MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
Luận án này sẽ đóng góp vào việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) trong chương trình Ngữ văn bậc TH bằng cách xây dựng và hướng dẫn tổ chức các hoạt động khai thác nguồn tư liệu tham khảo, phù hợp với đặc thù thể loại và định hướng phát triển năng lực Mục tiêu là tạo ra một môi trường PPDH hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới và sự phát triển của xã hội cũng như nền giáo dục Việt Nam.
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về nguồn tư liệu và PPDH VHDG theo định hướng phát triển năng lực
- Mô tả thực trạng của việc DH và nguồn tư liệu DH VHDG trong nhà trường trung học tỉnh Trà Vinh
- Xây dựng nguồn tư liệu DH và quy trình, cách thức khai thác nguồn tư liệu DH VHDG trong chương trình Ngữ văn TH (hiện hành và sau 2018).
PHẠM VI GIỚI HẠN ĐỀ TÀI
- Phạm vi về nội dung:
Nguồn tư liệu cho việc dạy và học văn học dân gian rất đa dạng Trong khuôn khổ luận án này, chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu những hình thức tham khảo cơ bản và chủ yếu, phù hợp với khả năng và điều kiện của bản thân nghiên cứu sinh.
Hiện nay, các trường TH ở Trà Vinh cung cấp nguồn tư liệu văn bản và tài liệu tham khảo bằng tiếng Việt, bao gồm các ấn phẩm đã được xuất bản và công bố Ngoài ra, còn có các tài liệu hình ảnh và âm thanh như video, tranh ảnh, và audio, phục vụ nhu cầu học tập và nghiên cứu.
Các hình thức và phương pháp dạy học được đề xuất nhằm khai thác hiệu quả nguồn tư liệu văn hóa dân gian trong giảng dạy cần phù hợp với đặc trưng của thể loại và hướng đến việc phát triển năng lực cho người học.
Chúng tôi tiến hành khảo sát tại một số địa bàn của tỉnh Trà Vinh, nơi có 9 đơn vị hành chính cấp huyện, thị xã và thành phố cùng 106 xã, phường, thị trấn Mỗi khu vực, bao gồm nông thôn và thành thị, đều có những ưu điểm riêng, góp phần quan trọng vào việc đánh giá thực trạng tư liệu dạy học văn hóa dân gian.
Do vậy, phạm vi khảo sát của chúng tôi sẽ trải đều ở các khu vực, với 850 phiếu khảo sát GV và HS ở bậc THCS, THPT đã phát ra
- Phạm vi về thời gian: Thời gian nghiên cứu đề tài 36 tháng (từ 01/2016 đến
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Để phát triển cơ sở lý luận và tài liệu tham khảo trong Dự án Văn hóa Dân gian (DH VHDG), chúng tôi cần thu thập một lượng lớn tài liệu liên quan đến Thể loại Văn hóa Dân gian (TP VHDG) Do đó, phương pháp nghiên cứu tài liệu, bao gồm các thao tác phân tích và khái quát hóa, đã được áp dụng ngay từ những bước đầu tiên.
Chúng tôi tiến hành nghiên cứu các tác phẩm văn hóa dân gian (VHDG), bao gồm các công trình sưu tầm và tuyển tập VHDG, cũng như các nghiên cứu về phương pháp dạy học liên quan đến VHDG Ngoài ra, chúng tôi còn phân tích cấu trúc và thời lượng chương trình VHDG trong sách giáo khoa Ngữ văn bậc học.
Luận án này sẽ sử dụng các quy định hiện hành và sau năm 2018 làm cơ sở lý luận, đồng thời làm nền tảng để xác định nguồn tư liệu cho việc giảng dạy văn hóa dân gian.
Chúng tôi tiến hành phân tích mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học (PPDH) của các bài dạy VHDG trong chương trình Ngữ văn bậc trung học hiện hành và chương trình môn Ngữ văn sau 2018 Qua đó, chúng tôi xây dựng cái nhìn hệ thống và tích hợp, nhằm định hướng phát triển hệ thống tư liệu hỗ trợ việc dạy học VHDG một cách hiệu quả và phù hợp.
