CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
Một số khái niệm
1.1.1 Đàn phím điện tử Đàn phím điện tử (Electronic Keyboard) là một loại nhạc cụ rất phổ biến và thông dụng Loại nhạc cụ này còn được gọi là đàn Organ vì nó sử dụng kỹ thuật điện tử, một thành tựu của các nhà khoa học thế kỷ XX Trong luận văn này chúng tôi thống nhất tên gọi là Đàn phím điện tử Trong cuốn sách Phương pháp dạy và học đàn phím điện tử tập 1
Vào năm 2004, nhạc sĩ Xuân Tứ đã nhận định rằng đàn phím điện tử là một trong những công cụ hiệu quả nhất để tiếp cận âm nhạc Nhờ vào sự phát minh của âm thanh kỹ thuật số, đàn phím điện tử có khả năng ghi lại hàng trăm đến hàng ngàn âm sắc phong phú từ các nhạc cụ trên toàn thế giới.
Trong cuốn sách "Tự đặt hợp âm cho đàn Guitar & Organ" của tác giả Sơn Hồng Vỹ, xuất bản bởi Nxb Giao thông vận tải năm 2004, tác giả đã đề cập đến vấn đề quan trọng này.
Đàn organ điện tử là một loại nhạc cụ điện tử có bàn phím tương tự như piano, nhưng với nhiều kiểu dáng và chức năng phong phú hơn Các đời organ ngày càng đa dạng và phức tạp, cho phép giả âm thanh của nhiều loại nhạc cụ khác nhau Nó cung cấp nhiều điệu nhạc tự động và bài hát ghi sẵn để người dùng thưởng thức và tập luyện Ngoài ra, organ còn có phần phối bass và bè tự động tiện ích, cùng khả năng thu âm và phát lại các bản nhạc đã chơi.
Đàn phím điện tử là nhạc cụ sử dụng công nghệ kỹ thuật số để phát ra âm thanh, cho phép khuyếch đại các làn sóng âm thanh Nhờ vào công nghệ điện tử, đàn phím có khả năng mô phỏng âm sắc của nhiều loại nhạc cụ khác nhau, từ các nhạc cụ truyền thống Việt Nam như đàn Tranh, đàn Bầu, Sáo, Nhị, đến các nhạc cụ phổ biến trên thế giới như Piano, Guitar và Violon.
Đàn phím điện tử cho phép nhạc sĩ hòa mình vào một dàn nhạc đa dạng với các bộ phận như bộ gõ, bộ dây, bộ hơi và piano Với tính năng đa năng, đàn phím điện tử ngày càng trở nên phổ biến và được ưa chuộng trong các hoạt động nghệ thuật, đặc biệt tại các cơ sở đào tạo chuyên nghiệp và không chuyên.
Nhạc sĩ Hồng Đăng có viết như sau trong cuốn Các nhạc cụ trong dàn nhạc giao hưởng:
Đàn phím điện tử được sáng chế bởi nhạc sĩ - kỹ sư người Pháp Maurice Martenot vào năm 1928, với khởi đầu là sóng Martenot, hay còn gọi là sóng nhạc Sự phát minh này đã mở ra con đường cho sự phát triển mạnh mẽ của nhạc cụ điện tử, đặc biệt là Organ điện tử.
Trên Tạp chí Thông tin khoa học Trường ĐH Sư phạm Nghệ thuật Trung ương, trong bài Giới thiệu về cây đàn Organ điện tử, tác giả Trịnh
Vào những năm 30 của thế kỷ XX, organ điện tử trở thành nhạc cụ nổi bật trong trào lưu biểu diễn nhạc cụ điện tử Cùng với các nhạc cụ điện tử khác, organ điện tử đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của thể loại nhạc Rock, xuất hiện từ những năm 50 Ngoài ra, trong thập niên 50, âm nhạc điện tử còn chiếm ưu thế tại các phòng thu âm ở Cologne.
Đàn phím điện tử, giống như nhiều nhạc cụ phương Tây khác, đã được du nhập vào Việt Nam từ những người nước ngoài làm việc tại miền Nam vào những năm 60 và 70 của thế kỷ XX Nó cũng đã xuất hiện trong các sự kiện giao lưu nghệ thuật quốc tế, góp phần làm phong phú thêm nền âm nhạc Việt Nam.
