GIỚI THIỆU
Giới thiệu vấn đề nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp tại Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng - CN Đồng Nai Nghiên cứu này nhằm xác định nguyên nhân chính gây ra rủi ro và đề xuất một số giải pháp hiệu quả để giảm thiểu rủi ro trong quá trình cấp tín dụng tiêu dùng tín chấp.
Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu
Trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại, thu nhập từ tín dụng chiếm tỷ lệ cao nhưng cũng đi kèm với nhiều rủi ro, đặc biệt là tỷ lệ nợ xấu gia tăng do tăng trưởng nhanh Để giảm thiểu rủi ro tín dụng, nhiều ngân hàng tập trung vào cho vay thế chấp, trong khi cho vay tín chấp thường chỉ được thực hiện tại các công ty tài chính do điều kiện vay khắt khe Tuy nhiên, VPBANK lại lựa chọn tập trung vào cho vay tiêu dùng tín chấp, sản phẩm mang lại lợi nhuận cao nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro lớn và tỷ lệ nợ xấu cao Để hiểu rõ hơn về nợ xấu và các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp, đề tài nghiên cứu này sẽ tập trung vào Ngân hàng VPBank – CN Đồng Nai.
Mục tiêu nghiên cứu
Xác định các nhân tố tác động đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp
- Xác định các nhân tố tác động đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp tại ngân hàng VPBank – CN Đồng Nai
- Thực trạng rủi ro trong cho vay tín chấp tại VPBANK Đồng Nai
- Đánh giá sự ảnh hưởng của các nhân tố tác động đến rủi ro trong cho vay tín chấp tại VPBANK Đồng Nai
- Đề xuất một số giải pháp giảm thiểu rủi ro thông qua kết quả phân tích định lượng
Câu hỏi nghiên cứu
Dựa vào mục tiêu ban đầu, tác giả đưa ra câu hỏi định hướng nghiên cứu:
- Những nhân tố nào tác động đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp ?
- Yếu tố nào tác đô ̣ng nhiều nhất đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp ?
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp tại Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng - Chi nhánh Đồng Nai.
Luận văn này tập trung vào việc nghiên cứu các khoản vay tiêu dùng tín chấp đang còn dư nợ tại Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng, chi nhánh Đồng Nai.
Phương pháp nghiên cứu
Tác giả sẽ áp dụng mô hình logit và phân tích hồi quy đa biến để khám phá mối quan hệ giữa các yếu tố và rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp Dữ liệu khảo sát sẽ được thu thập từ hồ sơ vay của 152 khách hàng đang có dư nợ vay tiêu dùng tín chấp tại VPBank - CN Đồng Nai tính đến cuối năm 2016.
Mô hình hồi quy đa biến có dạng :
Y là biến phụ thuộc, thể hiện mức độ rủi ro của khoản vay, được phân loại thành hai giá trị: 1 (có rủi ro) và 0 (không có rủi ro) Trong nghiên cứu này, các khoản vay có rủi ro được xác định là những khoản đã chậm trả trên 10 ngày (thuộc nhóm nợ 2, 3, 4 và 5), trong khi các khoản vay không có rủi ro thuộc nhóm 1 Do đây là khoản vay tín chấp, rủi ro chủ yếu phụ thuộc vào uy tín của khách hàng; những khách hàng thường xuyên trễ hạn trên 10 ngày có nguy cơ gặp rủi ro cao.
Từ biến X1 đến X9 là các biến độc lập: dự kiến là các nhân tố tác động đến rủi ro cho vay tiêu dùng tín chấp.
Kết cấu của luận văn
Đề tài nghiên cứu được tác giả trình bày gồm 5 chương:
Chương 2: Cơ sở lý thuyết liên quan đến vấn đề nghiên cứu
Chương 3: Thực trạng vấn đề nghiên cứu
Chương 4: Phương Pháp, dữ liệu và kết quả nghiên cứu
Chương 5: Kết luận và khuyến nghị
Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu
Đề tài này giúp các ngân hàng nhận diện các nguyên nhân cơ bản gây ra rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp, từ đó đưa ra khuyến nghị nhằm giảm thiểu rủi ro trong quá trình cấp tín dụng cho khách hàng.
CƠ SỞ LÝ THUYÊT LIÊN QUAN ĐẾN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Những vấn đề liên quan đến rủi ro và rủi ro tín dụng
2.1.1 Khái niệm về rủi ro
Theo Frank Knight: Rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được
Rủi ro, theo C Arthur William, Jr và Micheal L Smith, là sự biến động tiềm ẩn trong các kết quả, có thể xuất hiện trong hầu hết các hoạt động của con người Khi đối mặt với rủi ro, việc dự đoán chính xác kết quả trở nên khó khăn, dẫn đến sự bất định Nguy cơ rủi ro phát sinh khi hành động tạo ra khả năng về lợi ích hoặc tổn thất không thể đoán trước.
Theo Allan Willett: Rủi ro là bất trắc có thể liên quan đến những biến cố không mong đợi
Rủi ro được định nghĩa là những thiệt hại, mất mát, nguy hiểm hoặc các yếu tố liên quan đến khó khăn và sự không chắc chắn có thể xảy ra cho con người Nó không chỉ mang lại những tổn thất mà còn có thể mở ra những cơ hội Rủi ro có thể có cả khía cạnh tích cực lẫn tiêu cực.
2.1.2 Khái niệm rủi ro tín dụng
Theo Hiệp ước Basel (1988), rủi ro tín dụng được định nghĩa là rủi ro phát sinh từ sự không chắc chắn về khả năng hoặc sự sẵn sàng của đối tác trong việc thực hiện các nghĩa vụ theo hợp đồng.
