TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC - MẦM NON ------ Đề tài: TÌM HIỂU THỰC TRẠNG VỀ KHẢ NĂNG CẢM THỤ ÂM NHẠC CỦA TRẺ MẪU GIÁO LỚN 5 - 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC ÂM NH
Mục đích nghiên cứu
- Tìm hiểu thực trạng về khả năng cảm thụ âm nhạc của trẻ mẫu giáo lớn trong hoạt động giáo dục âm nhạc có chủ đích
- Đề ra một số biện pháp nhằm nâng cao khả năng cảm thụ âm nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn trong hoạt động giáo dục âm nhạc
Khách thể và đối tượng nghiên cứu
Quá trình tổ chức hoạt động giáo dục âm nhạc có chủ đích cho trẻ mẫu giáo lớn ở trường mầm non
Thực trạng về khả năng cảm thụ âm nhạc của trẻ mẫu giáo lớn trong hoạt động giáo dục âm nhạc ở trường mầm non
Giả thuyết khoa học
Sử dụng các biện pháp giáo dục âm nhạc phù hợp trong hoạt động cho trẻ mẫu giáo lớn sẽ nâng cao khả năng cảm thụ âm nhạc của trẻ, khơi dậy tình yêu âm nhạc và cải thiện hiệu quả giáo dục âm nhạc.
Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1 Nghiên cứu sở lý luận liên quan đến đề tài
5.2 Tìm hiểu thực trạng về khả năng cảm thụ âm nhạc của trẻ mẫu giáo lớn trong hoạt động giáo dục âm nhạc ở trường mầm non
5.3 Xây dựng một số biện pháp nhằm nâng cao khả năng cảm thụ âm nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn trong hoạt động giáo dục âm nhạc.
Phương pháp nghiên cứu
7.1 Phương pháp nghiên cứu lí luận Đọc, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa các công trình nghiên cứu và các vấn đề liên quan đến đề tài
7.2 Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Quan sát việc hoạt động giáo dục âm nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn ở trường mầm non
7.2.2 Phương pháp điều tra bằng phiếu
Chúng tôi tiến hành điều tra giáo viên và trẻ mẫu giáo lớn tại Trường Mầm Non 20/10 và Trường Mầm Non Hoa Phượng Đỏ, quận Hải Châu, Thành phố Đà Nẵng Mục tiêu của nghiên cứu là làm rõ khả năng cảm thụ âm nhạc của trẻ và vai trò của âm nhạc trong sự phát triển toàn diện của trẻ em.
- Trao đổi với giáo viên để thu thập thông tin bổ sung cho việc nghiên cứu đề tài
- Trò chuyện với trẻ mẫu giáo lớn để tìm hiểu khả năng cảm thụ âm nhạc của trẻ
7.2.4 Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
Dự giờ, trao đổi trực tiếp với giáo viên dạy lớp mẫu giáo lớn và các cán bộ phụ trách chuyên môn tại các trường mầm non
7.2.5 Phương pháp thống kê toán học
Xử lý số liệu nhằm đưa ra kết quả của quá trình điều tra.
Những đóng góp mới của đề tài
Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về khả năng cảm thụ âm nhạc của trẻ mẫu giáo lớn trong hoạt động giáo dục âm nhạc tại trường mầm non là rất quan trọng Việc phát triển khả năng này không chỉ giúp trẻ em nâng cao nhận thức âm nhạc mà còn thúc đẩy sự sáng tạo và cảm xúc Các hoạt động giáo dục âm nhạc cần được thiết kế phù hợp để khuyến khích trẻ tham gia, từ đó nâng cao kỹ năng cảm thụ âm nhạc của các em.
- Làm rõ thực trạng khả năng cảm thụ âm nhạc của trẻ mẫu giáo lớn và chỉ ra nguyên nhân của thực trạng
- Đề xuất các biện pháp bồi dưỡng khả năng cảm thụ âm nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn nhằm nâng cao chất lượng giáo dục âm nhạc.
Cấu trúc khóa luận
- Phần mở đầu : Lý do chọn đề tài
Chương 1: Cơ sở lý luận của đề tài Chương 2: Thực trạng
- Phần kết luận và kiến nghị sư phạm.
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Cảm thụ âm nhạc ở trẻ mầm non đã thu hút sự quan tâm nghiên cứu từ lâu, với nhiều nhạc sĩ và tác giả từ khắp nơi trên thế giới, từ cổ chí kim, tìm hiểu và khám phá vấn đề này.
Âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành và phát triển nhân cách của trẻ Mầm Non, điều này đã được nhiều nghiên cứu trên thế giới chứng minh, như các công trình của Xorkhor, Vetlughina và nhà sư phạm Xu-khôm-lin-xki Tại Việt Nam, cũng có nhiều nghiên cứu đáng chú ý về âm nhạc, tiêu biểu là các tác phẩm của Phạm Thị Hòa, Hoàng Văn Yến, Ngô Thị Nam và Trần Minh Trí.
"Giáo dục âm nhạc tập 1, 2" của tác giả Phạm Thị Hòa được biên soạn để phục vụ nhu cầu dạy và học của giáo viên mầm non cũng như sinh viên ngành sư phạm giáo dục mầm non Tài liệu này nhằm trang bị cho giáo viên và sinh viên những kiến thức cơ bản và lý luận cần thiết về giáo dục âm nhạc, cùng với các phương pháp giảng dạy hiệu quả cho trẻ mầm non.
Cuốn sách "Nghệ thuật âm nhạc với trẻ Mầm Non" của tác giả Hoàng Văn Yến, do NXB Giáo dục phát hành, đề cập đến việc dạy học âm nhạc cho trẻ em mẫu giáo Sách cung cấp cho trẻ những ca khúc dân ca và hát ru phù hợp với từng độ tuổi, đồng thời giáo dục nghệ thuật cảm thụ âm nhạc cho trẻ tại trường Mầm Non.
Tổ chức hoạt động âm nhạc cho trẻ Mầm Non theo hướng tích hợp là phương pháp được đề xuất bởi NXB Giáo dục và Viện Chiến Lược và Chương trình Giáo dục Phương pháp này bao gồm nhiều hình thức tổ chức hoạt động âm nhạc cụ thể, giúp trẻ mẫu giáo tiếp xúc và cảm thụ âm nhạc một cách tự nhiên và hiệu quả theo từng lứa tuổi.
Giáo trình “Âm nhạc và phương pháp giáo dục âm nhạc” (tập 2) được biên soạn bởi PTS Ngô Thị Nam, Trần Minh Trí và Trần Nguyên Hoàn, thuộc Bộ GD – ĐT, Trung tâm nghiên cứu giáo viên Tài liệu này nghiên cứu các nội dung liên quan đến bộ môn âm nhạc cho trẻ mầm non, bao gồm phương pháp và kỹ thuật ca hát, múa cơ bản, cùng với phương pháp giáo dục âm nhạc cho trẻ nhà trẻ và mẫu giáo.
Nghiên cứu mối quan hệ giữa âm nhạc và sự phát triển của con người cho thấy rằng giáo dục âm nhạc có vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách toàn diện của trẻ Do đó, việc nghiên cứu cảm thụ âm nhạc là rất cần thiết.
Mặc dù có nhiều nghiên cứu về giáo dục âm nhạc cho trẻ mẫu giáo, nhưng hầu hết chỉ tập trung vào các khía cạnh cụ thể hoặc đưa ra cái nhìn tổng quát mà chưa có công trình nào khai thác sâu về khả năng sáng tạo âm nhạc của trẻ từ 5-6 tuổi thông qua hoạt động giáo dục âm nhạc tại trường mầm non.
Một số khái niệm cơ bản
1.2.1 Âm nhạc Âm nhạc là một môn nghệ thuật âm thanh dùng giai điệu, tiết tấu để diễn tả tình cảm của con người Âm nhạc là một loại hình nghệ thuật gắn bó mật thiết với đời sống con người Nó có sức hấp dẫn kì lạ, có tác động mạnh mẽ, làm cho con người tốt đẹp hơn, trong sáng hơn Bản chất của âm nhạc là niềm vui, lạc quan, yêu đời và nâng con người đến với những tình cảm cao thượng
Âm nhạc luôn đóng vai trò quan trọng trong việc làm phong phú cuộc sống tinh thần của cá nhân, cộng đồng và xã hội, bất chấp những xu hướng khác nhau trong quan niệm về nó Có thể khẳng định rằng âm nhạc là một phần không thể thiếu trong cuộc sống, và ai cũng nhận thức được giá trị của nó.
