viện Tài nguyên và Môi trờng biển _____________________________________________ Đề tài cấp Nhà nớc KC. 09 - 22 Đánh giá hiện trạng, dự báo biến động và đề xuất giải pháp sử dụng hợp lý tài nguyên một số vũng - vịnh chủ yếu ven bờ biển Việt Nam Chủ nhiệm: TS. Trần Đức Thạnh Phó chủ nhiệm: TS. Mai Trọng Thông TS. Đỗ Công Thung Th ký: TS. Nguyễn Hữu Cử báo cáo tổng kết chuyên đề tài nguyên thiên nhiên vũng, vịnh trọng điểm bái tử long và chân mây Thực hiện: đỗ công thung, đàm đức tiến, nguyễn đăng ngải, lê thị thúy, nguyễn thị thu, nguyễn thị minh huyền, trần mạnh hà 6125-4 26/9/2006 Hải Phòng, 2005 Đề tài KC 09-22 Chuyên đề: Tài nguyên thiên nhiên hai vũng vịnh Bái Tử Long và Chân Mây ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Viện tài nguyên và môi trờngbiển (Viện Khoa học Việt Nam) 2 Mục lục 1. Mở đầu 3 2. Vịnh Bái Tử Long 3 2.1. Hiện trạng tài nguyên 3 2.1.1. Tài nguyên vị thế 3 2.1.2. Tài nguyên phi sinh vật 3 2.1. 3. Tài nguyên sinh vật 8 2.1.4 . Kết quả nghiên cứu một số nhóm sinh vật điển hình 11 2.1.5. Tài nguyên sinh vật trên cạn 27 2.2. Giá trị tài nguyên 28 2. 2.1. Nuôi trồng thủy sản 28 2.2.2. Xây dựng cầu cảng, luồng lạch phục vụ giao thông đờng thuỷ 29 2.2.3. Giá trị du lịch 29 2.2.4. Giá trị an ninh quốc phòng 32 2.2.5. Các giá trị bảo tồn 33 2.3. Các khả năng khai thác sử dụng tài nguyên 34 3. Vịnh Chân mây 35 3.1. Tài nguyên phi sinh vật 35 3.1.1. Tài nguyên vị thế 35 3.1.2. Khí hậu 36 3.1.3. Giá trị tài nguyên đất và cảnh quan tự nhiên 38 3.2. Tài nguyên sinh vật 39 3.2.1. Các hệ sinh thái 39 3.2.2. Nguồn lợi sinh vật biển 42 3.3. Khả năng sử dụng Tài nguyên tại Chân Mây và phụ cận 58 3.3.1. Phát triển cảng biển 58 3.3.2. Phát triển du lịch 59 3.3.3. Phát triển nghề cá 60 4. Kết luận 60 5. Tài liệu tham khảo 61 6. Phụ lục 65 Đề tài KC 09-22 Chuyên đề: Tài nguyên thiên nhiên hai vũng vịnh Bái Tử Long và Chân Mây ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Viện tài nguyên và môi trờngbiển (Viện Khoa học Việt Nam) 3 Tài nguyên thiên nhiên hai vũng vịnh trọng điểm 1. Mở đầu Các vũng vịnh chủ yếu của Việt Nam gồm vịnh Đầm Hà- Hà Cối với diện tích 37800 ha, Đồng Rui (6000 ha), Cô Tô (2250 ha), Quán Lạn (10500 ha), Bái Tử Long (56000), Hạ Long (8000 ha), Cửa Lục (2700 ha), Lan Hạ (3300 ha), Diễn Châu (237 ha), Chân Mây (700 ha), Đà Nẵng (11600 ha), Dung Quất (6070 ha), Văn Phong (45270 ha), Nha Trang (2250 ha), Phan Rí (13500 ha), Phan Thiết (28710 ha), vụng Mũi Cà Mau (12380 ha). Các kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù diện tích vũng vịnh chỉ bằng 1,4 % diện tích đất liền và 0,44 % diện tích vùng biển nhng lại đóng vai trò trọng điểm trong phát triển kinh tế các tỉnh miền Duyên Hải. Vũng vịnh chính là cửa thông ra biển, là nơi tập trung của nhiều đô thị lớn vì vậy ngoài ý nghĩa kinh tế vũng vịnh còn đóng vai trò quan trọng về an ninh và quốc phòng. Để sử dụng hợp lý vũng vịnh thì cần phải hiểu rõ bản chất của tài nguyên thiên nhiên và khu hệ sinh vật cũng nh khả năng