Tính cấp thiết của đề tài
Ngân hàng thương mại (NHTM) là một trong những định chế quan trọng trong hệ thống tài chính quốc gia, đóng vai trò chủ chốt trong việc huy động nguồn vốn cho nền kinh tế NHTM không chỉ là cầu nối đưa vốn đến các dự án đầu tư, mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế và hỗ trợ ổn định thị trường Việt Nam.
Vốn của ngân hàng thương mại (NHTM) được hình thành từ nhiều nguồn như vốn tự có, tiền gửi, phát hành giấy tờ có giá và nợ từ Chính phủ Trong đó, nguồn vốn từ tiền gửi chiếm tỷ trọng lớn nhất, thường trên 50% tổng nguồn vốn Việc huy động tiền gửi từ khách hàng là kênh quan trọng quyết định quy mô hoạt động và khả năng thanh toán của ngân hàng Với sự gia tăng thu nhập và mức sống, nhu cầu gửi tiền tại NHTM ngày càng tăng, do người dân tìm kiếm sự an toàn và lợi ích từ lãi suất Gửi tiền ngân hàng là hình thức đầu tư an toàn và ít rủi ro, là lựa chọn hàng đầu cho nhiều người Agribank, như các NHTM khác, cam kết bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền, qua đó nâng cao vị thế và đảm bảo an toàn hệ thống Tuy nhiên, sự hiểu biết pháp luật của khách hàng, đặc biệt là cá nhân và hộ gia đình ở nông thôn, thường còn hạn chế.
Nhận tiền gửi tại ngân hàng là một hoạt động thường xuyên với khối lượng giao dịch lớn, tiềm ẩn nhiều rủi ro và tranh chấp Do đó, việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền, đặc biệt tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam (Agribank), là rất cần thiết Agribank, với uy tín là một ngân hàng thương mại lớn và mạng lưới chi nhánh rộng khắp, có thực tiễn huy động vốn phong phú, đã khiến tôi chọn đề tài “Bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam” cho luận văn cao học của mình.
Tình hình nghiên cứu đề tài
Liên quan đến bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại ngân hàng thương mại, chủ yếu được nghiên cứu dưới góc độ pháp luật, tiêu biểu như:
Luận văn Thạc sĩ luật học của Đào Thị Sao, với sự hướng dẫn của PGS.TS Lê Thị Thu Thủy, nghiên cứu về việc bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền tại ngân hàng thương mại theo pháp luật Việt Nam Nghiên cứu được thực hiện năm 2014 tại Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, nhằm phân tích các quy định pháp lý và thực tiễn liên quan đến quyền lợi của người gửi tiền, góp phần nâng cao nhận thức và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của khách hàng trong lĩnh vực ngân hàng.
Bài viết phân tích các vấn đề liên quan đến bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền tại ngân hàng thương mại ở Việt Nam từ góc độ pháp lý Nó đánh giá thực trạng áp dụng các quy định pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền lợi người gửi tiền và đưa ra một số kiến nghị nhằm cải thiện và hoàn thiện các quy định này.
Luận văn Thạc sĩ luật học của tác giả Huỳnh Anh, với chủ đề "Pháp luật về bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền tại các tổ chức tín dụng," tập trung vào việc phân tích và đánh giá các quy định pháp lý liên quan đến quyền lợi của người gửi tiền Nghiên cứu này nhằm nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền trong bối cảnh phát triển của hệ thống tài chính Tác giả cũng đề xuất các giải pháp hoàn thiện khung pháp lý nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người gửi tiền, từ đó góp phần ổn định và phát triển bền vững các tổ chức tín dụng.
TS Nguyễn Thanh Bình năm 2010, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh
Bài viết phân tích các vấn đề liên quan đến việc bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền dưới góc độ pháp luật, chỉ ra những hạn chế và bất cập trong các quy định hiện hành, đồng thời đề xuất kiến nghị và giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp lý.
Một số Luận án Tiến sĩ có liên quan đến bảo hiểm tiền gửi khách hàng của ngân hàng thương mại như:
- Luận án Tiến sĩ: “Bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp hoàn thiện” năm 2012 của tác giả Vũ Hương Giang, Trường Đại học Ngoại thương
Bài viết phân tích thực trạng hoạt động bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng Luận án đề xuất các giải pháp chiến lược nhằm nâng cao hiệu quả và hoàn thiện hoạt động bảo hiểm tiền gửi, góp phần ổn định hệ thống tài chính quốc gia.
- Luận án Tiến sĩ: “Chính sách bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam – Thực trạng và phương hướng hoàn thiện” năm 2012 của tác giả Nguyễn Thị Huyền Trang,
Trường Đại học Ngoại thương
Bài viết phân tích chính sách bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam, nêu bật thực trạng hoạt động và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của hệ thống bảo hiểm này Mục tiêu là đạt được những kết quả tích cực trong việc bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền và ổn định hệ thống tài chính quốc gia.
Hầu hết các nghiên cứu hiện tại chỉ tập trung vào quy định pháp luật liên quan đến quyền lợi của khách hàng gửi tiền và bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam, mà chưa xem xét sâu về vai trò và biện pháp của ngân hàng thương mại trong việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng Trong bối cảnh kinh tế - xã hội phát triển và cạnh tranh gia tăng với các ngân hàng nước ngoài, việc bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền trở nên ngày càng quan trọng Do đó, nghiên cứu đề tài “Bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam” là cần thiết và có tính ứng dụng cao trong thực tiễn.
Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp lý thuyết và hệ thống hóa để đưa ra lý luận chung về bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại ngân hàng thương mại Đồng thời, nghiên cứu thu thập dữ liệu thực tế từ Agribank để đánh giá tình hình bảo vệ quyền lợi khách hàng tại đây, nêu rõ những điểm mạnh cũng như tồn tại, hạn chế Từ đó, luận văn đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại Agribank.
Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo… nội dung luận văn được chia thành 3 chương:
- Chương 1: Cơ sở lý luận về bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại Ngân hàng thương mại
- Chương 2: Thực trạng về bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam
Chương 3 trình bày một số kiến nghị và giải pháp nhằm hoàn thiện công tác bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam Các đề xuất này tập trung vào việc nâng cao chất lượng dịch vụ, cải thiện quy trình xử lý khiếu nại và tăng cường truyền thông về quyền lợi của khách hàng Đồng thời, ngân hàng cần xây dựng các chính sách bảo vệ quyền lợi khách hàng rõ ràng và minh bạch, từ đó tạo niềm tin và sự hài lòng cho khách hàng gửi tiền.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI KHÁCH HÀNG GỬI TIỀN TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
Tổng quan về khách hàng gửi tiền tại NHTM
1.1.1 Hoạt động huy động vốn tiền gửi của NHTM
Huy động vốn là một trong hai hoạt động quan trọng nhất của ngân hàng thương mại (NHTM), bên cạnh cấp tín dụng Việc huy động vốn từ tiền gửi có tính chất đặc thù, tạo nên sự khác biệt giữa NHTM và các tổ chức tín dụng phi ngân hàng Do đó, NHTM thường được gọi là tổ chức nhận tiền gửi, trong khi các tổ chức tín dụng phi ngân hàng được xem là tổ chức không nhận tiền gửi.
Huy động vốn từ tiền gửi của ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đáp ứng nhu cầu vốn cho quá trình tái sản xuất liên tục và mở rộng quy mô sản xuất Các NHTM chuyển đổi vốn nhàn rỗi thành vốn hoạt động, kích thích luân chuyển vốn, từ đó thúc đẩy sản xuất kinh doanh và góp phần vào sự phát triển kinh tế.
Quy mô nguồn vốn tiền gửi là chỉ số quan trọng phản ánh năng lực tài chính và uy tín của ngân hàng thương mại (NHTM) Nguồn vốn huy động lớn không chỉ cho thấy sức mạnh tài chính mà còn thể hiện sự tin tưởng của khách hàng, từ đó củng cố vị thế của ngân hàng trên thị trường trong nền kinh tế.
1.1.2 Khái niệm khách hàng gửi tiền tại NHTM
Vốn đóng vai trò tiền đề và xuyên suốt trong quá trình hình thành và phát triển của ngân hàng thương mại (NHTM) Hình thức huy động vốn chủ đạo của NHTM là nhận tiền gửi từ khách hàng, tạo nên nguồn vốn chiếm tỷ lệ lớn trong tổng nguồn vốn của ngân hàng Đây là nguồn vốn quan trọng bên cạnh vốn chủ sở hữu, giúp NHTM khác biệt với các tổ chức kinh tế khác, được hiểu đơn giản là “nơi chứa tiền”.
Tiền gửi ngân hàng, theo Từ điển kinh tế học, là khoản tiền được gửi trong các tài khoản ngân hàng, phản ánh khoản nợ của ngân hàng đối với người gửi Loại tiền này phát sinh từ vai trò trung gian tài chính của ngân hàng, được giữ trong nhiều tài khoản với điều kiện sử dụng khác nhau Tại Anh, tài khoản vãng lai cho phép rút hoặc chuyển khoản mà không cần thông báo trước, trong khi tài khoản tiền gửi yêu cầu thông báo trước khi rút tiền Tiền gửi có mối liên hệ chặt chẽ với hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại, giúp ngân hàng huy động nguồn vốn để triển khai các dự án đầu tư trong nền kinh tế.
Luật các TCTD năm 2010 và Luật sửa đổi, bổ sung năm 2017 không định nghĩa tiền gửi như các văn bản pháp luật trước đó, mà quy định rằng việc nhận tiền gửi là hoạt động tiếp nhận tiền từ tổ chức, cá nhân dưới nhiều hình thức khác nhau, với nguyên tắc hoàn trả đầy đủ gốc và lãi cho người gửi Tuy nhiên, khái niệm này chưa hoàn toàn chính xác, vì việc hoàn trả tiền gửi phụ thuộc vào mục đích của người gửi Người gửi có thể mở tài khoản để sử dụng dịch vụ ngân hàng hoặc gửi tiền để hưởng lãi suất Do đó, tiền gửi có thể được hoàn trả cho người gửi hoặc thanh toán cho bên thứ ba theo yêu cầu của họ.
Tiền gửi trong ngân hàng là số tiền mà khách hàng gửi vào các tổ chức tín dụng dưới nhiều hình thức khác nhau, có thể được hưởng lãi hoặc không, và sẽ được hoàn trả cho người gửi hoặc thanh toán cho bên thứ ba theo yêu cầu.