Âm nhạc có thể được định nghĩa là nghệ thuật phối hợp các âm thanh, là công cụ diễn tả đời sống tình cảm và tư tưởng của con người, đồng thời phản ánh vẻ đẹp của thiên nhiên và đất nước Nó không chỉ là phương tiện truyền đạt cảm xúc từ tác giả đến mọi người mà còn làm phong phú thêm đời sống tinh thần, từ tình cảm đến trí tuệ, từ nhận thức đến thẩm mỹ, và từ ý chí đến hành động Đặc biệt, âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống trẻ em, được ví như món ăn tinh thần, thiếu nó trẻ em sẽ trở nên như những bông hoa khô héo.
Nguyễn Ánh Tuyết cho rằng trẻ em là những nhạc sỹ tự nhiên, và việc tiếp cận âm nhạc từ những tháng đầu đời sẽ thúc đẩy sự phát triển ngôn ngữ, tính sáng tạo, khả năng vận động, cũng như các mối quan hệ xã hội của trẻ.
Theo từ điển Tiếng Việt, khái niệm khả năng được hiểu theo 2 nghĩa như sau:
- Khả năng là cái có thể xuất hiện, có thể xảy ra trong điều kiện nhất định
- Khả năng là cái vốn có về vật chất và tinh thần mà con người có thể làm được một việc gì đó
Vậy, ta có thể khái quát rằng “ khả năng là cái có thể xảy ra trong điều kiện nhất định mà con người có thể làm được ”
Cảm thụ là quá trình nhận biết, tiếp nhận sự kích thích của sự vật bên ngoài đối với chủ thể
Hay cảm thụ là sự nhận biết những thuộc tính của vấn đề bằng cảm tính của con người
Cảm thụ là quá trình nhận diện và tiếp nhận các thuộc tính, tính chất của vấn đề thông qua cảm xúc, giúp con người hình thành nhận thức và hiểu biết sâu sắc hơn về vấn đề đó.
1.2.4 Khả năng cảm thụ âm nhạc
Lý luận dạy học nhấn mạnh rằng việc tiếp xúc với tác phẩm âm nhạc không chỉ đơn thuần là nghe mà còn là một quá trình cảm thụ và tiếp nhận âm nhạc Cảm thụ âm nhạc được hiểu là quá trình tiếp nhận các tính chất, thuộc tính và ý nghĩa của tác phẩm âm nhạc.
CTÂN ở trẻ mầm non giúp trẻ cảm nhận giá trị nội dung, hình tượng và cảm xúc âm nhạc của tác phẩm Trẻ thể hiện sự rung động và hứng thú với âm nhạc thông qua các hoạt động giáo dục âm nhạc như ca hát, nghe nhạc và vận động theo nhạc.
Trong quá trình cảm thụ âm nhạc, người nghe cần phải hiểu nội dung tác phẩm thông qua ca từ, giai điệu và nhịp điệu, từ đó hình dung những hình ảnh đẹp và cảm nhận sâu sắc về tác phẩm.
Khả năng CTÂN được hiểu là năng lực nhanh nhạy và chính xác trong việc nắm bắt các đặc điểm, thuộc tính và bản chất của tác phẩm âm nhạc, bao gồm giai điệu, tiết tấu và thể loại Đây cũng là khả năng hiểu và cảm nhận sâu sắc những thông điệp mà tác giả muốn truyền tải qua tác phẩm Hơn nữa, CTÂN còn bao gồm năng lực nhận xét và đánh giá một cách chính xác và sâu sắc về sự thể hiện tác phẩm âm nhạc của người khác.
Tuy nhiên, khả năng CTÂN cũng có các mức độ khác nhau : khả năng bình thường, tài năng và thiên tài
- Khả năng bình thường trong CTÂN là khả năng nắm bắt và thể hiện lại tác phẩm theo giai điệu, thể loại của tác phẩm
Tài năng trong CTÂN thể hiện khả năng nắm bắt nhanh chóng và chính xác nội dung của tác phẩm, đồng thời phát hiện ra những vẻ đẹp độc đáo và phong phú của nó.
Thiên tài trong CTÂN thể hiện sự thăng hoa của tài năng âm nhạc, khi người nghe không chỉ hiểu mà còn cảm nhận sâu sắc và hòa mình vào tác phẩm Quá trình này cho phép họ tưởng tượng và thể hiện xuất sắc những bản nhạc, đạt đến mức độ tiếp nhận cao nhất của âm nhạc.
