Trờng Đại học Văn hoá H Nội Khoa văn hoá d©n téc thiĨu sè - VĂN HOÁ TRUYỀN THỐNG NGƯỜI DAO ĐỎ VỚI DỰ ÁN DI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ Ở Xà HOÀNG KHAI, YÊN SƠN, TUYÊN QUANG Khoá luận tốt nghiệp cử nhân văn hoá Chuyên ngnh văn hoá dân tộc thiểu số M số : 608 Sinh viên thực : Triệu Thị Nhất Hướng dẫn khoa học : TS Nguyễn Thị Việt Hương Hμ Néi 2008 Lời cảm ơn Trớc tiên em xin cảm ơn khoa Văn hoá dân tộc thiểu số, Trờng Đại học Văn hoá Hà Nội đà tạo điều kiện cho em thực luận văn Em xin chân thành cảm ơn cô giáo, Tiến sỹ Nguyễn Thị Việt Hơng đà tận tình bảo em trình nghiên cứu thực đề tài Do khả trình độ có hạn, thời gian nghiên cứu lại cha nhiều, vấn đề trình bày luận văn chắn khó tránh khỏi khiếm khuyết, kính mong thầy giáo, cô giáo bảo, góp ý, bổ sung để luận văn đặt kết tốt hoàn thiện Em xin chân thành cảm ơn ! MụC LụC mở đầu Chơng 1: Cuộc sống ngời dao đỏ x hong khai, yên sơn, tuyên quang v vấn đề tái định c 1.1 Khái quát dự án di dân tái định c thuỷ điện Tuyên Quang 1.1.1 Cơ sở hình thành dự án thủy điện Tuyên Quang 1.1.2 Phạm vi ảnh hởng lộ trình thực việc chuyển c dự án thủy điện Tuyên Quang 10 1.2 Cuéc sèng ng−êi Dao đỏ trớc chuyển đến khu tái định c x Hoàng Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang 11 1.2.1 Khái quát môi trờng tự nhiên xà hội ngời Dao đỏ xà Trùng Khánh, Na Hang, Tuyªn Quang 11 1.2.2 Nguån gốc, lịch sử tộc ngời Dao đỏ xà Trùng Khánh, Na Hang, Tuyên Quang 12 1.2.3 Các giá trị văn hoá truyền thống ngời Dao đỏ Trùng Khánh, Na Hang, Tuyªn Quang 14 1.3 Thực trạng khu tái định c ngời Dao đỏ x Hoàng Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang hiƯn 27 1.3.1 Tỉng quan vỊ khu tái định c 27 1.3.2 Điều kiện sản xuất 28 1.3.3 Điều kiện sinh hoạt 29 1.3.4 Các công trình sinh hoạt chung 30 Chơng 2: Mỗi quan hệ Văn hoá truyền thống ngời Dao đỏ v dự án di dân Tái định c 33 x Hong Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang 33 2.1 Sự tác động Văn hoá truyền thống ngời Dao đỏ đến dự án di dân Tái định c x Hoàng Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang 33 2.1.1 Tác động văn hóa truyền thống đến việc chọn địa điểm cho khu tái tái định c cđa ng−êi Dao §á 33 2.1.2 Tác động văn hóa truyền thống đến việc chọn địa điểm cho hộ gia đình 36 2.1.3 Tác động văn hóa truyền thống đến quy trình di chuyển dân đến khu tái định c 38 2.1.4 Tác động văn hóa truyền thống đến kiến trúc quy hoạch khu tái định c 40 2.1.5 T¸c động văn hóa truyền thống đến trình ổn định sống khu tái định c 45 2.1.6 Tác động văn hóa truyền thống tới định hớng phát triển kinh tÕ – x· héi 47 2.2 Tác động dự án di dân tái định c đến Văn hóa truyền thống ngời Dao đỏ khu tái đinh c x Hoàng Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang 53 2.21 Những yếu tố tác động đến văn hóa truyền thống ngời Dao Đỏ khu tái định c Hoàng Khai, Yên Sn, Tuyên Quang 53 2.2.2 Những biến đổi Văn hóa truyền thống ngời Dao Đỏ khu tái định c xà Hoàng Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang 56 Loại h×nh 69 Loại hình 69 Ch−¬ng 3: điều chỉnh mối quan