Rủi ro tín dụng, theo Theo Santomero (1997), xuất phát từ việc người vay không thực hiện nghĩa vụ của mình Điều này có thể do thiếu khả năng tài chính hoặc không có thiện chí để tuân thủ các điều khoản đã cam kết trong hợp đồng.
Rủi ro tín dụng, theo Thomas P.Fitch (1997), là rủi ro phát sinh khi người vay không thực hiện nghĩa vụ thanh toán nợ đúng theo thỏa thuận trong hợp đồng Đây là loại rủi ro chính trong hoạt động kinh doanh ngân hàng.
Rủi ro tín dụng, theo Theo Hellernan (2004), là nguy cơ mà người vay không thể thanh toán các khoản vay ngân hàng Nhiều ngân hàng gặp khó khăn và phá sản chủ yếu là do tỷ lệ nợ xấu gia tăng trong tổng dư nợ.
Rủi ro tín dụng, theo Gup, Kolari, Wiley & Son (2004), là rủi ro xảy ra khi khách hàng không thể thanh toán trong các hoạt động tín dụng, dẫn đến tổn thất cho ngân hàng Rủi ro này không chỉ áp dụng cho các khoản vay mà còn cho phái sinh, giao dịch tỷ giá hối đoái, danh mục đầu tư và các hoạt động tài chính khác Đặc biệt, trong trường hợp cho vay, rủi ro tín dụng xuất hiện khi người đi vay mất khả năng thanh toán, gây thiệt hại cho cả bên cho vay.
Rủi ro tín dụng, theo Gestel và Baesens (2008), là tình trạng xảy ra khi người vay không thể thực hiện nghĩa vụ trả nợ do vỡ nợ Rủi ro này xuất hiện khi người vay thiếu khả năng thanh toán hoặc không trả nợ đúng hạn.
Rủi ro tín dụng, theo A.Saunder và H.Lange trong tài liệu “Financial Institutions Management – A modern Perspective” (2002), được định nghĩa là khoản lỗ tiềm tàng mà ngân hàng phải đối mặt khi cấp tín dụng cho khách hàng Điều này có nghĩa là khả năng thu hồi các nguồn thu nhập dự kiến từ khoản cho vay không được đảm bảo về cả số lượng lẫn chất lượng.
Rủi ro tín dụng, theo định nghĩa của Theo Henie Van Greuing và Soja Brajovic Bratanovic (1999), là nguy cơ mà người đi vay không thể thanh toán lãi suất hoặc hoàn trả vốn gốc đúng hạn theo hợp đồng tín dụng Đây là một thuộc tính vốn có trong hoạt động ngân hàng, thể hiện qua việc trả chậm hoặc không trả được toàn bộ khoản vay Tình trạng này có thể gây ra sự cố cho dòng tiền và ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng thanh khoản của ngân hàng.
2.1.3 Yêu cầu của Basel về rủi ro tín dụng
2.1.3.1 Quá trình ra đời của hiệp ước vốn Basel
Vào những năm 1980, để giải quyết tình trạng cạnh tranh không lành mạnh trong hệ thống ngân hàng thương mại toàn cầu, Ủy Ban Basel về giám sát ngân hàng (BCBS) đã được thành lập bởi các ngân hàng Trung Ương và cơ quan giám sát của 10 nước phát triển tại Basel, Thụy Sĩ Ủy ban này họp bốn lần mỗi năm và bao gồm 15 thành viên là những chuyên gia giám sát ngân hàng Mặc dù không có quyền lực pháp lý, Ủy Ban Basel xây dựng và công bố các tiêu chuẩn và hướng dẫn giám sát, khuyến khích các tổ chức áp dụng các tiêu chuẩn chung phù hợp với hệ thống quốc gia của họ Mục tiêu chính của ủy ban là thu hẹp khoảng cách giám sát quốc tế, đảm bảo rằng không ngân hàng nước ngoài nào thoát khỏi sự giám sát và việc giám sát phải tương xứng.
2.1.3.2 Rủi ro tín dụng theo chuẩn mực Basel
Theo quan điểm của Basel, rủi ro phát sinh từ sự không chắc chắn liên quan đến khả năng hoặc sự sẵn sàng của đối tác trong việc thực hiện các nghĩa vụ theo hợp đồng.
Trụ cột thứ I của Basel II tập trung vào việc duy trì tỷ lệ vốn bắt buộc tối thiểu (CAR) ở mức 8% tổng tài sản có rủi ro Tỷ lệ này phản ánh ba loại rủi ro chính mà ngân hàng phải đối mặt: rủi ro tín dụng, rủi ro vận hành và rủi ro thị trường So với Basel I, Basel II đã thay đổi đáng kể cách tính chi phí vốn cho rủi ro tín dụng, với trọng số rủi ro được phân loại thành nhiều mức khác nhau (từ 0-150% hoặc hơn) và có độ nhạy cảm cao với xếp hạng tín dụng.
Yêu cầu vốn tối thiểu = mức độ nhạy cảm x Trọng số rủi ro (%) x 8%
Theo Basel 2, có các phương pháp đo lường rủi ro tín dụng sau:
Phương pháp chuẩn hóa: phụ thuộc vào đánh giá của các tổ chức xếp hạng tín nhiệm độc lập;
Phương pháp này gần giống Basel I, tuy nhiên điểm khác biệt của Basel II sovới Basel I trong phương pháp này là:
Basel I không đề cập đến xếp hạng tín dụng, các khoản vay tương ứng với từng hệ số rủi ro
Basel II: đề cập đến xếp hạng tín dụng, không áp đặt hệ số rủi ro rõ ràng cho từng khoản mục mà còn tùy thuộc vào khoản mục đó được thực hiện với chủ thể nào, uy tín và xếp hạng tín dụng của chủ thể Việc xếp trọng số bao nhiêu tùy thuộc vào mức độ tín nhiệm của chủ nợ ( từ AAA đến B – và không xếp hạng) như các cơ quan xếp hạng tín nhiệm quy định
Basel II chia nợ thành 5 nhóm có thêm hệ số 150%, trọng số lần lượt là 0%, 20%, 50%, 100%, 150%
Phương pháp dựa trên hệ thống đánh giá nội bộ cơ bản: các ngân hàng đưa ra những khoản rủi ro ro ngầm định;
Phương pháp dựa trên hệ thống đánh giá nội bộ nâng cao: các ngân hàng đưa ra một loạt thông tin đầu vào về rủi ro
2.1.4 Phân loại rủi ro tín dụng:
Rủi ro tín dụng được phân loại thành hai loại dựa trên khả năng giảm thiểu rủi ro: rủi ro có hệ thống và rủi ro không có hệ thống.