diễn thế của chúng là hết sức quan trọng. Vịnh Bái Tử Long và Vịnh Chân Mây là hai vịnh điển hình cho vùng phía Bắc và miền Trung Việt Nam , có ý nghĩa rất lớn cho việc phát triển kinh tế của khu vực. Trong hai năm 2004 - 2005, đề tài KC09-22 đã tổ chức nhiều cuộc khảo sát về tài nguyên của hai Vịnh này. Báo cáo đợc trình bày dới đây là tập hợp các kết quả nghiên cứu của đề tài trong hai năm qua và sử dụng số liệu nghiên cứu trong nhiều năm của nhiều thế hệ các nhà khoa học; Hy vọng sẽ góp phần làm sáng tỏ bản chất của vũng vịnh ven bờ Việt Nam. Đặc biệt là bản chất tài nguyên của hai Vịnh này. 2. Vịnh Bái Tử Long 2.1. Hiện trạng tài nguyên 2.1.1. Tài nguyên vị thế Nằm ở vùng biển Đông Bắc Việt Nam với trên 2000 hòn đảo, cùng với hệ thống các đảo vùng Đông Bắc, Cát Bà, Hạ Long đã tạo thành vòng cung che chắn sờn phía Đông Bắc Việt Nam. Các cơn bão nhiệt đới qua đây, đã bị chặn lai làm suy yếu rất nhiều nhờ có hệ thống đảo này. Các hoạt động kinh tế, an ninh quốc phòng cũng đợc hệ thống đảo che chắn bảo vệ, đảm bảo sự phát triển an toàn nhất. Chính vì vậy vị thế quan trọng trong an ninh quốc phòng, phát triển kinh tế và giao thông vận tải biển của vịnh Bái Tử Long là điều rất hiển nhiên và cũng là thế mạnh của vịnh Bái Tử Long. 2.1.2. Tài nguyên phi sinh vật Vịnh Bái Tử Long có diện tích mặt nớc 560km 2 cách thị xã Cẩm Phả 1km trải dài từ 107 o 07 đến 107 o 42 độ kinh Đông và 20 o 52 đến 21 o 17 độ vĩ Bắc. Có 4 trên tổng số 15 sông có chiều dài lớn hơn 10km thuộc địa phận Quảng Ninh đổ ra vịnh Bái Tử Long là sông Tiên Yên, sông Ba Chẽ, sông Mông Dơng và sông Đồng Mỏ. Vịnh Bái Tử Long thuộc ranh giới quản lý hành chính của hai huyện là Cẩm Phả và huyện Đề tài KC 09-22 Chuyên đề: Tài nguyên thiên nhiên hai vũng vịnh Bái Tử Long và Chân Mây ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Viện tài nguyên và môi trờngbiển (Viện Khoa học Việt Nam) 4 Vân Đồn và bị chia cắt bởi các dãy núi thuộc cánh cung Đông Triều và phần đảo nhỏ thuộc vịnh Bái Tử Long. Do đặc thù địa hình chủ yếu là đồi núi và phần biển của Vịnh Bái Tử Long, nên đặcc điểm nổi bật của tài nguyên phi sinh vật là các cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ với nhiều hang động đẹp rất lợi thế cho phát triển du lịch, nuôi trồng thuỷ sản và bảo tồn thiên nhiên. Khí hậu Khí hậu đợc coi kà dạng tài nguyên đặc biệt của Vịnh Bái Tử Long. Theo phân vùng khí hậu, vịnh Bái Tử Long nằm trong miền khí hậu nhiệt đới gió mùa có mùa đông lạnh thuộc vùng khí hậu duyên hải vùng núi Đông bắc nớc ta. Đặc trng cơ bản là có chế độ bức xạ dồi dào, và một sự phân hoá theo mùa rõ rệt phụ thuộc vào sự thay đổi theo mùa của hệ thống hoàn lu quy mô lớn. Khí hậu vừa mang tính chất của miền ôn đới, vừa mang tính chất của miền nhiệt đới đồng thời mang tính chất của biển và lục địa. Mùa đông chịu sự khống chế của gió mùa đông bắc và mùa hạ là gió mùa Tây Nam có tính chất xích đạo hay nhiệt đới. - Bức xạ tổng cộng trung bình năm là 106,5 Kcal/cm 2 . Từ tháng I đến tháng