hệ văn hoá truyền thống ngời dao đỏ với dự án di dân tái định c x hong khai, yên sơn, tuyên quang 77 3.1 NhËn thøc vÊn ®Ị 77 3.1.1 Di dân tái định c hi sinh đồng bào Dao Đỏ 77 3.1.2 Di dân tái định c điều kiện để quy hoạch vùng phát triÓn 78 3.1.3 TÝnh tÊt yÕu xẩy tác động qua lại dự án di dân tái định d văn hoá truyền thống ngời Dao Đỏ 81 3.1.4 Tái định c phát triển bền vững nguyên tắc hàng đầu công tác di dân tái định c 83 3.2 Những giá trị văn hoá truyền thống cuả ngời Dao đỏ cần đợc bảo tồn 85 3.3 Những vấn đề khu tái định c cần điều chỉnh 87 3.4 Những giải pháp cụ thể kiến nghị 88 3.4 Giải pháp 88 3.4.2 KiÕn nghÞ 92 KÕt luËn 96 Tμi liƯu Tham kh¶o 99 mở đầu Lý chọn đề tài Tuyên Quang tỉnh miền núi có tốc độ phát triển kinh tế chậm so với tỉnh đồng Từ xa xa, nơi đà thu hút đợc dòng ngời từ bốn phơng tụ lại có dân tộc thiểu số nh Tày, Dao, Sán Dìu, Hmông, Pà Thẻntạo nên tranh văn hoá Tuyên Quang đa dạng mà thống Đặc biệt dân tộc Dao, dân tộc có mang nhiều nét văn hóa đa dạng, phong phú, đa dạng nhóm ngành mà thể văn hóa đặc trng vùng, địa phơng Một nhóm phải kể đến nhóm Dao Đỏ, nhóm c trú chủ yếu vùng cao thuộc hai huyện Na Hang Chiêm Hóa Trong trình hội nhập phát triển, dân tộc Dao Đỏ dân tộc chịu tác động văn hóa bên Do vậy, nhiều địa phơng, thôn giữ gìn đợc giá trị văn hóa truyền thống riêng họ Văn hoá truyền thống ngời Dao đà đợc hình thành từ lâu đời, đà trở thành phận tách rời văn hoá dân tộc Việt Nam Những giá trị văn hoá phong tục tập quán, sinh hoạt vật chất, tinh thần, ứng xử họ đà hình thành nên cốt cách, diện mạo ngời Dao Đỏ đợc lu truyền từ đời sang đời khác Trải qua thăng trầm biến động lịch sử, đợc chặt lọc bổ sung tạo nên nét văn hoá độc đáo riêng ngời Dao Đỏ Vì suy nghĩ, đời sống ngời Dao Đỏ nét văn hoá tồn lu giữ, nhiều có biến đổi tác động tới sách phát triển kinh tế -xà hội chung Cùng với phát triển chung nớc, Tuyên Quang đà có thay da đổi thịt nhanh chóng với tiềm mạnh đợc đầu t, khai thác nh chơng trình phát triển du lịch, khu công nghiệpTrong có công trình xây dựng Thuỷ điện Thị trấn Na Hang Việc di dân giải phóng mặt vùng lòng hồ Thuỷ điện đà đợc triển khai thực từ năm 2002 Đến đời sống ngời dân đà dần vào ổn định Tuy nhiên việc giải vấn đề nhà ở, tạo dựng sống cho ngời dân vùng lòng hồ vấn đề khó khăn lâu dài Ngời Dao Đỏ Hoàng Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang phận dự án di dân tái định c Vốn dân tộc có tập quán sinh hoạt văn hoá truyền thống lâu đời, gắn liền với rừng núi có hoạt động tín ngỡng đặc trng riêng nên yếu tố có tác động không nhỏ tới trình vận động nh ổn định sống cho ngời dân khu tái định c xà Hoàng Khai Mặt khác, khu tái định c có nhiều thuận lợi đồng thời có khó khăn, thiếu đất ở, đất sản xuất, điều kiện sống khó khăn, sống cha phù hợp với tập quán đồng bào Dao Đỏ, cha đợc đồng bào chấp nhận nên xẩy trạng chuyển c quê cũ nơi khác khiến cho ngời dân cha ổn định sống làm ảnh hởng tới trình ổn định dân c Cuộc sống mới, quê hơng mới, môi trờng làm thay đổi mặt đời sống xà hội đồng bào Dao Đỏ làm biến đổi mạnh mẽ giá trị văn