Khoá luận tốt nghiệp bộ giáo dục và đào tạo trờng đại học vinh Khoa giáo dục tiểu học -------***-------- một số biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học Tóm tắt khoá luận tốt nghiệp đại học Giáo viên hớng dẫn: ThS. Phan Xuân Phồn Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Nga Lớp: 44A Mầm Non Vinh, 5 - 2007 Sinh viên: Nguyễn Thị Nga Lớp 44A Mầm non 1 Khoá luận tốt nghiệp Lời cảm ơn Để hoàn thành khoá luận tốt nghiệp với đề tài Một số biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học tôi đã nhận đợc sự giúp đỡ, đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo khoa giáo dục Tiểu học, ban giám hiệu, các cô giáo và các cháu mẫu giáo trờng Mầm non Bình Minh, Trờng Thi, Quang Trung I, Quang Trung II, Hng Dũng. Tôi xin chân thành cảm ơn sự tận tình giúp đỡ, đóng góp ý kiến của các thầy cô, bạn bè đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành khoá luận của mình. Và đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến thầy Phan Xuân Phồn Ngời trực tiếp hớng dẫn tôi làm đề tài này. Đây là lần đầu tiên làm nghiên cứu khoa học nên khoá luận không tránh khỏi thiếu sót, rất mong nhận đợc sự đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp để khoá luận đợc hoàn thiện và có tính khả thi hơn. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Sinh viên: Nguyễn Thị Nga Mục lục Trang Sinh viên: Nguyễn Thị Nga Lớp 44A Mầm non 2 Khoá luận tốt nghiệp A. Phần mở đầu 4 1. Lý do chọn đề tài 4 2. Mục đích nghiên cứu 5 3. Khách thể và đối tợng nghiên cứu 5 4. Giả thuyết khoa học 5 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5 6. Phơng pháp nghiên cứu 6 7. Đóng góp mới của đề tài 6 b. Phần nội dung 7 Chơng 1: Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu 7 1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 7 2. Tính tích cực nhận thức 10 2.1. Tính tích cực 10 2.2. Tính tích cực nhận thức 10 2.3. Tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 12 2.4. Dấu hiệu nhận biết tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 12 3. Quá trình cho trẻ làm quen tác phẩm văn học 13 3.1. Một số đặc điểm tâm lý liên quan đến việc cảm thụ tác phẩm văn học của trẻ 13 3.2. Đặc điểm tiếp nhận tác phẩm văn học của trẻ mẫu giáo 15 Chơng 2: Thực trạng sử dụng các biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học ở một số trờng mầm non hiện nay 19 1. Cách thức tổ chức điều tra thực tiễn 19 1.1. Mục đích điều tra 19 1.2. Nội dung và cách thức điều tra 19 2. Kết quả điều tra 20 2.1. Nhận thức của giáo viên về nhiệm vụ ý nghĩa của việc cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học. 20 2.2. Nhận thức của giáo viên về vai trò của việc phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học 21 2.3. Các biện pháp đợc sử dụng 23 2.4. Cách thức sử dụng các biện pháp trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học 24 2.5. Đánh giá thực trạng 24 Chơng 3: Đề xuất và thử nghiệm một số biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ trong quá trình làm quen với tác phẩm văn học 27 1. Đề xuất biện pháp 27 Sinh viên: Nguyễn Thị Nga Lớp 44A Mầm non 3 Khoá luận tốt nghiệp 1.1. Biện pháp sử dụng rối tay minh hoạ nội dung tác phẩm 27 1.2. Biện pháp sử dụng trò chơi. 30 1.3. Biện pháp cho trẻ tiếp xúc tác phẩm văn học qua nghe băng