TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH KHOA NÔNG LÂM NGƯ ------***------ (BẢN THẢO) NGUYỄN CÔNG VƯƠNG ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ VÀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG CỦA VIỆC SẢN XUẤT LÚA THEO HỆ THỐNG CANH TÁC LÚA CẢI TIẾN (SRI) QUY MÔ NÔNG HỘ TẠI CAN LỘC – HÀ TĨNH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP KỸ SƯ NGÀNH KHUYẾN NÔNG VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VINH - 5.2010 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đề tài nghiên cứu là do chính bản thân tôi nghiên cứu, có sự hỗ trợ của giáo viên hướng dẫn, cán bộ Trạm bảo vệ thực vật và cán bộ Trung tâm chuyển giao KHCN huyện Can Lộc. Các dữ liệu trích dẫn trong đề tài từ các nguồn hợp pháp. Nội dung nghiên cứu và kết quả nghiên cứu trong đề tài là trung thực. Tác giả Nguyễn Công Vương 2 LỜI CẢM ƠN Hoàn thành khoá luận này trong suốt quá trình thực hiện tôi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ của nhiều thầy cô giáo, cán bộ các cơ quan, cán bộ các hợp tác xã và những người bạn đồng môn. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến thầy giáo hướng dẫn Th.s Hoàng Văn Sơn người đã định hướng cho tôi nội dung và phương pháp nghiên cứu. Các quý thầy cô trong tổ bộ môn Khuyến nông & PTNT, cô Nguyễn Thị Tiếng, cô Nguyễn Thị Thuý Vinh, thầy Nguyễn Công Thành đã giúp tôi xác định đúng cơ sở lý luận và định hướng quan điểm nghiên cứu, cô Nguyễn Thị Hương Giang và cô Thái Thị Phương Thảo đã đóng góp những ý kiến quý báu cho đề tài. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến anh Nguyễn Trong Dân và Anh Lương Văn Cường cán bộ Trung tâm chuyển giao KHCN huyện Can Lộc, anh Lê Viết Xuân, gì Nguyễn Thị Hà, chị Hồ Thị Minh cán bộ trạm BVTV Huyện Can Lộc, bác Anh cán bộ HTX Thanh Hương xã Quang Lộc, chú Phước cán bộ HTX Thanh Lộc, chú Khoa phó chủ tịch hội nông dân xã Kim Lộc đã hỗ trợ tôi thu thập số liệu, chia sẽ thông tin và những kinh nghiệm hữu ích để tôi hoàn thành đề tài này. Cảm ơn gia đình nhỏ của tôi và những người bạn thân đã tiếp niềm tin và động lực giúp tôi hoàn thành nghiên cứu của mình. Tác giả 3 Nguyễn Công Vương DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BVTV Bảo vệ thực vật HQKT Hiệu quả kinh tế HTX Hợp tác xã IPM Quản lý dịch hại tổng hợp IRRI Viện nghiên cứu lúa quốc tế KHCN Khoa học công nghệ PP Phương pháp PRA Đánh giá nhanh nông thôn có sự tham gia của người dân PT Phương thức PTNT Phát triển nông thôn PTSX Phương thức sản xuất PTTH Phổ thông trung học S Diện tích SRD Trung tâm phát triển nông thôn bền vững SRI Hệ thống canh tác lúa cải tiến (kỹ thuật SRI) SX Sản xuất TQ Tập quán TQ Tập quán TTCN Tiểu thủ công nghiệp 4 UBND Uỷ ban nhân dân 5 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Cơ cấu mẫu .20 Bảng 4.1. Đặc điểm chủ yếu của các hộ và các mẫu điều tra .30 Bảng 4.2. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp của các hộ điều tra .34 Bảng 4.3. Ảnh hưởng của quy mô sản xuất trong việc áp dụng SRI 34 Bảng 4.4. Quy mô áp dụng SRI trong các nhóm hộ .36 Bảng 4.5 (a). Tình hình sử dụng phân bón tại các xã nghiên cứu 42 Bảng 4.5(b). Lượng phân bón sau khi quy đổi 42 Bảng 4.5(c). Lượng phân bón sau khi quy đổi được bón tại các xã .43 Bảng 4.5 (d). Chi phí đầu tư về phân bón 44 Bảng 4.5 (e). Hiệu quả đầu tư về phân bón 44 Bảng 4.6. Công lao động của các phương thức canh tác 47 Bảng 4.7. Chi phí đầu tư đối với phương thức sản xuất lúa bằng sạ tay .49 Bảng 4.8. Hiệu quả kinh tế của phương thức sản xuất lúa bằng sạ tay 49 Bảng 4.9. Mức đầu tư chi phí đối với phương thức sản xuất lúa bằng sạ hàng 50 Bảng 4.10. Hiệu quả kinh tế của phương thức sản xuất lúa bằng sạ hàng 51 Bảng 4.11. Mức đầu tư chi phí đối với phương thức cấy lúa truyền thống 52 Bảng 4.12. Hiệu quả kinh tế của phương thức sản xuất lúa cấy truyền thống .52 Bảng 4.13. Mức đầu tư chi phí đối với phương thức cấy lúa áp dụng SRI .53 Bảng 4.14. Hiệu quả kinh tế của phương thức sản xuất lúa cấy theo SRI .53 Bảng 4.15. Chi phí trung bình sản xuất 1kg lúa tại các xã (đ/kg) 56 Bảng 4.16. Năng suất tăng thêm khi áp