NỘI DUNG
CƠ SỞ LÝ LUẬN TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
CƠ SỞLÝ LUẬN TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH 1.1 Lý luận vềdạy họctheo định hướng phát triển năng lực học sinh
Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực, hay còn gọi là dạy học định hướng kết quả đầu ra, đã được thảo luận từ những năm 90 của thế kỷ XX và hiện nay trở thành xu hướng giáo dục toàn cầu Mục tiêu chính của giáo dục này là phát triển năng lực của người học, giúp họ có khả năng đáp ứng tốt hơn với yêu cầu của xã hội.
Giáo dục định hướng năng lực tập trung vào việc nâng cao chất lượng đầu ra của quá trình dạy học, nhằm phát triển toàn diện phẩm chất nhân cách và khả năng ứng dụng tri thức vào thực tiễn Chương trình này nhấn mạnh vai trò chủ động của người học trong quá trình nhận thức, giúp họ chuẩn bị tốt hơn cho việc giải quyết các tình huống trong cuộc sống và nghề nghiệp.
Chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực tập trung vào việc mô tả chất lượng đầu ra, được coi là “sản phẩm cuối cùng” của quá trình dạy học Quản lý chất lượng dạy học chuyển từ việc điều khiển “đầu vào” sang điều khiển “đầu ra”, tức là tập trung vào kết quả học tập của học sinh.
Chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực không chỉ quy định nội dung chi tiết mà tập trung vào kết quả đầu ra mong muốn của quá trình giáo dục Điều này dẫn đến việc xây dựng các hướng dẫn chung cho việc lựa chọn nội dung, phương pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đạt được mục tiêu học tập Mục tiêu học tập được mô tả qua hệ thống các năng lực, với kết quả học tập cần đạt được rõ ràng và có thể đánh giá Việc thiết lập các chuẩn đào tạo giúp quản lý chất lượng giáo dục theo định hướng kết quả đầu ra, đồng thời nhấn mạnh năng lực vận dụng của học sinh Tuy nhiên, nếu áp dụng không cân đối, có thể dẫn đến thiếu hụt kiến thức cơ bản và sự hệ thống trong tri thức Chất lượng giáo dục không chỉ phụ thuộc vào kết quả đầu ra mà còn vào quá trình thực hiện.
Trong phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực, khái niệm năng lực được sửdụng như sau:
- Năng lực liên quan đến bình diện mục tiêu của dạy học: mục tiêu dạy học được mô tả thông qua các năng lực cần hình thành.
- Trong các môn học, những nội dung và hoạt động cơ bản được liên kết với nhau nhằm hình thành các năng lực.
- Năng lực là sựkết nối tri thức, hiểu biết, khả năng, mong muốn,
Mục tiêu chính là phát triển năng lực định hướng để lựa chọn và đánh giá mức độ quan trọng của các nội dung, hoạt động và phương pháp dạy học Việc cấu trúc hóa những yếu tố này sẽ góp phần nâng cao hiệu quả trong quá trình giảng dạy.
Năng lực mô tả việc giải quyết các yêu cầu về nội dung trong những tình huống cụ thể, chẳng hạn như đọc và hiểu một văn bản nhất định, là rất quan trọng Bên cạnh đó, việc nắm vững và áp dụng các phép tính cơ bản cũng đóng vai trò thiết yếu trong quá trình này.
- Các năng lực chung cùng với các năng lực chuyên môn tạo thành nền tảng chung cho công việc giáo dục và dạy học.
Mức độ phát triển năng lực của học sinh có thể được xác định qua các chuẩn mực cụ thể, giúp xác định những gì học sinh cần đạt được đến một thời điểm nhất định.
Bảng so sánh dưới đây trình bày các đặc trưng cơ bản giữa chương trình định hướng nội dung (dạy học truyền thống) và chương trình định hướng phát triển năng lực Chương trình truyền thống tập trung vào việc truyền đạt kiến thức một cách thụ động, trong khi chương trình phát triển năng lực nhấn mạnh vào việc rèn luyện kỹ năng và tư duy phản biện cho học sinh Sự khác biệt này không chỉ ảnh hưởng đến phương pháp giảng dạy mà còn tác động đến cách học sinh tiếp thu và áp dụng kiến thức vào thực tiễn.
Bảng 1 So sánh một số đặc trưng cơ bản
Chương trìnhđ ịnh hướng nội dung
Chương trìnhđịnh hướng phát triển năng lực
Mục tiêu dạy học được mô tả không chi tiết và không nhất thiết phải quan sát, đánh giá được.
Kết quả học tập cần được mô tả một cách chi tiết và có thể quan sát, đánh giá, nhằm thể hiện rõ ràng mức độ tiến bộ liên tục của học sinh.