Vào những năm 1970, Sài Gòn là trung tâm sôi động của văn hóa và nghệ thuật, đặc biệt là âm nhạc Sau năm 1975, đàn phím điện tử bắt đầu xuất hiện ở miền Bắc, với Hà Nội là nơi tiên phong vào năm 1976, và nhanh chóng lan rộng ra khắp cả nước Tuy nhiên, những thế hệ đàn phím điện tử đầu tiên tại Việt Nam còn hạn chế về tính năng và âm sắc, thường có âm thanh khô cứng và không thể điều chỉnh độ lớn nhỏ của âm thanh.
Từ cuối những năm 1980 đến đầu 1990, đàn phím điện tử đã có những cải tiến vượt bậc nhờ ứng dụng công nghệ kỹ thuật số, trở nên phổ biến trong đời sống văn hóa nghệ thuật Sự phát triển này đã thúc đẩy nhu cầu học đàn phím điện tử, tạo thành một trào lưu mạnh mẽ trong những năm 90 Đàn phím điện tử không chỉ mang lại lợi ích trong việc tiếp cận kiến thức âm nhạc cho công chúng mà còn thu hút nhờ âm thanh sinh động và phần đệm tự động Đặc biệt, cách sử dụng đàn rất đơn giản, phù hợp với mọi lứa tuổi và tầng lớp xã hội.
Khi mới xuất hiện tại Việt Nam, đàn phím điện tử có âm sắc đơn giản và chưa trung thực, thiếu chức năng Touch, khiến âm thanh không có cường độ Dù vậy, giá trị của nó vẫn cao, trở thành nhạc cụ xa xỉ Vào cuối thế kỷ XX, đàn phím điện tử như Yamaha PSR-310, 410 bắt đầu trở nên phổ biến, và việc sở hữu một cây đàn là điều may mắn cho các câu lạc bộ hay ban nhạc Từ đó, các thương hiệu liên tục ra mắt những mẫu đàn với nhiều tính năng và chất lượng âm thanh được cải thiện rõ rệt Ngày nay, với sự khéo léo của người chơi, âm sắc của đàn điện tử gần như không thể phân biệt với nhạc cụ thật.
Tùy vào mục đích sử dụng, đàn phím điện tử được chia thành nhiều loại khác nhau Digital Piano, hay Piano điện, thay thế cho đàn Piano truyền thống với 88 phím chuẩn, có độ nặng và nhạy như đàn acoustic nhưng âm sắc không phong phú Home Keyboard là loại phổ biến nhất, thích hợp cho gia đình, trong khi Arranger phục vụ cho nhạc sĩ sáng tác và phòng thu âm Synthesizer, dành cho nhạc công chuyên nghiệp, không có loa và amply, thường có 61, 76 hoặc 88 phím, với âm sắc trung thực và khả năng mở rộng qua hộp tiếng Cuối cùng, Controller Keyboard chỉ là công cụ phím không tích hợp âm sắc, dùng trong phòng thu và kết nối với phần mềm làm nhạc như Cakewalk, Cubase, Protools.
Đàn phím điện tử có nhiều kiểu dáng và chức năng đa dạng, trong đó Home Keyboard nổi bật như một nhạc cụ phổ biến và đa năng.
Trên thị trường hiện nay, nhiều hãng sản xuất đàn như Yamaha, Casio, Roland và Korg đều có những ưu điểm và nhược điểm riêng Tất cả các loại đàn này thường sử dụng bộ đệm tự động với âm sắc phong phú, tùy thuộc vào đời đàn Các nút bấm có chức năng tương tự, chỉ khác nhau về cách bố trí Sự khác biệt lớn nhất giữa các thương hiệu là chất lượng và độ trung thực của âm sắc; âm sắc của Roland và Korg được đánh giá cao hơn so với Yamaha và Casio Tuy nhiên, sự thông dụng và đa năng của các sản phẩm Yamaha như PSR-S750 và PSR-S950 vẫn chưa có hãng nào sánh kịp, khiến đàn Yamaha trở thành lựa chọn ưa chuộng của cả những người chơi chuyên nghiệp và bán chuyên.