thu âm giọng đọc, kể của cô 41 1.4. Phân hoá nội dung dạy học 44 1.5. Tổ chức các buổi biểu diễn theo nội dung tác phẩm văn học 45 2. Thực nghiệm s phạm 46 2.1. Mục đích thực nghiệm 46 2.2. Nội dung thực nghiệm 46 2.3. Đối tợng và địa bàn thực nghiệm 46 2.4. Bài soạn thực nghiệm 46 2.5. Tiêu chí đánh giá 46 2.6. Quá trình thực nghiệm 48 2.7. Phân tích và đánh giá kết quả thực nghiệm 48 c. Kết luận và kiến nghị 54 Tài liệu tham khảo 56 Phụ lục 57 A. Phần mở đầu. 1. Lý do chọn đề tài. Trẻ mầm non là giai đoạn đầu tiên của cuộc đời. ở lứa tuổi này cơ thể trẻ phát triển mạnh mẽ về chức năng các cơ quan. Giáo dục trẻ thời kì này đóng vai trò quan trọng hình thành cơ sở ban đầu của nhân cách con ngời và giáo dục trẻ thời kì này đạt hiệu quả cao nhất. Cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học là một bộ phận quan trọng trong việc giáo dục toàn diện cho trẻ. Mỗi tác phẩm văn học đều mang đến cho ngời đọc những bài học bổ ích và cần thiết về tri thức, cách nhìn nhận đánh giá con ng- ời và cuộc đời, những cảm xúc thẩm mĩ lành mạnh. Đối với trẻ nhỏ việc cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học có ý nghĩa vô cùng to lớn góp phần mở rộng hiểu biết về thế giới xung quanh, giáo dục đạo đức, giáo dục thẩm mĩ và góp phần hoàn thiện các quá trình tâm lí cho trẻ. Văn học là loại hình nghệ thuật đến với trẻ từ rất sớm và đợc trẻ em rất yêu thích. Ngay từ thửa còn nằm nôi trẻ đã đợc nghe những lời ru ngọt ngào của mẹ, lớn hơn một chút trẻ đợc nghe những câu chuyện kể của ông bà, qua những câu chuyện đó bồi đắp cho các em những tình cảm cao đẹp nh: tình yêu con ngời, tình Sinh viên: Nguyễn Thị Nga Lớp 44A Mầm non 4 Khoá luận tốt nghiệp yêu thiên nhiên, tình yêu đất nớc, lòng hiếu thảo vẻ đẹp của thế giới xung quanh, vẻ đẹp của con ngời trong tác phẩm văn học, hình thành cho các em lòng yêu thích, trân trọng cái đẹp và sáng tạo ra cái đẹp. Văn học là công cụ giáo dục thích hợp đối với trẻ. Đem văn học đến cho các em là việc làm cần thiết đáp ứng nhu cầu văn học của trẻ, đồng thời thực hiện nhiệm vụ giáo dục toàn diện cho trẻ. Tuy vậy khả năng cảm thụ tác phẩm văn học của trẻ còn hạn chế, trẻ cha đủ trình độ lĩnh hội cũng nh cảm thụ trực tiếp tác phẩm văn học. Vì vậy ngời lớn phải giúp trẻ tiếp cận tác phẩm văn học bằng nhiều phơng pháp và biện pháp khác nhau nhằm tích cực hoá hoạt động nhận thức của trẻ trong qúa trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học. Thực trạng cho thấy trong các giờ học cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học giáo viên sử dụng các biện pháp còn nghèo nàn,cha phong phú, cha linh hoạt, rập khuôn, cha khơi gợi ở trẻ đợc tính tích cực nhận thức nên hiệu quả giờ dạy cha cao. Với những lí do trên chúng tôi đã chọn đề tài Một số biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học làm đề tài nghiên cứu của mình với hy vọng góp phần nhỏ vào quá trình đổi mới nâng cao chất lợng giáo dục nhận thức của trẻ mầm non. 2. Mục đích nghiên cứu. Nghiên cứu các biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học nhằm nâng cao hiệu quả tiếp nhận tác phẩm văn học của trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi. 3. Khách thể, đối tợng và phạm vi nghiên cứu. Khách thể nghiên cứu: quá trình tổ chức cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học