Việc lựa chọn nội dung học tập cần dựa trên các khoa học chuyên môn, đồng thời phải gắn liền với các tình huống thực tiễn Nội dung này được quy định rõ ràng trong chương trình học.
Chọn lọc nội dung để đạt được kết quả đầu ra đã định, phù hợp với các tình huống thực tiễn Chương trình chỉ nêu rõ những nội dung chính mà không đi vào chi tiết cụ thể.
GV là người truyền thụ tri thức, là trung tâm của quá trình dạy học HS tiếp thu thụ động những tri thức được quy
GV chủ yếu đóng vai trò là người tổ chức, hỗ trợ học sinh trong việc tự lực và tích cực tiếp thu tri thức Họ chú trọng phát triển khả năng giải quyết vấn đề và kỹ năng giao tiếp của học sinh.
Hình 1 Các góc học tập trong DHTG
Quan sát Trải nghiệm Áp dụng
DHTG định sẵn tập trung vào việc áp dụng các quan điểm và phương pháp dạy học tích cực, đồng thời chú trọng đến các phương pháp thí nghiệm và thực hành trong quá trình giảng dạy.
Chủ yếu dạy học lý thuyết trên lớp học.
Tổ chức hình thức học tập đa dạng và chú trọng đến các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học và trải nghiệm sáng tạo là rất quan trọng Đồng thời, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong quá trình dạy và học để nâng cao hiệu quả giáo dục Việc đánh giá kết quả học tập của học sinh cũng cần được thực hiện một cách toàn diện và công bằng.
Tiêu chí đánh giá được xây dựng chủ yếu dựa trên sự ghi nhớ và tái hiện nội dung đã học.
Tiêu chí đánh giá năng lực đầu ra cần xem xét sự tiến bộ trong quá trình học tập, đồng thời nhấn mạnh khả năng áp dụng kiến thức vào các tình huống thực tiễn.
1.2 Các phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh 1.2.1 Dạy học theo góc (DHTG)
THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC MỘT SỐ BÀI HỌC PHẦN “QUANG HÌNH HỌC” VẬT LÍ 11 CƠ BẢN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
PHẦN“QUANG HÌNH HỌC” VẬT LÍ 11CƠ BẢN THEOĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
2.1 Phân tích cấu trúc, nội dung của phần “ Quang hình học”Vật lí lớp 11 cơ bản 2.1.1 Cấu trúc của phần “ Quang hình học” Vật lí 11 cơ bản
Phần“Quang hình học”Vật lí11 cơbản, bao gồm 2 chương:
Chương VI: Khúc xạánh sáng
ChươngVII: Mắt–Các dụng cụquang học
2.1.2 Phân tích nội dung của phần“Quang hình học”Vật lí 11cơbản
Cấu trúc nội dung phần "Quang hình học" trong chương trình Vật lí 11 được thiết kế dựa trên nguyên tắc kế thừa kiến thức từ cấp THCS, đồng thời mở rộng và nâng cao các khái niệm, hiện tượng, định luật liên quan Học sinh sẽ được tìm hiểu sâu hơn về ứng dụng của quang hình học trong thực tiễn cuộc sống và khoa học kỹ thuật.
Quang hình học là cơ sở của quang kỹ thuật, dựa trên bốn định luật chính: định luật truyền thẳng của ánh sáng, tính độc lập của chùm tia sáng, phản xạ và khúc xạ ánh sáng Mặc dù không giải thích bản chất các hiện tượng quang học, quang hình học sử dụng các quan niệm hình học để nghiên cứu, do đó, giáo viên cần giúp học sinh nắm vững các khái niệm và định luật cơ bản Chương trình "Quang hình học" trong Vật lý 11 đã được chỉnh sửa so với chương trình lớp 12 trước đây, với một số kiến thức cơ bản như truyền thẳng và phản xạ ánh sáng không được nhắc lại ở THPT Trọng tâm của quang hình học ở bậc THPT là định luật khúc xạ ánh sáng và điều kiện xảy ra phản xạ toàn phần, giúp học sinh xây dựng kiến thức về các dụng cụ quang.
Bài thực hành trong chương trình mới không chỉ nhằm đổi mới phương pháp dạy học mà còn kết hợp thí nghiệm để phát triển tư duy và sáng tạo cho học sinh Chương trình chú trọng vào ứng dụng kiến thức trong kỹ thuật và đời sống, với các bài tập định lượng và định tính giúp học sinh dễ dàng tiếp cận vấn đề Giáo viên cần lưu ý giáo dục kỹ năng tổng hợp cho học sinh trong quá trình giảng dạy.