Vai trò của phần đệm cho ca khúc
Phần đệm trong âm nhạc đóng vai trò quan trọng không kém gì giai điệu của bài hát Một tác phẩm thành công không chỉ phụ thuộc vào giọng hát và lời ca mà còn cần sự hòa âm phối khí phù hợp Nếu phần đệm không hài hòa, ngay cả một ca sĩ nổi tiếng cũng có thể gặp khó khăn trong việc truyền tải cảm xúc đến khán giả Ngược lại, phần đệm sáng tạo và phù hợp sẽ nâng cao thông điệp của tác giả, tạo ra những hiệu ứng tích cực cho buổi biểu diễn Do đó, việc lựa chọn phần đệm hợp lý là yếu tố quyết định đến thành công nghệ thuật của một bài hát.
Phần đệm đóng vai trò quan trọng trong việc làm phong phú và sâu sắc hơn cho ca khúc Hiện nay, với xu hướng âm nhạc hiện đại, việc đầu tư cho phần đệm thường rất công phu và tốn kém, chiếm phần lớn thời gian sản xuất một tác phẩm âm nhạc Mặc dù ca từ và giai điệu không thay đổi, phần đệm có thể biến đổi linh hoạt, tạo ra những sản phẩm âm nhạc đa dạng và thú vị Trong các chương trình biểu diễn nghệ thuật, đạo diễn thường chọn phần đệm phù hợp với chủ đề, nhưng cũng không tránh khỏi những ý kiến trái chiều từ khán giả về sự hợp lý của từng phần đệm Để tạo ra phần đệm chất lượng, việc sử dụng phần mềm làm nhạc hiện đại như Cubase hay Sona giúp nhạc sĩ dễ dàng thể hiện ý tưởng của mình Mặc dù phần đệm bằng dàn nhạc trực tiếp mang lại âm thanh đầy đủ, nhưng chất lượng âm thanh không thể so sánh với việc phối khí trên máy tính do số lượng thành viên hạn chế.
Ngày nay, đệm nhạc phổ biến và tiện dụng nhất là sử dụng đàn phím điện tử, giúp nhạc công dễ dàng viết hòa âm và phối khí Tuy nhiên, âm thanh phát ra từ đàn phím chủ yếu là tiếng điện tử, do đó, nó không thể hoàn toàn diễn tả được tính năng của các nhạc cụ truyền thống.
Phần đệm cho thanh nhạc là một yếu tố không thể thiếu, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên giá trị nghệ thuật cho bài hát Nó quyết định sự thành công của tác phẩm âm nhạc và giúp nâng tầm giá trị của nó lên một mức độ mới.
Tình hình dạy đệm đàn cho các ca khúc viết về Quảng Ninh của SV hệ CĐSP Âm nhạc Trường ĐH Hạ Long
SV hệ CĐSP Âm nhạc Trường ĐH Hạ Long
1.3.1 Đôi nét về Khoa Nghệ thuật Trường ĐH Hạ Long
Trường Đại học Hạ Long, được thành lập từ Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật và Du lịch Hạ Long, chính thức trở thành trường đại học vào tháng 12 năm 2014 sau khi sáp nhập với Trường Cao đẳng Sư phạm Quảng Ninh theo Quyết định số 1869/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Trường có nhiệm vụ đào tạo đa ngành, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, giáo dục và xã hội nhân văn, đồng thời là trung tâm nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Ninh và khu vực đồng bằng Bắc Bộ.
Hiện nay, trường ĐH Hạ Long có hơn 300 cán bộ viên chức, gần 80% là cán bộ, giảng viên cơ hữu (200 người); hợp đồng bảo hiểm:
100 cán bộ và giảng viên gồm 1 PGS.TSKH, 11 tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú: 11 người, số lượng giảng viên chính và tương đương: 50 người;
Hiện có khoảng 200 thạc sĩ và 20 giảng viên đang theo học chương trình đào tạo sau đại học và nghiên cứu sinh Trong số đó, có 11 giảng viên là hội viên của hội Mỹ thuật và hội Nhạc sĩ tỉnh Quảng Ninh Nhiều giảng viên là chuyên gia từ Sở Giáo dục và Đào tạo, tham gia vào các dự án và công trình khoa học cấp tỉnh Một số cán bộ giảng viên được cử đi đào tạo dài hạn hoặc ngắn hạn tại các quốc gia như Trung Quốc, Anh, New Zealand và Indonesia Các giảng viên chính cũng được cử đi học các khóa đào tạo nhằm nâng cao trình độ quản lý, chuyên môn và nghiệp vụ.