Chúng tôi áp dụng kỹ thuật phân loại hệ thống để tổ chức nguồn tài liệu liên quan đến các vấn đề nghiên cứu, nhằm phục vụ cho việc xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài và định hướng khai thác nguồn tư liệu dạy học văn hóa dân gian bậc tiểu học tại Trà Vinh.
Phương pháp điều tra giáo dục
Chúng tôi đã thực hiện khảo sát về thực trạng dạy học Văn hóa dân gian (VHDG), bao gồm việc thu thập nguồn tư liệu dạy học và cách khai thác chúng trong quá trình giảng dạy Phương pháp khảo sát bao gồm phiếu điều tra, quan sát giờ dạy và phỏng vấn giáo viên.
HS, GV Ngữ văn và Ban giám hiệu ở một số trường trung học ở tỉnh Trà Vinh Đối với
Chúng tôi đã chọn phương pháp khảo sát bằng phiếu điều tra để thu thập thông tin tổng thể một cách hiệu quả Đồng thời, chúng tôi thực hiện phỏng vấn sâu với giáo viên Ngữ văn và Ban giám hiệu để có được thông tin chi tiết hơn Ngoài ra, chúng tôi cũng áp dụng phương pháp quan sát dự giờ nhằm ghi nhận trực tiếp thực trạng dạy học và tư liệu văn hóa dân gian tại các trường tiểu học, cùng với kết quả thực nghiệm.
Trà Vinh có 9 đơn vị hành chính bao gồm Thành phố Trà Vinh, thị xã Duyên Hải và các huyện như Càng Long, Cầu Kè, Cầu Ngang, Châu Thành, Duyên Hải, Tiểu Cần, Trà Cú Để đảm bảo tính đại diện về đặc điểm kinh tế - xã hội, dân cư và dân tộc, chúng tôi đã chọn khảo sát 01 trường THCS và 01 trường THPT tại mỗi huyện, cụ thể là tại Thành phố Trà Vinh, huyện Duyên Hải, Trà Cú và Cầu Kè.
Chúng tôi đã tiến hành khảo sát tại các trường Kè, Cầu Ngang, Tiểu Cần, Châu Thành, Càng Long và Thị xã Duyên Hải, với phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên thuận tiện Mẫu khảo sát bao gồm 850 đối tượng, trong đó có 92 giáo viên, 729 học sinh và 17 lãnh đạo trường từ 17 cơ sở giáo dục (gồm 09 trường THPT, 07 trường THCS và 01 Trung tâm Giáo dục Thường xuyên Hướng nghiệp Dạy nghề Thành phố Trà Vinh) Kết quả khảo sát được phân tích bằng phần mềm SPSS, đảm bảo độ tin cậy cao Những dữ liệu này sẽ là nền tảng quan trọng để chúng tôi xây dựng hệ thống tài liệu tham khảo, áp dụng các phương pháp khai thác hiệu quả di sản văn hóa dân gian nhằm nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn tại các trường TH tỉnh Trà Vinh.
Phương pháp chuyên gia
Phương pháp chuyên gia là công cụ quan trọng trong nghiên cứu giáo dục, giúp khai thác trí tuệ và ý kiến từ các chuyên gia có trình độ cao và kinh nghiệm thực tiễn Phương pháp này không chỉ định hướng cho nghiên cứu sinh trong việc triển khai và công bố kết quả nghiên cứu, mà còn hỗ trợ trong việc vận dụng các đề xuất khai thác tài liệu qua các hoạt động dạy học văn hóa dân gian (VHDG) Được thực hiện qua hai hình thức chính: tổ chức hội thảo (xê-mi-na) tại Trường Đại học Đà Lạt vào ngày 16/5/2018, và phỏng vấn sâu với các chuyên gia giáo dục cũng như nhà nghiên cứu văn học, phương pháp này đã thu thập được những ý kiến quý giá về việc khai thác tài liệu VHDG, đặc biệt trong trường hợp VHDG Khmer, từ những giáo viên có năng lực chuyên môn cao tại Trà Vinh.
Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Chúng tôi thực hiện thí nghiệm bằng cách sử dụng nguồn tư liệu và phương pháp khai thác đã đề xuất để thiết kế giáo án dạy học các tác phẩm văn học dân gian trong chương trình Ngữ văn bậc TH, thông qua sự trao đổi và thảo luận với giáo viên các trường tiểu học tại Trà Vinh Để tăng tính khả thi và đa dạng hóa hình thức dạy học với nguồn tư liệu văn học dân gian, chúng tôi cũng triển khai hoạt động trải nghiệm văn hóa, tạo cơ hội cho học sinh và giáo viên trình bày nghiên cứu và cảm nhận về việc tự học Ngữ văn Hoạt động diễn xướng các bài múa và tiểu phẩm từ tác phẩm văn học dân gian Khmer Trà Vinh đã thu hút sự quan tâm, khuyến khích sự tham gia của học sinh và giáo viên Để thu thập phản hồi, chúng tôi sẽ tiến hành dự giờ, phỏng vấn và kiểm tra năng lực học sinh qua các hình thức đánh giá phù hợp Chúng tôi thực hiện 5 tiết dạy thực nghiệm với 2 bài dạy đọc hiểu văn bản văn học dân gian, khảo sát 173 học sinh và 5 giáo viên từ 5 lớp thực nghiệm ở bậc THCS và THPT Cuối cùng, từ kết quả thu được, chúng tôi sẽ phân tích, đánh giá và điều chỉnh để rút ra những kết luận cần thiết cho đề tài.
Ngoài các phương pháp đã đề cập, nghiên cứu còn áp dụng phương pháp xử lý số liệu thông qua thống kê, biểu đồ và đồ thị để phân tích các dữ liệu thu được từ quan sát, điều tra giáo dục và thực nghiệm sư phạm.
KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung luận án gồm 04 chương sau:
Chương 1 cung cấp tổng quan về tình hình nghiên cứu và cơ sở khoa học của đề tài, bao gồm việc xác định tư liệu văn hóa dân gian (VHDG) Việt Nam và văn học dân gian Trà Vinh Chúng tôi cũng xem xét tình hình nghiên cứu phương pháp dạy học (PPDH) văn học dân gian trong các trường học Việt Nam, cũng như việc xây dựng và khai thác nguồn tư liệu tham khảo cho dạy học Đồng thời, chúng tôi xác định cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc xây dựng nguồn tư liệu này trong dạy học văn học dân gian tại các trường trung học tỉnh Trà Vinh Đây là nền tảng quan trọng để khẳng định giả thuyết nghiên cứu và triển khai đề tài.
Trong Chương 2, chúng tôi tập trung xây dựng nguồn tư liệu tham khảo cho dạy học văn hóa dân gian tại trường THPT tỉnh Trà Vinh Chúng tôi chú trọng đến các nguyên tắc và định hướng trong việc xây dựng nguồn tư liệu cụ thể cho từng bài dạy, đảm bảo tính giáo dục và phù hợp với đặc trưng thể loại Bên cạnh đó, chúng tôi cũng xem xét thực tiễn giảng dạy văn hóa dân gian trong các trường học Việt Nam, đặc biệt là định hướng phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học Ngữ văn bậc TH sau năm 2018.
Chương 3, chúng tôi đề xuất các biện pháp khai thác nguồn tư liệu tham khảo
VHDG đã được xây dựng trong Chương 2 của DH tại trường TH tỉnh Trà Vinh, với các nguyên tắc và định hướng giảng dạy cụ thể Chúng tôi tập trung vào việc áp dụng PPDH VHDG nhằm khai thác tư liệu, từ đó phát triển năng lực cho học sinh.
Chương 4 trình bày việc kiểm chứng tính khả thi của các đề xuất về nguồn tư liệu và biện pháp khai thác tài liệu tham khảo trong dạy học văn hóa dân gian tại các trường tiểu học tỉnh Trà Vinh Chúng tôi đã thực hiện thí nghiệm tại một số trường tiểu học trên địa bàn tỉnh Đồng thời, chúng tôi cũng đưa ra một số kiến nghị nhằm cải thiện việc dạy học văn hóa dân gian trong các trường tiểu học sau năm 2018.