Quy định về hoạt động huy động vốn thông qua nhận tiền gửi tại Việt Nam được quy định trong nhiều văn bản pháp luật, trong đó Luật các Tổ chức tín dụng (TCTD) là văn bản có hiệu lực pháp lý cao nhất Luật này được ban hành năm 2010 và đã trải qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung.
Theo quy định tại khoản 13 Điều 4 của Luật các TCTD năm 2017, "nhận tiền gửi" được định nghĩa là hoạt động nhận tiền từ tổ chức, cá nhân dưới nhiều hình thức như tiền gửi không kỳ hạn, tiền gửi có kỳ hạn, và tiền gửi tiết kiệm, với nguyên tắc hoàn trả đầy đủ gốc và lãi theo thỏa thuận Khái niệm này không khác biệt nhiều so với quy định trong Luật các TCTD năm 1997, đã được sửa đổi năm 2004, trong đó có phần quy định riêng về huy động vốn của các TCTD Tuy nhiên, Luật năm 2010 đã mở rộng định nghĩa "nhận tiền gửi" để bao gồm cả "phát hành chứng chỉ tiền gửi, kỳ phiếu, tín phiếu", điều này cho thấy sự thay đổi trong cách thức huy động vốn Trong bài viết này, tác giả chỉ tập trung phân tích hoạt động nhận tiền gửi mà không đề cập đến phát hành giấy tờ có giá.
Từ các nội dung trên, có thể rút ra được khái niệm: Khách hàng gửi tiền tại
NHTM là tổ chức hoặc cá nhân thực hiện giao dịch thương mại, trong đó NHTM đồng ý vay tiền từ người gửi tiền để sử dụng làm vốn kinh doanh NHTM cam kết hoàn trả số tiền đã vay vào thời điểm đã thỏa thuận, kèm theo lãi suất nếu có sự đồng ý của cả hai bên.
1.1.2 Phân loại khách hàng gửi tiền tại NHTM
Phân loại theo chủ thể gửi tiền:
Theo Thông tư số 48/2018/TT-NHNN và Thông tư số 23/2014/TT-NHNN, có hai loại chủ thể gửi tiền tại ngân hàng thương mại (NHTM), bao gồm cá nhân và tổ chức Các quy định này hướng dẫn việc mở và sử dụng tài khoản thanh toán, cũng như quy định về tiền gửi tiết kiệm.
Khách hàng cá nhân muốn tham gia giao dịch gửi tiền tại ngân hàng cần đáp ứng một số điều kiện nhất định, trong đó điều kiện cơ bản là có năng lực pháp luật và năng lực hành vi Điều này đảm bảo khách hàng tự chịu trách nhiệm pháp lý về hành vi của mình Phạm vi chủ thể gửi tiền sẽ khác nhau tùy thuộc vào hình thức gửi tiền và loại tiền.
* Đối với tiền gửi tiết kiệm:
Theo Điều 3 Thông tư số 48/2018/TT-NHNN ban hành ngày 31/12/2018, tiền gửi tiết kiệm bằng đồng Việt Nam quy định rõ về đối tượng được phép gửi tiền tiết kiệm.
“1 Công dân Việt Nam từ đủ 18 tuổi trở lên có năng lực hành vi dân sự đầy đủ theo quy định của pháp luật
2 Công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi không bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc không mất năng lực hành vi dân sự theo quy định của pháp luật
3 Công dân Việt Nam bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc mất năng lực hành vi dân sự theo quy định của pháp luật hoặc chưa đủ 15 tuổi thực hiện giao dịch tiền gửi tiết kiệm thông qua người đại diện theo pháp luật; Công dân Việt Nam có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi theo quy định của pháp luật thực hiện giao dịch tiền gửi tiết kiệm thông qua người giám hộ”
Mục tiêu, vai trò của việc bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại NHTM 13 1 Mục tiêu của việc bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại NHTM
1.2.1 Mục tiêu của việc bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại NHTM
Nhận tiền gửi đóng vai trò quan trọng trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại (NHTM), vì nó tạo ra vốn huy động cho mọi giao dịch Việc thu hút khách hàng không chỉ giúp nâng cao vị thế của NHTM trên thị trường mà còn là yếu tố quyết định để duy trì hoạt động nhận tiền gửi Để làm hài lòng khách hàng và xây dựng lòng tin, việc bảo vệ quyền lợi của họ là điều thiết yếu Mục tiêu bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền bao gồm việc đảm bảo an toàn tài chính và nâng cao trải nghiệm dịch vụ.
Tăng trưởng hoạt động huy động vốn từ tiền gửi là yếu tố then chốt để ngân hàng mở rộng kinh doanh Nguồn vốn này không chỉ quyết định quy mô hoạt động tín dụng và khả năng thanh toán của ngân hàng thương mại (NHTM), mà còn nâng cao uy tín và năng lực cạnh tranh Với nguồn vốn dồi dào, ngân hàng có thể cải thiện quan hệ với đối tác, giảm lãi suất, linh hoạt hơn trong thời hạn tín dụng và hình thức trả lãi Điều này dẫn đến việc cải tiến và phát triển các dịch vụ ngân hàng, đồng thời bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền, từ đó duy trì sự tăng trưởng bền vững của nguồn vốn huy động.