Trường ĐH Hạ Long tự hào có đội ngũ cán bộ, giảng viên tận tâm và chuyên môn cao, luôn gần gũi và hòa đồng với sinh viên Trong quá trình sáp nhập hai trường CĐ văn hóa nghệ thuật và Du lịch Hạ Long cùng CĐSP Quảng Ninh, giảng viên không ngừng nâng cao trình độ và tích cực tham gia các chương trình đào tạo để hoàn thiện kiến thức chuyên môn Đặc biệt, nhiều khoa, đặc biệt là khoa Nghệ thuật, đạt gần 100% giảng viên có trình độ sau ĐH hoặc đang hoàn thiện chương trình sau ĐH.
Trên trang website của trường ĐH Hạ Long đã giới thiệu chức năng nhiệm vụ của khoa Nghệ thuật với một số nội dung chính sau:
Chúng tôi cung cấp đào tạo và bồi dưỡng trình độ cao đẳng, trung cấp và sơ cấp trong các chuyên ngành nghệ thuật như Thanh nhạc, Nhạc cụ, Múa, Hội họa, Sư phạm Âm nhạc, Sư phạm Mỹ thuật và nhiều lĩnh vực nghệ thuật khác.
- Tham gia các đề tài nghiên cứu khoa học và công nghệ được trường giao
Khoa Nghệ thuật, với đội ngũ giảng viên trẻ và nhiệt tình, đã khẳng định tầm ảnh hưởng của mình trong nhiều lĩnh vực hoạt động Hiện tại, khoa có 40 giảng viên, trong đó hơn 10 người chuyên dạy nhạc cụ Những đóng góp chuyên môn của khoa đã làm phong phú môi trường sư phạm và đưa nghệ thuật vào cuộc sống hiện đại Thông qua các hoạt động sáng tác và biểu diễn, khoa đã tạo ra một môi trường nghệ thuật giúp giảng viên rèn luyện chuyên môn, kết hợp lý luận với thực tiễn, từ đó hỗ trợ sinh viên phát triển năng lực cá nhân và tự đánh giá bản thân.
Khoa Nghệ thuật, trước đây thuộc trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật và Du lịch Hạ Long, đã khẳng định vị thế hàng đầu trong tỉnh và trong cả nước về thành tích giáo dục nghệ thuật, với nhiều huy chương Vàng tại các hội diễn Hiện tại, khoa gồm 5 tổ bộ môn: Nhạc cụ hiện đại, Nhạc cụ Truyền thống, Múa, Thanh nhạc và Hội họa, đào tạo các ngành Sư phạm Âm nhạc, Sư phạm Hội họa, cùng các chương trình Trung cấp về nhạc cụ dân tộc, Thanh nhạc, Múa, Mỹ thuật và Hội họa Chức năng của khoa là thu hút và phát triển tài năng nghệ thuật, định hướng giá trị nghệ thuật cho thế hệ trẻ, nhằm nâng cao tiềm năng sáng tạo nghệ thuật trong tỉnh.
Từ khi trở thành trường Đại học Hạ Long, đội ngũ giảng viên trong khoa đã không ngừng nâng cao kiến thức và trình độ chuyên môn Hiện tại, 35% giảng viên đã đạt trình độ Thạc sĩ, trong khi 65% còn lại đang theo học và chuẩn bị bảo vệ luận văn.
Tổ nhạc cụ hiện đại thuộc khoa nghệ thuật gồm 6 giảng viên, trong đó có 1 thạc sĩ Lý luận và Phương pháp dạy học Âm nhạc, 3 giảng viên đang theo học thạc sĩ sáng tác tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, và 2 giảng viên chuẩn bị bảo vệ luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học Âm nhạc tại trường ĐHSP Nghệ thuật TW Điều này cho thấy các giảng viên trong khoa đáp ứng tốt yêu cầu về trình độ chuyên môn nghiệp vụ.