hoá độc đáo đặc trng riêng họ, việc nghiên cứu, bảo tồn giá trị văn hóa ngời Dao Đỏ khu Tái định c cần thiết Vì vậy, sinh viên Khoa Văn hoá Dân tộc thiểu số Trờng Đại học Văn hoá Hà Nội, đồng thời lại ngời Dao Đỏ sống khu tái định c, muốn đợc góp phần sức nhỏ bé vào công xây dựng quê hơng bảo lu vốn văn hoá truyền thống dân tộc nên ngời viết đà chọn đề tài Văn hoá truyền thống ngời Dao Đỏ với dự án di dân tái định c xà Hoàng Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang cho luận văn tốt nghiệp Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu đề tài Thông qua việc đánh giá ảnh hởng qua lại văn hoá truyền thống ngời Dao Đỏ dự án di dân tái định c, đề tài nhằm làm rõ tác động văn hoá truyền thống ngời Dao Đỏ tới trình thực dự án di dân tái định c biến đổi trình ổn định, hội nhập sống khu tái định c Từ đó, đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu công tác di dân tái định c hiệu công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá truyền thống ngời Dao Đỏ khu tái định c Để thực đợc mục đích trên, đề tài phải giải nhiƯm vơ sau: - Kh¸i qu¸t vỊ cc sèng ng−êi Dao Đỏ xà Trùng Khánh, Na Hang khu tái định c Hoàng Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang - Khảo sát, đánh giá tác động hai yếu tố văn hoá truyền thống ngời Dao Đỏ dự án di dân tái định c phơng diện cụ thể - Bớc đầu đặt vấn đề điều chỉnh quan hệ văn hoá truyền thống ngời Dao Đỏ dự án di dân tái định c nhằm nhanh chóng ổn định sống ngời dân đẩy mạnh công tác bảo tồn giá trị văn hoá ngời Dao Đỏ khu tái định c Đối tợng phạm vi nghiên cứu Để xác định đợc phạm vi đối tợng nghiên cứu đề tài cần định rõ nội dung số khái niệm: - Hộ định c hộ gia đình hộ độc thân tổ chức bị thu hồi đất phải di chuyển để giải phóng mặt thực dự án thuỷ điện Tuyên Quang - Điểm tái định c điểm dân c đợc xây dựng theo quy hoạch gồm đất hộ gia đình tái định c đất khu chức nông thôn - Khu tái định c địa bàn thống đợc quy hoạch xây dựng để bố trí cho hộ tái định c gồm đất sản xuất, đất ở, đất chuyên dùngtrong khu tái định c điểm tái định c - Vùng tái định c địa bàn huyện đợc quy hoạch để tiếp nhận dân tái định c Trong vùng tái định c có khu tái định c - Văn hoá truyền thống giá trị văn hoá vật chất tinh thần ngời sáng tạo khứ gắn với trình hình thành, phát triển cộng đồng Trong dịp phát động Thế kỷ bảo tồn phát triển văn hoá ông F.Mayor- Tổng Giám đốc UNESCO cho rằng: Văn hoá tổng thể sống động hoạt động sáng tạo khứ Qua kỷ, hoạt động sáng tạo đà hình thành nên hệ thống giá trị, truyền thống thị hiếu yếu tố xác định đặc tính riêng biệt dân tộc Văn hoá thờng đợc chia thành hai phận cấu thành văn hoá vật chất văn hoá tinh thần Nhng phân chia có ý nghĩa tơng đối Cái gọi vật chất thực vật thể hoá giá trị tinh thần, giá trị tinh thần lại đợc trầm tích hình thức vật thể Trong Văn hoá dân tộc vùng Đông Bắc, PGS.TS Hoàng Nam đà phân loại đối tợng nghiên cứu văn hoá truyền thống dân tộc thành: Đời sống kinh tế, văn hoá vật thể văn hoá phi vật thể Trong đó: - Đời sống kinh tế gồm hoạt động trồng trọt, chăn nuôi, ngành nghề