Để đảm bảo an toàn hệ thống ngân hàng, khách hàng cần cân nhắc kỹ lưỡng về sự bảo đảm an toàn tiền gửi tại các ngân hàng thương mại (NHTM) Uy tín của NHTM và quyền lợi của khách hàng là yếu tố then chốt giúp ngân hàng duy trì nguồn vốn ổn định cho các hoạt động kinh doanh, đặc biệt là cho vay Nếu nguồn vốn không ổn định, sẽ ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận vốn của cá nhân và doanh nghiệp, từ đó gây trì trệ cho nền kinh tế Do đó, bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền không chỉ là trách nhiệm của ngân hàng mà còn là yếu tố quan trọng để duy trì sự an toàn cho toàn bộ hệ thống ngân hàng và nền kinh tế.
Việc nâng cao vị thế của ngân hàng thương mại (NHTM) thông qua bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền là rất quan trọng trong bối cảnh kinh tế phát triển nhanh chóng với nhiều tổ chức tín dụng mới Ngân hàng nào đảm bảo quyền lợi cho khách hàng sẽ có lợi thế cạnh tranh rõ rệt so với các ngân hàng khác Sự gia tăng lượng khách hàng gửi tiền không chỉ thể hiện quy mô hoạt động mà còn khẳng định vị thế của NHTM trên thị trường.
1.2.2 Vai trò của việc bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại NHTM
Hoạt động nhận tiền gửi gắn liền với tài sản tiềm ẩn nhiều rủi ro, vì vậy việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền là rất quan trọng Điều này không chỉ đảm bảo an toàn cho khách hàng mà còn góp phần vào sự ổn định của các ngân hàng thương mại (NHTM) và nền kinh tế tổng thể.
Khách hàng có thể gửi tiền vào ngân hàng thương mại (NHTM) qua tài khoản thanh toán hoặc gửi tiết kiệm, mang lại nhiều lợi ích thiết thực Việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng không chỉ đảm bảo an toàn cho số tiền gửi mà còn đáp ứng đúng mục đích tài chính của họ khi gửi tiền vào NHTM.
Bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền tại ngân hàng thương mại (NHTM) không chỉ là trách nhiệm của tổ chức mà còn là việc thực hiện quyền con người Việt Nam, với vai trò là thành viên Liên hợp quốc, luôn coi trọng việc bảo đảm quyền con người trong xã hội chủ nghĩa Theo Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người và quyền công dân được công nhận và bảo vệ bởi pháp luật Vì vậy, việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền tại NHTM chính là thực hiện quyền con người một cách hợp pháp trong các giao dịch tài chính.
Bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền tại ngân hàng thương mại (NHTM) đảm bảo an toàn tài sản, nhờ vào chức năng chuyên nghiệp của NHTM trong việc nhận tiền gửi Các NHTM luôn xây dựng quy trình tác nghiệp chặt chẽ để bảo vệ tài sản của người gửi tiền và an toàn cho toàn bộ hệ thống ngân hàng Hơn nữa, sự hỗ trợ từ Nhà nước thông qua quy định về bảo hiểm tiền gửi và nghĩa vụ trích lập dự phòng bắt buộc giúp khoản tiền gửi của khách hàng tại NHTM an toàn hơn so với các hình thức đầu tư khác như vàng, ngoại tệ, chứng khoán hay bất động sản.
Bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại ngân hàng thương mại (NHTM) là điều cần thiết, đảm bảo khách hàng nhận lãi từ tiền gửi và được cung cấp các dịch vụ tài khoản theo nhu cầu Nhiều người không có khả năng kinh doanh hoặc đầu tư thành công, do đó họ thường chọn gửi tiền vào ngân hàng để hưởng lãi suất thay vì giữ tiền không sinh lời Thực tế cho thấy, sản phẩm tiền gửi tiết kiệm của NHTM ngày càng phong phú và đa dạng, đáp ứng nhu cầu và mục đích khác nhau của khách hàng.
Trong hoạt động của ngân hàng, nhận tiền gửi và cấp tín dụng là hai yếu tố then chốt, trong đó tiền gửi của khách hàng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra nguồn vốn ổn định cho hoạt động tín dụng Ngân hàng có lượng vốn lớn sẽ có lợi thế cạnh tranh, cho phép cung cấp các hình thức tín dụng linh hoạt và hạ lãi suất cho vay, từ đó mở rộng quy mô tín dụng Tiền gửi từ cá nhân thường có thời gian nhàn rỗi dài, thuận lợi cho việc cho vay trung và dài hạn Bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền là yếu tố quyết định đến sự ổn định và sinh tồn của ngân hàng Khi ngân hàng xây dựng được niềm tin từ khách hàng, sẽ thu hút thêm nguồn vốn từ khách hàng tiềm năng, góp phần nâng cao vị thế và mở rộng quy mô hoạt động trong nền kinh tế - xã hội.
Ngân hàng thu hút nguồn tiền nhàn rỗi từ khách hàng để tạo thành nguồn tài chính lớn phục vụ cho nền kinh tế và các cá nhân, tổ chức có nhu cầu Điều này giúp cải thiện khả năng đáp ứng vốn đầu tư cho phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng cơ sở hạ tầng, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho sự gặp gỡ giữa các nguồn vốn khác nhau trong xã hội Tuy nhiên, nếu quyền lợi của khách hàng không được đảm bảo, họ có thể đối mặt với rủi ro không nhận lại được tiền gửi, chỉ nhận được một phần nhỏ từ bảo hiểm tiền gửi hoặc giá trị phân chia tài sản ngân hàng khi xảy ra phá sản Tình trạng này có thể dẫn đến khủng hoảng niềm tin, khiến người dân đồng loạt rút tiền khỏi ngân hàng.