IV là thời kỳ cực tiểu của bức xạ tổng cộng, với tổng lợng bức xạ tháng trong khoảng 5- 6,6 Kcal/cm 2 /tháng. Từ tháng V đến tháng IX là thời kỳ có bức xạ tổng cộng lớn nhất trong năm, với tổng lợng bức xạ đạt trên 10 Kcal/cm 2 . Lợng mây tổng quan trung bình năm chiếm khoảng7/10 bầu trời. Mây nhiều trong những tháng vào cuối mùa đông, tháng II, III, IV, lợng mây trong các tháng này thờng từ 8-9/10 bầu trời. Ngợc lại với biến đổi của mây là số giờ nắng. So với các vũng vịnh khác thì đây là khu vực có ít nắng. Tổng số giờ nắng năm dao động trong khoảng 1534-1812 giờ. Trong đó hai tháng ít nắng nhất là tháng II, III (cũng là các tháng có nhiều mây nhất), trung bình có 43-58 giờ nắng/tháng. Trong suốt mùa hạ từ tháng V đến tháng IX, X đều có nhiều nắng, thờng có trên 150 giờ nắng/tháng. - Hoàn lu gió mùa và chế độ gió: Vịnh Bái Tử Long nằm trong hệ thống gió mùa châu á, và đồng thời cũng chịu tác động của đới tín phong, thứ gió đặc trng cho vùng nội chí tuyến. Gió mùa mùa đông bị chi phối bởi tác động giao tranh giữa hai hệ thống gió mùa từ áp cao Xibia và gió mùa tín phong từ áp cao phụ biển Đông Trung Hoa. Hai hệ thống này khi thì tác động luân phiên xen kẽ, khi thì đồng thời tác động đã gây nên tình trạng biến động khá mạnh mẽ của thời tiết trong mùa. Hệ thống gió mùa từ áp cao cực đới chiếm u thế vào các tháng giữa mùa đông, lấn át hẳn hệ thống tín phong. Trái lại vào những tháng đầu và cuối mùa đông hệ thống tín phong lại vợt lấn át hệ thống cực đới. Do đó trong thời kỳ mùa đông thời tiết thờng có những giai đoạn lạnh (khô hay ẩm) đặc trng cho gió mùa cực đới xen kẽ với những ngày nóng ấm đặc trng của thời tiết tín phong. Mùa đông tần suất gió Đông bắc chiếm trên 50%. Vào thời kỳ mùa hè Vào mùa hè thịnh hành gió Nam với tần suất 32,2% (tháng VII). Tiếp đến là gió có hớng Tây nam và Đông nam. Trong những tháng chuyển mùa (tháng IV và tháng X) chủ yếu thịnh hành gió Đông bắc và gió Đông. Nhìn chung ở hệ thống vũng vịnh vùng Đông bắc có tốc độ gió không lớn. Tuỳ thuộc vào địa hình khu vực và khoảng cách so với bờ mà tốc độ gió có những giá trị rất khác nhau. ở những khu vực thoáng và càng cách xa bờ tốc độ gió càng lớn. Tốc độ gió hầu nh không thay đổi quanh năm, trung bình 3-4,3m/s và ít có gió mạnh trừ gió bão. Tốc độ gió mạnh nhất trong bão có thể đạt 40-47m/s. Đề tài KC 09-22 Chuyên đề: Tài nguyên thiên nhiên hai vũng vịnh Bái Tử Long và Chân Mây ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Viện tài nguyên và môi trờngbiển (Viện Khoa học Việt Nam) 5 - Nhiệt độ: Nhiệt độ không khí trung bình năm khoảng từ 22,8 o C. Mùa đông (từ tháng XII đến tháng III năm sau) nhiệt độ trung bình xuống dới 20 o C. Tháng lạnh nhất trong năm là tháng I với nhiệt độ trung bình tháng dao động từ 15,2-15,5 o C. Nhiệt độ thấp nhất có thể xuống tới 4,4 o C. Mùa nóng kéo dài 5 tháng, từ tháng V đến tháng IX, với nhiệt độ không khí trung bình trong dao động trong khoảng từ 26,2-28,6 o C. Trong mùa nóng chỉ gặp 1 hoặc 2 ngày có nhiệt