Cho vay tiêu dùng và tín chấp
Sự phát triển của hệ thống ngân hàng tại Việt Nam đã dẫn đến sự ra đời của hình thức cho vay tiêu dùng, mặc dù còn mới mẻ nhưng đang ngày càng phổ biến Trong khi ở các nước phát triển, việc thanh toán chủ yếu diễn ra qua ngân hàng, người tiêu dùng ít khi sử dụng tiền mặt để mua hàng hóa.
Ngân hàng cung cấp dịch vụ cho vay tiêu dùng bằng tiền hoặc hàng hóa, giúp khách hàng đáp ứng nhu cầu tiêu dùng mà không cần thế chấp tài sản Người vay chỉ cần chứng minh thu nhập để trả nợ, với gốc và lãi được thanh toán hàng tháng Hạn mức tín dụng phụ thuộc vào thu nhập bình quân của người vay, và thời gian vay từ 12 đến 60 tháng.
Lãi suất tiêu dùng được tính dựa trên hai phương pháp: dư nợ giảm dần và dư nợ gốc ban đầu, tùy thuộc vào quy định của từng ngân hàng Nếu tính lãi theo dư nợ gốc, người vay sẽ phải trả một khoản lãi cố định từ đầu kỳ cho đến khi kết thúc khoản vay Ngược lại, nếu tính theo dư nợ giảm dần, lãi suất sẽ được tính dựa trên số dư nợ thực tế trong từng kỳ thanh toán.
Khoản vay tín chấp, hay còn gọi là khoản vay không có tài sản bảo đảm, là hình thức cho vay dựa trên sự tín nhiệm của người vay mà không cần tài sản thế chấp Đây là loại khoản nợ không yêu cầu tài sản làm bảo đảm và thường được gọi là khoản vay chữ ký Để được chấp thuận cho khoản vay không có bảo đảm, người vay thường cần có xếp hạng tín dụng cao Khoản vay tiêu dùng tín chấp thường có hạn mức nhỏ và thời hạn vay từ ngắn hạn đến trung hạn.
2.2.3 Đặc điểm hoạt động tín dụng tiêu dùng tín chấp
2.2.3.1 Quy mô khoản vay khá nhỏ nhưng số lượng các khoản vay lớn
Khoản vay này được thiết kế để đáp ứng nhu cầu chi tiêu hàng ngày, bao gồm sửa chữa nhà cửa, mua sắm vật dụng gia đình và phương tiện đi lại Hạn mức vay thường nhỏ và phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau.
+ Thu nhập hoặc nguồn trả nợ của người vay
+ Tính hợp lý của nhu cầu vốn vay
Tính hợp tác và trung thực của người vay cùng với độ tin cậy trong việc chứng minh nguồn thu là yếu tố quan trọng trong tín dụng Ở Việt Nam, hình thức tín dụng này mới xuất hiện trong những năm gần đây, mặc dù đã tồn tại lâu trên thế giới Tiềm năng phát triển của hình thức tín dụng này rất lớn do số lượng khoản tín dụng đáp ứng nhu cầu và sự phát triển của xã hội, với hai nguyên nhân chính thúc đẩy sự gia tăng này.
Xã hội phát triển và trình độ dân trí tăng cao đã dẫn đến nhu cầu nâng cao đời sống cá nhân lớn hơn Sự đa dạng và phong phú của các hình thức tín dụng, đặc biệt là tín dụng tín chấp, đã đáp ứng hiệu quả yêu cầu của nhiều cá nhân trong cộng đồng.
Cho vay cá nhân phục vụ cho mọi đối tượng trong xã hội, từ người có thu nhập cao đến người có thu nhập trung bình và thấp, vì vậy số lượng khách hàng cá nhân rất đông đảo.
2.2.3.2 Tín dụng cá nhân tín chấp tiềm ẩn nhiều rủi ro
Rủi ro tín dụng là một trong những rủi ro phổ biến nhất trong danh mục tín dụng, thường phát sinh từ hoạt động cho vay của ngân hàng khi gặp khó khăn tài chính nghiêm trọng Rủi ro này xảy ra khi một bên đối tác không thực hiện nghĩa vụ tài chính hoặc hợp đồng với ngân hàng, chẳng hạn như không thanh toán nợ gốc hoặc lãi đúng hạn Ngoài ra, rủi ro không thu hồi được nợ đến hạn cũng xuất phát từ việc người vay không tuân thủ cam kết hoàn trả theo hợp đồng đã ký với ngân hàng, cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa rủi ro tín dụng và hoạt động cấp tín dụng.
Tín dụng cá nhân tín chấp tốn kém nhiều chi phí:
Đặc điểm của khách hàng cá nhân là số lượng lớn, vì vậy việc duy trì và phát triển tín dụng cá nhân sẽ tiêu tốn chi phí đáng kể.
Phát triển đội ngũ nhân sự là yếu tố then chốt để đáp ứng nhanh chóng và chính xác nhu cầu của khách hàng, từ việc tiếp nhận hồ sơ, thẩm định đến quyết định cho vay, giải ngân và thu nợ.