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1.1 Những nghiên cứu về văn học dân gian trong và ngoài nước
Văn học dân gian Việt Nam đã thu hút sự quan tâm của nhiều thế hệ nhà khoa học, với những nghiên cứu đáng ghi nhận về nguồn gốc, thể loại, đặc trưng và nội dung của các thể loại VHDG Các nghiên cứu này không chỉ làm sáng tỏ mối quan hệ giữa VHDG và văn học thành văn, mà còn khám phá ảnh hưởng của VHDG đối với văn hóa dân gian Những tài liệu này đóng vai trò quan trọng trong việc nghiên cứu và phát triển văn học dân gian, đồng thời là nguồn tư liệu thiết yếu cho luận án của chúng tôi.
Về những vấn đề chung:
Từ cuối những năm 50 của thế kỷ XX, việc giảng dạy văn học dân gian (VHDG) đã được triển khai hệ thống ở bậc đại học Đến đầu những năm 60, nhiều giáo trình về VHDG của các trường đại học đã được xuất bản, trong đó có những tác phẩm tiêu biểu như "Giáo trình Lịch sử văn học Việt Nam, tập I: Văn học dân gian" (1961) của Bùi Văn Nguyên và các tác giả khác, cùng với "Văn học dân gian Việt Nam" (1962) của Đinh Gia Khánh.
Chu Xuân Diên và các tác giả như Đinh Gia Khánh, Lê Chí Quế, Võ Quang Nhơn đã biên soạn nhiều công trình quan trọng về văn học dân gian Việt Nam, góp phần to lớn cho nghiên cứu văn hóa dân gian trong giáo dục Vào những năm 60 của thế kỷ XX, quan niệm về văn học dân gian chủ yếu dựa trên văn học viết, nhưng đến những năm 70, nhận thức đã chuyển biến, xác định rõ những đặc trưng riêng của văn học dân gian Cuối những năm 80 và đầu 90, hệ thống lý luận về văn học dân gian đã được hoàn thiện, giúp phân kỳ các giai đoạn phát triển và xác định thể loại, đồng thời mở rộng nghiên cứu văn học dân gian của các dân tộc ít người Những bộ giáo trình như của Đỗ Bình Trị, Nguyễn Thị Bích Hà, và Vũ Anh Tuấn đã thể hiện sự kế thừa và phát triển liên tục trong giảng dạy văn học dân gian, nhấn mạnh mối liên hệ giữa văn học dân gian với văn hóa và đời sống thực tiễn, đồng thời tích hợp các yếu tố văn hóa như âm nhạc và diễn xướng vào giảng dạy, tạo ra những đổi mới quan trọng trong học tập.
Nghiên cứu tiến trình văn học dân gian (VHDG) Việt Nam đã được nhiều chuyên luận quan tâm, góp phần làm rõ diện mạo và các quá trình hình thành, phát triển của VHDG với nhiều giá trị khoa học Những tác phẩm tiêu biểu như "Lịch sử văn học Việt Nam, tập I: Văn học dân gian" (1961) của Bùi Văn Nguyên và các tác giả khác, "Tìm hiểu tiến trình văn học dân gian Việt Nam" (1974) của Cao Huy Đỉnh, cùng "Nghiên cứu tiến trình lịch sử văn học dân gian Việt Nam" (1978) của Đỗ Bình Trị đã cung cấp những thông tin quý báu cho nghiên cứu văn học.
Những công trình sưu tầm VHDG:
Khi nghiên cứu văn hóa dân gian (VHDG), các nhà nghiên cứu cần xem tác phẩm VHDG là đối tượng khảo sát chính Hướng tiếp cận ngữ văn đối với Folklore đã được các nhà folklor học quan tâm từ lâu, với những người tiên phong như Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Văn Ngọc, và Nguyễn Đổng Chi Trước cách mạng tháng 8 năm 1945, Nguyễn Văn Ngọc đã đóng góp nhiều công trình giá trị như "Tục ngữ phong dao" (1928) và "Truyện cổ nước Nam" (1934) Sau 1945, Nguyễn Đổng Chi và Vũ Ngọc Phan cũng có nhiều thành tựu trong việc sưu tầm truyện dân gian Tuyển tập "Tục ngữ - Ca dao - Dân ca Việt Nam" (1956) của Vũ Ngọc Phan là một tác phẩm có giá trị sâu sắc, tập hợp nhiều tinh hoa văn hóa dân gian của các cộng đồng dân tộc Việt Nam Từ những nghiên cứu này, nhiều bài học về ghi chép và xây dựng nguyên tắc văn bản hóa đã được rút ra Từ thập niên 70 trở lại đây, tốc độ văn bản hóa VHDG diễn ra mạnh mẽ với sự tham gia của nhiều đối tượng, trong đó có những tuyển tập VHDG Nam Bộ như "Ca dao dân ca Nam Bộ" (1984) và "Dân ca Hậu Giang".