độ cao vợt quá 35 o C. Biên độ dao động ngày đêm của nhiệt độ tơng đối nhỏ do ảnh hởng điều hoà của biển. Trung bình năm dao động trong khoảng 4,5-6 o C. Nhìn chung biên độ dao động ngày đêm của nhiệt độ ít thay đổi trong năm, nhng cũng có một thời kỳ nhiệt độ dao động ít nhất đó là vào các tháng ẩm ớt cuối mùa đông (I-III), biên độ ngày chỉ vào khoảng 4-4,8 o C. - Độ ẩm không khí: Độ ẩm không khí tơng đối trung bình năm vào khoảng 83-84%. Thời kỳ đầu mùa đông là thời kỳ khô nhất trong năm do thời gian này thịnh hành gió mùa mùa đông với những khối khí có nguồn gốc lục địa lạnh và khô, độ ẩm thờng xuống dới 80%. Tháng cực tiểu là tháng XI, độ ẩm chỉ vào khoảng 76%. - Ma: Ma trong khu vực phong phú cả về lợng ma và số ngày ma. Lợng ma trung bình năm dao động trong khoảng 1696 - 2200mm với 130-140 ngày ma/năm. Mùa ma bắt đầu vào tháng V và kết thúc vào tháng X, kéo dài 6 tháng. Cực đại của lợng ma rơi vào tháng VIII với lợng ma trung bình khoảng 400-500mm/tháng. Những trận ma lớn ở đây thờng gặp khi có bão. Lợng ma ngày lớn nhất có thể đạt tới trên 300-400mm. Lợng ma mùa ma chiếm 86-91% tổng lợng ma năm. Thời kỳ mùa đông thờng ít ma, trong đó tháng XII và tháng I là hai tháng có lợng ma thấp nhất, lợng ma trung bình tháng khoảng 20mm/tháng với từ 5-10 ngày ma. Các tháng tiếp theo trong mùa ít ma (II, III, IV) tuy lợng ma không tăng đáng kể nhng số ngày ma tăng gần gấp đôi, trung bình từ 10-17 ngày ma/tháng do ma trong thời gian này chủ yếu là ma phùn, l ợng ma không lớn nhng nó gây nên một tình trạng thời tiết ẩm ớt kéo dài trong nhiều ngày. - Các hiện tợng thời tiết đặc biệt: Vịnh Bái Tử Long nằm trong khu vực có tần suất bão xuất hiện nhiều nhất so với các vùng khác, chiếm 26,7%. Trong khoảng 51 năm (1954-2004) có 84 cơn bão hoặc áp thấp nhiệt đới đổ bộ trực tiếp hoặc tiếp cận vùng bờ biển này, trung bình mỗi năm có 1,6 cơn. Dông cũng là một hiện tợng thời tiết khá nguy hiểm cho các hoạt động trên biển. Dông thờng kết hợp với ma to và gió lớn. Những cơn dông mạnh xảy ra thờng đi kèm với hiện tợng lốc, tố và gió dật gây nguy hiểm cho tàu thuyền trên biển. Mùa dông thờng trùng với mùa gió mùa mùa hạ, bắt đầu từ tháng IV và kết thúc vào tháng X. Hàng năm trung bình có khoảng 66-68 ngày dông. Những tháng đầu và cuối mùa dông trung bình có 3-5 ngày dông/tháng. Vào những tháng đầu mùa dông thờng có tính hệ thống liên quan đến hoạt động của front. Sơng mù trung bình hàng năm có 24-31 ngày sơng mù. Sơng mù xuất hiện từ tháng XI đến tháng V năm sau, nhng suất hiện nhiều từ tháng I đến tháng IV, trung bình mỗi tháng có 4-10 ngày sơng mù và xuất hiện nhiều nhất vào tháng III. Sơng mù thờng đậm đặc hơn trong buổi sáng. Trong những ngày có sơng mù tầm nhìn bị hạn chế đáng kể, gây khó khăn cho giao thông vận tải trên biển. Ma phùn là hiện tợng phổ biến xuất hiện trong các tháng cuối mùa đông ở khu vực này. Hàng năm quan sát đợc 12-18 ngày ma phùn, đây là loại ma phùn có hệ thống kèm theo front cực đới sau mỗi đợt gió mùa Đông bắc