Tổ nhạc cụ Hiện đại không chỉ đảm nhận công tác giảng dạy chuyên môn mà còn đóng vai trò quan trọng trong biểu diễn, hòa âm phối khí và dàn nhạc cho các sự kiện chính trị, nghệ thuật quan trọng của trường và tỉnh.
Ngoài các giờ học chính khóa, Khoa và Bộ môn tạo điều kiện cho sinh viên tham gia nhiều hoạt động ngoại khóa, như thành lập câu lạc bộ Âm nhạc và tổ chức các cuộc thi biểu diễn Đặc biệt, các cuộc thi giữa các lớp với chủ đề ca khúc về Quảng Ninh và biển đảo quê hương được khuyến khích Sinh viên cũng được động viên tham gia trải nghiệm thực tiễn, như đệm đàn cho các chương trình, hội nghị và lễ cưới, giúp nâng cao trình độ và kỹ năng đệm đàn phím điện tử.
Trình độ chuyên môn của đội ngũ giảng viên đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học đàn phím điện tử tại trường ĐH Hạ Long Tuy nhiên, một số cán bộ giảng viên vẫn còn hạn chế về chuyên môn và chưa kịp thời cập nhật các phương pháp giảng dạy hiện đại Mặc dù vậy, các giảng viên luôn nhiệt huyết và sẵn sàng hỗ trợ sinh viên Để nâng cao chất lượng giảng dạy, việc nghiên cứu và biên soạn bộ tài liệu hướng dẫn dạy học soạn đệm cho các ca khúc viết về Quảng Ninh là cần thiết.
1.3.2 Khả năng học và đệm đàn của sinh viên hệ Cao đẳng sư phạm Âm nhạc
Khoa Nghệ thuật trường ĐH Hạ Long, trước đây là khoa Nhạc cụ hiện đại và truyền thống thuộc trường CĐ Văn hóa nghệ thuật và Du lịch Hạ Long, đã có truyền thống lâu đời trong việc đào tạo giáo viên Âm nhạc cho cấp tiểu học và THCS Từ năm 2004, khi trường chuyển lên CĐ và đến năm 2014 nâng cấp lên ĐH, khoa đã cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cho toàn quốc, đặc biệt là cho tỉnh nhà, với đội ngũ giáo viên Âm nhạc hùng hậu.
Về khả năng học đàn phím điện tử, SV CĐSP Âm nhạc tại trường ĐH
Hạ Long yêu cầu học viên tốt nghiệp phổ thông, tức là từ 18 tuổi trở lên, khi bắt đầu học đàn Ở độ tuổi này, các khớp xương đã hoàn thiện và cứng lại, dẫn đến phản xạ kém hơn Điều này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng học đàn của người học.
Trong lớp học sư phạm Âm nhạc, nhiều sinh viên đến từ các huyện vùng sâu vùng xa của tỉnh Quảng Ninh như Tiên Yên, Ba Chẽ, Đầm Hà, nơi điều kiện sống còn khó khăn và ít tiếp xúc với văn hóa nghệ thuật Việc phải lao động từ sớm khiến các em gặp khó khăn trong việc học đàn, với khớp tay trở nên cứng và gượng gạo khi chơi nhạc cụ Ngược lại, những sinh viên có điều kiện sống tốt hơn ở thành phố thường tiếp xúc với âm nhạc sớm, giúp họ học đàn dễ dàng hơn Do đó, giáo viên cần áp dụng và đổi mới các phương pháp giảng dạy phù hợp với từng đối tượng để đảm bảo nội dung chương trình môn học được thực hiện hiệu quả.
Việc tuyển sinh vào hệ CĐSP Âm nhạc hiện nay mang tính đại trà, với quy trình đơn giản và chỉ kiểm tra một phần nhỏ năng khiếu thẩm âm và tiết tấu Nhiều thí sinh vẫn gặp khó khăn trong việc sửa lỗi khi hát sai nhịp và giọng Trong số các thí sinh, chỉ có một số ít biết chơi nhạc cụ như guitar hay sáo trúc, trong khi phần lớn vẫn chưa có kỹ năng sử dụng bất kỳ nhạc cụ nào Do đặc thù là trường địa phương, việc đạt đủ chỉ tiêu đào tạo dẫn đến tình trạng thí sinh cứ thi là đỗ, điều này khó tránh khỏi.