Nguyễn Văn Hoa và Minh Luân đã cùng nhau sáng tác vào năm 1986, trong khi Dân ca Cửu Long được thực hiện bởi Lư Nhất Vũ, Nguyễn Văn Hoa, Lê Giang và Thạch An cùng năm Năm 1997, Khoa Ngữ Văn trường Đại học Cần Thơ đã biên soạn tác phẩm về văn học dân gian đồng bằng sông Cửu Long, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn học dân gian tại khu vực này.
Trăng (2002), Văn học dân gian Bạc Liêu (2004) của Chu Xuân Diên (chủ biên)
Những nghiên cứu thể loại và thi pháp VHDG Việt Nam:
Sau giai đoạn tập trung vào nghiên cứu nội dung và tư tưởng của văn hóa dân gian (VHDG), các nhà khoa học đã chuyển hướng sang phân tích cấu trúc hình thức, đặc trưng thể loại và các khía cạnh nghệ thuật của VHDG Một số bài viết ngắn nhưng mang tính chất cột mốc quan trọng trong việc khám phá đặc trưng và bản chất của quá trình sáng tạo VHDG, như “Đề tài hôn nhân trong truyện cổ tích thần kì Mường” của Đặng Thái Thuyên và “Về hiện tượng văn xuôi xen lẫn văn vần trong truyện kể dân gian” của Lê Trường.
Các chuyên luận và tác phẩm nghiên cứu đã góp phần làm rõ đặc điểm và diện mạo của văn học dân gian (VHDG) Việt Nam, như "Sơ bộ tìm hiểu những vấn đề của truyện cổ tích qua truyện Tấm Cám" của Đinh Gia Khánh (1968), "Truyền thống anh hùng dân tộc trong loại hình tự sự dân gian Việt Nam" (1971) của nhiều tác giả, và "Truyện cổ tích dưới mắt các nhà khoa học" của Chu Xuân Diên (1987) Ngoài ra, các nghiên cứu như "Sử thi ÊĐê" của Phan Đăng Nhật (1991), "Bình giảng ca dao" của Hoàng Tiến Tựu (1992), "Truyện Nôm, bản chất và thể loại" của Kiều Thu Hoạch (1993), "Truyện ngụ ngôn Việt Nam và thế giới" của Phạm Minh Hạnh (1993), và "Cổ tích thần kỳ người Việt - đặc điểm cấu tạo cốt truyện" của Tăng Kim Ngân (1994) cũng đóng góp quan trọng vào việc hiểu biết về VHDG.
Theo Nguyễn Xuân Kính, thuật ngữ thi pháp văn học dân gian (VHDG) tại Việt Nam được sử dụng muộn, bắt đầu từ năm 1980 khi Lê Kinh Khiên lần đầu đề cập trong bài viết “Một số vấn đề lí thuyết chung về mối quan hệ văn học dân gian - Văn học viết” Sau đó, Chu Xuân Diên cũng đã nhắc đến khái niệm này trong bài báo “Về việc nghiên cứu thi pháp văn học dân gian” đăng trên Tạp chí Văn học, số 5.
Đến những năm 90 của thế kỷ XX, nghiên cứu thi pháp văn hóa dân gian Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ, với nhiều tác phẩm tiêu biểu như "Tục ngữ Việt Nam: Cấu trúc và thi pháp".