tràn về hoặc khi kết thúc những đợt gió mùa. Tháng II và III là các tháng có nhiều ma phùn nhất, trung bình mỗi tháng có 4-6 ngày ma phùn. Đề tài KC 09-22 Chuyên đề: Tài nguyên thiên nhiên hai vũng vịnh Bái Tử Long và Chân Mây ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Viện tài nguyên và môi trờngbiển (Viện Khoa học Việt Nam) 6 Tài nguyên đất Xét về đặc điểm, tính chất thổ nhỡng cho thấy đất đai phổ biến là loại đất feralit màu xám, xám đen hoặc vàng phát triển trên đá mẹ sa phiến thạch, cuội kết thạch anh và đá granit. Nhìn chung đất nông nghiệp là đất thịt nhẹ, pha cát, tầng đất mỏng, độ phì thấp chủ yếu hạng đất 5 - 6 - 7. Đất đai khu vực Bái Tử Long nằm trong ranh giới hành chính thuộc hai huyện Cẩm Phả và Vân Đồn. Theo thống kê năm 2003, tổng diện tích đất đai của hai huyện này vào khoảng 87553 ha, trong đó, huyện Cẩm Phả có 33574 ha và Vân Đồn là 53973 ha . Phân tích tỷ mỉ cơ cấu sử dụng đất cho thấy khả năng đất để phát triển nông nghiệp chỉ chiếm 1,6 %, diện tích đất có rừng bao phủ chiếm tới 44,4 %, còn lại khoảng 49 % là diện tích mặt nớc và sông suối. Với cơ cấu đất đai nh vậy, rõ ràng vấn đề nông nghiệp ở Bái Tử Long đợc coi là thứ yếu, lâm nghiệp, thuỷ sản và du lịch sẽ là thế mạnh của khu vực (bảng 1) Cảnh quan thiên nhiên Khu vực vịnh Bái Tử Long vốn là một đồng bằng thung lũng sông cổ bị ngập chìm với nhiều luồng lạch, các dạng đáy cứng, đáy mềm, rạn san hô ven bờ. Hầu hết các đảo đợc cấu tạo bởi đá lục nguyên xen một phần nhỏ đá cacbonat, bờ đảo có nhiều bãi cát đẹp, nhiều thềm đá trải rộng tới 1 - 2 cây số. Trên nhiều đảo, có nhiều mỏ nớc ngầm (nớc ngọt) tạo nên những loại hình cảnh quan nh miệng mó nớc, mạch nớc sủi ngầm, nớc chảy ngầm trong các hang động đá vôi, nớc chảy trên bề mặt hình thành các dòng suối (nhiều suối có nớc chảy quanh năm). Những vịnh, vũng, lạch ở vùng Bái Tử Long lặng sóng, hoàn lu nớc biển đều đặn, mạnh do nhật triều biên độ cao, điều kiện tự nhiên thuận lợi cho các hoạt động du lịch sinh thái. Bảng 1. Bảng thống kê tình hình sử dụng đất (vịnh Bái Tử Long năm 2003) Đơn vị tính: ha Loại đất Cẩm Phả Vân Đồn Tổng diện tích Tỷ lệ Đất nông nghiệp 1235 128 1363 1,6 Đất lâm nghiệp có rừng 10209 28700 38909 44,4 Đất chuyên dùng 1954 1285 3239 3,7 Đất ở 719 205 924 1,1 Đất cha sử dụng và sông, suối 19457 23661 43118 49,2 Tổng diện tích 33574 53973 87553 100 (Bảng đợc xây dựng trên cơ sở thống kê của hai huyện Cẩm Phả và Vân Đồn năm 2003) Vịnh Bái Tử Long nằm phía trong quần đảo Cô Tô, đợc hình thành bởi hệ thống đảo chắn ngoài và gồm nhiều kiểu cảnh quan đặc trng cho vùng đảo đá vôi ven bờ là: - Các đảo đá gốc dạng chạy song song với đờng bờ lục địa và có nhiều lạch biển xen kẽ. Đề tài KC 09-22 Chuyên đề: Tài nguyên thiên nhiên hai vũng vịnh Bái Tử Long và Chân Mây ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Viện tài nguyên và môi trờngbiển (Viện Khoa học Việt Nam) 7 - Bờ tích tụ do thuỷ triều với chế độ nhật triều biên độ lớn điển hình của thế giới. - Các cù lao, đảo