dụng SRI tại các xã .57 Bảng 4.17. Sự phân công lao động theo giới trong trong công việc sản xuất lúa (%) 60 Bảng 4.18. Tỉ lệ đánh giá sự thay đổi công việc khi thực hiện cấy lúa theo kỷ thuật SRI (%) .61 6 Bảng 4.19. Những lợi ích và bất lợi do áp dụng SRI mang lại cho phụ nữ và nam giới 63 Bảng 4.20. Số lần tham gia tập huấn trung bình của các hộ dân 64 Bảng 4.21. Số lần phun thuốc BVTV tại các xã 65 Bảng 4.22. Số lần phun thuốc BVTV trong một mùa vụ tại các xã .67 Bảng 4.23. Sự đa dạng sinh học trên đồng ruộng khi áp dụng SRI .67 Bảng 4.24. Tình hình mở rộng diện tích áp dụng SRI tại các xã (ha) 68 Bảng 4.25. Tổng hợp ưu điểm và hạn chế của các phương thức canh tác .69 7 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ Hình 3.1. Cơ cấu kinh tế 2009 26 Hình 4.1. Lớp tuổi tham gia phỏng vấn 31 Hình 4.2. Tỉ lệ giới tính tham gia phỏng vấn 31 Hình 4.3. Tình hình nhân khẩu các hộ điều tra 32 Hình 4.4. Trình độ học vấn các mẫu điều tra .33 Hình 4.5. Tình hình sử dụng phân bón tại các xã .43 Hình 4.6. Công lao động các phương thức canh tác 47 Hình 6.7. Chi phí đầu tư các phương thức canh tác 54 Hình 6.8. Kết quả đầu tư các phương thức canh tác 55 Hình 4.9. Thu nhập từ việc áp dụng các phương thức canh tác .56 Hình 4.10. Thu nhập tăng thêm từ việc áp dụng SRI tại các xã .57 Hình 4.11. Tình hình mở rộng diện tích áp dụng SRI .69 8 MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 1. Lý do chọn đề tài 1 .------------- .------------- .------------- 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1 3. Mục tiêu nghiên cứu 2 3.1. Mục tiêu tổng quát .2 3.2. Mục tiêu cụ thể 2 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 2 Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .3 1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới 3 1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam 3 1.3. Cơ sở lý luận của đề tài .4 1.3.1. Khái niệm về hiệu quả kinh tế 4 1.3.2. Phân loại hiệu quả kinh tế 6 1.3.2.1. Phân loại theo nội dung bản chất 6 1.3.2.2. Phân loại theo phạm vi đối tượng .6 1.3.2.3. Phân loại theo các yếu tố cấu thành .6 1.3.2.4. Phân loại theo kinh tế nguồn lực .7 1.3.3. Vai trò của đánh giá hiệu quả kinh tế 7 1.3.4. Một số quan điểm khi đánh giá hiệu quả kinh tế 8 1.3.4.1. Quan điểm truyền thống 8 1.3.4.2. Quan điểm mới về đánh giá hiệu quả kinh tế 8 1.3.5. Quan điểm nghiên cứu và hệ thống chỉ tiêu phân tích sử dụng trong đề tài .10 1.3.5.1. Quan điểm nghiên cứu của đề tài 10 1.3.5.2. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích sử dụng trong đề tài 11 1 4. Cơ sở thực tiễn của đề tài .13 1.4.1. Đặc điểm kỷ thuật của hệ thống thâm canh lúa cải tiến (SRI) .13 9 1.4.2. Tình hình áp dụng hệ thống thâm canh lúa cải tiến (SRI) trên thế giới .14 4.1.3. Tình hình áp dụng hệ thống thâm canh lúa cải tiến (SRI) trong nước .15 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .19 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .19 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu .19 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu 19 2.2. Nội dung nghiên cứu 19 2.3. Phương pháp nghiên cứu .19 2.3.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu 19 2.3.2. Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp 20 2.3.3. Phương pháp chọn mẫu 20 2.3.4. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu .21 Chương 3. ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU 22 3.1. Điều kiện tự nhiên .22 3.1.1. Vị trí địa lý 22 3.1.2. Khí hậu .22 3.1.3. Đất đai và địa hình .23 3.1.4. Thuỷ văn .24 3.1.5.Cảnh quan và môi trường 24 3.1.6. Các nguồn tài nguyên .25 3.2. Tình hình phát triển kinh tế xã hội 26 3.2.1. Kinh tế nông nghiệp 27 3.2.2. Kinh tế công nghiệp – TTCN 27 3.2.3. Kinh tế thương mại và dịch vụ .28 3.2.4. Tình hình Văn hoá – Giáo dục – Y tế .28 3.3. Điều kiện cơ sở hạ tầng .29 Chương 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .30 4.1. Đặc điểm chủ yếu của các hộ và các mẫu điều tra 30 4.2. Tình hình sử dụng đất trồng lúa của các mẫu điều tra .34 4.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng SRI tại nông hộ .34 10