Việc giữ tiền tại nhà thay vì gửi ngân hàng dẫn đến thiếu nguồn vốn cho đầu tư phát triển kinh tế, có thể gây ra khủng hoảng thanh toán cho nhiều ngân hàng Để bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền, cần tạo niềm tin cho họ, giúp ngân hàng duy trì hoạt động và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội Nhà nước cũng có thể kiểm soát chính sách tiền tệ và ổn định giá trị đồng tiền thông qua hoạt động này Với chính sách lãi suất huy động hợp lý, các ngân hàng thương mại sẽ tăng khả năng kích thích tiết kiệm trong cộng đồng, đồng thời khai thác tiềm năng nguồn vốn tiềm ẩn, thu gom lượng tiền lớn trong nền kinh tế và giảm dần tiền mặt lưu thông.
Các cách thức bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại NHTM
Hiện tại, chưa có văn bản chuyên biệt nào quy định về bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền, mà nội dung này chủ yếu nằm trong các luật như Luật Ngân hàng Nhà nước, Luật các Tổ chức tín dụng, Bộ Luật Dân sự và Luật Bảo hiểm tiền gửi Trong đó, Luật Bảo hiểm tiền gửi là văn bản pháp luật quy định cụ thể nhất về quyền lợi của người gửi tiền, nhưng chủ yếu chỉ áp dụng cho cá nhân Tuy nhiên, trong mối quan hệ giữa khách hàng gửi tiền và ngân hàng thương mại, trách nhiệm của ngân hàng đối với khách hàng chính là quyền lợi cơ bản mà khách hàng cần được đảm bảo Theo Điều 10 của Luật các tổ chức tín dụng 2010, các tổ chức tín dụng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài có trách nhiệm bảo vệ quyền lợi của khách hàng.
Tham gia tổ chức bảo toàn và bảo hiểm tiền gửi theo quy định pháp luật là điều cần thiết, đồng thời công bố công khai việc tham gia này tại trụ sở chính và các chi nhánh.
2 Tạo thuận lợi cho khách hàng gửi và rút tiền, bảo đảm thanh toán đủ, đúng hạn gốc và lãi của các khoản tiền gửi;
3 Từ chối việc điều tra, phong tỏa, cầm giữ, trích chuyển tiền gửi của khách hàng, trừ trường hợp có yêu cầu của cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật hoặc được sự chấp thuận của khách hàng;
4 Thông báo công khai lãi suất tiền gửi, phí dịch vụ, các quyền, nghĩa vụ của khách hàng đối với từng loại sản phẩm, dịch vụ đang cung ứng;
5 Công bố thời gian giao dịch chính thức và không được tự ý ngừng giao dịch vào thời gian đã công bố Trường hợp ngừng giao dịch trong thời gian giao dịch chính thức, tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải niêm yết tại nơi giao dịch chậm nhất là 24 giờ trước thời điểm ngừng giao dịch Tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài không được phép ngừng giao dịch quá 01 ngày làm việc, trừ trường hợp quy định tại điểm e khoản 1 Điều 29 của Luật này”
Mỗi loại tiền gửi đều có quy định riêng về quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan theo pháp luật Khách hàng gửi tiền có một số quyền cơ bản như được bảo vệ quyền lợi và nhận lãi suất theo thỏa thuận.
Khách hàng gửi tiền tiết kiệm có quyền được thanh toán đầy đủ gốc và lãi, chuyển nhượng quyền sở hữu thẻ tiết kiệm, để lại thừa kế cho người khác, ủy quyền cho người khác thực hiện giao dịch, và cầm cố thẻ tiết kiệm để vay vốn.
Khi mở tài khoản thanh toán, chủ tài khoản có quyền ủy quyền cho người khác sử dụng tài khoản, thực hiện các lệnh thanh toán hợp pháp và lựa chọn các phương tiện, dịch vụ thanh toán phù hợp Họ cũng được cung cấp thông tin về giao dịch và số dư tài khoản theo thỏa thuận với tổ chức cung ứng dịch vụ Ngoài ra, chủ tài khoản có quyền yêu cầu tạm khóa hoặc đóng tài khoản khi cần thiết và gửi thông báo về tranh chấp liên quan đến tài khoản thanh toán chung.
Khách hàng gửi tiền tại ngân hàng có nhiều quyền lợi, nhưng hiện nay pháp luật chưa quy định về quyền được cung cấp thông tin khi ngân hàng rơi vào tình trạng giám sát hoặc kiểm soát đặc biệt Việc thiếu thông tin về tình trạng của ngân hàng khiến khách hàng vẫn tiếp tục gửi tiền vào tài khoản mà không thể rút hoặc sử dụng, dẫn đến nguy cơ mất tiền hoặc không được hoàn trả đầy đủ Do đó, quyền được cung cấp thông tin cho khách hàng trong những trường hợp này cần được pháp luật xem xét và quy định cụ thể.