đá vôi với các ngăn vách, cửa thông, hang luồn vô vàn dáng hình độc đáo ngoạn mục hình thành do ăn mòn hoá học, tác động biển tiến và sụt lở - Hang động kastơ. Theo thống kê của dự án xây dựng vờn Quốc Gia Bái Tử Long, có tới 17 dạng cảnh quan thiên nhiên có mặt tại Vịnh Bái Tử Long (bảng 2). Trong đó có thể chia ra thành hai nhóm cảnh quan sinh học và cảnh quan phi sinh học. Các cảnh quan phi sinh học chính bao gồm: - Các bãi cát: thờng là bãi cát nhỏ, phân bố ở các cung lõm của các đảo nhỏ nằm rải rác trên vịnh hoặc cá bãi cát chạy dài hàng km phân bố ở các đảo Lớn nh khu vực Cái Rồng, Minh Châu- Quán Lạn, Ngọc Vừng v.v - Các bãi đá thềm đá, thềm đá mài mòn: Phân bố xung quanh các đảo đá vôi - Các bãi đá ngầm: Phân bố rải rác trên vịnh - Các luồng lạch biển: rất có giá trị cho giao thông vận tải Bảng 2. Phân loại cảnh quan vùng vịnh Bái Tử Long TT Cảnh quan nổi TT Cảnh quan chìm 1 Bãi cát không ngập triều 10 Rạn san hô, sinh cảnh san hô 2 Bãi đá, thềm đá không ngập triều 11 Thảm cỏ biển 3 Bãi lầy ngập triều không có cây 12 Bãi rong, tảo 4 Bãi lầy ngập triều có cây (cây nhỏ, rừng mangrove) 13 Bãi đá ngầm 5 Thềm đá mài mòn, ngập triều 14 Đồng bằng tích tụ ngầm 6 Thảm cỏ biển bán ngập triều 15 Đồng bằng mài mòn ngầm đáy biển 7 Đảo cù lao, hòn nổi 16 Luồng lạch biển 8 Đảo đất, đá lục nguyên (Ba Mùn, Sậu Nam, Trà Ngọ Nhỏ) 17 Vực, trũng, máng xâm thực 9 Đảo đất xen đá vôi (Trà Ngọ Lớn) Nguồn: Dự án đầu t xây dựng Vờn quốc gia Bái Tử Long, 2000. Tài nguyên khoáng sản Tài nguyên khoáng sản lớn nhất của Cẩm Phả là than đá. Hiện nay Cẩm Phả đang là khu vực công nghiệp khai thác than lớn nhất cả nớc, chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng giá trị sản lợng công nghiệp của thị xã Cẩm Phả nói riêng và của tỉnh Quảng Ninh nói chung. Khu vực Cẩm Phả có nhiều mỏ lộ thiên lớn (Cao Sơn, Cọc 6, Đề tài KC 09-22 Chuyên đề: Tài nguyên thiên nhiên hai vũng vịnh Bái Tử Long và Chân Mây ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Viện tài nguyên và môi trờngbiển (Viện Khoa học Việt Nam) 8 Đèo Nai) và nhiều mỏ lộ thiên vừa và công trờng lộ thiên (Mông Dơng, Khe Chàm, Xí nghiệp tuyển than Cửa Ông: Cửa Ông 1, Cửa Ông 2). Khai thác hầm lò khu vực Cẩm Phả có các mỏ Mông Dơng, Thống Nhất, Khe Chàm, Khe Tam. Việc sàng tuyển than đợc thực hiện tại nhà máy sàng tuyển than Cửa Ông. Năm 2000 than sạch mới đạt 7.488 nghìn tấn thì năm 2004 đã tăng gấp hơn hai lần, đạt 16.055 nghìn tấn. Hiện tại, giá trị sản xuất công nghiệp hàng năm của ngành than chiếm tỷ trọng trên 50% giá trị sản xuất công nghiệp của toàn tỉnh. 2.1. 3. Tài nguyên sinh vật 2.1.3.1. Các hệ sinh thái nhiệt đới điển hình Vịnh Bái Tử Long gồm hàng trăm đảo đá vôi, có phần đảo nổi và phần đất ngập nớc rộng lớn bao quanh chân đảo từ vùng triều dến vùng dới triều. Phần đảo nổi có thảm thực vật rừng che phủ còn phần đất ngập nớc bao gồm một tổ hợp các hệ sinh thái (HST) khác nhau. Các hệ sinh thái trên cạn và dới nớc góp phần làm tăng tính đa dạng cho vùng biển đảo này . 