+ Mở rộng hệ thống mạng lưới, tiếp thi ̣, quảng cáo để tạo thuận lợi trong việc tiếp cận đối tượng khách hàng cá nhân ở từng địa bàn, khu vực
+ Một số chi phí liên quan như: chi phí quản lý, điện, nước, điện thoại, văn phòng phẩm, hỗ trợ chi phí nhân viên…
2.2.4 Vai trò của cho vay tiêu dùng tín chấp trong hoạt động cho vay của NHTM
2.2.4.1 Đối với nền kinh tế xã hội
Góp phần ổn định xã hội
Hoạt động tín dụng và tín dụng tín chấp đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế thông qua gia tăng sản xuất và kích cầu Điều này không chỉ tạo ra nhiều cơ hội việc làm mà còn giúp thu hút lực lượng lao động tham gia vào quá trình xây dựng và sản xuất Hơn nữa, tín dụng còn hướng đến các mục tiêu xã hội như tăng thu nhập, xóa đói giảm nghèo và giảm thiểu tệ nạn, từ đó góp phần ổn định an ninh trật tự xã hội.
Góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế
Việc phân phối vốn tín dụng đã giúp điều hòa nguồn vốn trong nền kinh tế, khai thác hiệu quả các nguồn vốn nhàn rỗi và lưu thông chúng từ nơi dư thừa đến nơi thiếu hụt Điều này tạo điều kiện cho sản xuất liên tục, thúc đẩy hiệu quả lao động và năng suất xã hội, từ đó góp phần phát triển nền kinh tế.
Hoạt động tín dụng cá nhân tín chấp cung cấp vốn tiêu dùng cho khách hàng, đáp ứng nhu cầu mua sắm, xây dựng nhà cửa và cải thiện đời sống Để thỏa mãn nhu cầu ngày càng tăng, các thành phần kinh tế cần đẩy mạnh sản xuất, từ đó tạo ra nhiều việc làm và cải thiện khả năng cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
Việc phân phối vốn tín dụng đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa vốn trong nền kinh tế, giúp khai thác hiệu quả các nguồn vốn nhàn rỗi và lưu thông chúng từ nơi thừa sang nơi thiếu Điều này tạo điều kiện cho quá trình sản xuất liên tục, từ đó thúc đẩy sản xuất, nâng cao hiệu quả lao động và năng suất xã hội, góp phần phát triển nền kinh tế.
2.2.4.2 Đối với hệ thống ngân hàng
Góp phần phân tán rủi ro cho hoạt động ngân hàng
Lược khảo các nghiên cứu trước có liên quan đến vấn đề nghiên cứu
The study titled "Factors Affecting Repayment Performance in Microfinance Programs in Malaysia" by Norhaziah Nawai and Mohd Noor Mohd Shariff, published in Procedia Social and Behavioral Sciences in 2012, explores the various elements influencing the repayment behavior of borrowers in Malaysian microfinance initiatives.
Bài nghiên cứu này xác định các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng trả nợ trong các chương trình tài chính vi mô tại Malaysia thông qua mô hình hồi quy logit đa biến, dựa trên dữ liệu khảo sát 309 khách hàng ở Tekun Nasional Kết quả cho thấy mười yếu tố chính bao gồm tuổi tác, giới tính, kinh nghiệm kinh doanh, giáo dục tôn giáo, tổng thu nhập hộ gia đình, tổng doanh số bán hàng, khoảng cách đến văn phòng cho vay, hình thức kinh doanh, thời hạn phê duyệt khoản vay và giám sát khoản vay Nghiên cứu khẳng định rằng việc cải thiện thu nhập và doanh thu sẽ nâng cao khả năng trả nợ của khách hàng Đề xuất cung cấp khóa đào tạo về marketing, quản lý tài chính và kế toán cho khách hàng vay nhằm gia tăng lợi nhuận Hơn nữa, áp lực trả nợ từ các tổ chức tài chính có thể dẫn đến chậm thanh toán, do đó cần giảm lãi suất cho những khách hàng tốt để khuyến khích thanh toán đúng hạn Cuối cùng, việc thành lập ngân hàng chuyên phục vụ tài chính vi mô và doanh nghiệp nhỏ là cần thiết, đặc biệt tại Malaysia.
The second study, titled “Regionalising Loan Repayment Capacity of Small Holder Cooperative Farmers in Nigeria: Exploring South-South Nigeria,” authored by David E Idoge in 2013, was published in the Journal of Biology, Agriculture and Healthcare, Volume 3, Issue 7, pages 176-183.
Bài nghiên cứu này phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng trả nợ của các hợp tác xã nông dân nhỏ tại Nigeria, tập trung vào khu vực Nam – miền Nam Tác giả đã khảo sát 96 người từ 16 hợp tác xã thuộc 8 chính quyền địa phương ở Delta và Bayelsa, sử dụng phương pháp thống kê mô tả và phân tích hồi quy Kết quả cho thấy rằng độ tuổi, mức vay, thời gian trả nợ, trình độ học vấn, thu nhập ròng của trang trại, giám sát cho vay, tham gia vào các công việc khác và quy mô trang trại đều có mối quan hệ thuận với khả năng trả nợ của nông dân.
Tình trạng hôn nhân, giới tính, quy mô hộ gia đình và chi phí thuê thiết bị có ảnh hưởng ngược đến khả năng trả nợ vay Nghiên cứu khuyến cáo rằng việc cải thiện thu nhập của nông dân là cần thiết để nâng cao khả năng hoàn trả nợ Bên cạnh đó, cơ chế giám sát vốn vay cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo hoàn trả nợ vay Chính phủ nên cung cấp lãi suất ưu đãi và hỗ trợ thiết bị nông nghiệp cho nông dân sản xuất nhỏ lẻ.