Sự kiện đổ vỡ của hệ thống Quỹ tín dụng nhân dân tại Việt Nam trong những năm 90 đã để lại nhiều bài học quý giá, đặc biệt là về lòng tin của khách hàng đối với hệ thống ngân hàng Điều này đã tạo ra tâm lý lo ngại cho người dân khi quyết định gửi vốn nhàn rỗi vào ngân hàng Để khôi phục niềm tin của công chúng, an toàn hoạt động ngân hàng cần được xem là nhiệm vụ hàng đầu, cả trong kinh doanh và quản lý nhà nước Pháp luật cần thiết lập hành lang pháp lý cho các ngân hàng thương mại (NHTM), đảm bảo sự ổn định và phát triển của hệ thống ngân hàng thông qua các biện pháp bảo vệ tiền gửi và huy động vốn Đồng thời, mỗi NHTM cũng phải có quy định cụ thể và biện pháp bảo vệ quyền lợi của khách hàng khi gửi tiền.
1.3.1 Phòng chống rủi ro và đảm bảo an toàn cho khách hàng gửi tiền tại NHTM
Trong bối cảnh công nghệ số hiện nay, việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền không chỉ dựa vào các biện pháp pháp lý như trích lập dự trữ bắt buộc và bảo hiểm tiền gửi, mà còn bao gồm việc bảo mật thông tin khách hàng Đối với khách hàng giao dịch trực tiếp tại ngân hàng, quy trình nghiệp vụ nghiêm ngặt được áp dụng, bao gồm nhận diện cá nhân, đối chiếu giấy tờ pháp lý và ghi lại hình ảnh giao dịch để đảm bảo quyền lợi Trong trường hợp phát sinh tranh chấp do nhân viên ngân hàng, ngân hàng phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại Đối với khách hàng giao dịch qua hệ thống điện tử, ngân hàng thực hiện bảo vệ quyền lợi thông qua cảnh báo qua tin nhắn, dịch vụ tra cứu thông tin tài khoản, quy định hạn mức giao dịch và quy trình xác thực hai lớp, đồng thời yêu cầu khách hàng bảo mật thông tin tài khoản Ngân hàng cũng có nghĩa vụ phong tỏa tài khoản khi có yêu cầu từ khách hàng để đảm bảo quyền lợi hợp pháp.
Thực hiện trích lập dự trữ bắt buộc
Theo Thông tư số 30/2019/TT-NHNN, dự trữ bắt buộc là số tiền mà các tổ chức tín dụng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải duy trì trên tài khoản thanh toán tại NHNN để đảm bảo khả năng thanh toán cho người gửi tiền trong trường hợp gặp khó khăn Đây cũng là công cụ giúp Nhà nước điều chỉnh chính sách tiền tệ và bảo đảm an toàn cho hoạt động huy động vốn của ngân hàng thương mại Tỷ lệ dự trữ bắt buộc được xác định dựa trên số dư tiền gửi huy động bình quân và do Thống đốc NHNN quy định theo từng thời kỳ Quyết định số 1158/QĐ-NHNN ngày 29/5/2018 nêu rõ tỷ lệ dự trữ bắt buộc áp dụng cho các tổ chức tín dụng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài.
Bảng 1.Tỷ lệ dự trữ bắt buộc của các TCTD, Chi nhánh ngân hàng nước ngoài
Tiền gửi VND Tiền gửi ngoại tệ
Không kỳ hạn và có kỳ hạn dưới 12 tháng
Tiền gửi của tổ chức tín dụng ở nước ngoài
Tiền gửi khác không kỳ hạn và có kỳ hạn dưới
Tiền gửi khác có kỳ hạn từ 12 tháng trở lên
1 Quỹ tín dụng nhân dân, tổ chức tài chính vi mô
Theo quy định của Chính phủ
Theo quy định của Chính phủ
Theo quy định của Chính phủ
Theo quy định của Chính phủ
Theo quy định của Chính phủ
3 Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, ngân hàng hợp tác xã
4 Tổ chức tín dụng khác 3% 1% 1% 8% 6%
(Nguồn: Quyết định số 1158/QĐ-NHNN ngày 29/5/2018 về tỷ lệ dự trữ bắt buộc áp dụng cho các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài)
Tham gia bảo hiểm tiền gửi
Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) là hình thức bảo hiểm bắt buộc, không vì lợi nhuận, nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của khách hàng gửi tiền, đặc biệt là cá nhân Nó đảm bảo an toàn cho hệ thống ngân hàng, xây dựng thị trường tài chính lành mạnh, ngăn chặn sự sụp đổ của hệ thống tài chính, và tạo ra môi trường cạnh tranh công bằng giữa các ngân hàng thương mại có quy mô khác nhau trong nền kinh tế.
Quy định pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam bao gồm Luật BHTG 2012, Nghị định số 68/2013/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật BHTG, và Thông tư 24/2014/TT-NHNN của Ngân hàng Nhà nước Các văn bản này quy định rõ ràng về các đối tượng tham gia BHTG, cũng như quyền và trách nhiệm của các bên liên quan trong hoạt động bảo hiểm tiền gửi.
- Đối tượng tham gia bảo hiểm gồm có chủ thể nhận bảo hiểm, chủ thể tham gia bắt buộc và chủ thể hưởng quyền lợi
Tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (DIV) là cơ quan tài chính do Nhà nước thành lập, hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, nhằm đảm bảo an toàn vốn và tự bù đắp chi phí, đồng thời được miễn nộp thuế Khi các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi gặp khó khăn về khả năng chi trả, DIV sẽ hỗ trợ thông qua việc cho vay, bảo lãnh các khoản vay, mua lại nợ, và thực hiện các biện pháp khác theo quy định của pháp luật để đảm bảo quyền lợi cho người gửi tiền.