1- Hệ sinh thái rừng nhiệt đới: Rừng thờng xanh che phủ từ 98% đến 100% diện tích đảo nổi của hầu hết các đảo trong khu vực. Cờu trúc của các quần xã động vật, thực vật trong rừng khá phức tạp có số lợng loài phong phú (thờng từ trên 100 loài cây đến gần 400 loài và kèm theo khoảng gần 200 loài động vật). Rừng thờng phân tầng, tầng thấp nhất là các trảng cỏ, tiếp theo là cây bụi, tầng cao nhất là các cây thân gỗ. 2- Hệ sinh thái thực vật ngập mặn (TVNM): Thờng kém phát triển, quần xã TVNM chỉ là các cây bụi thân gỗ nh mắm, vẹt dù, trang, đớc, giá, sú, na, hoặc cây thân cỏ nh náng, dứa dại, vạng hôi, cỏ gà, cói, cỏ lào, tổng cộng có 13 loài. 3- Hệ sinh thái vùng triều: Bao quanh các đảo với diện tích rất khác nhau, chia thành hai tiểu hệ - hệ sinh thái bãi triều đá và hệ sinh thái bãi cát. Bi triều đá: Hình thành trên các bãi đá với kích thớc tảng 1000 2000 mm và lớn hơn, xen kẽ giữa các bãi tảng là các bãi cuội-sỏi-sạn (Md = 1-1000 mm) phân bố chủ yếu ở trong các cung lõm hoặc trong các máng trũng sâu. Các bãi triều đá là nơi phân bố của của hệ sinh vật vùng triều rạn đá. Đáng chú ý những loài đặc sản quí hiếm nh ốc nón, vú nàng, ốc nhảy, ốc mắt, ốc hơng đều phân bố chủ yếu ở các bãi đá kiểu này ở nơi h ớng sóng. Bi triều cát bùn: Chất đáy chủ yếu là cát nhỏ và bùn bột, phân bố chủ yếu ở khu triều cao và có kích thớc hạt tơng đối lớn (Md = 0,062-0,098 mm). ở khu bãi cao, bột có màu nâu xám, xám đen do nằm trong vùng có thực vật ngập mặn và có độ chọn lọc kém, giảm dần từ bãi triều thấp lên bãi triều cao. Cát hạt nhỏ, phân bố chủ yếu ở khu triều thấp, (Md = 0,12 mm), độ chọn lọc kém (S o = 4,08), hàm lợng bột sét chiếm khoảng 45%. Bãi triều có loại chất đáy này rất phù hợp cho sự phân bố của quần xã đáy mềm. Có thể tìm thấy các loài thuộc họ cua bơi (Portunidae), họ tôm he (Peneidae), tôm gõ mõ (Alpheidae) hoặc các loài vùng triều vùi mình trong nền đáy nh ngao, ngán, vọp, phi .v.v. Đề tài KC 09-22 Chuyên đề: Tài nguyên thiên nhiên hai vũng vịnh Bái Tử Long và Chân Mây ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Viện tài nguyên và môi trờngbiển (Viện Khoa học Việt Nam) 9 4- Hệ sinh thái rạn san hô: Rạn san hô là một dạng đặc thù của vùng biển nhiệt đới và cũng rất điển hình cho các đảo vùng đông bắc Việt Nam. khu vực Bái Tử Long đảo đều có các rạn san hô phân bố nh: Ba Mùn, Hạ Mai. Sự phân bố và phát triển của chúng bị hạn chế rất lớn bởi độ trong thấp và chịu ảnh hởng của khối nớc từ lục địa đổ ra (nhất là vào mùa ma) và do vùng biển thờng xuyên có sóng gió mạnh. Vì vậy trong cấu trúc thành phần loài, san hô dạng khối và bán khối chiếm số lợng chủ yếu còn san hô cành chỉ có rất ít, chúng ít khi phân bố thành các rạn điển hình mà chủ yếu phân bố rải rác thành các mảng đốm da báo và độ phủ chỉ đạt từ 20-60% (nơi gần bờ) đến 80% (nơi xa bờ) nh ở đảo Ba Mùn. Sinh vật sống kèm theo vùng rạn khá phong phú bao gồm đại diện của các nhóm rong biển, trai, ốc, cầu gai và hải sâm. Đáng chú ý hầu hết các loài động