2.1.3 Những khó khăn khi dạy và học phần“Quang hình học”Vật lí11 cơ bản
- Thời gian hạn chếnên ít có điều kiện tiến hành thí nghiệm, hướng dẫn học sinh liên hệkiến thức vào thực tế.
Phần này chứa nhiều hình vẽ, nhưng giáo viên tốn nhiều thời gian để vẽ trên khổ giấy lớn, khiến học sinh khó khăn trong việc nhận diện đường đi của tia sáng một cách rõ ràng và trật tự.
- Do không có tiết kiểm tra 1 tiết nên lượng kiến thức khá nhiều chỉ làm một bài
Phần kiểm tra học kỳ II chỉ chiếm 15 phút nhưng lại chiếm tới 50% nội dung bài kiểm tra, điều này khiến việc đánh giá mức độ hiểu biết của học sinh về kiến thức trong phần này trở nên khó khăn.
- Không được tận mắt quan sát các hiện tượng, cách truyền ánh sáng qua các dụng cụquang học.
Hiện tượng khúc xạ và phản xạ toàn phần thường gây nhầm lẫn trong việc xác định thời điểm xảy ra Việc phân biệt giữa ảnh thật và ảnh ảo do thấu kính tạo ra cũng cần được làm rõ để hiểu rõ hơn về các hiện tượng quang học này.
- Khi làm các bài tập định lượng thì học sinh thường hay nhầm lẫn các công thức, các quy ước vềdấu dẫn đến kết quảsai.
2.2 Thiết kế tiến trình dạy học một sốbài học phần “ Quang hình học” Vật lí 11 cơ bản theo định hướng phát triển năng lực học sinh
1 Các kết luận cần xây dựng đáp ứng yêu cầu tổ chức hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh
Khái niệm hiện tượng khúc xạánh sáng và nội dung định luật khúc xạánh sáng.
Tính thuận nghịch của sựtruyền ánh sáng.
2 Bảng mục tiêu chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ của chủ đề theo định hướng phát triển năng lực học sinh
Bảng 4 Bảng mục tiêu chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ và định hướng năng lực
Mức độ thể hiện cụ thể của chuẩn KT, KN
Các năng lực thành phần liên quan được đánh giá
Các hoạt động học tập trong QTDHCĐ
Các công cụ đánh giá
1 Phát biểu được định luật khúc xạ ánh sáng và viết được hệ thức của định luật này.
Hiện tượng chùm tia sáng bị đổi phương đột ngột khi đi qua mặt phân cách hai môi trường truyền ánh sáng Định luật:
- Tia khúc xạ nằm trong mặt phẳng tới.
- Tia tới và tia khúc xạ nằm ở hai bên pháp tuyến tại điểm tới.
- Đối với hai môi trường trong suốt nhất định, tỉ số giữa sin của góc tới và sin góc khúc xạ là một hằng
- Trình bày hiện tượng khúc xạánh sáng.
- Nhận biết được thế nào là lưỡng chất phẳng, mặt lưỡng chất.
- Phát biểu định luật khúc xạ ánh sáng.
- Trình bày đặc điểm của tia tới và tia khúc xạ khi chiếu trong các môi trường.
- Hiểu được bản chất của hằng sốn.
- Nêu được các khái niệm chiết suất tỉ đối, chiết suất tuyệt đối.
- Nhận biết được hệ thức giữa chiết suất tỉ đối và chiết suất tuyệt đối.
- Nêu được tính chất thuận nghịch của sự truyền ánh sáng và chỉ ra sự thể hiện tính chất này ở định luật khúc xạánh sáng.
K2: Trình bàyđược mối liên hệ giữa góc tới i, góc khúc
GV chia lớp học thành 3 nhóm.
Nhóm 1 tiến hành thí nghiệm và rút ra hiện tượng khúc xạ ánh sáng.
Nhóm 2 quan sát thí nghiệm ảo hoặc video mô phỏng và nhận xét
Xem bên dưới với quy tắc đánh số thứ tự:
2 trùng với số trong năng lực thành phầnCác câu
2 Nêu được chiết suất tuyệt đối, chiết suất tỉ đối là gì. số. sin = const sin i r
Biết tính chiết suất, góc tới, góc khúc xạ và các đại lượng trong các công thức của định luật khúc xạ.
Tỉ số sin sin i r gọi là chiết suất tỉ đối n21 của môi trường 2 (chứa tia khúc xạ) đối với môi trường
- Nếu n21 >1 thì sini > sinr hay i > r, môi trường khúc xạ chiết quang hơn môi trường tới.
Nếu n21 < 1 thì sini < sinr hay i