The third study, titled "Factors Affecting Loan Repayment Performance of Farmers in Khorasan-Razavi Province of Iran," was conducted by Mohammad Reza Kohansal and Hooman Mansoori from Ferdowsi University of Mashhad, Iran, in 2009 This research was presented at the International Conference on Food Security, Natural Resource Management, and Rural Development.
Bài nghiên cứu này khảo sát các yếu tố tác động đến hành vi trả nợ của nông dân khi tiếp nhận vốn từ ngân hàng nông nghiệp Tác giả áp dụng mô hình logit để phân tích dữ liệu từ 175 nông dân tại tỉnh Khorasan Razavi trong năm.
Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng lãi suất cho vay là yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến khả năng trả nợ của khoản vay nông nghiệp Kinh nghiệm nông nghiệp và tổng chi phí đứng ở vị trí tiếp theo trong danh sách các yếu tố ảnh hưởng Cụ thể, kinh nghiệm của nông dân, thu nhập, quy mô khoản vay và giá trị thế chấp có tác động tích cực đến khả năng trả nợ, trong khi lãi suất cho vay và tổng chi phí lại tác động tiêu cực đến khả năng này.
The study titled "Factors Affecting Loan Repayment Performance Among Yam Farmers in the Sence District, Ghana" by C.A Wongnaa and D Awunyo-Vitor, published in 2013 in the journal Agris on Line Papers in Economic and Informatics, pages 111-122, explores the various elements influencing the ability of yam farmers in the Sence district to repay their loans.
Bài nghiên cứu này xác định các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng trả nợ của nông dân tại quận Sene, Ghana, nhằm cải thiện tình hình tài chính cho họ Nghiên cứu sử dụng phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên từ bảng khảo sát với 100 nông dân và áp dụng phương pháp thống kê mô tả cùng với mô hình probit để phân tích dữ liệu.
Kết quả khảo sát 100 nông dân tại huyện Sene cho thấy 42% là người mù chữ, với 93% là nam giới và 91% đã lập gia đình Hầu hết nông dân có từ 6-10 người trong hộ gia đình (66%) và 54% có 1-10 năm kinh nghiệm làm nông nghiệp Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng tuổi tác, trình độ học vấn, kinh nghiệm, lợi nhuận, giám sát và thu nhập ngoài nông nghiệp có tác động tích cực đến khả năng trả nợ của nông dân Ngược lại, tình trạng hôn nhân và giới tính ảnh hưởng tiêu cực đến việc trả nợ, trong khi quy mô hộ gia đình có ảnh hưởng không rõ ràng.
Bài nghiên cứu của Trương Đông Lộc năm 2010, đăng trên Tạp chí Kinh tế và Phát triển, số 156, trang 49-52, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại nhà nước ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn sâu sắc về tình hình tín dụng và các yếu tố quyết định đến rủi ro trong lĩnh vực ngân hàng tại khu vực này.
Bài nghiên cứu này phân tích các yếu tố tác động đến rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại nhà nước ở khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long Nghiên cứu dựa trên 202 hồ sơ vay vốn được thu thập từ bốn ngân hàng nhà nước, nhằm cung cấp cái nhìn sâu sắc về tình hình tín dụng và rủi ro trong khu vực này.
Nghiên cứu của các ngân hàng như Ngân hàng Nông Nghiệp & Phát Triển Nông Nghiệp, Ngân hàng Công Thương và Ngân hàng Phát Triển Đồng Bằng Sông Cửu Long sử dụng mô hình logit cho thấy rằng rủi ro tín dụng tăng khi tỷ lệ vay trên giá trị tài sản đảm bảo gia tăng Đặc biệt, rủi ro tín dụng cũng cao hơn khi mục đích vay của người đi vay là nuôi trồng thủy sản và sản xuất nông nghiệp Ngược lại, các yếu tố như khả năng tài chính của người vay, quy trình kiểm tra giám sát của ngân hàng, cùng với kinh nghiệm của người vay và cán bộ tín dụng có mối tương quan nghịch với rủi ro tín dụng.
Nghiên cứu của Trương Đông Lộc và Nguyễn Thanh Bình (2011) trong bài viết “Các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng trả nợ vay đúng hạn của nông hộ ở tỉnh Hậu Giang” đăng trên Tạp chí Công nghệ Ngân hàng, đã chỉ ra những yếu tố chính tác động đến khả năng thanh toán nợ của nông hộ Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn sâu sắc về tình hình tài chính của nông dân và những thách thức mà họ gặp phải trong việc quản lý nợ vay Kết quả nghiên cứu có thể giúp cải thiện chính sách hỗ trợ tài chính cho nông hộ tại Hậu Giang.
Đóng góp mới của đề tài
Nghiên cứu trước đây cho thấy các tác giả đều sử dụng mô hình hồi quy logit và probit để phân tích tác động của các yếu tố đến khả năng trả nợ và rủi ro tín dụng của người vay Dữ liệu được thu thập thông qua khảo sát khách hàng và hồ sơ vay, cho thấy các yếu tố chính ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng bao gồm tuổi tác, kinh nghiệm người vay, thu nhập, kiểm tra giám sát khoản vay, giá trị tài sản đảm bảo, kinh nghiệm cán bộ tín dụng, trình độ học vấn và mục đích sử dụng vốn Trong đó, tuổi tác và khoảng cách từ nhà đến văn phòng cho vay có mối tương quan thuận với rủi ro tín dụng, trong khi kinh nghiệm người vay, thu nhập, kiểm tra giám sát khoản vay, giá trị tài sản đảm bảo, kinh nghiệm cán bộ tín dụng và trình độ học vấn lại có mối tương quan nghịch.