Trong những năm gần đây, nhiều tác phẩm nghiên cứu đã được công bố về thi pháp văn học dân gian Việt Nam, như "Những thế giới nghệ thuật ca dao" (1998) của Phạm Thu Yến, "Những đặc điểm thi pháp của các thể loại văn học dân gian Việt Nam" (1999) của Đỗ Bình Trị, "Tìm hiểu thi pháp tục ngữ Việt Nam" (1999) của Phan Thị Đào, và "Thi pháp văn học dân gian" (2000) của Lê Trường Phát Đặc biệt, tác phẩm "Những vấn đề thi pháp VHDG" (2003) cũng đã góp phần quan trọng trong việc nghiên cứu và hiểu biết về thi pháp của văn học dân gian.
Nguyễn Xuân Đức, Truyện thơ Tày, nguồn gốc, quá trình và thi pháp thể loại (2004) của Vũ Anh Tuấn
Vào cuối thế kỷ XX, nghiên cứu về biểu tượng và các phương pháp tiếp cận đã thu hút sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Năm 2011, Đặng Thị Oanh đã xuất bản luận án tiến sĩ của mình thành sách với tựa đề "Biểu tượng Lanh trong dân ca dân tộc H’Mông" (NXB Đại học Quốc gia) Cuốn sách này đóng góp vào việc hiểu biết về biểu tượng trong văn hóa dân gian thông qua các câu chuyện và motif.
Năm 2001, tác giả Nguyễn Tấn Đắc đã nghiên cứu mối quan hệ giữa truyện kể dân gian Việt Nam và truyện kể dân gian của các nước Đông Nam Á Ông cũng đã áp dụng phương pháp phân loại dựa trên "type" và "motif" để phân tích các tác phẩm dân gian này.
Trong bài viết "Motif trong nghiên cứu truyện kể dân gian: Lý thuyết và ứng dụng" (2018) của La Mai Thi Gia, tác giả đã tổng hợp các vấn đề lý thuyết và phương pháp nghiên cứu motif trong truyện kể dân gian tại Việt Nam, đồng thời khảo sát lịch sử nghiên cứu motif của các nhà khoa học Tác giả đã ứng dụng nghiên cứu motif tái sinh, một motif phổ biến trong kho tàng truyện cổ tích Việt Nam và thế giới Những gợi mở này cung cấp cách tiếp cận văn bản văn hóa dân gian có ý nghĩa quan trọng cho việc nghiên cứu và dạy học truyện kể dân gian, đặc biệt là trong bối cảnh dạy học truyện kể dân gian Khmer ở Trà Vinh.
Những nghiên cứu về mối quan hệ giữa VHDG – VH viết Việt Nam:
Bài nghiên cứu "Nhà văn và sáng tác dân gian" của Chu Xuân Diên, xuất bản năm 1966, đã chỉ ra mối quan hệ mật thiết giữa nhiều nhà văn, nhà thơ nổi tiếng với văn học dân gian (VHDG) Tác giả khẳng định rằng các sáng tác dân gian cung cấp tài liệu quý giá cho việc xây dựng các biện pháp nghệ thuật và ngôn ngữ văn học, phù hợp với yêu cầu thẩm mỹ truyền thống của đông đảo quần chúng trong sáng tác của họ.
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
1.2.1.1 Các khái niệm liên quan
Tư liệu dạy học và tư liệu tham khảo trong dạy học Ngữ văn:
Phương tiện dạy học, đặc biệt là tư liệu dạy học văn hóa dân gian (VHDG), có vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng và hiệu quả của hoạt động dạy học Theo Hoàng Phê, tư liệu được định nghĩa là tài liệu phục vụ cho nghiên cứu, giúp làm sáng tỏ nội dung sách giáo khoa Nó không chỉ làm rõ các khái niệm trong sách giáo khoa mà còn là nguồn nguyên liệu cần thiết để tạo ra công cụ hỗ trợ học sinh hoàn thành nhiệm vụ học tập theo chương trình, đồng thời nâng cao hiểu biết cho các em.
Trong nghiên cứu này, tư liệu dạy học (DH) được định nghĩa là hệ thống thông tin hỗ trợ quá trình dạy và học, bao gồm các tài liệu chứa đựng nội dung học tập dưới dạng phương tiện trực quan như tranh ảnh, mẫu vật, phim video, âm thanh, hoặc dưới dạng ngôn ngữ chữ viết Giáo viên có thể sử dụng các tư liệu này để tổ chức quá trình dạy học, trong khi học sinh cũng có thể khai thác chúng để tự tìm tòi và khám phá tri thức mới.