Khi khả năng cảm thụ âm nhạc được phát triển, trẻ sẽ hình thành và phát triển năng khiếu, tình cảm đạo đức, và nhân cách, giúp chuẩn bị cho cuộc sống sau này Quá trình này không chỉ là lĩnh hội cái đẹp từ thế giới ngôn từ mà còn là cách để trẻ nhận thức và cảm nhận sâu sắc các tác phẩm âm nhạc, từ đó giữ lại những ấn tượng tích cực trong tâm hồn.
Giáo dục âm nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn
1.3.1 Vai trò của âm nhạc đối với sự phát triển của trẻ
Trẻ em mầm non có nhu cầu khám phá thế giới xung quanh, và âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển nhận thức, ngôn ngữ và kỹ năng giao tiếp của trẻ Âm nhạc không chỉ kích thích khả năng lắng nghe và sáng tạo mà còn giúp trẻ ghi nhớ và phân tích Với các thuộc tính như cao độ, trường độ, cường độ và âm sắc, âm nhạc thu hút trẻ và thỏa mãn nhu cầu cảm xúc của chúng Theo nhà sư phạm Xu-khôm-lin-xki, âm nhạc là một phần không thể thiếu trong tuổi thơ, giúp trẻ phát triển trí tưởng tượng, đạo đức và thẩm mỹ Thông qua âm nhạc, trẻ em có thể học tập thoải mái và hoạt động hiệu quả hơn.
1.3.1.1 Âm nhạc là phương tiện giáo dục thẩm mỹ
Giáo dục thẩm mỹ là phần quan trọng trong giáo dục trí tuệ và đạo đức, cần được bắt đầu từ tuổi mẫu giáo Nhu cầu về cái đẹp là bản chất, liên quan đến sự phát triển thể chất và tinh thần Như Đostoievsky từng nói: “Cái đẹp cứu thế giới” Do đó, giáo dục thẩm mỹ trở thành nhiệm vụ trọng tâm trong hoạt động giáo dục ở trường mầm non.
Âm nhạc từ khi trẻ còn nhỏ đã đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành mối quan hệ thẩm mỹ của trẻ với thế giới Sự tiếp xúc sớm với âm nhạc giúp trẻ xây dựng những mối quan hệ có chọn lọc với các tác phẩm âm nhạc, từ đó phát triển các yếu tố thẩm mỹ và góp phần vào sự phát triển nhân cách toàn diện Như nhà văn Nga Shêkhôp đã nói, âm nhạc có sức mạnh đặc biệt làm cho con người hăng hái và bù đắp cho sự thiếu thốn cái đẹp trong cuộc sống Âm nhạc không chỉ là một bộ môn nghệ thuật mà còn là phương tiện giáo dục cái đẹp cho trẻ, giúp trẻ hình thành và phát triển cảm xúc thẩm mỹ, thị hiếu nghệ thuật và khả năng sáng tạo Giáo dục thẩm mỹ ở trường mầm non không chỉ cung cấp nhận thức mà còn khuyến khích trẻ hành động sáng tạo trong âm nhạc.
Âm nhạc giúp trẻ phát triển khả năng nhận xét và trao đổi về cảm nhận của mình đối với ý nghĩa, lời ca, âm điệu và tiết tấu Qua đó, trẻ có thể tưởng tượng và học cách diễn đạt cảm xúc, ước mơ của bản thân, từ đó thể hiện ý nghĩa của giáo dục thẩm mỹ.
Tiếp xúc với âm nhạc giúp trẻ phát triển sở thích và hình thành mối quan hệ lựa chọn, tạo ra những cảm nhận âm nhạc riêng biệt cho mỗi trẻ Điều này không chỉ nuôi dưỡng niềm đam mê mà còn là nền tảng cho những tình cảm thẩm mỹ và đạo đức tốt đẹp.
Bài hát “Cháu vẽ ông mặt trời” của nhạc sỹ Tân Huyền không chỉ mang đến hình ảnh tươi đẹp của ông mặt trời mà còn gợi nhớ về hình ảnh cô giáo yêu thương trong tâm trí trẻ.
Âm nhạc không chỉ chạm đến tâm hồn mà còn giáo dục tình cảm thẩm mỹ cho trẻ, giúp các em nhận thức về cái đẹp trong cách ứng xử và giao tiếp với ông bà, cha mẹ, cô giáo, bạn bè và cộng đồng.