Trong thời gian gần đây, nhiều nghiên cứu đã được thực hiện về rủi ro tín dụng, nhưng chưa có nghiên cứu nào tập trung vào rủi ro khi cho vay tiêu dùng tín chấp Tác giả mong muốn khám phá sâu hơn về lĩnh vực này để đưa ra những kinh nghiệm và giải pháp nhằm giảm thiểu rủi ro cho các tổ chức tín dụng trong hoạt động cho vay tiêu dùng tín chấp.
Chương 2 trình bày những cơ sở lý thuyết liên quan đến rủi ro, rủi ro tín dụng, tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng, cách đo lường rủi ro tín dụng cũng như tổng kết những nghiên cứu trước đây có liên quan đến vấn đề nghiên cứu để làm cơ sở xác định các nhân tố tác động đến rủi ro tín dụng Dựa trên những cơ sở lý thuyết về rủi ro tín dụng và lược khảo về các nghiên cứu trước đây, đề tài cơ bản đã xác định được các nguyên nhân tác động đến rủi ro tín dụng Tuy nhiên, để tìm hiểu xem các nguyên nhân này đã phù hợp với thực tiễn hay chưa, đề tài sẽ có những khảo sát, qua đó đánh giá thực trạng rủi ro tín dụng với quy mô nghiên cứu Vấn đề này sẽ được trình bày trong các chương tiếp theo.
THỰC TRẠNG VỀ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN RỦI RO
Thực trạng cho vay tại VPBANK chi nhánh Đồng Nai
3.1.1 Sơ lược về khách hàng vay tại Chi nhánh:
Bảng 3.1: Tình hình cho vay chung của chi nhánh từ năm 2014 – 2016 ĐVT: Triệu đồng
+ Các tổ chức kinh tế 47.516 158.387 271.365
(Nguồn: Phòng kế toán VPBank chi nhánh Đồng Nai)
Biểu đồ 3.1: Tình hình cho vay của VPBank Đồng Nai từ 2014 -2016
+ Cá nhân + Các tổ chức kinh tế
Năm 2014, doanh số cho vay của chi nhánh là 113.842 triệu đồng, trong đó cho vay cá nhân là 64.521 triệu đồng chiếm 56,6% tổng dư nợ
Năm 2015, doanh số cho vay của chi nhánh là 223.200 triệu đồng, trong đó cho vay cá nhân là 83.513 triệu đồng chiếm 37,4% tổng dư nợ
Năm 2016 doanh số cho vay của chi nhánh là 385.025 triệu đồng trong đó cho vay cá nhân là 113.660 triệu đồng , chiếm 29,5 % tổng dư nợ chi nhánh
Dư nợ cho vay cá nhân đóng vai trò quan trọng trong hoạt động cho vay của chi nhánh, và ngân hàng đang nỗ lực duy trì cũng như phát triển lĩnh vực này.
3.1.2 Phân tích tình hình lợi nhuận tại VPBank Đồng Nai
Bảng 3.2 : Lợi nhuận trước thuế của VPBank Đồng Nai ĐVT: Triệu đồng
(Nguồn: Phòng kế toán VPBank chi nhánh Đồng Nai)
Biểu đồ 3.2 :Lợi nhuận trước thuế của VPBank Đồng Nai từ năm 2014 – 2015
Lợi nhuận trước thuế của Ngân hàng đã tăng mạnh từ 42.134 triệu đồng vào năm 2014 lên 84.947 triệu đồng vào năm 2015, tương ứng với mức tăng 100% Tuy nhiên, vào năm 2016, lợi nhuận trước thuế của chi nhánh giảm xuống còn 55.043 triệu đồng Sự biến động này cho thấy chi nhánh đã có những năm làm ăn hiệu quả, mặc dù có sự giảm sút trong năm gần nhất.
Các chính sách gia tăng lợi nhuận đã đạt được những thành công ban đầu, trong khi các biện pháp cắt giảm chi phí và tiết kiệm tài nguyên cũng đóng góp đáng kể vào việc nâng cao lợi nhuận cho Ngân hàng.
3.1.3 Phân tích hoạt động cho vay đối với khách hàng cá nhân tại VPBank Đồng Nai
Dư nợ cho vay phân theo hình thức đảm bảo nợ vay
Bảng 3.3 Cơ cấu dư nợ theo hình thức đảm bảo nợ vay ĐVT: Triệu đồng
(Nguồn: Phòng kế toán VPBank chi nhánh Đồng Nai)
Biểu đồ 3.3 tỷ trọng dư nợ cho vay theo hình thức đảm bảo nợ vay của VPBank Đồng Nai giai đoạn 2014-2016
Theo biểu đồ phân tích tình hình dư nợ theo hình thức cho vay thể hiện cụ thể như sau:
Năm 2014, tổng dư nợ cho vay đạt 64.521 triệu đồng, trong đó cho vay tín chấp chiếm 10,3% với 6.646 triệu đồng, còn cho vay thế chấp chiếm 89,7% với 57.875 triệu đồng.
Năm 2015, VPBank Đồng Nai đã đạt được thành công vượt bậc so với năm 2014, với tổng dư nợ đạt 83.513 triệu đồng, tăng 29% tương ứng 18.992 triệu đồng Trong đó, dư nợ cho vay tín chấp đạt 13.863 triệu đồng, tăng 7.217 triệu đồng, chiếm 16,6% tổng dư nợ Đặc biệt, dư nợ vay thế chấp cũng ghi nhận mức tăng ấn tượng, đạt 69.650 triệu đồng so với năm trước.
Năm 2016, dư nợ cho vay tín chấp đạt 32.405 triệu đồng, chiếm 28,55% tổng dư nợ cho vay cá nhân, đánh dấu một năm tăng trưởng mạnh mẽ trong lĩnh vực này Ngân hàng đã tập trung vào cho vay tín chấp theo chủ trương và chính sách phát triển, vì đây là hoạt động mang lại lợi nhuận cao.