Tư liệu tham khảo trong dạy học Ngữ văn rất đa dạng về nội dung và hình thức, và khi được chọn lọc, sắp xếp và sử dụng hợp lý, chúng sẽ trở thành công cụ hữu ích cho giáo viên và học sinh Tư liệu dạy học có thể được áp dụng ở nhiều giai đoạn trong quá trình giảng dạy, bao gồm mở bài, giảng dạy kiến thức mới, củng cố và kiểm tra đánh giá Chương trình giáo dục phổ thông mới cho môn Ngữ văn đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sử dụng tư liệu dạy học hiệu quả.
Để đảm bảo chất lượng giảng dạy môn Ngữ văn, thiết bị dạy học tối thiểu cần có là tủ sách tham khảo, bao gồm các loại văn bản lớn như văn học, nghị luận và thông tin Trong đó, văn bản văn học cần có các tiểu loại như truyện, thơ, kịch và ký; văn bản nghị luận bao gồm nghị luận văn học và xã hội; văn bản thông tin gồm văn bản thuyết minh và nhật dụng Ngoài ra, tủ sách cũng nên có tranh ảnh minh họa cho các tác phẩm lớn như Nam quốc sơn hà, Hịch tướng sĩ, Bình Ngô đại cáo, Truyện Kiều, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc và Tuyên ngôn Độc lập, cùng với chân dung các nhà văn nổi tiếng trong chương trình.
Hướng dẫn thực hiện Chương trình phổ thông của Bộ Giáo dục và Đào tạo nhấn mạnh tầm quan trọng của nguồn sách tham khảo đa dạng về thể loại và phong phú về số lượng Đồng thời, phương pháp dạy học cũng được chú trọng, đặc biệt là việc sử dụng các trang thiết bị hiện đại phù hợp với thời đại công nghệ thông tin hiện nay.
Các trường học cần được trang bị kết nối Internet, máy tính, màn hình và máy chiếu để phục vụ cho việc dạy học tiếng Việt Ngoài ra, cần có các phần mềm hỗ trợ, CD, video clip giới thiệu danh lam thắng cảnh và di tích lịch sử, cũng như các bộ phim hoạt hình và phim truyện chuyển thể từ tác phẩm văn học Việc sử dụng các video ghi lại các vở diễn và băng đĩa nhạc phổ từ thơ cũng rất quan trọng để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập.
DH cung cấp nhiều tài liệu đọc mở rộng, bao gồm các cuộc giao lưu và buổi nói chuyện chuyên đề từ các nhà văn, nhà nghiên cứu, và phê bình văn học Ngoài ra, còn có các sách giáo khoa Ngữ văn, sách văn học và tài liệu giáo dục văn học dưới dạng điện tử.
Trong luận án, chúng tôi xác định rằng tư liệu tham khảo trong dạy học văn hóa dân gian (DH VHDG) bao gồm sách chuyên khảo, bài báo khoa học, tranh ảnh, CD, video clip và nhiều dạng thức khác Những nguồn tư liệu này hỗ trợ giáo viên và học sinh trong việc tổ chức hoạt động dạy học, tìm kiếm thông tin và mở rộng kiến thức liên quan đến văn bản VHDG trong sách giáo khoa Nếu được tổ chức một cách hợp lý, nguồn tư liệu này sẽ góp phần tạo ra những bài dạy VHDG sâu sắc về nội dung và hấp dẫn về hình thức.
6 Bộ Giáo dục và Đào tạo, tldd (8), tr.91
7 Bộ Giáo dục và Đào tạo, tldd (8), tr.91
Khái niệm năng lực và dạy học theo định hướng phát triển năng lực:
Từ những năm 90 của thế kỷ XX, giáo dục toàn cầu đã chứng kiến hai phương pháp chính: tiếp cận nội dung và tiếp cận kết quả đầu ra Bước vào thế kỷ XXI, một phương pháp mới nổi lên là tiếp cận theo năng lực, được ngày càng nhiều quốc gia áp dụng trong việc xây dựng chương trình giáo dục.