vật vùng rạn đều là các đối tợng kinh tế chủ yếu nh cầu gai gai ngắn, hải sâm đen, hải sâm trắng, ốc nón, vv 5- Hệ sinh thái cỏ biển: Cỏ biển thờng phát triển trên nền đáy cát ít bùn, phân bố từ vùng triều đến chân rạn san hô. Giống nh san hô, cỏ biển cũng phân bố theo kiểu da báo. Thành phần loài chủ yếu có Halophylla ovalis và Syringodium isoctofolium với độ phủ 10-30% và sinh khối đạt 30- 50 g/m 2 . Loài ĐVĐ điển hình của các thảm cỏ biển là Cerithidea cingulata, Cliothona owalaniensis . Ngoài ra thảm cỏ biển còn là nơi phân bố của nguồn giống hải sản thuộc tôm, cua, cá. Cùng với rạn san hô, thảm TVNM, các thảm cỏ biển góp phần bảo tồn và phát tán nguồn giống ở vùng biển đảo . 2.1.3.2. Đa dạng loài, giống sinh vật biển Thành phần loài Trong số 1459 loài sinh vật đã biết tại Vịnh Bái Tử Long, thì có khoảng 795 loài sinh vật biển. Xét theo từng nhóm sinh vật biển cho thấy: Số loài rong 45 loài (chiếm 5,7 %); Cỏ biển 5 loài và thực vật ngập mặn 15 loài, thấp nhất, cả hai nhóm chỉ chiếm 2,5 %; Thực vật phù du 217 loài (27,3 %); Động vật phù du 103 loài (chiếm 13 %); San hô 106 loài (13,3 %); Động vật đáy 185 loài (23,3 %); cá biển 119 loài (chỉ tính Hạ Mai) chiếm 15 % (xem bảng danh mục). Theo các kết quả nghiên cứu trớc đây, hai đảo Hạ Mai (756 loài) và Ba Mùn (561 loài) là khu vực có số loài cao của Bái Tử Long. Chỉ số đa dạng Kết quả khảo sát 3 đợt đại diện cho các mùa khô và ma ở khu vực này cho thấy chỉ số đa dạng khu vực các đảo tơng đối cao, động vật đáy trung bình biến đổi từ 2,4 - 2,8, động vật phù du trung bình đạt 2,4 - 3,1, thực vật phù du đạt trị số trung bình cao nhất 3,1 - 3,7 (bảng 4) đây là chỉ số khá cao, biểu hiện một môi trờng thuận lợi để xây dựng các khu bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển nuôi trồng thuỷ sản. Đề tài KC 09-22 Chuyên đề: Tài nguyên thiên nhiên hai vũng vịnh Bái Tử Long và Chân Mây ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Viện tài nguyên và môi trờngbiển (Viện Khoa học Việt Nam) 10 Bảng 3. Thống kê nguồn gen một số đảo thuộc Bái Tử Long Nhóm Số lợng Tỷ lệ % 1. Sinh vật trên cạn Thực vật trên cạn 494 74,4 Động vật trên cạn 170 25,6 Tổng số sinh vật cạn 664 100 2. Sinh vật biển TVNM, Cỏ biển 20 2,5 Rong biển 45 5,7 Thực vật phù du 217 27,3 Động vật phù du 103 13,0 Động vật đáy 185 23,3 San hô 106 13,3 Cá biển 119 15,0 Tổng số sinh vật biển 795 100 Tổng số toàn khu vực 1459 Bảng 4. Chỉ số đa dạng (H') của các nhóm sinh vật hải dơng tại vùng nớc quanh một số đảo thuộc Bái Tử Long Nhóm sinh vật Chỉ số Tháng 7/2000 Tháng 7/2001 Tháng 12/2001 Trung bình TB 3.143579 3.222839 3.79441 3.386943 Lớn nhất 3.89435 4.37686 4.71298 4.328063 TVPD Nhỏ nhất 1.6252 2.05116 2.80578 2.160713 TB 3.119801 2.8032 2.4956 2.8062 Lớn nhất 3.895133 3.65710 4.06561 3.872614 ĐVPD Nhỏ nhất 0.902500 1.293270 1.93939 1.378387 TB 2.490000 2.808659 2.845600 2.714753 Lớn nhất 3.89951 3.888925 4.039770 3.942735 ĐVĐ Nhỏ nhất 0.50000 1.580747 1.76903 1.283259 (Nguồn Đỗ Công Thung, 2001)