Tỷ trọng dư nợ theo TSĐB
Cho vay tín chấp Cho vay thế chấp
Dư nợ cho vay phân theo mục đích vay:
Bảng 3.4: Cơ cấu dư nợ theo mục đích vay ĐVT: Triệu đồng
Mua ô tô 14.001 18.540 20.123 21,70% 22,2% 17,70% Tiêu dùng 11.807 14.865 20.772 18,30% 17,8% 18,27% Sửa chữa /xây nhà 10.065 10.606 11.202 15,60% 12,7% 9,85% Mua sắm vật dụng 4.387 4.677 6.214 6,80% 5,6% 5,46% Cầm cố sổ tiết kiệm 9.356 11.692 10.602 14,50% 14,0% 9,32% Tín chấp 6.646 13.863 32.405 10,30% 16,6% 28,51% Thấu chi tiêu dùng 8.194 10.606 12.342 12,70% 12,7% 10,80%
(Nguồn: Phòng kế toán VPBank chi nhánh Đồng Nai)
Biểu đồ 3.4: Cơ cấu dư nợ theo mục đích vay giai đoạn 2014-2015
Cầm cố sổ tiết kiệm
Tín chấp Thấu chi tiêu dùng
Biểu đồ phân tích năm 2015 cho thấy sự thay đổi trong cơ cấu dư nợ theo mục đích, nhằm phù hợp với tình hình kinh tế.
Năm 2015, cho vay mua ô tô chiếm tỷ trọng cao trong cơ cấu dư nợ ngân hàng, với giá trị tăng từ 14.001 triệu đồng năm 2014 lên 18.540 triệu đồng năm 2015, tương ứng với mức tăng 4.539 triệu đồng và tỷ lệ 32% Điều này cho thấy cho vay mua ô tô là sản phẩm chủ lực của ngân hàng trong năm 2015.
Vào năm 2014, giá trị vay tiêu dùng và xây sửa chữa nhà của Ngân hàng VPBank lần lượt đạt 11.807 triệu đồng và 10.065 triệu đồng, chiếm tỷ trọng 15%-18% trong tổng cơ cấu dư nợ Điều này cho thấy ngân hàng đã tập trung vào ba sản phẩm chiến lược nhằm tăng trưởng dư nợ bền vững với mục đích sử dụng vốn rõ ràng và kiểm soát rủi ro hiệu quả Đến năm 2015, giá trị vay tiêu dùng và xây sửa chữa nhà đạt 14.865 triệu đồng và 10.606 triệu đồng, chiếm tỷ trọng 12%-17% trong tổng cơ cấu dư nợ Mặc dù mục tiêu cho vay sửa chữa nhà và tiêu dùng có phần giảm sút so với năm 2014, nhưng mức giảm này không đáng kể và vẫn ở mức chấp nhận được.
Năm 2015, ngân hàng VPBank đã triển khai chính sách sản phẩm mới nhằm tăng cường dư nợ tín chấp, cho phép người dân tiếp cận vốn tiêu dùng mà không cần tài sản đảm bảo Dư nợ tín chấp đã tăng từ 6.646 triệu đồng năm 2014 lên 13.863 triệu đồng năm 2015, tương đương mức tăng hơn 200% và vươn lên vị trí thứ 03 trong các sản phẩm chủ lực của ngân hàng Đến năm 2016, dư nợ vay tín chấp tiếp tục đạt 32.405 triệu đồng, cho thấy sự tăng trưởng mạnh mẽ so với các năm trước Tuy nhiên, việc cho vay không có tài sản đảm bảo cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro và nguy cơ mất vốn, do đó ngân hàng đã thực hiện thẩm định kỹ lưỡng về tư cách khách hàng, lịch sử tín dụng và thu nhập để giảm thiểu rủi ro.
3.1.4 Tỷ lệ nợ quá hạn và nợ xấu
Bảng 3.5: Tỷ lệ nợ quá hạn và nợ xấu tại chi nhánh ĐVT: Triệu đồng
Nhóm nợ Năm 2014 Năm 2015 Năm 2016 Tỷ trọng
(Nguồn: Phòng kế toán VPBank chi nhánh Đồng Nai)
Biểu đồ 3.5 Tỷ lệ nợ quá hạn và nợ xấu tại chi nhánh
Qua bảng số liệu ta nhận thấy nợ quá hạn và nợ xấu ngày càng gia tăng về giá trị
Từ năm 2014 đến 2016, dư nợ quá hạn đã tăng từ 4,5 tỷ lên 10,97 tỷ, phản ánh sự gia tăng trong hoạt động tín dụng Sự gia tăng này không chỉ do mở rộng tín dụng mà còn liên quan đến việc phát triển mảng cho vay tín chấp.
Thực trạng về mối tương quan giữa các nhân tố và rủi ro trong cho vay tiêu dùng tín chấp tại VPBANK
Để đánh giá mối tương quan giữa các yếu tố và rủi ro trong đề tài này, việc thu thập dữ liệu thông tin về khách hàng (người vay) là rất cần thiết.
- Mục tiêu: tìm ra các nhân tố là nguyên nhân chính để dẫn đến khách hàng có nợ nhóm 2 và nợ xấu
- Thời điểm lấy số liệu: các khách hàng phát sinh dư nợ cho vay tín chấp từ thời điểm 2013-2016
Khảo sát được thực hiện với 152 khách hàng cá nhân có dư nợ vay tín chấp tại VPBANK Đồng Nai Tác giả đã thu thập dữ liệu bằng cách xem xét hồ sơ tín dụng để lấy thông tin cần thiết Đặc biệt, phần nợ xấu được phân tích dựa trên dữ liệu từ phần mềm T24.