ở trờng mầm non. Đối tợng nghiên cứu: một số biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức. Phạm vi nghiên cứu: Trẻ mầm non 5 6 tuổi ở một số trờng mầm non trên địa bàn thành phố Vinh tỉnh Nghệ An. 4. Giả thuyết khoa học. Sinh viên: Nguyễn Thị Nga Lớp 44A Mầm non 5 Khoá luận tốt nghiệp Nếu trong quá trình tổ chức cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học giáo viên sử dụng các biện pháp một cách linh hoạt, phù hợp thì sẽ phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ 5 6 tuổi. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu. - Tìm hiểu cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu. - Nghiên cứu thực trạng sử dụng các biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học ở trờng mầm non hiện nay. - Đề xuất và thử nghiệm các biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học. 6. Phơng pháp nghiên cứu. + Phơng pháp nghiên cứu lí thuyết. Nghiên cứu các tài liệu trong và ngoài nớc có liên quan đến đề tài. + Phơng pháp nghiên cứu thực tiễn. - Quan sát việc dạy của giáo viên và việc học của trẻ mầm non. - Phơng pháp thực nghiệm. - Phơng pháp trò chuyện - đàm thoại. - Phơng pháp thống kê toán học chứng minh độ tin cậy của kết quả nghiên cứu. 7. Đóng góp mới của đề tài. Xác định và nhấn mạnh hiệu quả của một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo nói chung và trẻ 5-6 tuổi nói riêng trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học Sinh viên: Nguyễn Thị Nga Lớp 44A Mầm non 6 Khoá luận tốt nghiệp b. phần nội dung Chơng I Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu 1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề. Mọi sự vật hiện tợng luôn vận động biến đổi và không ngừng phát triển. Do vậy để tồn tại và phát triển con ngời không ngừng nhận thức, để chiếm lĩnh tri thức nhân loại, khám phá các sự vật muôn màu muôn vẻ. Lịch sử cho thấy con ngời không ngừng khám phá tìm hiểu vũ trụ bao la đem lại những thành tựu khoa học và khẳng định khả năng to lớn của trí tuệ hoạt động sáng tạo của mình. Theo V.I.LêNin quá trình nhận thức của loài ngời đợc diễn ra từ trực quan sinh động đến t duy trừu tợng, từ t duy trừu tợng, đến thực tiễn, từ hiện tợng đến bản chất, từ bản chất kém sâu sắc đến cái sâu sắc hơn. Con ngời với t cách là một thực thể tự nhiên sống thực thể tự nhiên hoạt động. Nói đến hoạt động nhận thức của con ngời là nói đến hoạt động tích cực của họ nhằm cải tạo, cải biến thế giới tự nhiên xã hội và cải tạo chính bản thân mình. Từ nguyên lý nhận thức của Mác-Lênin mà các nhà tâm lí học, giáo dục học đã xem xét tính tích cực nhận thức của học sinh ở những góc độ khác nhau. Theo I.F.Khalamôp cho rằng: tính tích cực nhận thức là trạng thái hoạt động nhận thức của học sinh đặc trng bởi khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình nắm vững kiến thức. Sinh viên: Nguyễn Thị Nga Lớp 44A Mầm non 7 Khoá luận tốt nghiệp Theo R.A. Nizamốp cho rằng: tính tích cực nhận thức thực chất là hoạt động ý chí, một trạng thái hoạt động đặc trng bởi sự cố gắng hoạt động nhận thức của cá nhân. Theo I.F.Samôva: tính tích cực nhận thức là mục đích phơng pháp và kết quả hoạt động học tập là phẩm chất của học sinh nó xuất hiện mối quan hệ của học sinh với nội dung, với quá trình học tập, với sự nỗ lực để nắm