Các ngân hàng thương mại (NHTM) là chủ thể bắt buộc tham gia vào tổ chức bảo hiểm tiền gửi (BHTG) NHTM có trách nhiệm đóng góp tài chính cho tổ chức BHTG và có quyền yêu cầu tổ chức này chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền khi ngân hàng gặp khó khăn về khả năng thanh toán và bị cơ quan có thẩm quyền chấm dứt hoạt động.
+ Chủ thể hưởng quyền lợi bảo hiểm: là các khách hàng gửi tiền bằng đồng Việt Nam tại các NHTM tham gia BHTG
Các yếu tố tác động đến việc bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại
Quy định pháp luật và các văn bản liên quan
Ngành ngân hàng là lĩnh vực kinh doanh đặc biệt, chứa đựng nhiều rủi ro và ảnh hưởng lớn đến Nhà nước và các bên liên quan, vì vậy cần có cơ chế pháp lý chặt chẽ để bảo đảm quyền lợi cho khách hàng gửi tiền Các quy định như chế độ dự trữ bắt buộc, bảo hiểm tiền gửi và nghĩa vụ bảo mật thông tin khách hàng được pháp luật chú trọng nhằm duy trì sự ổn định của hệ thống ngân hàng Nhà nước đã thiết lập hành lang pháp lý đầy đủ để các ngân hàng thương mại hoạt động trong khuôn khổ pháp luật, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền Tuy nhiên, hệ thống pháp luật Việt Nam phức tạp với nhiều quy định chồng chéo, dẫn đến việc thay đổi quy định này có thể ảnh hưởng đến quy định khác, từ đó tác động đến quyền lợi của khách hàng Điều kiện kinh tế - xã hội cũng ảnh hưởng đến hoạt động ngân hàng và quyền lợi của khách hàng gửi tiền, như chính sách lãi suất và tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu Ngân hàng Nhà nước điều chỉnh lãi suất dựa trên nhiều yếu tố kinh tế, trong khi chính sách tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu cũng được cập nhật để phù hợp với chuẩn Basel II, giảm từ 9% xuống 8% theo Thông tư số 41/2016/TT-NHNN.
Cơ chế hoạt động của NHTM
Ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò quan trọng trong mối quan hệ với khách hàng gửi tiền, có trách nhiệm bảo vệ quyền lợi của họ và quản lý khoản tiền gửi Mỗi NHTM thực hiện quy trình riêng để tuân thủ quy định pháp luật và bảo vệ quyền lợi khách hàng, phụ thuộc vào cơ chế hoạt động của từng ngân hàng Để đảm bảo quyền lợi cho người gửi tiền, ngân hàng thực hiện quy trình nghiệp vụ nghiêm ngặt, bao gồm việc nhận diện thông tin cá nhân, đối chiếu giấy tờ pháp lý và ghi lại hình ảnh giao dịch Tuy nhiên, nhiều khách hàng không nắm rõ trình tự và thủ tục nhận tiền gửi, do đó, việc quy định và kiểm soát hoạt động của NHTM có ảnh hưởng trực tiếp đến việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng.
Yếu tố kĩ thuật – công nghệ
Thông tin khách hàng hiện nay đang bị đánh cắp và mua bán như hàng hóa, trong khi pháp luật chưa quy định rõ về loại tài sản này Theo Nghị định số 117/2018/NĐ-CP và Quyết định số 45/2007/QĐ-NHNN, bí mật nhà nước bao gồm cả thông tin khách hàng, do đó, bảo mật thông tin là trách nhiệm quan trọng của các ngân hàng thương mại (NHTM) Với sự phát triển công nghệ thông tin và gia tăng tội phạm công nghệ cao, việc tăng cường các biện pháp an ninh cho hệ thống là rất cần thiết cho Agribank và các NHTM khác Đầu tư vào công nghệ không chỉ bảo đảm an toàn thông tin khách hàng mà còn bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền tại các NHTM.
Rủi ro đạo đức của cán bộ, nhân viên
Trong những năm gần đây, yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp đã mở rộng sang hầu hết các ngành, bao gồm cả lĩnh vực ngân hàng Sự chú ý đặc biệt đến vấn đề này gia tăng khi nhiều đại án xảy ra, làm nổi bật những khiếm khuyết về đạo đức của cán bộ, nhân viên ngân hàng Những người này thường xuyên tiếp xúc với khách hàng, và nếu thiếu tư tưởng đạo đức đúng đắn, họ dễ dàng rơi vào tình trạng trục lợi cá nhân, gây thiệt hại cho cả ngân hàng và khách hàng Do đó, rủi ro đạo đức của cán bộ, nhân viên ngân hàng có ảnh hưởng trực tiếp đến việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng gửi tiền tại các ngân hàng thương mại.