thủ công, hoạt động hái lợm, săn bắt, kinh tế trao đổi mua bán - Văn hoá vật thể sản phẩm vật chất ngời sáng tạo nh»m phơc vơ nhu cÇu vËt chÊt cđa ng−êi nh xây dựng làng, nhà ở, trang phục, đồ ăn thức uống, phơng tiện vận chuyển - Văn hoá phi vật thể sản phẩm ngời làm nhằm thoả mÃn nhu cầu tinh thần ngời gồm ngôn ngữ, chữ viết, tôn giáo tín ngỡng, văn học, nghệ thuật, tri thức dân gian, tổ chức gia đình, quan hệ dòng họ, tục lệ sinh đẻ, cới xin, ma chay Khi nói tới văn hoá truyền thống ngời Dao Đỏ nói tới giá trị vật chất, tinh thần mà họ sáng tạo lịch sử tồn họ giá trị có bổ sung, chọn lọc trở thành thói quen, nếp sống ngời Dao Đỏ Trên sở khu biệt khái niệm nh vậy, đề tài tập trung vào việc khảo sát ảnh hởng qua lại văn hoá truyền thống ngời Dao Đỏ dự án di dân tái định c, theo đó: Văn hoá truyền thống tác động đến dự án di dân tái định c phơng diện: + Tác động đến việc chọn địa điểm cho khu tái định c + Tác động đến việc chọn địa điểm cho hộ gia đình + Tác động đến qua trình di chuyển đến khu tái định c + Tác động đến kiến trúc quy hoạch dự án di dân tái định c + Tác động đến qua trình ổn định sống khu tái định c + Tác động đến định hớng phát triển kinh tế xà hội chung Ngợc lại, Văn hoá truyền thống chịu tác động dự án di dân tái định c phơng diện: + Tập quán mu sinh + Văn hoá vật thể: Tổ chức làng bản, nhà ở, trang phục, ăn uống + Văn hoá phi vật thể: Ngôn ngữ, chữ viết, tôn giáo tín ngỡng, văn nghệ, tri thức dân gian, tổ chức gia đình, quan hệ dồng họ, làng bản, dân tộc, tập quán sinh đẻ, cới xin, ma chay Do tính chất vấn đề, đề tài tập trung nghiên cứu sống ngời Dao đỏ hai địa điểm: + Trớc chuyển đến khu tái định c thuộc xà Trùng Khánh, huyện Na Hang Trong đó, tập trung vào thôn Xuân Quang thôn có 100% ngời Dao Đỏ sinh sống + Tại khu tái định c xà Hoàng Khai, huyện Yên Sơn, chủ yếu tập trung nghiên cứu điểm tái định c xóm Hồ II (nay thôn Tân Quang) có số lợng ngời Dao Đỏ sống tập trung, chiếm số lợng đông Lịch sử nghiên cứu, nguồn t liệu thực đề tài Từ xa đến nay, đà có nhiều tác giả Trung ơng, địa phơng thực nhiều công trình nghiên cứu ngời Dao Đỏ, chủ yếu tập trung vào nhóm tài liệu sau: - Nhóm 1: công trình nghiên cứu văn hoá truyền thống ngời ngời Dao Đỏ, chủ yếu tìm hiểu giá trị văn hoá mà cộng đồng ngời Dao Đỏ sáng tạo trình hình thành, phát triển cđa m×nh 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 ... đỏ v dự án di dân Tái định c x Hong Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang 2.1 Sự tác động Văn hoá truyền thống ngời Dao đỏ đến dự án di dân Tái định c x Hoàng Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang 2.1.1 Tác động văn. .. Yên Sơn, Tuyên Quang Chơng 3: Điều chỉnh quan hệ văn hoá truyền thống ngời Dao Đỏ với dự án di dân tái định c x Hoàng Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang Chơng Cuộc sống ngời dao đỏ x hong khai, yên sơn, ... Văn hoá truyền thống ngời Dao đỏ v dự án di dân Tái ®Þnh c− 33 ë x∙ Hoμng Khai, Yên Sơn, Tuyên Quang 33 2.1 Sự tác động Văn hoá truyền thống ngời Dao đỏ đến dự án di dân Tái định c x Hoàng