- Nội dung bảng khảo sát bao gồm:
1 Tuổi tác: căn cứ vào chứng minh nhân dân của khách hàng để xác định độ tuổi chính xác của KH vay
2 Nơi cư trú: căn cứ theo sổ hộ khẩu/KT3 của KH cung cấp để xác định nơi cư trú của KH Nếu KH ở cùng nơi ghi trong sổ hộ khẩu/KT3 thì là thường trú; nếu KH ở khác nơi ghi trong sổ hộ khẩu thì quan hệ khách hàng sẽ yêu cầu KH cung cấp thêm giấy xác nhận tạm trú, và đối tượng này sẽ được xác định là tạm trú
3 Nghề nghiệp/đối tượng cho vay: căn cứ vào hợp đồng lao động/ giấy tờ chứng minh đơn vị công tác mà KH cung cấp sẽ xác định được đối tượng
KH là công nhân hay nhân viên viên chức
4 Thu nhập người vay: căn cứ vào xác nhận lương của đơn vị công tác hoặc sao kê tài khoản lương 03 tháng gần nhất qua ngân hàng để xác minh thu nhập bình quân / tháng của KH
5 Số tháng làm việc trong nghề của người vay: Căn cứ vào hợp đồng lao động/ xác nhận công tác có ghi thời gian KH làm việc tại đơn vị là từ thời điểm nào Từ đó tính ra được số tháng làm việc của KH
6 Trình độ học vấn của người vay: căn cứ trong đề nghị vay vốn của KH, phân ra 3 đối tượng: Phổ thông, Trung cấp và Cao đẳng, Đại học và Sau Đại học
7 Loại hình hợp đồng lao động của người vay : căn cứ vào hợp đồng lao động/ quyết định/ xác nhận công tác để xác định loại hợp đồng lao động là có thời hạn hay không xác định thời hạn
8 Kinh nghiệm nhân viên thẩm định: căn cứ vào số tháng làm việc của nhân viên thẩm định tính từ lú c nhân viên đó vào làm việc đến lúc làm hồ sơ vay cho khách hàng
9 Quy trình thẩm định thực tế ( thực địa ): ở đây tác giả sẽ xét đến 2 trường hợp: trường hợp ngân hàng có xuống địa điểm làm việc của khách hàng để thẩm định thực tế và trường hợp không thẩm định thực tế (mà chỉ thẩm định qua điện thoại) Xem trong hồ sơ của KH, những trường hợp ngân hàng có đi thực tế sẽ có thông báo qua mail từ bộ phận thực địa (nhân viên thẩm định sẽ in mail này ra và kẹp vào hồ sơ)
Tính đến năm 2016, trong số 152 khách hàng khảo sát, có 51 khách hàng phát sinh nợ từ nhóm 02 đến nhóm 05 theo quyết định số 18/2007/QĐ-NHNN Việc phát sinh nợ xấu có nhiều nguyên nhân, bao gồm cả yếu tố khách quan và chủ quan từ ngân hàng cũng như từ phía khách hàng Qua đánh giá sơ bộ, một số nguyên nhân thường gặp được ghi nhận, và dựa vào tình hình nợ xấu tại chi nhánh cùng với các nghiên cứu trước đây, các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng được xác định gồm: tuổi tác, nơi cư trú, đối tượng cho vay, thu nhập, số năm làm việc, trình độ học vấn, loại hình hợp đồng lao động, kinh nghiệm nhân viên thẩm định và thẩm định thực tế của ngân hàng.
Tuổi tác của khách hàng là yếu tố quan trọng trong quy trình cho vay của VPBANK Để giảm thiểu rủi ro, ngân hàng quy định khách hàng vay vốn phải từ 20 đến 55 tuổi, với mức tối thiểu là 22 tuổi để đảm bảo khách hàng có đủ chín chắn và kinh nghiệm làm việc Độ tuổi dưới 55 cho phép khách hàng vẫn có khả năng lao động và trả nợ Bên cạnh đó, VPBANK cũng cung cấp sản phẩm riêng cho nhóm khách hàng hưu trí, đáp ứng nhu cầu của những người đã đến tuổi nghỉ hưu.
Qua số liệu khảo sát trong 51 khách hàng nợ từ nhóm 2 trở lên tại VPBANK Đồng Nai có độ tuổi trung bình là 31,5 tuổi
Xác minh nơi cư trú là yếu tố quan trọng trong quá trình cho vay tín chấp, giúp ngân hàng đánh giá mức độ rủi ro Việc xác định địa chỉ chính xác của khách hàng cho phép ngân hàng thực hiện các biện pháp đôn đốc và xử lý nợ quá hạn kịp thời.
Trong số 51 khách hàng thuộc nhóm 2 trở lên trong khảo sát, 69% khách hàng phát sinh nợ xấu là người tạm trú, cho thấy sự tập trung nợ xấu ở đối tượng này cao hơn so với người thường trú Bảng 3.6 trình bày phân loại khách hàng theo nơi cư trú có nợ từ nhóm 2-5.
Khách hàng Tạm trú Thường trú
Khách hàng có nợ nhóm 2 trở lên 35 16
Nguồn: theo số liệu khảo sát của tác giả
Biểu đồ 3.6 : Phân loại khách hàng theo nơi cư trú có nợ từ nhóm 2-5 Đối tượng cho vay
VPBank hiện đang tập trung vào việc cho vay đối tượng công nhân, những người có nhu cầu vay nhỏ lẻ nhưng thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn ngân hàng do không có tài sản thế chấp Ngoài công nhân, ngân hàng cũng hướng tới nhân viên văn phòng và viên chức nhà nước Tuy nhiên, lãi suất cho vay của VPBank hiện vẫn cao hơn so với nhiều ngân hàng khác.