Kinh nghiệm của một số NHTM về bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền
Hoạt động nhận tiền gửi tại các ngân hàng thương mại (NHTM) luôn tiềm ẩn rủi ro, do đó việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng là rất quan trọng Khi quyền lợi này được đảm bảo, NHTM củng cố niềm tin và uy tín, từ đó phát triển hoạt động Theo báo cáo tài chính năm 2019, tổng số dư tiền gửi của 27 ngân hàng trong nước đạt hơn 7 triệu tỷ đồng, tăng 15% so với năm trước Nhóm Big 4 ngân hàng dẫn đầu về số lượng tiền gửi, với Agribank tăng nhiều nhất 243.000 tỷ đồng, tiếp theo là Vietcombank, BIDV và VietinBank Khách hàng khi gửi tiền thường cân nhắc uy tín và an toàn của ngân hàng Với sự gia tăng NHTM tại Việt Nam, việc bảo vệ quyền lợi khách hàng ngày càng được chú trọng, trở thành yếu tố cạnh tranh giữa các ngân hàng Các biện pháp bảo vệ quyền lợi khách hàng đã được quy định rõ ràng, nhưng vẫn tồn tại một số hạn chế trong quy trình gửi, rút tiền và bảo mật thông tin.
Trần Thị Thùy Dung, 36 tuổi, nguyên giao dịch viên tại PGD Long Thành thuộc VietinBank chi nhánh Đồng Nai, bị VKSND tối cao truy tố về hai tội danh: lạm dụng chức vụ quyền hạn chiếm đoạt tài sản và lừa đảo chiếm đoạt tài sản Từ năm 2007 đến 2017, Dung đã lợi dụng vị trí công việc để chiếm đoạt tiền gửi tiết kiệm của khách hàng nhằm trả nợ và đầu tư sau khi gặp thua lỗ trong kinh doanh cá nhân Sau khi vụ việc được phát hiện, Vietcombank đã phối hợp với cơ quan điều tra để xử lý theo đúng quy định pháp luật.
Vào sáng 12/2/2018, nhiều khách hàng tại Thái Nguyên đã hoảng hốt khi nhận được thông báo biến động số dư tài khoản Vietcombank của mình, với các giao dịch rút tiền diễn ra từ 2-5h sáng cùng ngày Các giao dịch này đều có cùng một phương thức, mỗi lần rút 3 triệu đồng cho đến khi tài khoản hết tiền Ngay sau khi nhận được thông tin, Chi nhánh Vietcombank đã báo cáo lên Hội sở và xin phép xử lý hoàn trả giao dịch trong ngày hoặc chậm nhất là ngày hôm sau để khách hàng yên tâm đón Tết Đồng thời, việc trình báo với cơ quan chức năng để điều tra tội phạm công nghệ cao cũng sẽ được tiến hành nhằm bảo vệ quyền lợi cho khách hàng (Hoàng Dung, 2018).
Vụ việc tại Ngân hàng TMCP Phương Đông (OCB) gây xôn xao khi bà Hằng yêu cầu hoàn trả gần 6 tỷ đồng tiết kiệm, nhưng OCB xác định sổ tiết kiệm và hợp đồng của bà là giả OCB khẳng định không nhận tiền huy động từ bà Hằng, vì hồ sơ bà cung cấp là giả mạo Dù bà Hằng đã mở tài khoản tại OCB và thực hiện giao dịch, không có khoản tiền gần 6 tỷ nào như bà nêu Vụ việc liên quan đến Vũ Phương Thảo, cựu nhân viên OCB, người đã lừa đảo nạn nhân bằng cách dụ dỗ họ chuyển tiền để hưởng lãi suất cao và lập hồ sơ giả OCB đã tố cáo Thảo khi phát hiện hành vi lừa đảo, và cơ quan điều tra đã khởi tố vụ án với tội danh “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” và “Làm giả con dấu, tài liệu cơ quan, tổ chức” OCB nhấn mạnh rằng giao dịch giữa bà Hằng và Thảo là cá nhân, do họ có quan hệ dì - cháu, và đã hướng dẫn bà Hằng làm việc với cơ quan điều tra để bảo vệ quyền lợi của mình OCB cam kết cung cấp thông tin cần thiết để hỗ trợ quá trình điều tra và bảo vệ quyền lợi khách hàng.
Các ngân hàng thương mại (NHTM) luôn nỗ lực xử lý nhanh chóng các vụ việc nhằm bảo vệ quyền lợi khách hàng và uy tín của mình Tuy nhiên, do các quy định pháp luật và nội bộ còn nhiều hạn chế, nhiều trường hợp không thể hoàn trả tài sản ngay lập tức mà cần tuân thủ đúng trình tự, thủ tục Đây là vấn đề quan trọng mà hầu hết các NHTM hiện nay đều chú trọng để đảm bảo quyền lợi cho khách hàng và duy trì hình ảnh tích cực của ngân hàng.
Ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, chiếm tỷ trọng lớn về tài sản và thị phần, với mục tiêu chính là lợi nhuận Hoạt động huy động vốn chủ yếu thông qua nhận tiền gửi, là nguồn vốn thiết yếu cho hoạt động kinh doanh của ngân hàng Để thu hút nguồn vốn này, NHTM đã triển khai nhiều chiến lược và biện pháp Đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp cho khách hàng gửi tiền là yếu tố quan trọng để duy trì hoạt động nhận tiền gửi, do đó, Nhà nước đã thiết lập hành lang pháp lý điều chỉnh mối quan hệ này Chương 1 của luận văn phân tích lý luận về bảo vệ quyền lợi khách hàng gửi tiền tại NHTM, ảnh hưởng đến toàn bộ hoạt động ngân hàng Nếu không bảo vệ quyền lợi của khách hàng, NHTM sẽ khó xây dựng niềm tin và vị thế trong nền kinh tế thị trường hiện nay.