trí thức phơng pháp trong một thời gian với việc huy động ý chí để đạt kết quả học tập. Tính tích cực nhận thức biểu hiện sự sẵn sàng về mặt tâm lý cũng nh việc xác định mục đích học, tình huống và những hoạt động để đạt đợc mục đích đó. Đối với trẻ mẫu giáo nhu cầu nhận thức của trẻ mang đậm màu sắc xúc cảm. Trong trẻ cảm xúc và những rung động chiếm u thế, tính tích cực nhận thức của trẻ phát sinh không chỉ duy nhất là nhu cầu nhận thức bản thân mà còn từ nhu cầu đợc khen, đợc thoả mãn nhu cầu khám phá thế giới xung quanh. Đối với trẻ mẫu giáo hứng thú đóng một vai trò quan trọng trong tính tích cực nhận thức cá nhân, nếu làm việc gì mà không có hứng thú trẻ sẽ không tập trung chú ý vì vậy việc học phải thực sự lôi cuốn trẻ. Những công trình nghiên cứu thực tiễn cho thấy: Trẻ chỉ học có kết quả khi trẻ đóng vai trò chủ đạo trong việc học. Đối với trẻ ý nghĩa của việc học không phải ở chỗ trẻ ý thức đợc tầm quan trọng của việc học mà xuất phát từ nhu cầu của bản thân nh: sự tò mò khám phá thế giới xung quanh, nhu cầu đợc khám phá. Trong công trình nghiên cứu của các nhà tâm lí, giáo dục học Xô viết (A.P.Usôva, A.A.Liubinxkaia, A.Kbonhan, danarenkô, T.M.Babunôpva, E.I.Kazacôpva) ở lứa tuổi mẫu giáo đã xuất hiện một hình thức của tính tích cực của hoạt động trí tuệ hay còn gọi là tính tích cực nhận thức. Trẻ mẫu giáo hoàn toàn có khả năng hoạt động trí tuệ. Chúng biết suy nghĩ về những điều mắt thấy tai nghe, giải đáp đợc các câu đối, biết sáng tác cốt truyện và kể truyện theo tranh, chúng học hỏi mọi ngời xung quanh về những điều cha biết thậm chí còn tranh luận với ngời lớn. Sự nghe sự kể về ngôn ngữ sáng tạo ấy đã trở thành hình thức đặc thù trong hoạt động trí tuệ của trẻ mẫu giáo. Sinh viên: Nguyễn Thị Nga Lớp 44A Mầm non 8 Khoá luận tốt nghiệp Khi nghiên cứu sự phát triển tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động học tập và vui chơi E.I.Kôzacôpva tập trung chú ý vào các thao tác t duy trong quá trình nhận thức. Bà coi tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo nh là một năng lực t duy phức tạp đòi hỏi sự nỗ lực căng thẳng của trí tuệ, của các thao tác t duy (so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hoá). Trong một số công trình nghiên cứu khác, tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo đợc nhận thức nh là khả năng theo dõi sự chỉ dẫn bằng hành động, bằng lời nói của cô giáo, phân tích nội dung của nhiệm vụ, chia nhỏ chúng thành các bộ phận, vừa so sánh vừa đối chiếu chúng với nhau, vừa khái quát vừa chia nhỏ những mối quan hệ đặc thù của chúng. Theo họ giáo dục tính tích cực nhận thức cần đợc các nhà giáo dục quan tâm và tiến hành trong các hình thức hoạt động khác nhau của trẻ mẫu giáo ở trên các tiết học, trong trò chơi, trong lao động và sinh hoạt hàng ngày đặc biệt là trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học chứa đựng những điều kiện cần thiết để phát triển năng lực hoạt động trí tuệ. Tôi nhận thấy ở trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi đã có khả năng thực hiện đúng thực hiện đến cùng và thực hiện một cách nhanh chóng những công việc trí óc phù hợp với lứa tuổi. Nhờ có khả năng hoạt động trí tuệ bền vững mà trẻ có thể học tập đ- ợc, chúng cảm thấy tự tin và tích cực trong hoạt động. Điều này chứng tỏ ở trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi đã xuất hiện một hình thức hoạt động trí tuệ mới tạo cho trẻ khả năng học cách giải quyết nhiệm vụ nhận thức phức tạp. Vì thế việc phát huy tính tích cực nhận thức là một nhiệm vụ quan trọng của giáo dục trí tuệ ở trờng mầm non. Giáo dục trí tuệ ở trờng mầm non thực hiện thông qua các tiết học trên lớp, qua hoạt động vui chơi và qua các hoạt động ngoài giờ ở mọi lúc mọi nơi. Quá trình tổ chức cho trẻ làm quen tác phẩm văn học là phơng tiện giáo dục thích hợp nhất nhằm phát huy tính tích cực nhận thức ở trẻ. Với việc sử dụng các biện pháp phù hợp và khoa học sẽ kích thích hoạt động nhận thức của trẻ, giúp trẻ giải quyết nhiệm vụ một cách tích cực không bị gò bó căng thẳng. Mặt khác nhiệm vụ nhận thức và thao tác t duy đòi hỏi trẻ phải nỗ lực ý chí, tích cực huy động vốn hiểu biết, kỹ năng kỹ sảo và sử dụng các thao tác t duy cần thiết nhằm đạt đợc kết quả học tập nhất định. Tổ chức và sử dụng tốt các biện pháp trong quá trình cho Sinh viên: Nguyễn Thị Nga Lớp 44A Mầm non 9 Khoá luận tốt nghiệp trẻ làm quen tác phẩm văn học làm cho hoạt động của trẻ tăng tính xúc cảm và tính hấp, dẫn giúp trẻ có hứng thú với đối tợng nhận thức tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển tính tự lực ở trẻ. 2. Tính tích cực nhận thức. 2.1. Tính tích cực. Nói đến tính tích cực là nói đến khái niệm rộng và có thể đợc xem xét về nhiều mặt: triết học, giáo dục học, tâm lí học. Từ trớc tới nay cũng có nhiều tác giả trong và ngoài nớc nghiên cứu về nó nh cuốn: Phơng pháp giáo dục tính tích cực lấy học sinh làm trung tâm của Nguyễn Kỳ; Cuốn Phát huy tính tích cực của học sinh nh thế nào? tác giả I.F Kharlamôp đã bàn rất nhiều đến vấn đề này, ông viết cần gây cho học sinh một tâm lí xúc động tích cực (thái độ) có liên quan trực tiếp với lòng mong muốn hoạt động nhận thức. Vậy phải làm thế nào để động viên đợc những kích thích bên trong nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh và thức tỉnh ở các em nhu cầu nắm kiến thức. Gần đây theo phơng pháp dạy học mới Dạy học lấy học sinh làm trung tâm đề cập rất nhiều đến nhu cầu, lợi ích của học sinh, đề xuất tăng cờng tính tích cực, vai trò tự nghiên cứu học tập của học sinh, học sinh tự lựa chọn nội dung, tự tìm tòi nội dung nghiên cứu. Chúng ta có thể thống nhất chung một quan điểm: Tích cực là toàn bộ những biểu hiện của sự hoạt động của từng cá nhân riêng lẻ, có một mục đích là thoả mãn nhu cầu của mình. 2.2. Tính tích cực nhận thức. Các nhà nghiên cứu xem tính tích cực nhận thức của học sinh là biểu hiện của học sinh lên hai mặt đó là đối tợng học tập và phơng tiện học tập. Từ đó họ chia ra thái độ tích cực bên trong và thái độ tích cực bên ngoài. Tính tích cực bên trong của học sinh thể hiện học sinh t duy tích cực khi giáo viên tác động đến t t- ởng của mình những hình ảnh quen thuộc, tái hiện lại những sự việc đã biết. Nhng khi xem xét nó thì mỗi tác giả lại nhìn nhận dới những góc độ khác nhau: A.K Sinh viên: Nguyễn Thị Nga Lớp 44A Mầm non 10 . chọn đề tài Một số biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học làm đề tài. trạng sử dụng các biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi trong quá trình cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học ở một số trờng mầm non