Bài hát "Cháu yêu bà" của nhạc sĩ Xuân Giao thể hiện tình cảm sâu sắc giữa cháu và bà Mở đầu bài hát là tiếng gọi trìu mến, nhẹ nhàng của cháu, tạo nên một hình ảnh đẹp về mối quan hệ gia đình.
Bà ơi, cháu yêu bà lắm, với hình ảnh tóc bà trắng như mây, thể hiện tình thương mến đậm đà giữa bà và cháu Âm nhạc không chỉ phản ánh cuộc sống mà còn giúp trẻ em nhận thức vẻ đẹp nghệ thuật và thiên nhiên, con người xung quanh Qua đó, trẻ sẽ học được cách phân biệt cái đẹp và cái xấu, từ đó phê phán và chống lại những điều tiêu cực trong cuộc sống.
Giáo dục tình cảm thẩm mỹ cho trẻ em thông qua hoạt động âm nhạc tại trường mầm non không chỉ làm phong phú đời sống tinh thần mà còn giúp trẻ phát triển khả năng cảm thụ cái đẹp.
Mức độ phát triển khả năng âm nhạc của trẻ gắn liền với việc hình thành các quan hệ thẩm mỹ đối với âm nhạc Khi trẻ có hứng thú và tình cảm tích cực với âm nhạc, các kỹ năng hoạt động âm nhạc sẽ được phát triển, từ đó nhiệm vụ giáo dục âm nhạc và giáo dục thẩm mỹ thông qua âm nhạc sẽ được thực hiện hiệu quả.
1.3.1.2 Âm nhạc là phương tiện hình thành phẩm chất đạo đức cho trẻ Âm nhạc gắn bó mật thiết với con người từ nhỏ cho đến khi qua đời Đối với trẻ, âm nhạc là thế giới kì diệu đầy cảm xúc, trẻ có thể tiếp nhận âm nhạc ngay khi còn nằm trong nôi Trẻ mầm non dễ xúc cảm, vốn ngây thơ trong sáng nên tiếp xúc với âm nhạc là nhu cầu không thể thiếu của trẻ Mục đích của nhà trường mầm non là bằng phương tiện nghệ thuật âm nhạc giáo dục tình cảm, ý chí và tính cách của trẻ Nhờ sự giúp đỡ của nghệ thuật âm nhạc, trẻ như được tham gia vào cuộc sống xã hội, được thể hiện rõ thế giới quan của mình Điều rất quan trọng là cảm xúc, ấn tượng mà trẻ nhận được từ tác phẩm âm nhạc gắn liền với việc hình thành ở trẻ thái độ và chuẩn đánh giá về đạo đức
Nội dung phong phú trong lời ca các bài hát giúp trẻ khám phá vẻ đẹp tự nhiên, sự đáng yêu của động vật, và tình cảm gia đình, bạn bè, đồng thời nuôi dưỡng lòng yêu nước Qua đó, trẻ học cách ứng xử và phát triển đạo đức Những khúc đồng dao, làn điệu dân ca và câu hát ru của các dân tộc Việt Nam không chỉ mang đến cho trẻ cảm xúc trữ tình mà còn khơi dậy lòng tự hào về bản sắc âm nhạc dân tộc.
Ví dụ : Trong câu hát ru : “ Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra
Một lòng thờ mẹ kính cha Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.”
Mẹ đã dạy con rằng đạo đức làm người bắt nguồn từ “chữ hiếu”, từ lòng hiếu thảo sẽ phát triển tình yêu thương đối với quê hương, thiên nhiên, cuộc sống và con người Lòng hiếu thảo cũng giúp con người nhận thức được nhân nghĩa và biết ơn những người đã hỗ trợ, mang lại những điều tốt đẹp trong cuộc sống.
Cho trẻ tiếp xúc với âm nhạc nước ngoài không chỉ mở rộng hiểu biết về các nền văn hóa khác mà còn nuôi dưỡng tình hữu nghị quốc tế Tại trường mầm non, khi tham gia các hoạt động âm nhạc như ca hát, nghe nhạc và trò chơi âm nhạc, trẻ học được tính tổ chức, khả năng phản ứng nhanh và kiềm chế cảm xúc Những hoạt động này cũng giúp trẻ phát triển văn hóa giao tiếp, văn hóa hành vi và tinh thần tập thể, từ đó hình thành những phẩm chất đạo đức cần thiết Âm nhạc có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến tình cảm và đạo đức của trẻ, đôi khi còn hơn cả những lời khuyên hay sự răn dạy nghiêm khắc.