Knud Illeris cho rằng năng lực là yếu tố then chốt giúp con người đối phó với những thách thức trong bối cảnh khó khăn Năng lực đã được nghiên cứu và định nghĩa theo nhiều cách khác nhau Mulder, Weigel & Collins phân loại các nghiên cứu về năng lực thành ba quan điểm chính: hành vi, chung và nhận thức Do đó, việc phân biệt năng lực với các khái niệm liên quan như kĩ năng, khả năng, phẩm chất trở nên cần thiết và được chú trọng.
Năng lực được định nghĩa là khả năng đáp ứng thành công các yêu cầu phức tạp trong bối cảnh cụ thể, thông qua việc huy động các yếu tố tâm lý xã hội, bao gồm cả nhận thức và phi nhận thức Tại Việt Nam, có sự chuyển hướng mạnh mẽ từ nền giáo dục hàn lâm sang giáo dục chú trọng phát triển năng lực hành động, khuyến khích tính chủ động và sáng tạo của người học Khái niệm năng lực thường được hiểu là thuộc tính tâm lý phức hợp, hội tụ nhiều yếu tố như tri thức, kỹ năng, kinh nghiệm, sự sẵn sàng hành động và trách nhiệm đạo đức, cho phép cá nhân giải quyết các tình huống cụ thể một cách hiệu quả và có trách nhiệm.
8 Illeris, Knud (2009), “Introduction”, International Perspectives on Competence Development, Illeris, Knud (ed.), London and NewYork Routledge, pp 1 - 4
9 Mulder, M.; Weigel; T & Collins, K (2006), “The concept of competence in the development of vocational education and training in selected EU member states – a critical analysis”, Journal of Vocational Education and training, 59, 1, pp 65 - 85
10 Rychen, Dominique Simone and Salganik, Laura Hersh (2003), “A holistic model of competence”, Key Competencies for a successful life and a wellfunctioning society, Hogrefe & Huber Publishers, pp 41- 62., tr 43
11 Bernd Meier - Nguyễn Văn Cường (2011) Cơ sở đổi mới phương pháp dạy học Trường ĐHSP Hà Nội - Trường
Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành và phát triển từ tố chất sẵn có cùng quá trình học tập, cho phép con người huy động kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân khác để thực hiện thành công một hoạt động nhất định Đối với môn Ngữ văn, năng lực ngôn ngữ và năng lực thẩm mỹ là hai năng lực đặc thù, quyết định sự thành công trong việc tiếp cận và hiểu biết môn học này.
Năng lực là khả năng kết hợp linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ năng, thái độ và động cơ để đáp ứng yêu cầu phức tạp của một hoạt động, đảm bảo chất lượng trong tình huống cụ thể Nó được thể hiện qua việc sử dụng hiệu quả những yếu tố này trong các tình huống thực tế, thay vì chỉ tiếp thu tri thức rời rạc Năng lực bao gồm các thành phần cấu tạo như kiến thức, kỹ năng, thái độ, giá trị, tình cảm và động cơ cá nhân.
Hướng tiếp cận nội dung chú trọng vào vai trò của PPDH, trong khi hướng tiếp cận năng lực tập trung vào cách học và yếu tố tự học của người học Việc áp dụng quan niệm dạy học này yêu cầu sử dụng các lý thuyết tâm lý học và giáo dục học, đặc biệt là thuyết hành vi, thuyết nhận thức và thuyết kiến tạo, nhằm đổi mới giáo dục, đặc biệt trong giảng dạy môn Ngữ văn Giáo dục dựa trên năng lực sẽ giúp người học phát triển toàn diện hơn.
GV đóng vai trò hướng dẫn và thiết kế nội dung giảng dạy, trong khi HS cần tự xây dựng kiến thức qua việc tìm tòi và sáng tạo Do đó, môi trường giáo dục cần được tạo ra để thúc đẩy HS phát huy năng lực Việc tổ chức học theo nhóm, cá nhân hóa, tự học và khuyến khích ứng dụng công nghệ sẽ giúp HS học theo sở thích và mối quan tâm riêng.
Khái niệm phương pháp dạy học và phương tiện dạy học: